"n Boerendorp,
overvallen door
de wereldpolitiek'
o
Ked
BVD-rappo
DE STEM C
Aanwijzingsbesluit kruisraketten zette tien jaar geleden Woensdrecht op z'n kop
,ubbers sluit
Vreedzame
n
'Geen nieuw t!
|De flinkheid v
BINNENLAND BUITENLAND
HET RIJM DER GEMISTE KANSEN
LOSSE FLODDERS
DE STEM
MAANDAG 28 JUNI! 993
Achteraf, zegt de Vredes
beweging Woensdrecht,
heeft die wereldwijde
golfbeweging van protest
succes gehad. Achteraf,
zegt het raadslid, hadden
we nooit diezelfde avond
een raadsbesluit over die
kruisraketten moeten ne
men. Kruisraketten en
Woensdrecht, die namen
lagen begin jaren tachtig
op ieders lippen. Het is
vandaag op de kop af
tien jaar geleden dat het
toenmalige WD/CDA-
kabinet Lubbers de
vliegbasis Woensdrecht
aanwees als plek waar
kruisraketten gestatio
neerd zouden worden als
het kabinet inderdaad
zou besluiten die kern
wapens te plaatsen. Een
reeks woelige jaren voor
de gemeente Woensd
recht volgde. Niet alleen
vanwege de niet te over-
ziene gevolgen voor ge
meente en vliegbasis,
maar ook vanwege de
confrontaties tussen
voor- en tegenstanders
van kruisraketten. Vier
'hoofdrolspelers' aan het
woord, nu de rust in de
gemeente is terugge
keerd,
Door onze redactrice
Ans van Goch
HET GONST al enige tijd van de
geruchten, die juni-maand in
1983. Op welke basis komen
straks de kruisraketten. Diverse
namen circuleren, Gilze-Rijen
wordt genoemd maar Volkel lijkt
de meeste kans te maken.
Tot maandagavond 27 juni. De
toenmalige commandant Schulte
van de vliegbasis Woensdrecht
krijgt een telefoontje, of hij naar
Den Haag wil komen. 'Toen wist
ik wel hoe laat het was', zou hij
ME'ers slepen actievoerders weg: 'Als we sommige mensen hun
gang hadden laten gaan, zou er bijvoorbeeld bij Fokker veel meer
gebeurd zijn.'
achteraf zeggen. Als speciaal
koerier van de toenmalige minis
ter van Defensie De Ruiter over
handigt hij Woensdrechts burge
meester J. de Leeuw op 28 juni
exact om 11.30 uur een brief,
waarin staat dat de vliegbasis in
zijn gemeente uitverkoren is als
kruisraketten-basis.
Luttele minuten na de bekend
making van het nieuws komen
uit alle hoeken en gaten vredes
activisten van wel heel divers
pluimage gekropen, om hun pro
test tegen kernwapens in het
algemeen en kruisraketten in
Woensdrecht in het bijzonder te
ventileren.
De gemeente wordt overspoeld
door (inter)nationale media. De
politiek beschikt nauwelijks
over informatie. Overwerk voor
plaatselijke IKV'ers, die zich tot
en met 27 juni hoofdzakelijk! op
papier met de strijd tegen kern
wapens zagen geconfronteerd.
En tal van veronderstellingen
over de toekomst doen de ronde,
variërend van snel-cursussen
Engels voor middenstanders tot
een enorme aanwas van ham
burgertenten.
Aanzet
Vóór middernacht van deze ge-
Af
door John O'Mill
Dit is het rijm der gemiste kansen
van een man die nooit een lap zag swansen
of kalfjes op het ijs zag dansen,
die nooit een mens een aap zag vlooien
of z'n hutjes bij z'n mutjes gooien
of zand in iemands ogen strooien.
Die niemand ooit een kunst heeft geflikt
of in Rotterdam de Maas gelikt
noch gelul voor zoete koek geslikt.
Die man was ik en ik heb ongewild
op z'n oor na ooit een mens gevild
of er zelfs maar appeltjes mee geschild.
Ik heb nooit van mijn leven een wolk gekrabd,
een droge Weesper mop getapt,
een puist natgehouden of een heimer gepapt.
Ik had wel een spaan, naar niet een die klikte,
ook een teddy-beer, maar geen ongelikte
noch een liegbeest dat in z'n leugens stikte.
Nergens heb ik een pompei zien moezen
en al evenmin een konkel foezen,
laat staan dat ik ooit de robben zag doezen.
Ik heb nooit een mens een flik geflooid,
met andermans veren mijn hoed getooid
noch schele of hoge ogen gegooid.
