OVERIGENS I
Mgr. Aerden: 'Sk zit niet op mijn emeritaat te wachten'
Moeilijker en meer moet het niet worden
Zetels CDA belangrijker dan openheid over wao
"OlU!
DE STEM I
Onderzoek:
Nieuw
Lubbers heri
van De Kort<
Aanmoddert
ACHTERGROND
A2
Trenet
DESTEM-
Uitslagen
de stem
zaterdag 29 mei 1993
Zoals op zaterdag
avond op de radio
de zondag werd in
geluid met de sonore stem
men van het koor van de
kathedraal van Straatsburg
die het Ave Verum van Mo
zart zongen en daarna 'de
klok heit negen' een onach
terhaalbare, veilige huiska
mersfeer schiep, zo kregen de
zondagochtenden voor mij
licht en kleur als op radio
Luxemburg Charles Trenet
een France-dimanche bezong
en ik, als gymnasiast gebogen
over de wapenfeiten van Cae
sar, betoverd door die zoetge
vooisde stem, me meteen on
der de dichtbeloverde takken
van eeuwenoude eiken waan
de, zoals ik die kende uit het
stadspark.
Ik had de zanger toen nog
nooit gezien en het beeld van
de kosmetisch keurig verzorg
de heer die, met een mal
hoedje op zijn hoofd en ge
kunstelde theatergebaartjes,
later op het televisiescherm
verscheen, wilde voor mij niet
samenvallen met de gedroom
de gedaante van de zanger die
met de ziel van een poëet la
douce France, het zoete
Frankrijk, had bezongen, het
dierbare land van zijn kinder
jaren, dat hij in zijn hart be
waard had. Ses jeunes années.
De chansons van Charles Tre
net deden wat echte poëzie
bewerkstelligt: ze wijzigden
het dagelijkse leven, ze her
schiepen de werkelijkheid. Bij
zijn stem zat ik niet meer aan
de huiskamertafel achter het
schoolboek waaruit het La
tijnse verslag van de veldtocht
door Gallië moest worden
vertaald, onder de perkamen
ten lampekap die in de spiegel
van het buffet werd herhaald,
maar zag ik hoe onze kleine,
in grauwe schuttingen gevan
gen tuin veranderde in een
jardin du mois de mai, onder
een blauwe hemel waartegen
zwaluwen luchtige liefdesge
dichten schreven,
„Que reste-t-il de nos
amours?" Hoe kan ik aan de
verliefdheden van die jaren
terugdenken zonder me de
woorden te herinneren waar
mee Trenet trefzeker de ge
voelens beschreef van de jon
gen die met de hand van een
meisje in zijn hand op het
zomerse gras ligt uitgestrekt,
haar aankijkt en met haar
vingers speelt, de vogels hoort
zingen, terwijl alles om hen
heen op een overdadige wijze
in bloei staat en hij tenslotte,
met zijn, hart tegen het hare,
de hemel in haar ogen weer
spiegeld ziet „J'ai ta main
dans;ma,,main.„" Vergeelde
maar dierbare bladzijde uit
het poezie-album van mijn
jonge jaren.
De dichter Trenet, die de
postbode eens een blauwe en
gel noemde die onze brieven
naar de goede God brengt en
die met vertedering de kinde
ren beschreef, in hun zwarte
blouse onderweg naar school,
heeft ook onnavolgbaar de
verveling in de provincieste
den opgeroepen als de kleine
meisjes in hun witte jurkjes
tijdens de verplichte zondag
middagwandelingen in de kle
dingmagazijnen de modepop
pen zien staan met hun ver
starde glimlach en wanhopig
uitkijken naar de dagen van
de week als de straten vol
drukte zijn en vol lawaai.
„Vienne, vienne la semaine".
Charles Trenet is onlangs
tachtig jaar geworden. Hij
heeft daarmee een gezegende
ouderdom bereikt. Maar hij
heeft dertig, veertig jaren lang
de troubadour overleefd die
hij eens was, lang voor de tijd
dat hij 'Grand-maman, c'est
New York' schreef en de tin
kelende piano en de meesle
pende viool van zijn vroegere
liedjes liet overstemmen door
de orkestrale toeters en bel
len waarmee hij later optrad
in 'Olympia'. Maar terecht
heeft hij zelf gezongen dat
hun liederen nog door de stra
ten gaan, als de dichters zelf
al lang zijn verdwenen. Wat
blijft, is „l'Ame des poètes,
longtemps longtemps long-
temps..."
