Onder
onder
Betuwd
sH?r
'Goede relatie ouders en adoptiekind wel degelijk mogelijk'
'Er is er een jarig, hoera'
Suriname heeft grote schoonmaak nodig
'Inlichtin
DE STEM E
Recht en geld
DESTEM-
ACHTERGROND
A2
Ambtenaren
Geloof
Uitleg gevraagd!
Onderzoek bewijst gevoel adoptieouders
Uitslagen
de stem
2
Ambtenarenbonden
wijzen cao-bod af
DE STEM
WOENSDAG 26 MEI 1993
Het is weer zo ver, onze mil
joen (afgerond) ambtenaren
moeten weer zo nodig staken
(lees de gemeenschap chante
ren).
De naar mijn idee best be
taalde ambtenaren ter wereld
met unieke en kostbare pen
sioenrechten en voorzienin
gen hebben nog niet genoeg.
Ze verdienen volgens mij al
tien procent meer dan het nog
werkende deel van de werk
nemers uit het bedrijfsleven
en dat geld moet indirect
door het bedrijfsleven en hun
personeel opgehoest worden.
Wat doet de vakbeweging
dan eigenlijk voor de werkne
mers van het bedrijfsleven?
Nu, ja, het zit zo, er zijn
nogal wat ambtenaren vak
bondslid, eindelijk gaat het
de vakbeweging weer goed,
de salarissen kunnen weer
betaald worden dankzij de
ambtenaren, en het is zo leuk
werken met die jongens, com-
missietje hier-commissietje
daar, lobby, wandelgangen,
achterkamertjes hanky-pan
ky, subsidieclubjes, alles
extra betaald, alles wat je
hartje begeert.
Nu moeten jullie niet meteen
denken dat het een onderons
je is hoor, in de Sociaal Eco
nomische Raad en de Stich
ting van de Arbeid zitten ze
nog van het bedrijfsleven en
die zouden we niet graag mis
sen want de democratische
samenstelling, voor zover die
democratisch is, zou te veel
van zijn geloofwaardigheid
inboeten.
Terug naar de werkelijkheid.
Langzaamaan bekruipt mij
het gevoel dat wij hier een
klassenstelsel hebben inge
ruild voor een kastenstelsel,
weliswaar beperkt, maar toch
twee kasten die duidelijk
naar voren komen: (Ambte
naren en (B)edrijfsleven of
(B)urgers, A en B kwaliteit?
Trouwens tot voor kort had je
in Rusland een vergelijkbaar
stelsel van exclusieve bureau
craten en een vakbeweging
die nu met de maffia vereen
zelvigd wordt.
Stelling: Uitkeringsgerechtig
den in overheidsdienst (amb
tenaren) mogen niet meer en
betere voorzieningen en ver
diensten hebben dan de ge
wone burgers, hun feitelijke
werkgevers.
Nu kosten volgens mij deze
ambtenaren de gemeenschap
jaarlijks ongeveer zeven mil
jard gulden te veel en we
kunnen ze alleen betalen van
het geld dat we van de resten
van de uitverkoop van ons
bedrijfsleven naar het buiten
land krijgen, zoals Fokker en
DAF.
En dat zou ik bijna vergeten,
als we nu gas boren in de
Waddenzee en het naar het
buitenland verkopen, dan
hebben we dan weer een paar
cijfers die een begroting
(=handleiding voor het liefst
nu opmaken van geld dat we
in de toekomst denken te ver
dienen) schijnbaar sluitend
maken.
Mijnheer. Kok, zullen we eerst
de Internationale zingen en
dan die 7000 gulden per amb
tenaar terugstorten naar het
bedrijfsleven. Dan hebben al
le lichamelijk en maatschap
pelijk invaliden (werklozen)
in een klap weer vast werk en
van de produktiviteitsstijging
kunnen we misschien DASA
en Volvo terugkopen.
Ossendrecht
A. Doorduyn
Voor een niet-gelovige Ne
derlander vallen er nog steeds
duidelijke tegenstellingen te
constateren.
Aan de ene kant kan men uit
steekproeven en tellingen le
ren dat een groeiend percen
tage mensen de kerk verlaat.
Aan de andere kant heeft dit
instituut nog veel invloed.
