Duitse vrouwen
vrezen beperking
abortusvrijheid
'Bijbelteksten kunnen breekijzers zijn'
'Leutertitels' en 'crisisexamen'
Moeilijke keuze voor partijen Zuid-Afrika
Nagenoeg
DESTE]
Horen en vo
ACHTERGROND
A2
DESTEM-
Ellen van Wolde de eerste vrouwelijke hoogleraar exegese
Uitslagen
Kok wellicht
woensdag bij
enquêtecommissi
DE STEM
DONDERDAG 27 MEI 1993
Het hoogste rechtscollege
in Duitsland, het
Constitutionele Hof in
Karlsruhe beslist morgen
over de
abortuswetgeving. De
Bondsdag is bijna een
jaar geleden akkoord
gegaan met een ruime
regelgeving. Maar de
Duitse vrouwen vrezen
dat het Hof dat besluit in
strijd met de grondwet zal
verklaren. Met alle
gevolgen van dien.
Door Frans Wijnands
De abortuswet, zoals de Duit
se Bondsdag die in 1992 heeft
aangenomen, houdt in dat
abortus niet langer strafbaar
is, mits die plaatsvindt in de
eerste twaalf weken van de
zwangerschap, de vrouw ten
minste drie dagen tevoren een
arts heeft geraadpleegd en die
verplichte medisch-sociale
consultatie schriftelijk kan
aantonen. De vrouw kreeg dus
eindelijk het laatste woord.
Tot dan toe was abortus in de
'oude' Bondsrepubliek straf
baar. Slechts bij enkele, voor
namelijk medische indicaties,
was zwangerschapsonderbre
king toegestaan.
In de nieuwe, oostelijke deel
staten bestond daarentegen
abortusvrijheid. Om aan die
ongewenste toestand van twee
abortusregelingen in hetzelfde
land een einde te maken, werd
bij de Duitse hereniging be
paald dat er zo snel mogelijk
een algemeen landelijke abor
tuswetgeving moest komen.
Die wet ligt er nu. Aangeno
men na een zeer emotioneel
debat in de Bondsdag zonder
fractie-discipline.
Ieder Bondsdaglid kon naar
eigen geweten beslissen. Een
groot aantal christen-demo
craten stemden met de socia
listen en liberalen vóór het
nieuwe wetsontwerp. Tot er
gernis van 249 CDU/CSUfrac-
tiegenoten die, met instem
ming van kanselier Kohl, een
klacht indienden bij het Con
stitutionele Hof.
De nieuwe wet zou in strijd
met de grondwet zijn. Ook de
deelstaatregering ,yan Beieren
diende een' klacht in, nadat
München al eerder had ge
klaagd over invoering van de
sociale indicatie en opname
van abortus in het zieken
fondspakket.
De Duitse vrouwen die, bin
nen en vooral buiten het par
lement, jarenlang hebben ge
streden voor grotere abortus
vrijheid vrezen dat het Hof die
weer zal inperken. Zoals de
rechters ook de onmiddellijke
invoering van de wet hebben
tegengehouden in afwachting
van hun voldragen oordeel.
Dat komt nu aan de voora
vond van Pinksteren.
Algemeen wordt verwacht, dat
de rechters de nieuwe abor
tuswetgeving in strijd met de
grondwet zullen verklaren
(doden van ongeboren leven),
maar daar geen strafsancties
aan zullen verbinden.
Een spitsvondig vonnis dat te
gelijk in de praktijk voor com
plicaties zorgt. Een van de
gevolgen van een dergelijke
uitspraak is dat de zieken
fondsen niet meer betalen,
omdat zij volgens overheids-
richtlijnen geen ingrepen die
in strijd zijn met de wet, mo
gen vergoeden.
De afgelopen dagen is in
Duitsland volop gespeculeerd
over de mogelijke uitspraak
van het acht-koppige rechts
college in hun rode toga's.
Acht rechters, onder wie
slechts één vrouw.
Tal van politici hebben al ge
wezen op de maatschappelijke
gevolgen. Ziekenhuizen zullen
geen abortus(poli)klinieken
inrichten en als het zieken
fonds niet meer betaalt ont
staat in Duitsland een 'twee
klassenmaatschappij': wie
geld heeft kan zich laten be
handelen, wie het niet heeft
zoekt het maar uit.