[9l"!:12tn 9CI
In den beginne was er de 'kerststol'. Een mooi krentenbrood, al dan
niet gevuld met amandelspijs en bestrooid met poedersuiker. Een
marsepeinen hulsttakje als garnering.
Toen kwam het 'Paasbrood'. Een mooi krentenbrood, al dan niet
gevuld met amandelspijs en bestrooid met poedersuiker. Een
marsepeinen kuikentje als garnering.
Nu hebben de warme bakkers het 'Pinksterbrood' aan hun
assortiment toegevoegd. Een mooi krentenbrood, al dan niet gevuld
met amandelspijs en bestrooid met poedersuiker. Een marsepeinen
pinksterbloemetje als garnering.
Steeds weer iets nieuws! HC
Uitga >e van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, (alleen redactie)
S01640-36850, fax 01640-40731.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Afdeling Lezerskontakt @06-0226116 (gratis).
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1, 01100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62,4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 4381 RP,
01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 85.50, per half jaar 170.05 óf per jaar 330.70.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 28.45,
per kwartaal 83.00, per half jaar 165.05 óf per jaar 320.70.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: maandag t/m vrijdag 1.60; zaterdag 1.90.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881.
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18,30 tot 21.30 uur 076-236394/236911).
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Ook op zaterdag van 09.00-12.00 uur.
Zo min als mgr. Ernst
formeel nog bisschop van
Breda is, zo min is zijn
rechterhand, mgr. drs. L.
Aerden, nog diens
vicaris-generaal. Beide
passen op de winkel totdat
de nieuwe bisschop
aantreedt. In deze
bestuurlijke luwte viert
mgr. Aerden morgen,
Pinksterzondag, zijn
40-jarig priesterjubileum.
Door Jan Bouwmans
„Zit ik tegenover de nieuwe
bisschop van Breda?"
Hij veert op. Die vraag had hij
niet verwacht. Hij doet even
verwonderd. Maar niet lang.
Zijn hele gezicht grinnikt.
In alle oprechtheid kan hij im
mers antwoorden: „Daar weet
ik niets van. Het is volledig
onbekend wie bisschop van
Breda wordt."
Maar wat hij wel weet, kan hij
weer niet zeggen. Of hij name
lijk kandidaat is. Dus maar eens
flink gegniffeld.
Mgr. drs. L. Aerden verkeert
momenteel in het ongewisse
over zijn toekomst. Zijn positie
is gekoppeld aan die van zijn
bisschop, mgr. H. Ernst. Zo min
als die formeel nog bisschop
van Breda is, maar Apostolisch
Administrator, zo min is zijn
rechterhand Aerden nog vica
ris-generaal, maar algemeen ge
delegeerde van het bisdom.
Ze passen samen op de winkel
totdat de nieuwe bisschop aan
treedt. Van hem hangt Aerdens
verdere toekomst af. Tenzij hij
zelf die nieuwe bisschop is na-
Mgr. drs. L. Aerden.
tuurlijk.
„Ik zit niet te wachten om met
emeritaat te gaan," zegt de
64-jarige vicaris. „Ik wil best
nog wat werk. Ik voel me geluk
kig gezond en energiek genoeg
om nog wat te willen doen. Als
de nieuwe bisschop mij vraagt
of ik, zeker voorlopig, verder
met hem zou willen gaan als
vicaris-generaal, dan vind ik
dat ik daar, vanuit het bisdom
gezien, wellicht goed aan zou
doen. Als de bisschop mij niet
vraagt, wat een even goede kans
is, dan weet ik het niet zo goed,
moet ik zeggen. Ik heb nooit
parochiewerk gedaan. Ik zou
daar nu wel enige schrik voor
hebben."
Hartelijk biedt hij koffie aan,
met gebak. Want hij heeft feest.
zijn 40-jarig priesterjubileum
staat voor de deur. Morgen, eer
ste pinksterdag, viert hij dat
met een plechtige eucharistie
viering en een receptie in Mater
Dei in Breda.
Prijst hij zich gelukkig priester
van juist het Bredase bisdom te
zijn?
„Heel gelukkig," zegt hij. En
gezien de actualiteit in menig
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
ander bisdom zelfs 'dubbel ge
lukkig.' Maar als vicaris-gene
raal kan hij zich niet veilig in
het Bredase bisdom terugtrek
ken. Hij is ook met landelijke
taken belast.