Met het gemak van Remco Campert
heb ik nooit een vent z'n stam gepamperd
of een gat in een stampers gat gestamperd.
Nooit heb ik boeren armoe zien zaaien
of gras voor mijn voeten weg zien maaien
of de haan van de boeren koning kraaien
Ik heb wel eens een snij er hout zien snij en
maar nooit van mijn leven een geit zien breien,
laat staan een Beier z'n aam zien beien.
denkwaardige dag is Woensd
recht landelijk in het nieuws, is
het gelaat van burgemeester De
Leeuw in vele duizenden huiska
mers te zien geweest, heeft de
meerderheid van de gemeente
raad zich in de ogen van veel
tegenstanders van kruisraketten
als een held gedragen door alle
.mogelijke medewerking aan het
kabinetsbesluit te weigeren, en
is de aanzet gegeven voor de
organisatie van een grootscheep
se landelijke demonstratie tégen
kernwapens.
Op die 28e juni kan niemand
bevroeden hoe de wereld er tien
jaar later uit zou zien. Sterker
nog, dat vandaag inmiddels al
heel wat kernwapentuig uit de
onmetelijke voorraden is ge
schrapt. En in" Woensdrecht?
Geen actiekamp meer te beken
nen. Geen Amerikaan te zien. En
vooral: geen kruisraket te vin
den.
Sterker nog, de kruisraketten
liggen alweer ver in het geheu
gen, hoewel het nog kort geleden
is dat definitief besloten werd
dat ze er niet komen. Dat ge
beurde nadat president Gor-
batsjov van de voormalige Sov
jetunie en de toenmalige Ameri
kaanse president Reagen in de
cember 1987 het INF-akkoord
ter beperking van kernwapens
voor de middellange afstand te
kenden.
Ongehoorzaam
De protesten - 'wereldwijd dus
ook die van ons' - hebben daar
aan wel degelijk bijgedragen, is
de stellige overtuiging van de
Vredesbeweging Woensdrecht én
de activisten die in de jaren
tachtig in verschillende vredes-
actiekampen (vak's) nabij de
vliegbasis hebben gebivakkeerd.
En ongetwijfeld ook van de tal
loze andere demonstranten die
in de eerste helft van de jaren
tachtig hun neus in Woensdrecht
hebben laten zien.
De manieren van actievoeren lie
pen nogal uiteen. Zochten de
kleurrijke vak-bewoners het in
vormen van burgerlijke onge
hoorzaamheid, de Vredesbewe
ging Woensdrecht protesteerde
'legaal' en ingetogener. Er zijn
duizenden grotere en kleinere
manifestaties, protestoptochten
en andersoortige uitingen van
tegenzin geweest. De ene actie
was ludiek, een andere op het
naïeve af en een derde grimmig
en weerstand oproepend.
„Toch," zegt Niek van Essen,
ex-vak-bewoner en actievoerder
van bijna het eerste uur in
Woensdrecht, „denk ik dat veel
mensen hier onze acties toch
gewaardeerd hebben. Het een
goede zaak vonden dat we pro
testeerden. We hebben nader
hand tenminste nog heel wat
positieve reacties gekregen."
Volhouden
Van Essen bewoont het in 1985
aangekochte pand door de
Stichting Atoomvrij straat aan
de Dorpsstraat in de kern
Woensdrecht, tegenwoordig is
het een vredesbureau. Want er is
nog heel wat te bevechten.
„In de vredesactiekampen woon
den we echt niet met honderden
tegelijk. Dat kon ook niet. Niet
iedereen had daar tijd voor. Als
er grote manifestaties waren,
dan waren we natuurlijk met
veel meer mensen. En je moet
niet vergeten dat ons protest
landelijk gedragen werd. Anders
hadden we het nooit zo lang vol
kunnen houden."
Ruim vijf jaar bivakkeerden vre-
desactivisten in de directe omge
ving van de vliegbasis Woensd
recht. Aanvankelijk in een kamp
nabij de Kooiweg waarvoor de
gemeente een vergunning had
gegeven. Toen de voortdurende
aanwezigheid en acties van de
vredesactivisten het gevestigde
gezag te veel werden, werd dat
kamp ontruimd. Dat kostte uit
eindelijk de twee wethouders de
kop. De gemeenteraad was voor
af niet geïnformeerd, en de
meerderheid pikte dat niet.
De ontruiming weerhield de ac
tivisten er niet van door te gaan
met hun activiteiten en nieuwe
kampjes bij de basis in te rich
ten. En die steeds werden on-
ruimd en weer ingericht; dat
ging zo jarenlang door.