In samenhang met de nieuwe
wet had de staat beloofd om in
1996 elk kind een plaatsje in
een Kindergarten (crèche) te
geven. Als de regeling strijdig
met de (grond)wet wordt ver
klaard hoeft de overheid die
belofte strikt genomen niet na
te komen; een welkome finan
ciële meevaller. Ruim 600.000
kinderen wachten op een
plaats in een Kindergarten
waardoor veel meer moeders
een baan kunnen zoeken. Meer
dan 10.000 nieuwe crèches
moeten worden gebouwd,
maar de gemeenten hebben de
benodigde 21 miljard mark
niet.
Binnen CDU-kringen wordt
intusssen de oude variant
weer uit de la gehaald: geen
abortusvrijheid en abortus
blijft in de strafwetgeving;
abortus mag alleen op indica
ties waarbij de vrouw altijd
vrijuit gaat en alleen de arts
verantwoording moet afleg
gen, uiteraard desnoods tot
voor de rechter.
Voorstandsters van de nieuwe
abortuswet hebben de Duitse
vrouwen opgeroepen om mor-'
gen massaal voor het gemeen-
^ghuiis ypq hun woonplaat^, te
demonstreren.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Kantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, (alleen redactie)
01640-36850, fax 01640-40731.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Afdeling Lezerskontakt ®06-0226116 (gratis).
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751, fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62,4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9,4381 RP,
01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 85.50, per halfjaar 170.05 óf per jaar 330.70.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 28.45,
per kwartaal 83.00, per half jaar 165.05 óf per jaar 320.70.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911).
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Ook op zaterdag van 09.00-12.00 uur.
Vandaag houdt prof. dr.
Ellen van Wolde haar
inaugurale rede aan de
Katholieke Universiteit in
Tilburg. Van Wolde doceert
exegese van het Oude
Testament, ze is de eerste
vrouwlijke hoogleraar in
Nederland in een klassiek
theologisch vak. Dergelijke
vakken waren eeuwenlang
een mannendomein.
Door Jan Bouwmans
„Bijbelteksten", zegt ze, „kun
nen breekijzers zijn." Dat wil
zeggen: „Middelen van een God
die in ons dagelijks leven wil
inbreken en ons wil openbre
ken." Ze pakt de tekst van haar
inaugurale rede er even bij en
vult aan: „Dat is niet per se
leuk of aangenaam, maar een
inbraak is niet prettig en God is
volgens mij ook niet (alleen
maar) leuk."
Niet alleen maar leuk, nee,
want neem het bijbelboek Job.
Daarin komt de ruwe kant van
God goed naar voren. Job, Ruth
en Genesis zijn haar drie favo
rieten.
Over Genesis, het scheppings
verhaal, ging haar proefschrift;
aan Ruth is vandaag in Tilburg
haar inaugurale rede gewijd:
prof. dr. Ellen van Wolde (39),
de eerste vrouwelijke hoogle
raar in een klassiek theologisch
vak van Nederland.
Dat klassieke theologiscHe vak
is de exegese (uitleg) van het
Oude Testament. Ze beoefent
het sinds augustus vorig jaar
aan de Theologische Faculteit
Tilburg. Daarvoor was ze als
(hoofd)docent bijbelweten
schappen verbonden aan de
universiteit in Nijmegen. Ze
heeft theologie gestudeerd in
Nijmegen en in Rome en daar
naast semiotiek (wetenschap die
zich bezighoudt met de leer van
tekens) bij de vermaarde Um-
berto Eco in Bologna. In 1989
promoveerde ze 'met lof' aan de
universiteit in Nijmegen.
De eerste vrouw die het in Ne-
Van Wolde: 'Mij valt vaak op dat als vrouwen preken, les geven, het taalgebruik veel gewoner
is'. FOTO VAN EIJNDHOVEN
derland heeft geschopt tot
hoogleraar in een vak, dat eeu
wenlang een exclusief mannen-
domein is geweest.
Niet alleen de Tilburgse facul
teit presenteert haar maar al te
graag zo. „In het begin vond ik
dat hinderlijk. Het is feitelijk
wel juist. Maar je wordt zo op je
vrouw-zijn vastgepind. Of je nu
een mannelijke of vrouwelijke
hoogleraar exegese bent, je taak
is en blijft om een bijbeltekst in
zijn eigen tijd en eigen waarde
te laten en toch de actuele
waarde ervan te laten zien, zon
der prekerigheid. Maar omdat
het aantal vrouwelijke theolo
giestudenten veel groter is ge
worden, is het heel goed dat er
ook steeds meer vrouwelijke do
centen zijn. Gewoon als voor
beeldfunctie. En dan niet per se
in een van de feministische
theologische vakken, maar ge
woon in een klassiek theolo
gisch vak."