Maar zoals het momenteel in de
kerkprovincie reilt en zeilt...je
kunt je leukere jobs voorstellen,
toch?
Vicaris Aerden vindt het lande
lijke werk best interessant en
boeiend. Maar het is nu wel
getekend door moeilijkheden en
problemen.
„De situatie nu is moeilijk en
slecht, schadelijk voor iedereen
in de kerk. Ik betreur diep wat
er nu allemaal gebeurt. Als vi
caris reageer je niet gauw in het
openbaar. Je lucht je hart intern
als je dat voor je geestelijke
gezondheid nodig vindt."
Hoe schat hij de toestand voor
de nabije toekomst in?
„Ik weet het niet. We moeten
als katholieken elkaar weer zien
te vinden. Niet alleen de be-
leidsfiguren - die ook - maar de
katholieken onderling. Dialoog
is zeer hard nodig. Ik hoop met
die vacatures in de bisdommen
dat er bisschoppen komen die in
dialoog kunnen staan."
En mochten er niet van die
bisschoppen komen, dan wordt
het niks, laat hij merken. Maar
het hangt niet van bisschoppen
alleen af. Dat de Acht-Mei-Be-
weging verklaard heeft tot ge
sprek te willen komen met an
dere groepen, stemt hem vreug
devol. „Confrontatie is heilloos.
Dat werkt niet."
Veertig jaar priester, een voor
beeld dat nog maar weinig na
volging vindt. Hoe voelt dat?
„Dat voelt wat machteloos. Er
zijn best veel redenen die de
situatie verklaren. Een beroep
waarop zoveel kritiek is, lokt
jongeren niet. Een vergrijsde
groep inspireert de jeugd niet.
Een geloofsgemeenschap die
niet duidelijk zelf priesters wil,
stimuleert jongeren ook niet er
voor te kiezen. Jongeren krijgen
van hun omgeving vooral te
horen wat het priesterschap
hun wel niet kost. Een keuze
voor het priesterschap moet
steeds weer verantwoord wor
den. De waardering is laag.
Maar we hebben in de kerk
priesters nodig."
De priestervoorziening in het
bisdom Breda is ronduit zorge
lijk. „Eén priester per parochie
halen we al niet meer. Dat ligt
al op 1 per twee tot drie paro
chies. En dat wordt nog minder.
We hebben nu nog 115 actieve
priesters voor 165 parochies in
het bisdom. De prognose voor
1996 ligt op 95 priesters en voor
2001 op 75 priesters. En dan
moet er elk jaar nog minstens
één nieuwe priester bij komen.
Dat is niet veel, maar het is dé
realiteit van de afgelopen vijf
jaar: elk jaar één nieuwe pries
ter. We moeten de priesters dus
zo rechtvaardig mogelijk verde
len. Dat is best een hele onder
neming."
Het celibaat, in de katholieke
kerk absolute voorwaarde om
priester te worden. Het is de
laatste paar maanden weer vol
op aan de orde. 'Gave en opga
ve' zegt de theologie over het
celibaat. Voor de betrokkenen
meer opgave dan gave?
„Ik heb het celibaat altijd meer
als kracht en gave beschowud
dan als een moeizaam karwei",
getuigt de 40-jarige priesterju
bilaris Aerden. „Ik zeg erbij dat
de ontwikkelingen in de samen
leving op het gebied van relaties
en seksualiteit het celibaat als
opgave er niet gemakkelijker op
hebben gemaakt."
Het verplichte celibaat is weer
onbespreekbaar. Waarom toch?
Volgens vicaris Aerden omdat
de hoogste kerkleiding denkt
niet de vrijheid te hebben om er
enige verandering in te brengen..
„Ik zeg niet dat er dan ook
maar niet over gesproken moet
worden. Maar ik betreur wel
eens dat het celibaat zo exclu
sief veel aandacht krijgt. Dat
leidt af van andere belangrijke,
misschien wel belangrijkere za
ken.
De centraal schriftelijke
eindexamens voor het
voortgezet onderwijs zitten
er op. Een laatste terugblik
op deze voor scholieren
uiterst belangrijke periode.