Met de Vredesbeweging Woensd
recht werkten de vak-bewoners
nauwelijks samen. Van Essen:
„Individueel waren er best goede
contacten. Maar over het alge
meen voelde de vredesbeweging
zich gehinderd door ons. Onze
burgelijke ongehoorzaamheid
ging haar te ver. En we konden
-zeker in het begin- in haar
ogen niet goed genoeg met het
dorp opschieten."
Klappen
Terugblikkend op de talloze ac
ties, die varieerden van protest-
tochten, hekken doorknippen,
picknicks op de basis, het be
schilderen van landingslichten,
blokkades van toegangswegen,
het planten van kerstbomen op
de basis en het strooien van
hennep, zegt Van Essen dat 'het
nog veel erger had gekund'. „Als
we sommige mensen hun gang
hadden laten gaan, zou er bij->
voorbeeld bij Fokker veel meer
gebeurd zijn."
Inderdaad, er vielen soms klap
pen. „Wij sloegen wel eens te
rug."
Burgelijke ongehoorzaamheid il
legaal? ,,'t Is net hoe je het
bekijkt. Op het moment dat wij
een weg blokkeren waarover
straks massa-vernietigingswa
pens worden vervoerd is dat ille
gaal. Maar die wapens zelf dan?
Dat is cruciaal voor mij. Je boe
zemt er mensen angst mee in. En
dan heb ik niet zo'n moeite met
het actiemiddel."
Het waren, vooral na het defini
tieve plaatsingsbesluit op 1 no
vember 1985, drukke tijden voor
de marechaussee, grimast Niek
van Essen. „We deden wel vijf,
zes acties per dag." Sinds die
tijd werden actievoerders ook
structureel vervolgd door justi
tie.
Hij erkent dat het allemaal niet
zo georganiseerd verliep: „We
hadden er helemaal geen oog
meer voor wie wat deed. Als we
het nu weer moesten doen, zou
den meer als een beweging naar
buiten willen treden."
Op geheel andere wijze was de
Vredesbeweging Woensdrecht in
het geweer tegen de kruisraket
ten. De organisatie is trouwens
nu niet meer actief. „Een
sleeping beauty", zegt Bert
Zwiers. Hij ziet terug op een
'bewogen en spannende periode'.
Intermediair
Met Niek van Essen is Zwiers
van mening dat de voortdurende
protesten in Europa er uiteinde
lijk voor gezorgd hebben dat het
hoofdstuk wapenbeheersing niet
van de agenda's van de interna
tionale politiek is verdwenen.
„Dus ik denk dat wij uiteindelijk
toch ons steentje hebben bijge
dragen."
Op de ochtend van 28 juni 1983
-'we stonden op het punt met
vakantie te gaan' - werd de fa
milie Zwiers 's ochtends al om
10.00 uur door kranten gebeld
om een reactie op het besluit de
vliegbasis Woensdrecht aan te
wijzen als kruisrakettenbasis,
„Er was toen nog geen vredesbe
weging, mijn vrouw en ik waren
lid van de IKV-kern Bergen op
Zoom en de enige twee die in
Hoogerheide woonden. Vandaar
dat ze bij ons terecht kwamen."
Nadien is met een groep mede
standers besloten de Vredesbe
weging Woensdrecht op te rich
ten. „We dienden zeg maar als
intermediair tussen landelijke
bewegingen, politici en raadsle
den. Probeerden zo te lobby'en."
De verhoudingen met de vak'ers
omschrijft Zwiers als 'niet altijd
even makkelijk'. „Ook de poli
tiek probeerde ons tegen elkaar
uit te spelen. Dat gaf toch wel
problemen. Hun andersoortige
Knippen aan het hek van de vliegbasis Woensdrecht.
vorm van actie voeren wierp
voor ons in het dorp toch wel
drempels op. Maar ik zei al, het
belangrijkste is het resultaat."
Overhaast
De plaatselijke politici zagen in
die jaren tijdens vergaderingen
van gemeenteraad en -commis
sies de publieke tribune regel
matig bevolkt door een kleurrijk
gezelschap. Zo ook tijdens de
bewogen raadsvergadering van
28 juni 1983, waar kruisraketten
ineens hoofdmoot van de bespre
kingen waren, terwijl die niet op
de agenda van de bijeenkomst,
die al tijden geleden voor 28 juni
was gepland, stonden.