Het zou onzinnig zijn als een
vrouw in de theologie alleen
maar met vrouwenzaken bezig
zou mogen zijn. Van Wolde:
„Maar ik denk wel dat je als
vrouwelijke docent of hoogle
raar bepaalde accenten anders
zult leggen. Voorbeeld: een
meer down-to-earth-benade-
ring, niet te verheven taalge
bruik, niet te prekerig. Mij valt
vaak op dat, als vrouwen pra
ten, preken, les geven, het veel
gewoner is. Dat betekent ten
aanzien van de bijbel dat je niet
benadert hoe verheven die is,
hoe slecht wij erbij kunnen,
maar dat je heel goed kimt laten
zien, zoals bij Ruth, hoe hele
gewone mensen leven, worste
len met problemen en daar
vorm aan geven. En zo toch het
bijzondere, de volheid van een
bijbeltekst laten zien. Daar heb
je niet per se verheven taal voor
nodig."
De eerste vrouw...presenteert de
faculteit haar met voorliefde
soms ook zo vanuit een bepaal
de verwachting? De verwach
ting dat zij zich als vrouw wel
geroepen zal voelen om de vrou
wen in de bijbel uit de coulissen
te halen, om de doodgezwegen
vrouwen hun stem terug te ge
ven?
Daar is, denkt ze, zeker iets van
waar. En ze zegt ook gevoelig te
zijn voor waar ze de 'zij-stroom'
in de bijbel noemt. Die 'zij-
stroom' onderscheidt ze van de
'hij-stroom' die in de bijbel ook
de hoofdstroom is. In haar boek
'meneer en mevrouw Job' heeft
ze bijvoorbeeld gewezen op de
cruciale rol die de vrouw van
Job in het gelijknamige bijbel
boek speelt. Jobs vrouw speelt
maar een hele kleine, niettemin
doorslaggevende rol. Zij zorgt
voor het keerpunt in Jobs leven,
zij maakte van een lijdzame Job
een Job die ging vechten. Man
nelijke exegeten hebben dat
steeds over het hoofd gezien.
Dat wil zeggen, in de christelij
ke traditie. In de rabbijnse tra
ditie komt Jobs vrouw er heel
wat beter af.
Ook in het bijbelboek Ruth is er
zoiets aan de hand. Daarin spe
len vrouwen de hoofdrol. Maar
de 'zij-stroom' wordt aan het
slot zonder blikken of blozen
weer tot 'hij-stroom' getrans
formeerd. De vrouwen zijn uit
eindelijk toch weer niet meer
dan een voetnoot bij de ge
slachtslijst van koning David.
Zo hebben de mannelijke exe
geten het tenminste altijd be
grepen. Maar één enkele zin
kiepert die mannelijke opvat
ting omver, betoogt prof. Van
Wolde. De uitspraak namelijk
van de vrouwen van Bethlehem
dat Ruth belangrijker is dan
zeven zonen. Daarmee wordt in
feite gezegd dat die hele ge
slachtslijst van David, die al
leen maar mannen bevat, min
der belangrijk is dan Ruth. Dat
de vrouwen mét andere woor
den belangrijker zijn dan de
mannen.
Aan de wand van haar ruime
werkkamer op de faculteit
hangt een groot plakkaat, waar
op in het Hebreeuws het bijbel
boek Ruth in verschillende
kleuren is uitgeschreven. Het
vormt een methode om dat boek
goed te lezen. Zo'n leeswijzer
heeft ze ook opgenomen in haar
nieuwste boek, Ruth en Noömi',
dat dezer dagen verschijnt.
Ellen van Wolde heeft iets met
de bijbelse Ruth. Aanstekelijk
zo enthousiast als ze er over
praat. Maar ze is geen feminis
tische exegete. „Ik zeg niet: als
vrouwelijke exegeet let ik alleen
op zij-sporen. Ik wil de wissel
werking tussen de hij- en zij
sporen laten functioneren. Bei
de zijn belangrijk en moeten tot
gelding komen door ze op el
kaar te laten inwerken."