WETENSCHAPPELIJK onder
zocht kun je het natuurlijk niet
noemen, maar afgaande op
reacties van honderden kandi
daten en tientallen docenten lij
ken de vwo'ers het dit jaar het
zwaarst te verduren hebben ge
had. De zo goed als unanieme
klacht over de examens econo
mie en exacte vakken was dat
het veel te moeilijk was.
Nu zijn begrippen als makkelijk
en moeilijk nogal betrekkelijk.
Een bij een examen surveille
rende docent op de Nassau
Scholengemeenschap in Breda
fluistert me toe: „Ach meneer,
de vwo'ers klagen nu dat schei
kunde zo moeilijk was. Maar
een jaar of acht geleden was dit
een mavo-examen." Ja, ja.
Een docent op het RietHil Col
lege in Raamsdonksveer denkt
er anders over: „Ik heb het idee
dat hen dit jaar het vuur flink
aan de schenen is gelegd". Ook
een collega op het Mencia de
Mendozalyceum in Breda heeft
de indruk dat het niveau van de
meesten examens dit jaar hoger
was dan vorige jaren.
Volgens velen waren de meeste
eindexamens beslist 'op niveau'.
Moeilijker moet het niet wor
den. En vooral ook niet meer,
want er was ontzettend veel
kritiek over 'de dikke boekwer
ken' van het CITO. Veel kostba
re examentijd ging verloren met
het simpelweg lezen van de tek
sten en opgaven en met veel
'schrijf- en rekenwerk.
De examens zijn ordentelijk
verlopen. Voor zover bekend is
er dit jaar niet ingebroken in de
Staatsdrukkerij en zijn ook op
scholen geen opgaven ont
vreemd. Zelfs geruchten over
fraude zijn uitgebleven.
Wat er mis ging? Op hno-school
De Beemden in Prinsenbeek
kregen de kandidaten met na
tuurkunde in het pakket op het
laatste moment te horen dat
hun examen twee dagen eerder
was dan aanvankelijk gepland.
Directeur M. Denis: „Ja, wij
hebben een fout gemaakt. We
hadden verteld dat natuurkun
de op C-niveau vrijdags zou
worden gehouden, maar de in
spectie belde dat we onze lijsten
niet goed hadden ingevuld om
dat we mee moesten doen met
het landelijk examen. Dat was
twee dagen eerder". Twee da
gen minder tijd om te leren dus.
Denis heeft getracht het euvel
goed te maken met een extra les
natuurkunde.
Klachten in de regio? Nauwe
lijks en zeker geen ernstige. Zo
heeft op scholengemeenschap 't
Zwin in Oostburg volgens enke
le kandidaten een telefoon lang
durig staan rinkelen in een na
burig lokaal. Op scholenge
meenschap 't Rijks in Bergen op
Zoom klaagden enkele leerlin
gen over herrie van bouwwerk
zaamheden.
Het Landelijk Actie Komitee
Scholieren (LAKS) heeft dit
jaar weer honderden klachten
ontvangen van boze, teleurge
stelde en verdrietige eindexa
menkandidaten. De opvallend
ste klacht kwam uit Oud-Be-
ijerland. Nadat op een school in
'-deze plha^s het vwo^ëxa'mén
Duits was afgerond, vergat de
surveillerende leraar de stapel
antwoordformulieren mee te
nemen. De schoonmaakploeg
zag de papieren aan voor rom
mel en kieperde deze in de con
tainer. De fout werd ontdekt,
waarna de antwoorden be
smeurd uit het vuilnis werden
gevist.
Geluidsoverlast vormt de be
langrijkste bron van overlast.
Kandidaten van bijvoorbeeld
mavo en vwo die bij elkaar
zitten maar op verschillende tij
den klaar zijn. Maar het is bij
voorbeeld ook op bijna alle
scholen toegestaan om tot een
kwartier voor het einde van het
examen het lokaal te verlaten.
Dit is niet alleen uiterst onrus
tig voor de achterblijvers maar
neemt ook de mogelijkheid weg
van een, al is het maar uit
verveling, laatste blik in de op
gaven of van een poging om een
(beter) antwoord te formuleren.
Blijven zitten tot het einde is
bijvoorbeeld verplicht op het
Mencia de Mendozalyceum in
Breda en het Norbertuscollege
in Roosendaal. Conrector Roe-
lands: „Als ze klaar zijn, kun
nen ze een.vel papier krijgen om
hun toekomst te schetsen."
Daar zit wat in.