„De gemeenteraad heeft te over
haast een besluit genomen in die
kruisraketten-kwestie," zegt Jan
Wils, in 1983 CDA-fractievoor-
zitter in de Woensdrechtse raad
en waarnemend wethouder. Hij
doelt op een motie waarin de
gemeenteraad uitsprak niet mee
te werken aan de plaatsing van
de kruisraketten. Die is met ne
gen tegen vier aangenomen.
„Want laten we wel wezen",
stelt Wils, „wij als boerendorpje
zal ik maar zeggen, we werden
ineens geconfronteerd met we
reldpolitiek. En heel die kermis
overviel ons. We praatten 's
avonds over die raketten, maar
we hadden eigenlijk niet veel
meer informatie als we overdag
via radio en televisie hadden
gehoord."
„En dan kom je bij de raadzaal.
Staat daar zo'n enorme straal
zender buiten en wordt een mi
crofoon onder je neus geduwd en
moet je ineens commentaar ge
ven. We werden in een paar uur
tijd overruled door landelijke
politici, de media... Nee, als je
naderhand terugkijkt, hebben
we toen een grote fout ge
maakt."
De raad is trouwens naderhand
uit praktische en financiële
overwegingen teruggekomen op
deze beslissing. Praktisch, want
de komst van de kruisraketten
leek onafwendbaar en financieel
met het oog op de flinke bouwle-
ges.
Gelaten
Wils, destijds tegenstander van
genoemde 28-juni-motie: „Want
wat wilden we nou eigenlijk als
kleine gemeente? Een landelijke
beslissing tegenhouden?"
Wat hem opviel is dat de bevol
king het hele circus nogal gela
ten over zich heen heeft laten
komen. „De mensen liepen niet
massaal te hoop pro of contra.
'Een weg blokkeren was illegaal, maar die wapens zelf dan?'
Ze geloofden het allemaal wel.
En dan moet je nu kijken, er
komen overal actiecomités
voor."
Achteraf, denkt Wils, alle trub
bels ten spijt, „denk ik dat we de
zaak goed onder controle had
den. Kijk, de politie heeft een
geweldige prestatie neergelegd",
verwijzend naar de lang niet
altijd poeslieve confrontaties
tussen politie en (voorname-
lijkjvak-bewoners. „Maar geloof
mij, we waren uiteindelijk ont
zettend blij dat die kruisraketten
niet kwamen. Je mag gerust we
ten dat ik er toen een stevige
pint op gedronken heb."
Uiteindelijk heeft het aanwij
zingsbesluit voor de vliegbasis
zelf waar het allemaal had moe
ten gebeuren nog de meest ver
strekkende gevolgen gehad.
„Op die 28e juni", zegt lucht-
machtmajoor Lou Baltussen, „is
de basis gelegd voor de herbes
temming van de vliegbasis. Dat
die er uiteindelijk zo uit zou zijn
als nu het geval is, konden we
natuurlijk ook niet vermoeden."
Nadat de vliegbasis Woensd
recht in 1968 voor militair vlieg
verkeer was gesloten, werden er
straalmotoren onderhouden en
was er slechts incidenteel vlieg
verkeer. Er werkten ongeveer
400 mensen, waarvan 260 bur
gers. Nu lopen er een kleine 1600
mensen op de basis rond.
Samenwerking
1983 zelf is, herinnert Baltussen
zich, een vrij rustig jaar geweest.
De grotere en regelmatige acties
met wat gewelddadigheden be
gonnen pas goed in '84. „Wij als
luchtmacht werden in die jaren
geconfronteerd met een heel
nieuw fenomeen, waarvoor be
stuurlijk het wiel nog moest
worden uitgevonden. We waren
aangewezen op samenwerking
met gemeentebestuur en justitie
en daar plukken we nu nog de
vruchten van."
Zo heeft Defensie besloten sa
men met de gemeente te investe
ren in een overdekt zwembad.
De gemeente is gebaat met zo'n
voorziening en de basis heeft het
zwembad nodig voor de training
van piloten.
„Uiteraard is er ook binnen de
luchtmacht intensief samenge
werkt. Want we zaten toch met
de vraag 'hoe moet dat nu alle
maal verder worden opgezet'.
Maar ik moet zeggen, binnen
Jjjn onze Haagse redactie
Li Haag - De Tweede Kamer v
L het rapport van de Binnenlani
L Veiligheidsdienst (BVD) over h
ken' van criminele Antilliaan
Lgeren in Nederland openba
|ordt gemaakt.
jofdcommissaris Nordholt van
„sterdamse politie suggereerde beg
[a jaar dat de Antilliaanse overht
jiinele jongeren naar Nederland z
■uren.
tot leidde tot een woedende reactie v
FOTO'S DE STEM/BENSTi
anderhalf jaar na het definit]
plaatsingsbesluit, op 1 novel
1985, waren alle bouwerkzq
heden voor de komst va
Amerikanen klaar. Er is
spa de grond ingegaan voo
dat besluit in de Staatscoura
gepubliceerd", benad
Baltussen. „En een paar
nadat de werkzaamheden ge
waren, is het INF-akkoord
kend en konden de Amerifej
die er al waren weer terug i
huis."