Exegese is altijd ook de actuele
waarde van een bijbeltekst la-
ten zien. Ze zei het al in het
begin. Met Ruth scoort ze daar
mee voor open doel. Het boek
Ruth staat immers bol van de
vreemdelingenproblematiek. En
het doet ons aan de hand hoe
wij ook vandaag de dag als
mensen die problemen het beste
kunnen oplossen. Van Wolde:
„Niet de vreemdeling in ons
midden moet zich aan ons aan
passen. Niet wij moeten veran
deren. Maar we moeten elkaar
leren door de ogen van de ander
te kijken. We moeten van ogen
wisselen om elkaar echt te kun
nen zien. Dat opent de weg tot
verandering, zodat het eigene
vreemd en het vreemde eigen
kan worden."
De eerste vrouwelijke hoogle
raar exegese in Nederland. Aan
een rooms-katholieke theologi
sche faculteit, waar bijbeluitleg
altijd een clericaal-mannelijk
domein is geweest. In een EK
Kerk waarin het ambt, dus ook
leergezag en leiding, nog altijd
exclusief mannelijk is, is de eer
ste vrouw op een exegetische
leerstoel als het ware een dub
bele doorbraak.
Het is niet ondenkbaar dat de
kerkleiding haar verrichtingen
in Tilburg met meer dan gewo
ne belangstelling volgt. „Daar
heb ik tot nu toe niets van
gemerkt", lacht ze. „Dat zal er
ook wel aan liggen dat ik Oude
Testament doe. Het Nieuwe
Testament zou wel eens gevoeli
ger kunnen liggen."
Ellen van Wolde: Ruth en Noö
mi. Uitgeverij Ten Have, Baarn,
29,50
Ellen van Wolde: Aan de hand
van Ruth. Uitgeverij Kok, Kampen,
ƒ10,-
Vreugde over de (bijna)
beginnende vakantie ging
gisteren hand in hand met
pessimistische gedachten
over de eindcijfers.
Een docent tegen zo'n
doemdenkster: „Je kunt
toch altijd nog herkansen,"
De havo-scholiere: „Het is
mijn tweede jaar al, lui."
De achtste exarri'endag.
DE LAATSTE loodjes wogen
gisteren zwaar voor veel eind
examenkandidaten. Aardrijks
kunde, handel en economie wa
ren moeilijk maar natuurkunde
was een makkie. Nederlands
opstel was een koud kunstje
vanwege de vele 'leutertitels'.
Vbo'ers en mavo'ers begonnen
met aardrijkskunde met de on
derdelen Nederland, Duitsland
en Turkije. Op het Mollerly-
ceum in Bergen op Zoom von
den ze dat een moeilijk examen,
hoewel de meesten ruim voor de
tijd klaar waren. Bart Mulders
uit Bergen op Zoom vond het
pittig: „Weinig open vragen en
allemaal doordenkers, waarbij
je niet een, twee, drie antwoord
kan geven." Renate van Put uit
Ossendrecht begon er goed
voorbereid aan en vond het
makkelijk: „Ik heb er een
maand of zo op geleerd, maar ik
had net zo goed maar een dag
kunnen leren. Dit had ik niet
verwacht. Vorig jaar was het
veel moeilijker. Toen had ik een
5,8, nu vast wel een 7." Vivian
Brink uit Hoogerheide vond Ne
derland wel heel erg moeilijk,
maar Turkije weer helemaal
niet. Docent F. Passier bewaart
de bekende kwalificatie makke
lijk of moeilijk liever tot na de
correctie. Hij spreekt van een
'maatschappelijk relevant exa
men'. Die hadden we nog niet
gehad. „Als ze dit goed gemaakt
.hebben, kunnen ze zeggen dat
jë wat aan het vak hebben
gehad", zegt Passier. Hij vond
het examen actueel (woning
bouw in de Randstad, eenwor
ding Bondsrepubliek) en duide
lijk (veel kaarten en foto's).
De vwo'ers hadden de hele
woensdagochtend beschikbaar
om een Nederlands opstel te
maken. Dat ging de ruim tach
tig kandidaten op het Moller
goed af. 'Meegevallen, lekkere
onderwerpen' was de algemene
teneur. Ze konden kiezen uit
acht onderwerpen als de toe
komst van de Nederlandse taal,
leerlingbegeleiding, normbesef,
vaderlandsliefde, algemene ont
wikkeling van jongeren en ex
treme kenmerken van mensen.