De gemeente Leiden had beslo
ten om juist in de examentijd te
beginnen met de nieuwbouw
van een school. Op nog geen
vijftig meter van de lokalen
waar eindexamen werd afgeno
men, begon het heiwerk. Tele
foontjes naar de gemeente
mochTeh" niét hStên; alle kahdi-
daten hebben vervolgens oord
opjes gekregen.
Op een school iri Asten was een
krijsende vogel in de ventilator
bekneld geraakt. En er waren
ook klachten over loeiende
grasmaaiers langs de examenlo
kalen.
De examenopdracht Nederlands
voor vbo en mavo van afgelopen
dinsdag heeft voor veel verwar
ring gezorgd. Niet duidelijk was
of de kandidaten allebei de be
schreven taken moesten uitvoe
ren of een van beide. Bij de
examenlijn van het LAKS re
gende het klachten over deze
onduidelijkheid.
Veel bellers hadden ook aan
merkingen op het inhoudelijke
deel van het economie-2 exa
men voor vwo.
Ook waren er klachten over de
tijdsaanduiding in de examen
lokalen: op enkele scholen loopt
de klok in het gymlokaal achter,
waardoor de kandidaten ten on
rechte denken dat ze nog zeeën
van tijd hebben.
Op een school in Hoofddorp
De goede antwoorden van de donderdag gehouden eindexamens
tekenen en handenarbeid zijn als volgt:
mavo C tekenen:
1 B; 2 3 A; 4 5 A; 6 -; 7 D; 8 9 10 C; 11 12 13 14 15 -;
16 17 D; 18 19 20 21 22 A; 23 24 25 26 B; 27 28 -; 29
C; 30 D; 31 B; 32 33 34 D; 35 C; 36 37 38 39 40 D; 41 42
-; 43 C; 44 C; 45 46 A.
mavo D tekenen:
1 2 3 4 -; 5 B; 6 7 D; 8 9 -; 10 11 12 13 14 15 16
D; 17 18 19 20 A; 21 -; 22 23 24 B; 25 -; 26 C; 27 28 29 B;
30 A; 31 32 33 -; 34 35 36 D; 37 38 39 40 41 C; 42 43
44 C.
mavo C handenarbeid:
1 B; 2 3 A; 4 5 A; 6 7 D; 8 9 10 C; 11 12 13 14 15 -;
16 17 D; 18 19 20 -; 21 22 A; 23 24 25 26 27 28 B; 29
30 D; 31 32 33 34 D; 35 36 A; 37 B; 38 D; 39 -; 40 D; 41 42
43 44 45 B; 46 47 48 -.
mavo D handenarbeid:
1 2 3 -; 4 5 B; 6 7 D; 8 9 10 11 12 13 14 15 16
D; 17 18 19 20 A; 21 22 23 A; 24 25 26 27 C; 28 -, 29
D; 3^1 31 32 33 -j 34 B; 3,5 36 D; 37 38 O; 39 40 41 B; 42
(Bron: CITO)
zntü
"Wérd eerf examenkandidaten
een gymzaal ingesloten. Zij was
per ongeluk het verkeerde lo
kaal ingegaan, waarin de kle
ding van sportende leerlingen
was opgeborgen. Dat lokaal
werd voor de duur van de bui
tensport afgesloten en de leer
linge per ongeluk ingesloten.
Een vbo-school in Arnhem heeft
een fout in het examenrooster
gemaakt, waardoor de leerlin
gen dachten dat het examen
Duits 's middags was in plaats
van 's ochtends. Een van de
leraren ontdekte dat 's ochtends
vroeg toen hij in de krant het
officiële rooster las. Op een na
zijn alle kandidaten op tijd ge
waarschuwd. De meesten slaag
den erin met weinig vertraging
op school te komen. Slechts één
kandidaat is niet tijdig bereikt;
hij moet het examen inhalen in
de eerste herexamen-periode.
Bij een school in Beneden-
Leeuwen had de directie de
examenopgaven voor de veilig-
-r;."
heid opgeslagen m een kluis van
de plaatselijke bank. Die kluis
was echter uitgerust met een
tijdslot, en dat ging pas open
nadat het examen al had moe
ten beginnen.
Hoe nu verder? Wel, wachten op
de uitslagen. Kandidaten die
gezakt zijn of op dinsdag 22
juni moeten aantreden voor een
herexamen, krijgen op woens
dag 16 juni een telefoontje van
school. Blijft het stil die dag,
dan kunnen de talloze geplande
eindexamenfeesten doorgaan.