Zo was bijvoorbeeld donder
dag 20 mei (Hemelvaart, red.)
ineens een zondag, met daar
bij horende sluitingen van
winkels, banken etcetera.
Voor velen was het een gele
genheid om vrij te nemen,
voor mij was het een gewone
werkdag. Lezen en studeren
zijn in mijn ogen immers ook
werk.
Een tweede tegenstelling van
enige tijd terug was de op
stelling van de RK Kerk en
haar vertegenwoordigers bij
het euthanasie-debat in de
Tweede Kamer. Dit is in mijn
ogen een zaak van het parle
ment, waarover de kerk niets
te zeggen heeft. Ik zou dan
ook persoonlijk de vertegen
woordiger ervan naar Rome
gestuurd hebben met de op
merking 'dit valt buiten uw
terrein'.
Breda
W.J. Koch
Als je wilt protesteren, omdat
je meer dan 100 pk uit je
motor wil halen sluit de poli
tie de A12 twee uur af.
Als je als ambtenaar 2,5 pro
cent meer loon wil, leg je het
openbare leven plat.
Studenten die 21,5 procent
van hun inkomen moeten in
leveren worden gemolesteerd
in Den Haag.
Kan iemand het mij uitleg
gen? Alsjeblieft?
Rotterdam
Jan Vos
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Kantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, (alleen redactie)
01640-36850, fax 01640-40731
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Afdeling Lezerskontakt @06-0226116 (gratis).
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, S 01140-13751, fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 4381 RP,
@01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 85.50, per half jaar 170.05 óf per jaar 330.70.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 28.45,
per kwartaal 83.00, per half jaar 165.05 óf per jaar 320.70.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911).
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Ook op zaterdag van 09.00-12.00 uur.
'Adoptiemoeders kunnen
net zo'n goede en hechte
band met hun baby
ontwikkelen als moeders
met een biologisch eigen
kind.' Dat zegt de
pedagoge Femmie Juffer,
die vrijdag aan de
universiteit van Utrecht
promoveert op een
onderzoek naar de band
tussen baby's en
adoptieouders.
Door Mick Salet
„Ouders van adoptiekinderen
krijgen vaak te horen: 'kun je
wel echt van zo'n wildvreemd
kind gaan houden?' Nou, dat
kan. Ouders kunnen net zo'n
goede band krijgen met een
adoptiekind als met een biolo
gisch eigen kind."
Pedagoge Femmie Juffer, 42
jaar, bestudeerde de band tus
sen baby's en adoptiemoeders.
Hoe reageert de baby als moe
der de kamer uitgaat? Hoe rea
geert de baby als er een vreem
de de kamer binnenkomt? Hoe
spelen moeder en kind samen?
Door dat gedrag te bestuderen,
kwam Femmie Juffer er achter
dat adoptiekinderen het niet
anders doen dan andere kinde
ren. Zeven van de tien voelen
zich veilig bij hun ouders. Wat
dat betreft is er geen verschil
tussen adoptiekinderen en bio
logisch eigen kinderen.
Is dat nieuws? Ouders met een
adoptiekind wisten dat toch ze
ker al?
„Natuurlijk. Voor adoptieou
ders komt het niet als een don
derslag bij heldere hemel. Die
wisten het in hun hart al. An
ders zouden ze ook niet aan
adoptie beginnen. Maar het ge
voel dat adoptieouders hadden,
is nu wetenschappelijk bewe
zen. Het blijkt dat je de zwan
gerschap en de bevalling niet
nodig hebt om een hechte band
met een baby te ontwikkelen.
Er zijn studies geweest - van
Marshall Klaus en John Kennell
- die tot de conclusie kwamen
dat het voor de ontwikkeling
van een kind beter is als er
direct na de geboorte lichame
lijk contact met de moeder is.
Het positieve dat we aan die
studies over hebben gehouden,
is het gebruik om baby's meteen
na de bevalling op de buik van
hun moeder te leggen. Het ne
gatieve is dat er mensen zijn die
denken dat er gewoon geen goe
de relatie kan ontstaan als moe
der en kind pas ldter lichame
lijk contact hebben. Dat is dus
niet zo. Niet voor adoptiemoe
ders en niet voor moeders die
een baby krijgen die eerst een
tijdje in de couveuse moet lig
gen.