Als daar niks van hun gading
bij zat, konden ze een verhaal
afmaken of een betoog op pa
pier zetten.
Maurice van de Rijzen uit Ber
gen op Zoom was na anderhalf
uur al klaar met een betoog
over het idee van Pronk om het
leger te handhaven en in te
zetten voor VN-operaties. Geke
Veraart uit Halsteren vertelt al
wild op en neer springend dat
ze heel veel politieke onderwer
pen verwacht had 'omdat er
zoveel rotzooi in de wereld is'.
Niets daarvan dus. Ze koos de
vreemde titel 'H20 is geen wa
ter'. En legt dat zo'n beetje uit
als 'Stel, je staat voor de zee en
je denkt: was ik maar vrij'. Als
de docent het maar snapt. Inge
van Ditshuizen uit Hoogerheide
vond dat de titel 'Ongewenste
extremiteiten' er meteen uit
sprong. Ze schreef zich leeg
over dikheid, puistjes, lange
mensen/ lange tanden en grote
voeten en besloot met het ad
vies: 'Geniet van je jeugd, het is
zonde om die door dit soort
dingen te laten bederven'. Wies-
ke van Overbeek uit Hoogerhei
de pleitte gelukkig voor het be
houd van het Nederlands.
Docente J. van' der Kroon wil
wel geloven dat het goed ging.
„Ik vond het nogal wat leuterti
tels. Heel algemeen, vooral die
H20-titel, daar kun je oeverloos
over doorkletsen", bekritiseert
ze. Het meest gekozen is volgens
haar 'Ongewenste extremitei
ten'.
Natuurkunde voor vbo en mavo
vonden ze makkelijk op het
RietHil College in Raamsdonks-
veer. Bas Bouwens uit Geertrui-
denberg wist bijna alles en
Daphne van Groezen uit
Raamsdonksveer en Dennis de
Vos uit Geertruidenberg hadden
alleen wat moeite met de open
vragen. „Een heel mooi alge
meen werk", 'vindt docent A.
Pols. „Ze zullen wel niet alle
maal een 10 hebben, maar alle
onderwerpen zijn aan de orde
geweest."
De havo'ers kregen het voor de
kiezen met handel. Vijf opga
ven, 48 vragen en veel moeilijk
heden. „Het waren allemaal
strikvragen en ik denk dat ik er
allemaal in ben getrapt", ziet
Wendy van Moergestel uit Made
het van de zonnige kant. Plaats
genoot Wil-Jan van Es komt
vloekend uit de gymzaal. Hij
noemt het 'crisisexamen' in dia
lect 'kaai-but'. En een anonieme
pessimist: „Ik zie het volgend
jaar wel weer." Docent H. Kuij-
per 'kan niet zeggen dat het een
echt makkelijk examen was'.
„Het is tegengevallen dat er
geen fabrieksboekhouding in
zat, daar hebben we veel tijd in
gestoken. En de Staat van Her
komst en Besteding der Midde
len had ik eerder bij het vwo-
examen verwacht. Het was heel
erg veel rekenwerk. Maar ik
verwacht betere resultaten dan
bij het vwo."
Die vwo'ers werden gisteren
nog eens afgedroogd. Op het
RietHil heerste onder het motto
'heel moeilijk en veel te veel'
collectieve verontwaardiging
De goede antwoorden van de dinsdag gehouden eindexamens
biologie zijn als volgt:
vbo en mavo C:
1 F; 2 3 C; 4 A; 5 C; 6C;7B;8C;9-; 10 B; 11 12 C; 13 A: 14 A; 15
C; 16 A; 17 A; 18 B; 19 C; 20 21 C; 22 23 24 D; 25 -; 26 B; 27 B; 28
29 30 B; 31 C; 32 C; 33 B; 34 B; 35 A; 36 A; 37 A; 38 C; 39-; 40-.41
C; 42 B; 43 44 -; 45 46 C.
vbo en mavo D:
1 2 A; 3 A; 4 C; 5 6 D; ;7 C; 8 -: 9 10 11 12 13 B; 14 15-;
16 Bi 17 -; 18 D; 19-; 20 C; 21 C; 22 A; 23 C; 24 B; 25.A?26 B;27B;28.
A; 29 D; 30 C; 31 B; 32 A; 33 B; 34 A; 35 C; 36 -; 37 -; 38 B; 39 -; 40 -; 41
A; 42 D; 43 B; 44 45 C; 46 B; 47 B.