Een gymnasiaste in Breda ver
trouwde me toe geen zin in
'haar' feest te hebben, omdat
haar moeder de hele familie wil
uitnodigen. En degenen die
door een van de acht geslaagden
uit Bergen op Zoom zijn uitge
nodigd voor hun feest in De
Hemel op vrijdag 18 juni moe
ten er rekening mee houden dat
ze zelf hun consumpties moeten
betalen. „Anders wordt het veel
te duur."
LOUW DE GRAAF maakte als
staatssecretaris van Sociale Za
ken altijd de indruk het ijverig
ste jongetje van de klas te zijn.
Geen bezuiniging was hem te
veel. Vroegen ze hem om plan
nen om drie miljard te bezuini
gen, Louw maakte er met ijver
en inzet vier van. Hij was de
super-technocraat en daarmee
de aangewezen man om de stel
selherziening sociale zekerheid
vorm te geven. Over die vorm
geving en de uitvoerbaarheid
daarvan hoort de parlementaire
enquêtecommissie-Buurman
deze weken een stoet van getui
gen, onder wie gisteren De
Graaf.
Uit de verhoren tot nog toe
klinkt de bevestiging op van
wat velen al lang wisten. De
stelselherziening heeft niet
voor een eenvoudiger regels ge
zorgd; integendeel. Mede onder
druk van de barre financieel-
economische omstandigheden
van de jaren tachtig verwerd de
stelselwijziging tot een pure
bezuinigingsoperatie. Maar
zelfs die bracht niet de miljar
den op die ingeboekt werden.
Verlaging van de wao-uitkerin-
gen boden nauwelijks soelaas.
In juli 1986 trad het kabinet-
Lubbers II (CDA en WD) aan.
De Tweede Kamer was vóór de
verkiezingen van mei met de
stelselwijziging akkoord ge
gaan. De Eerste Kamer ging
eind 1986 akkoord, zodat de
nieuwe wetten per 1 januari
1987 van kracht werden.
Al in de loop van 1988 maakten
enkelen in het kabinet - mi
nister Ruding (Financiën) en
vice-premier De Korte (VVD,
Economische Zaken) - zich
zorgen over het feit dat, on
danks de ingrepen, het beroep
op de wao en dus de kosten
bleven stijgen. Maar telkens
wanneer zij daarover spraken,
hield De Graaf hen 'de worst'
van een Leids onderzoek voor.
Dat onderzoek rekende op
enigszins afzienbare termijn
een besparing van drie miljard
gulden voor; op langere termijn
zelfs negen miljard. De Graaf,
diens minister Jan de Koning
en premier Lubbers vonden het
alsmaar te vroeg om de effecten
van de ingrepen al te beoorde
len. Laat staan om nieuwe in
grepen te verzinnen.
Maar naarmate de tijd vorder
de, werd in het kernkabinet
vaker gesproken over deze te
genvallende ontwikkelingen.
Begin 1989 zat de vijfhoek - de
premier, de ministers van Fi
nanciën, Economische Zaken,
Binnenlandse Zaken en van So
ciale Zaken - volgens De Graaf
'met de handen in het haar.'
Toen was het ook hem duidelijk
geworden dat de voorgerekende
besparingen illusoir zouden
blijven en dat het failliet van
zijn beleid dreigde.
Daarom bood de staatssecreta
ris aan, zijn ideeën over verder
gaande ingrepen in de sociale
zekerheid op papier te zetten.
Het plan-De Graaf, dat de da
tum 10 juli 1989 meekreeg,
werd eenmaal in de vijfhoek
besproken. Het kabinet was
toen al ruim twee maanden
demissionair. De Graaf, ijverig
als altijd, werkte zijn plan ver
der uit. Maar omdat het kabi
net er toch niets meer mee zou
kunnen, stuurde hij - met het
oog op de komende kabinets
formatie en zijn eigen toekomst
- de uitgewerkte versie alleen
aan premier Lubbers. Dat was
begin augustus, een maand
vóór de verkiezingen.
Sindsdien heeft niemand er
meer iets van vernomen. Tot
deze week donderdag voorma
lig vice-premier De Korte te
genover een politiek redacteur
van deze krant het bestaan van
het eerste plan-De Graaf ont
hulde. De Graaf zelf bevestigde
het en vertelde over het bestaan
van de alleen voor Lubbers be
stemde versie.