Ik wil niet beweren dat zwan
gerschap en bevalling onbe
langrijk zijn voor de band tus
sen moeder en kind, maar ook
zónder dat kan er een hechte
band ontstaan."
Er waren 90 adoptiegezinnen
bij het onderzoek betrokken.
Wat valt er over de ouders en de
baby's te zeggen?
„De baby's kwamen uit Sri
Lanka en Zuid-Korea. De leef
tijd waarop ze naar Nederland
kwamen was gemiddeld acht
weken. De jongste was bij aan
komst twee weken en de oudste
achttien weken oud.
De ouders waren in de regel
goed opgeleid en goed gemoti
veerd. Negen van de tien had
den besloten een kind te adop
teren omdat ze zelf geen kinde
ren konden krijgen. In alle ge
vallen was de adoptiebaby het
eerste kind in huis en was het in
de eerste plaats de moeder die
voor het kind zorgde.
De kinderen uit Sri Lanka wer
den meestal door de adoptieou
ders opgehaald. Ze kregen ze,
na de uitspraak van de rechter,
uit handen van de biologische
moeder. Dat zijn emotionele
momenten. De biologische moe
der wil dat haar kind een betere
toekomst krijgt, maar vindt het
moeilijk om er afstand van te
doen. De adoptieouders vragen
zich af of het echt wel verstan
dig is om een kind zo bij de
moeder weg te halen. Maar ach
teraf blijken adoptieouders toch
blij dat het zo gebeurd is, omdat
ze op deze manier iets meer aan
de weet zijn gekomen over de
achtergrond van hun adop
tiekind. Voor het kind is het ook
leuk om er later foto's of video's
van te hebben.
De baby's uit Zuid-Korea zagen
Femmie Juffer: 'Ook zonder zwangerschap en bevalling kan een hechte band ontstaan tussen
moeder en kind.foto vnu
de adoptieouders pas voor het
eerst op Schiphol. Die baby's
waren over het algemeen wat
ouder en hadden al een paar
weken of een paar maanden in
een tehuis of een gezin gezeten.
Die hadden dus ook al meerdere
scheidingen meegemaakt.
Maar voor het ontwikkelen van
een hechte relatie maakte het
niet uit of een baby hier vier
weken oud of vier maanden oud
kwam. Ik had dat wel verwacht,
maar het blijkt niet zo te zijn.
Of dat ook zo is als kinderen
hier komen als ze al één of
anderhalf jaar zijn, durf ik niet
te zeggen. Ik heb alleen gekeken
naar baby's die hier kwamen
vóór ze vijf maanden oud wa
ren."
In het onderzoek ging het om de
verbondenheid die er de eerste
anderhalf jaar tussen moeder en
kind ontstaat. Wat zegt dat over
de toekomst van de relatie?
„Dat weet ik nog niet. Ik weet
nu dat het mogelijk is dat er het
eerste jaar een hechte band kan
ontstaan tussen adoptiemoeder
en adoptiekind èn dat die heeh-
tingsrelatie in dat eerste levens
jaar erg belangrijk is voor de
verdere ontwikkeling van het
kind. Het is eigenlijk de basis
om later goede sociale vaardig
heden te ontwikkelen en zelf
standig en met zelfvertrouwen
in het leven te staan. Maar hoe
het verder gaat tussen ouders en
kinderen is niet te voorspellen.
Ik kan wel veronderstellen dat
de band op de proef wordt ge
steld. Een baby heeft niet zo
veel last van opmerkingen van
de buitenwereld, maar als een
kind wat ouder wordt, komen
de vragen: 'Waarom ben jij
zwart en is je moeder wit?' Dat
vraagt wel wat van moeder en
kind."
U pleit er voor om adoptieou
ders meer voorlichting over ver
zorging en opvoeding te geven.
Is dat nou echt nodig? Het gaat
toch om goed gemotiveerde
ouders die best zelf een boek
over baby's kunnen lezen?
„Adoptieouders zitten te sprin
gen om informatie. De moeders
in het onderzoek hebben zich
goed op de adoptie voorbereid.