■havo: ".«J •k" «KI jji'jnooaxoi
1 A; 2 A;'3 A; 4 D; 5 D; 6 B; 7 At 8 C; 9 A; 10 B; 11B;T2 C'; 13 D; 14A;
15 A; 16 C; 17 C; 18 B; 19 C; 20 D; 21 B; 22 B; 23 D; 24 B; 25 B; ;26 B; 27
C; 28 A; 29 C; 30 C; 31 B; 32 A; 33 C; 34 B; 35 C; 36 A; 37 C; 38 C; 39 C;
40 C; 41 A, 42 C; 43 C; 44 B; 45 C; 46 B; 47 B; 48 C; 49 A; 50 B.
vwo:
1 A; 2 D; 3 C; 4 A; 5 B; 6 C; 7 C; 8 B; 9 D; 10 A; 11 A; 12 C; 13 A; 14 A;
15 D; 16 B; 17 C; 18 B; 19 D; 20 B; 21 C; 22 C; 23 B; 24 B; 25 D; 26 A; 2?
B; 28 C; 29 B; 30 A; 31 A; 32 B; 33 A; 34 C; 35 B; 36 A; 37 A; 38 C; 39 C;
40 B; 41 A; 42 C; 43 B; 44 A; 45 A; 46 A; 47 C; 48 C; 49 C; 50 A.
over het examen economie 1.
Karin van der Pluym uit Hank
was als een van de eersten van
de vijftig kandidaten klaar en
had alleen moeite gehad met de
vijfde en laatste opgave over
inkomstenbelasting. Voor Ellen
Verkroost uit Dussen was het zo
veel dat ze enkele vragen on
beantwoord moest laten. Saskia
van de Merbel uit Raamsdonks
veer kwam ook tijd te kort: „Ik
moest het echt afraffelen, ik
kon niet meer nadenken over de
antwoorden." Marleen van
Strien uit Raamsdonk hoopt op
een 4: „Anders heb ik een her
examen en dat wil ik niet want
ik wil dit niet nog een keer
doormaken."
Docent Ernest Piethaan vond
het 'wel te doen', vooral de
eerste twee standaard-opgaven,
maar hij was toch ook op 'een
paar lastige dingen' gestuit: de
berekeningen bij opgave 3 over
omloopsnelheid van geld, het
eind van opgave 4 over i
mensverhoudingen en opgave S
vanwege begrippen. Hoe moei'
lijk het was, blijkt bij de nabe
spreking als de docent gecorri
geerd wordt door een aantal
leerlingen: „Ja, nu begin ik aai
mezelf te twijfelen. Je hebt ge
lijk."
Voor veel kandidaten is intus
sen de lange zomervakantie al
begonnen. Op het Moller wer
den al plannen gemaakt voor
Pinkpop en op het RietHil gin
gen ze alvast een pilsje pakken
De laatste (grote) examens zijn
vanmiddag: wiskunde B voir
havo en vwo. Ik ben daarvoor !t
gast op het Mencia de Mendoza-
lyceum in Breda. Vanochtend
ben ik voor tekenen op Mavo
Ginneken en voor Grieks op tó
Stedelijk Gymnasium in Breda.
Met de arrestatie van 73
leden van het radicale Pan
Afrikaanse Congres (PAC)
is het overleg over de
toekomst van Zuid-Afrika
weer in gevaar gekomen.
Morgen besluiten
vertegenwoordigers van de
belangrijkste politieke
partijen welke gevolgen de
arrestatie van de PAC'ers
heeft voor het
onderhandelingsproces.
Door Raymond Hasselerharm
ANC-LEIDER Nelson Mandela
heeft de Zuidafrikaanse bevol
king opgeroepen om niet in pa
niek te raken na het afbreken
van de politieke onderhandelin
gen door een omstreden politie
actie, afgelopen dinsdag. „Sinds
het begin van het onderhande
lingsproces in 1990 hebben we
talloze problemen ondervonden.
Dit is er een van", zei Mandela,
wijzend naar de arrestatie van
tientallen zwarte leiders.