Tot zover is de gang van zaken
duidelijk. Maar gerekend vanaf
de vergadering van de vijfhoek
in juli en de brief van augustus
1989 van De Graaf aan Lub
bers doemen de vragen op. In
de perceptie van De Korte heb
ben Lubbers en De Koning het
plan-De Graaf geblokkeerd.
Lubbers en De Koning, maar
ook De Graaf ontkennen dat.
Waarschijnlijk hebben zij het
gelijk aan hun kant. Immers
het kabinet was demissionair.
Het kon, in de woorden van De
Graaf 'politiek geen vuist meer
maken.' Maar waar De Graaf
gewag maakt van 'een pittige
discussie' over zijn plan, zegt
Lubbers dat er slechts een for
mele gedachtenwisseling heeft
plaats gehad over de vraag of
een kabinet-in-staat-van-ont-
binding nog wel mocht ingrij
pen in de ontwikkeling.
Kort na de verkiezingen van
september werd Lubbers for
mateur van zijn derde kabinet.
Is er tijdens die formatie over
het uit de hand lopen van de
wao gesproken? Heeft Lubbers
aangedrongen op verdere in
grepen?
Wim Kok, die de PvdA-delega-
tie in de formatie-besprekingen
leidde, wil er nu niets over
zeggen. PvdA-fractieleider
Wöltgens, die ook alle bespre
kingen meemaakte, kan zich
geen intensieve beschouwingen
over de WAO-problematiek
herinneren. Laat staan een
plan-De Graaf of, op basis
daarvan, een plan-Lubbers. De
PvdA-ers kregen wel een boe
delbeschrijving (die Kok later
eens aanduidde als 'de lijken in
de kast') maar Wöltgens zegt
uit zijn geheugen niet te kun
nen opdiepen dat daar een mil
jardentekort op de WAO bij
zat. Bij zijn weten is er tijdens
de formatie niet gesproken over
nieuwe instrumenten, vermoe
delijk omdat daarop toen al
door de sociale partners werd
gestudeerd.' Ook De Vries, die
namens het CDA onderhandel
de, herinnert zich geen alarme
rende discussies over de wao.
Het plan-De Graaf zag hij pas
op papier toen hij reeds minis
ter was.
De mededelingen van Wöltgens
lijken in lijn te zijn met de twee
uiterst summiere zinnetjes die
in het regeerakkoord werden
opgenomen. „In dit verband (de
groei van de werkgelegenheid,
mdb) is aandacht nodig voor de
verontrustende groei en om
vang van het aantal (gedeelte
lijk) arbeidsongeschikten. Aan
deze ontwikkeling zal weer
werk geboden moeten worden."
Onthield formateur Lubbers,
hoewel hij van de ernst van de
situatie volledig op de hoogte
was, de onderhandelaars infor
matie? Hij bevestigt dat hij wel
degelijk de zorgen van De
Graaf over de wao deelde, maar
ook dat hij tijdens de formatie
niets van de plannen van De
Graaf heeft onthuld. En, zegt
hij drieëneenhalf jaar later, die
twee zinnen in het regeerak
koord betekenden wel een har
de opdracht aan de partijen die
het kabinet gingen vormen.
Want volgens de premier hield
die afspraak in: het tenminste
stabiliseren van het aantal
wao'ers. En dat is ook nu nog
niet gelukt.
Er blijft een aantal raadsels.
Waarom heeft Lubbers in de
formatie niet aangedrongen op
hardere maatregelen, terwijl hij
er naar eigen zeggen nu, van
overtuigd is dat zijn tweede
kabinet als het was blijven
voortbestaan verder ingrijpen
de maatregelen had moeten ne
men? En waarom heeft de VVD
- en met name De Korte die nu
Lubbers en De Koning van ge
brek aan moed beticht - niet
tijdens het debat over de rege
ringsverklaring van het kabinet
Lubbers/Kok gevraagd waarom
die-hardere ingrepen uitbleven?