Ze hebben er veel over gelezen
en gesproken. Maar als het om
de praktische voorbereiding op
het moederschap gaat, dan ligt
het anders. Ruim de helft van
de moeders heeft zich niet of
nauwelijk voorbereid op het
verzorgen en opvoeden van kin
deren. Omdat ze zelf ongewenst
kinderloos zijn, hebben ze zich
soms zo min mogelijk willen
verdiepen in het onderwerp ba
by's. Een moeder zei: 'Ik wilde
er niets van weten. Al die bla
den, Ouders van Nu en zo, gaan
over zwangerschap en geboorte
en dat wil je juist niet lezen,
omdat het bij jezelf niet lukt.'
De medewerking is soms ook
niet groot. Een adoptiemoeder
wilde meedoen aan een cursus
voor aanstaande moeders, maar
werd geweigerd. 'We kunnen u
toch niet tussen al die vrouwen
met hun dikke buiken zetten..:
Relatief veel adoptiemoeders
voelen zich onzeker bij de op.
voeding en de aanpak van hun
eerste kind. Misschien ook wel
omdat ze zo weinig andere
adoptieouders kennen. Daarom
hebben ze echt behoefte aan
aanvullende voorlichting en be
geleiding. In het onderzoek
bleek dat ook gunstig te wer-
ken. Door preventieve begelei
ding van de ouders, kun je pro-
blemen in de ontwikkeling van
het kind voorkomen."
Vindt u het voor adoptieouders
een geruststellende gedachte
dat ze net zo vaak een veilige
basis voor hun baby zijn als
andere ouders?
„Ik vind het wel. Het staat nu
vast dat hechting ook mogelijk
is zonder biologsche band.
Ouder en kind zijn niet gene
tisch verbonden, maar psycho
logisch.
Er blijven natuurlijk verschil
len. Een adoptiekind is en blijft
anders dan een biologisch eigen
kind. Adoptieouders weten bij
voorbeeld dat hun kind nooit op
ze zal lijken. Maar dat adop
tiekinderen zich net zo vaak
veilig voelen bij hun adoptie
moeder als kinderen bij hun
biologisch eigen moeder, dat
staat nu vast."
Denkt u dat adoptieouders nou
nooit meer de vraag krijgen of
je net zo veel van een adop
tiekind kunt houden als van een
biologisch eigen kind?
„Ik hoop het. Want ik denk dat
,de meeste adoptieouders het
niet leuk vinden om opmerkin
gen te horen als 'het is toch iets
anders dan een eigen kind' en
'je weet maar nooit wat je in
huis haalt.' In een winkel en op
straat lijken mensen zich ook
eerder met een adoptiekind te
bemoeien. Ze zien al gauw dat
het geen biologisch eigen kind
is en denken dan eerder het
recht te hebben iets over het
gedrag van dat kind te vertel
len. Ik hoop dat daar ook een
eind aan komt."
Femmie Juffer: 'Verbonden
door adoptie'. Uitgeverij Acco.
44,00.
Een Bredase
eindexamenkandidaat
tegen een meisje dat het na
een uur al voor gezien
heeft gehouden in het
examenlokaal: „Je hebt
mensen die heel goed
nadenken, mensen die een
beetje nadenken en
mensen die helemaal niet
nadenken." De zevende
examendag.
OM MAAR met de deur in huis
te vallen: ook de eindexamens
van gisteren (Nederlands, teke
nen en biologie) hebben weinig
scholieren onoverkomelijke
problemen bezorgd. Ook de tro
pische hitte vormde geen hin
dernis, de meeste scholen zijn
gelukkig zeer bedreven in het
koel houden van de gymzaal.
De titel 'blunder van de week'
gaat naar een drietal mavo
kandidaten op de KSE in Etten-
Leur. Voor Nederlands schrijf
vaardigheid hoefde alleen het
onderdeel functioneel schrijven
gedaan te worden en konden ze
de lijst met opsteltitels negeren.
„Dat wist ik niet", vertelt Dirk
Watzeels uit Rijsbergen als het
stralende middelpunt van de
belangstelling op het school
plein. Dirk maakte er doodleuk
een compleet opstel achteraan.
Verder dan driehonderd woor
den kwam hij niet omdat de tijd
om was. „Ik zat wel te stres
sen", zegt Dirk tot hilariteit van
de flinke kring. Kreten als
'Dombo, watje en hij is dom'
vallen hem ten deel. Zijn
plaatsgenoot Wilbert Eester
mans ('ik was even in diepere
gedachten') en Linda van Oeve-
len uit Etten-Leur ('ik ben ge
woon doorgegaan') maakten de
zelfde vergissing. Niet dat het
er iets toe doet, maar welke
opsteltitel heb je gekozen, Dirk?