Dat de regering De Klerk wat
zou ondernemen tegen de lei
ders van het radicale Pan Afri
kaanse Congres (PAC) en haar
militaire afdeling APLA was
duidelijk maar het tijdstip is
gebaseerd op een politieke
blunder of een uitgekookte stra
tegie van 'havikken' in het ka
binet.
Enkele dagen voordat een ver
kiezingsdatum moet worden be
kend gemaakt worden de deli
cate onderhandelingen ernstig
verstoord door de arrestatie van
73 leiders van het PAC. De
besprekingen zijn nu tijdelijk
afgebroken en het PAC heeft
zich, na het wegvallen van haar
vertegenwoordigers, noodge
dwongen teruggetrokken. „De
politie heeft de onderhandelin
gen gesaboteerd", meent ANC-
secretaris generaal Cyril
Ramophosa, het ontslag eisend
van minister Hernus Kriel van
Wet en Orde.
De belangrijkste regeringson
derhandelaar, minister Roelf
Meier, leek verrast door de poli-
tie-actie en hij verzekerde zijn
gesprekspartners dat hij niets
wist van de arrestatie van PAC-
leiders. Daarmee werd duidelijk
dat er een schisma in het kabi
net is ontstaan tussen radicalen,
zoals Hernus Kriel, en gematig
de ministers als Meier en Wes-
sels. Kriel beweert dat de actie
tegen de PAC'ers een pure cri
minele aangelegenheid betreft
omdat allen worden verdacht
van illegaal wapenbezit en be
trokkenheid bij moorden en
aanslagen. „Niemand is gear
resteerd om politieke redenen",
zei Kriel in het parlement waar
hij werd toegejuichd door leden
van de blanke Conservatieve
Partij.
Het PAC, dat zich in 1959 af
scheidde van het ANC, is aan
zienlijk radicaler dan de moe
derpartij. Concessies, zoals
machtsdeling met blanken,
worden uitgesloten en de gewa
pende strijd wordt niet afge
zworen zolang de zwarte bevol
king niet de macht heeft, De
eerste prioriteit van een zwarte
regering is het verplaatsen van
rijkdom en welvaart van blank
naar zwart. Onder het motto
'een kogel voor iedere (blanke)
kolonist' heeft APLA, de mili
taire tak van het PAC, de afge
lopen zes maadnen talloze aan
slagen utigevoerd op blanke
soldaten, politie-agenten en ar
geloze burgers. Volgens een
agrarische organisatie zouden
daarbij onder andere 33 boeren
zijn omgekomen. De kritiek op
de regering De Klerk nam sterk
toe en de aanhang van rechtse
blanke organisaties, zoals de
Afrikaner Weerstands Bewe
ging groeide.
De PAC-leiding speelde onder
tussen een dubbelrol door de
aanslagen noch goed te keuren
noch te veroordelen en door
tegelijkertijd aan te schuiven
bij onderhandelingen over het
'nieuwe Zuid-Afrika'. Dit ver
hoogde de irritatie bij radicalen
in het kabinet die tandenknar
send aanschouwden dat 'moor
denaars en terroristen' om tafel
zitten met regeringsonderhan
delaars.
Afgelopen weekeinde was de
maat vol toen PAC-woordvoer-
der Maxwell Nemadzivhanani
een toespraak hield bij de be
grafenis van een PAC'er die
omkwam bij het politie-onder-
zoek naar de moord op een
boerin. „De boeren zullen altijd
onze doelwitten zijn omdat zij
ons land illegaal hebben bezet",
zei Nemadzivhanani die ook
dinsdag door de politie werd
opgepakt.
Morgen besluiten de vertegen
woordigers van de belangrijkste
politieke partijen welke gevol
gen de arrestatie van de
PAC'ers heeft voor het onder
handelingsproces. Uiterlijk vol
gende week moet de datum
worden vastgesteld voor de eer
ste vrije verkiezingen en de
vraag is nu of het ANC dat
proces wil vertragen.
Aan de ene kant wil het ANC
DE STEM
Minister Hernus Kriel
solidair zijn met het PAC omdat
radicale ANC'ers dat verwach
ten maar aan de andere kant
wil de ANC-Ieiding snel een
politiek akkoord sluiten. De
economie zit in het slop en het
geweld lijkt te escaleren nadat
tientallen doden zijn gevallen in
foto
de zwarte wijk Kathlehonü
Harde bewijzen dat gearres
teerde PAC'ers daadwerkeV
zijn betrokken bij moordaansiJ'
gen kunnen het onderhande
lingsproces redden. Alle ofi
zijn gericht op minister HerwP
Kriel.