De Graaf is in de nadagen van
het kabinet-Lubbers II uiterst
geheimzinnig met zijn plan om
gesprongen. 'Omdat', zo ver
klaarde hij donderdagavond
'we doosbang waren dat hel
vóór de de verkiezingen zou
uitlekken. Dat konden we ab
soluut niet hebben.' Dat is nog
het meest verwerpelijke van dit
kleine wao-hoofdstukje; dat de
kiezers onwetend gehouden
moesten worden terwille va»
het zeteltal van het CDA.
de stem
Den Haag (anp) - De aange
kondigde jongerenmanifesta
tie op 12 juni in Den Haa
gaat niet door. Dat heefï
voorzitter Simone van Gees
van de Landelijke Studente
Vakbond (LSVb) gisterer
meegedeeld. Volgens haai
was het niet mogelijk met de
politie van Den Haag tot goe
de afspraken te komen over
de aanwezigheid van de mo
biele eenheid.
Volgens politiewoordvoerder H
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Een betere co]
onrust kunnen voorkomen
Om zulke situaties in de toe-
komst te vermijden, moet er eei
'commandocentrum' komen voo:
het landelijk crisismanagemem
tijdens een epidemie. Ook is eei
nieuw draaiboek nodig, zoda:
alle instanties precies weten wa'
ze moeten doen. De rol van di
gemeenten moet beter uitge
werkt worden.
Dat concludeert staatssecretari:
I Simons (Volksgezondheid) oi
grond van het ëvaluatierappoj
Bestrijding polio-epidemii
1992-1993. Dat rapport be
schrijft wat er is gebeurd, nada:
I; in september vorig jaar voor hei
eerst sinds 1978 in Nederlani
weer polio werd geconstateerd.
Bij de Geneeskundige Hoofdin
spectie werden tot 19 februarj
1993 68 gevallen gemeld. Twe;
mensen overleden.
Na het uitbreken van de epide
mie werd. op grote schaal begon
nen met het vaccineren van nie
of onvoldoende ingeënte mensen
De doelgroep omvatte negei
miljoen mensen. Na een dringen
de oproep reageerde de bevol
king massaal met als gevolg lan
ge rijen en overbelaste telefoon
lijnen bij de GGD'en (Gemeente
VERVOLG VAN VOORPAGINA
Staatssecretaris De Gra;
produceerde zijn aanpassin]
gen van de wao begin 198E
omdat cijfers uitwezen dat d|
groei explosief was en eerd;
ingeboekte bezuinigingen 01
geen stukken na werden ge
haald.
Volgens ex-minister De Ko:
spraken Ruding (toen van Fina:
ciën) en hij daarom steeds mi
grote zorg over de wao. Premiej
Lubbers zei gisteren zich oo
niet te kunnen herinneren da
De Korte daarover grotere zor
leek te hebben dan de rest va
de ministerraad.
Premier Lubbers houdt staanc
dat ook zonder de notitie-D
Graaf tijdens de formatie uitge
breid over de alarmerende cijfer
bij de wao is gesproken. Da;
zou ook al zijn afgesproken d.
- er een 'volumebeleid' zou moe
I 'en komen in de wao.
Dat blijkt echter niet uit he
regeerakkoord van Lubbers II
STANDVASTIG ZIJN als het pij
bet Poolse Solidariteit niet. J
vakbond consequent naar he;
aiisch opzicht.
De politieke verandering is e
wordt gewerkt. En nu geeft S(
factor in het parlement, niet th
Met een motie van wantrou
"anna Suchocka naar huis
vroegere Solidariteitsleider 1
economische hervormingspoli
werpen: inflatie en werkloosh
internationaal is er enig ver
Solidariteit heeft daar geen bc
voor de werknemers. Die hl
overgang van een geleide n
9eweest: een shocktherapie. I
ben daaronder moeten lijden.
*e gedaald. Zonder tweede of
be Poolse gezin niet meer.
ue regering verdedigt zich d
™ddelen. Arbeiders en beam
e!sen, maar krijgen doen ze di
"iet. Die waarheid wordt o
wedieten kunnen er van die z
begrotingstekort oploopt.
Solidariteit is niet onder de ii
Roeten krijgen wat ze verdier
b'et van belang. Een reden;
eommunistische tijden, waarir;
*°0r zijn kroost'. Een bedenk
borsprong zo op vrijheid geric
ben oplossing bestaat er niet
Parlement is de regering aang
«ntal partijen. Een conseque
jjeijjk. Een echt alternatief be
verkiezingen moeten komen,
betwijfeld worden. De teleurs)
beis op een nog versplintj
eaardoor levensgroot.
r 7al dus wel een restauratii
beer water in de wijn. Het bli;
Gder-Neisse.