„Er is er een jarig, hoera".
En dat terwijl ze het zo goed
hadden kunnen hebben, want
de schrijfopdrachten waren ver
re van moeilijk. Ilse Bink uit
Etten-Leur was na vijf kwartier
al klaar: „Heel makkelijk, alles
stond gewoon in de opdracht.
Goed lezen dan weet je alles."
Slechts enkelen hadden de volle
twee uur nodig, zoals Jan-Wil
lem Spierings uit Etten-Leur
('makkelijke, normale opdrach
ten, ik kreeg het net af') en
plaatsgenoot Danielle Takx ('ja,
je moet eerst alles in het klad
doen hè). Bram van Steen uit
Etten-Leur vond het wel om te
doen, maar veel: „Ik had een
half uurtje meer nodig gehad."
Docente Alma de Jong vond de
vijf opdrachten ook wat veel
van het goede. „Ze moesten een
formulier invullen en brieven,
een memo en een artikel schrij
ven. Da's veel, heel veel. Drie
leerlingen hadden het werk niet
af. Maar verder is het goed
gegaan."
Voor eindexamenvakken als te
kenen, handenarbeid en textiele
werkvormen is de belangstel
ling van scholieren nog altijd
minimaal. Op de KSE in Etten-
Leur werden alleen examens te
kenen gedaan en dan nog maar
door 27 havo'ers en 18 vwo'ers.
„Het ging wel", zeggen havo'ers
Bianca Dirkx uit St. Willebrord
en Renée Voeten uit Etten-Leur.
Plaatsgenoot Fieke Dumas
(vwo) vond het vrij pittig en
vaag en klasgenoot Gerhard van
der Bijl uit St. Willebrord vond
het wel te maken: „Als ik wat
beter had geleerd, had ik een
goed punt kunnen halen. Maar
ik heb niet echt zitten stampen
of zo, dat doe ik nooit.
Docent Cees Lauwen vond het
havo-examen, in tegenstelling
tot vorig jaar, goed opgebouwd.
„Er waren veel meer vragen
over de afbeeldingen, een kwes
tie van goed kijken en vergelij
ken. Het beeldmateriaal was
uitstekend, daar is steeds meer
aandacht voor." Een moeilijk
item was volgens hem de opga
ve over de balletkostuums uit
het Triadisch Ballet van Oskar
Schlemmer uit 1922. Ook het
vwo-examen was volgens hem
wel te doen. De KSE-leerlingen
hadden hierbij de mazzel dat er
veel vragen over de Beurs van
Berlage waren, want daar zijn
ze geweest.
Eensgezind stortte het voortge
zet onderwijs zich gistermiddag
op biologie. „Goed te doen",
vinden de meesten op de Nassau
Scholengemeenschap in Breda,
al valt onder de vwo'ers ook de
beruchte term 'pittig'.
Het gros van de mavo'ers was
ruim voor de tijd klaar. „Het
was gewoon weinig", verklaart
Jochem Verdonk uit Breda.
Marleen Damen, ook Breda: „Er
zaten wel vragen bij die je moet
weten." Kim de Jongh uit Zun-
dert: „Makkelijk, maar er zaten
wel addertjes onder het gras."
Wesley van Eijk uit Oosterhout:
„Makkelijk, het kwamime alle
maal bekend voor." Tamara
Lutters uit Teteringen: „De
open vragen waren te lastig,
veel kennisvragen."
Mavo-docent Fred Musier vond
het makkelijk: „Veel weet-vra-
gen en heel goed te maken."
Overigens waren het geen on
derwerpen om vrolijk van te
worden: teer in de longen, gif en
HIV-virussen.
Ook de meeste havisten waren
snel klaar met hun meerkeuze
vragen over onder meer het ze
nuwstelsel, de aantasting van
de ozonlaag en voortplanting
bij wieren. Dennis Buis uit Bre
da: „Het viel wel mee, op een
paar pittige vragen na, over
hormonen bijvoorbeeld." Liset-
te van Ofwegen uit Lage Zwa-
luwe vond het te moeilijk van
wege 'de vele twijfelvragen'.