Maar wat bleef waren de
passingen op de vliegt
prachtig nieuw hek, nieuwe
geringsgebouwen, prima
structuur en toch wel
hooggespannen econor
verwachtingen in de Zuidv
hoek.
Impuls
Berekend was bijvoorbeeld
de 1500 Amerikanen die uit'
delijk in Woensdrecht
zouden worden op jaar»
goed zouden zijn voor zon]
miljoen gulden. De impuls'
de werkgelegenheid werd
eenzelfde bedrag geschat.
„Om daar toch iets voor ter
krijgen is gezocht naar een:
re bestemming", zegt Baltus
En die is onder meer gevon
in een concentratie van vlieg
leidingen in den lande, het
menvoegen van depots er
vestiging van de meteorolog
groep van de luchtmacht
betrokken medewerkers zijn]
huisvest in de voorzieningen'
ten behoeve van de Amerika
waren gebouwd en die Defen
betrekkelijk goedkoop overt®
genomen.
„Kijk, het kan toch niet an»
dan dat een bedrijf dat
pervlakte van 530 ha
tussen drie bevolkingsconce'
ties en waar in totaal zo n
mensen rondlopen, zijn ui
ling heeft op de omgeving,
maar aan aannemers, w*
ciers etcetera", vindt de h>
macht-majoor.
„Je kunt nu zeggen 'he'
misschien ook allemaal ar
gekund'. Persoonlijk kan
ook niet voorstellen dat ook
geen mensen zaten die Pr°
men hadden met het plaa® jj
besluit. Maar achteraf f
heeft het hele aanwijzings'
uiteindelijk voor ons en »e
geving positieve gevolg®
had."
|i Een Kurdische vrouw maakt het
|Den Haag - Ongeveer dui-
liend Kurden hebben zater-
Idag middag uiterst vreed-
|zaam betoogd in Den Haag
de onderdrukking van
[hun volk door de Turkse re
gering.
IZe verbrandden de Turkse vlag
Ken namen een minuut stilte in
licht voor de gevallen slachtof
fers.
|De demonstratie had de opzet
van een lijkstoet. Telkens vier
I mannen droegen zes lijkkisten
I met daarop de foto's van Kurdi-
Ische slachtoffers. Ze werden om-
Ihngd door moeders met jonge
Kinderen en baby's in kinderwa
gentjes, behangen met leuzen
IVan onze Haagse redactie
[Den Haag - De regeringspartijen
[PvdA en CDA voelen vooralsnog
niets voor een nieuw debat over
bouwkosten van de Wijker-
|tanel.
|Als gevolg van het gewijzigde
■contract met de banken zou het
[risico voor de staat 20 miljoen
gulden per jaar bedragen.
Ivro's radiojournaal meldde gis-
tercn dat minister Maij (Verkeer)
'ijdens het 'tunnel-debat' van af-
galopen week deze cijfers voor
k Kamer heeft achtergehouden,
KOU DE AMERIKAANSE preside
"et zo Veel wapengekletter zijn
staatshoofd en wereldleider c
1 «twijfelen. En daarmee is geze<
va' op het hoofdkwartier van d
er9 leek op een demonstrati
wnenlands gebruik.
Kmton heeft moeilijke maande
blunderend raakte hij veel kwij
Januari als nieuwe president be
poest hij vernederende conce:
'e,s van zijn beloftes overeir
Psychologische fouten haalde
r'IP Positie onderuit. De laatst
f!®"d en vijand wat beter. Een
W luist nu goed gebruiken,
natuurlijk moesten de Verenii
.ertnelijk sluitende bewijs dat d
1 s9eweest bij het moordcomplc
Ir op welke wijze? Meer
I Ofplot verijdeld werd, zou ee
de Verenigde Naties meer
I «|.n hiilitaire aanval.
I ''n,on beschouwt het Iraaks
a' op ons land' en het Ami
t ,SSende vorm van 'zelfverder
n°ud van artikel 51 van het
arise president vindt daari
iSeien.
e'9en land wordt voorlopig
I n de leiders van dp Republik
zoverre heeft de militaire ac
rea Tent- Maar in de - door
Vci,les uit de rest van de
dazing door. Nu al.