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Bedrijven
maximaal vijftien werk
mers hoeven zieke werk,
mers geen drie maar slee
twee weken het loon uit eij
zak te betalen.
Minister De Vries (Sociale Zal
en Werkgelegenheid) beloofde
Tweede Kamer gisteren dat
de nieuwe wet 'terugdring
ziekteverzuim' op dit punt
aanpassen.
Acti
Van onze redactie, binnenland
Den Haag - Bijna al]
overheidspersoneel zijn
De kans is groot dat de rijf
ambtenaren, politie-agenten
leraren acties gaan voe
zoals de gemeente-ambte
ren al doen om hun cao-ei|
kracht bij te zetten.
Gisteren zijn de partijen die
cao-overleg voor de 120.000 i
sambtenaren voeren uit elk
gegaan zonder enig resultaat.
Onderhandelaar H. Pont van
ministerie van- binnenlandse
ken kon tijdens het gesprek i
meer bieden dan een loonsveiT
ging van 0,5 proeent per 1 af
naast een eindejaarsuitker
van 0,5 procent. De bonden b
ven echter een loonsverhog:
eisen van 2,5 procent plus j
eindejaarsuitkering van 0,5 p.;
cent.
Ultimatum
Morgen raadplegen de boni
hun kaderleden in Amersfc
Daar wordt mogelijk beslo
tot het stellen van een ultirf
turn aan Binnenlandse Zak
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Waarschijr
woensdag al zal minister 1,
(Financiën, PvdA) versop
nen voor de enquêtecor
sie sociale zekerheid.
Kok werd al in een bestol
bijeenkomst verhoord vanwi
zijn betrokkenheid met soci.
zekerheid als FNV-voorzitter
het begin van de jaren tachtig.
De enquêtecommissie laat
verschijnen van Kok nog in
midden, maar reserveerde 1
alvast tijd voor een verhi
woensdagnamiddag. Minis
Kok liet zelf in kleine kring|
doorschemeren dat hij voor t
openbaar verhoor moet aant
den. Wellicht dat ook ex-V
topman Van Lede voor
openbaar verhoor verschijnt.
Volgende week komen topm<
sen van Gemeenschappelijk
ministratiekantoor (GAK)
Gemeenschappelijk Medisc!
Dienst (GMD) voor verhoor
de parlementaire enquêteco
missie. Prof. De Jong, presid'
van de hoofddirectie van
I GAK, verschijnt donderd
evenals dr. Boersma, voorma!
voorzitter van de directie van
j GMD.
j Als getuigen zijn verder opnie
vertegenwoordigers van de v;
I bonden (CNV en FNV) opger.
pen die zitting hebben in besi
Kn van bedrijfsverenigingen:
Kos en J. van der Linden.
REGEREN BETEKENT luister
jjndere broodwinning omziei
ten onafhankelijke commisi.
I SFondse Betuwelijn mogelijk
Paar weken geleden zei n
i raPport-Van den Hoorn waa
I yoorgesteld werd, flut was.
7 kosten zouden een veelvi
voorstel genoemd werd-
7. bleef onduidelijk. Enig te
woord van de minister i
minister van huis uit niet ver
Pn een doorgewinterde tect
inspraak en bestuurlijk
aenouden bij de voorbereidi
Jn. schrijft de minister aai
°°m, dat een alternatief inl
rianter meteen van tafel,
en bovengrondse Betuwel
srheugen. Een meerderheir
T.komt, omdat de onde
da»l?ter" ?a z'in gewoon nie
ls "e opinie van de kiezer
d!>aor mevrouw Maij heeft n
Betuwelijn. Nu wil ze da
,J,'aar verbieden om nog
chterlijke macht lukt het n
aKers Van de straat te hoi
«nappen. Zonder beroep:
obi! )uist 20 moeilijk het
:n h van rechtszekerheid
weet de minister da
\isH 2ellen vallen. Is ze zo
kan k ndse volksgezondhei
Hau Palen?
7 Nederland loopt te hoe
echt0verkeer en waterstaat,
vvjp ®.r niet. Dus zullen de vi
n,et horen wil, voelen m(