Joost Voorhuijzen uit Bavel zegt
doodeenvoudig een 10 te ver
wachten: „Een paar kleine rot-
vraagjes, maar het was makke
lijk."
Het vwo-examen was, maar zo
hoort het natuurlijk ook, veruit
het moeilijkste. De meesten
hadden tweeëneenhalf uur
zwaar werk aan de vijftig vra
gen over onder meer slaplanten,
het oog van een beenvis, insek-
ten en het hart van een haai.
„Niet echt moeilijk", vindt
Bram Budel uit Breda. Stadge
noot Marieke IJkema: „Vrij pit
tig, vooral de crossing-overs bij
genetica." Audrey van Stee uit
Breda: „Ik was wel snel klaar,
maar vond het vrij pittig. Ik heb
wel wat moeten gokken." Na
afloop wordt er op hoog niveau
nagekaart in de aula. Volgens
Petra Janssens uit Breda wordt
de kleinste hoeveelheid ionen
uitgescheiden bij het nuttigen
van regenwormen en niet van
wadpieren of zoetwatergarna
len. Docent F. Touwslager is hel
met haar eens.
Zijn mening over het havo-exa
men: „Een normaal redelijk
examen op niveau. Er zitten
steeds meer dingen in die met
het milieu te maken hebben, dat
maakt het meer eigentijds." Het
vwo-examen vindt hij 'veel
leeswerk'. „22 Bladzijden, dat is
een heel pakket. Maar goed te
maken, niet extreem moeilijk,"
Vandaag ga ik voor aardrijks
kunde en Nederlands naar het
Mollerlyceum in Bergen
Zoom en voor natuurkunde,
economie en handel naar het
Riethilcollege in Raamsdonks-
De goede antwoorden van de maandag gehouden examens zijn als
volgt:
vbo en mavo C Frans:
1 C; 2 C; 3 A; 4 D; 5 A; 6 B; 7 B; 8 A; 9 D; 10 B; 11 B; 12 D; 13 C; 14 A,
15 B; 16 C; 17 C; 18 A; 19 A; 20 C; 21 C; 22 B; 23 A; 24 A; 25 D; 26 C; 27
C; 28 A; 29 C; 30 D; 31 A; 32 A; 33 C; 34 B; 35 B; 36 D; 37 B; 38 B; 39 D;
40 D; 41 B; 42 D; 43 A; 44 C; 45 D; 46 D; 47 A; 48 A; 49 C; 50 A.
vbo en mavo D Frans:
1 C; 2 B; 3 B; 4 A; 5 B; 6 A; 7 A; 8 B; 9 C; 10 A; 11 D; 12 C; 13 B; 14 Ai 15
A; 16 D; 17 C; 18 C; 19 A; 20 C; 21 D; 22 A; 23 B; 24 C; 25 C; 26 C; 27 C;
28 D; 29 A; 30 C; 31 D; 32 A; 33 C; 34 B; 35 B; 36 A; 37 B; 38 A; 39 A; 40
C; 41 A; 42 C; 43 D; 44 A; 45 D; 46 B; 47 B; 48 A; 49 B; 50 A.
vbo en mavo C wiskunde:
1 C; 2 A; 3 D; 4 C; 5 C; 6 E; 7 A; 8 B; 9 B; 10 A; 11 A; 12 B; 13 D; 14 C;
15 E; 16 C; 17 B; 18 B; 19 F; 20 B; 21 D; 22 C; 23 24 -; 25 26 27 -;
28 29 30 31 32 -.
vbo en mavo D wiskunde:
1 D; 2 C; 3 D; 4 E; 5 C; 6 B; 7 B; 8 C; 9 B; 10 F; 11 A; 12 B; 13 D; 14 C; 15
B; 16 A; 17 D; 18 B; 19 A; 20 C; 21 E; 22 E; 23 -; 24 25 26 27 28
29 30 -.
vwo Frans:
1 A; 2 A; 3 B; 4 B; 5 D; 6 D; 7 C; 8 A; 9 D; 10 C; 11 C; 12 D; 13 C; 14 D;
15 D; 16 D; 17 C; 18 A; 19 B; 20 B; 21 B; 22 B; 23 C; 24 C; 25 B; 26 A; 27
D; 28 D; 29 A; 30 D; 31 C; 32 B; 33 C; 34 B; 35 D; 36 A; 37 B; 38 C; 39 D;
40 C; 41 B; 42 B; 43 D; 44 B; 45 C; 46 B; 47 C; 48 B; 49 B; 50 C.
(Bron: CITO)
In Suriname gloort de hoop
op een betere toekomst.
President Venetiaan en de
de nieuwe legerleider
Gorré zijn optimistisch. Het
verleden laten zij echter
liever rusten. De pogingen
van mensenrechtenactivist
Rensch om misstanden uit
het verleden aan de kaak te
stellen, worden dan ook
niet op prijs gesteld.
DoorTwan van den Brand
„ALA NETI MI E DEEN TAKI,
taki mi e dede gwe", schreef een
jonge Surinaamse bosneger en
kele jaren geleden. „Ik droom
elke nacht dat ik dood ga." Het
is de derde regel uit een lied
over angst. Angst voor de toen
malige legerleider Desi Delano
Bouterse, zijn manschappen,
sponsors en supporters. Angst
voor het volgende uur, voor
morgen.
De grootste angst is inmiddels
uit het hart en het hoofd van
veel Surinamers weg gevloeid,
maar een restje is achter geble
ven. Natuurlijk, deze mei
maand is de hoop gaan leven;
hoop evenwel is niet synoniem
aan vertrouwen.
Illustratief voor het achterge
bleven restje angst mag de
moeite zijn die het mensenrech-
tenbureau Moiwana '86 zich
moet getroosten om een soort
raad van adviseurs op te zetten.
Voorman Stanley Rensch en de
zijnen krijgen van de een na de
ander te horen, dat het nu nog
een beetje te vroeg is om de nek
uit te steken.
Na langdurig zoeken heeft
Rensch wel een Surinaamse ad
vocaat kunnen vinden, die be
reid is met hem ten strijde te
trekken in de rechtszaal. Acti
vist en advocaat zullen met na
me onderzoek eisen naar de de
cembermoorden van '82 en het
bloedbad in het bosnegerdorp
Moiwana vier jaar later.
Afgelopen weekeinde heeft
Rensch persoonlijk een vondst
gedaan, die even gruwelijk als
toevallig was. Hij ontdekte in
de buurt van Moiwana een mas
sagraf.
Rensch en zijn metgezellen on-
moetten onderweg de voormali
ge rebellenleider Brunswijk en
een van diens voormalige com
mandanten, bekend onder de
naam Ome Leo. Deze laatste
sympathiseerde ook al eens met
bevelhebber Bouterse en zou in
die kwade dagen een aanslag
hebben gepleegd op de voorman
van Moiwana.
De ontmoeting op de weg tussen
Paramaribo en Moiwana verliep
aanvankelijk dus allerminst
vriendelijk, maar Ome Leo
speelde de vermoorde onschuld
en trachtte Rensch te paaien
met een kort zinnetje als: 'Kom
maar eens even mee'. Daarop
trok het gezelschap in de stro
mende regen het oerwoud in,
om met Ome Leo als gids uit te
komen bij het graf waarin zo'n
25 lijken schijnen te liggen.
De beschrijving van dit incident
is zo uitgebreid om een even
tueel misverstand weg te ne
men: de ontdekking van het
massagraf heeft niets te maken
met een grote ommekeer of met
wroeging en ze lijkt evenmin
het begin van een reeks sponta
ne onthullingen. Rensch moet in
zijn strijd nog veel geduld we
ten op te brengen.
Daarop wijst ook een terloopse
opmerking van president Vene
tiaan. Deze heeft, zo vertelde
een bron binnen Moiwana,
Rensch vorige week bij aan
komst in Paramaribo hartelijk
welkom geheten na een herstel
periode in Nederland. „Maar nu
het een beetje rustig is, gaat u
het ons toch zeker niet lastig
maken", is de aanvullende
vraag geweest.
Ook de nieuwe legerleider Gor
ré heeft de afgelopen weken
duidelijk gemaakt, dat hij het
verleden liever laat rusten. „We
moeten ons alleen op de toe
komst richten", hield de nieuwe
kolonel zijn manschappen voor.
Alsof er een toekomst zonder
verleden bestaat.
President en legerleider in Suri
name lijken dus eensgezind in
hun ontkenning van het verle
den. Het is dan ook nauwelijks
verrassend dat op de recente
ontdekking van het massagraf
geen juridisch onderzoek volgt,
zoals de regering in Paramaribo
al heeft laten weten.
Deze uitspraken boezemen niet
echt vertrouwen in. Een hek
senjacht heelt de wonden van
de overlevenden niet, verant
woord onderzoek en bestraffing
van de schuldigen is wel gepast,
al was het alleen maar om de
pijn te verzachten, het begrip
rechtvaardigheid inhoud te ge
ven en vooral de angst bij het
volk weg te nemen.
In de Surinaamse hoofdstad
zijn de afgelopen week al hard
op vragen gesteld over de rol
van politici die mee hebben ge
marcheerd aan de zijde van
Bouterse en die nu, in tegenstel
ling tot de voormalige legerlei
der nog altijd uiterst invloedrijk
zijn. Hoeveel schuld dragen zij'
De onvermoeibare Rensch za
zo heeft hij al laten weten, ooi
de betrokkenheid van bijvoor
beeld de zo machtige politic®
Lachmon (leider van de rege
ringspartij VHP) en zijn hulpj®
secuur bekijken.
President Venetiaan, defensie
minister Gilds, bevelhebber
Gorré en zelfs activist RensA
zij allen hebben verklaard
Suriname aan een nieuwe pe
riode van democratie begint. Ce
start is uiterst voorzichtig, ge
heel in de lijn van de overige®
gewaardeerde evenwichtskifl'
stenaar Venetiaan.
Het vertrek van de oude I
leiding en de benoeming
Gorré tot bevelhebber is slechts
een eerste stap. Om de den®
cratie een eerlijke kans te J
moet Suriname aan een
schoonmaak beginnen waarvW-
inwoners, leiders en betrokk®®
buitenlanders, ook Nederla®'
ders, zich eens flink in de W'
den moeten spugen. Opdat
jonge bosneger over enkelei®'
ren niet meer hoeft te zingen:
jah, jah jee, yeepi me' (O Gd'
God, help mij).
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Om de georganiij
midaad beter te bestrijden,
de criminele inlichtingendii
(CID's) anders gaan werkei
moeten niet in actie komen
misdaden al gepleegd zijn,
meer misdaden voorkomen do
tevoren gegevens te verzamele;
Dit zei gisteren minister Hirsch
van justitie bij de presentatie val
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Er komt alsnog eet
tunneldeskundigen die de mogi
se Betuwelijn onderzoekt.
Minister Maij-Weggen (Verkeer
en Waterstaat) wil alle twijfels
wegnemen over de vraag of de
goederenspoorlijn tussen Rotter
dam en Duitsland wel of niet
onder de grond kan. Maij blijft
ervan overtuigd dat aanleg van
een geboorde tunnel te duur is
en te lang duurt. Maar ze wil
voorkomen dat haar wordt ver
weten de mogelijkheden hiervan
onvoldoende te hebben onder
zocht. Daarom zet ze een stuur
groep van onafhankelijke, exter
ne tunneldeskundigen aan het
werk.
„Er is de afgelopen weken zoveel
twijfel gezaaid dat het mij zinvol
leek, die weg te nemen. Kenne
lijk is het weerwoord van de
minister dat het niet kan, niet
overtuigend genoeg. Dat moet
nu maar eens blijken uit een
onafhankelijk onderzoek", zei
Maij gisteravond.
De minister gaat ervan uit dat de
commissie snel werk kan leveren
en dat de Tweede Kamer toch in
het najaar over aanleg van de
Betuwelijn kan beslissen. De
Kamer zelf heeft al aangekon-
Den Haag (anp) - De vier
centrales voor overheidsper
soneel hebben gisteren het
loonbod afgewezen van on
derhandelaar H. Pont van
Binnenlandse Zaken voor een
cao voor de 120.000 rijks
ambtenaren.
De ACOP, CCOOP, AC en CM-
HF gaan vandaag desondanks
naar de onderhandelingstafel,
maar ze verwachten niet veel
van de besprekingen.
Pont biedt de rijksambtenaren
een half procent loonsverhoging
per 1 april. De centrales eisen
een verbetering van het loon met
2,5 procent.
De vakbonden die onderhande
len over de cao voor de 212.000
gemeenteambtenaren zien in het
aanbod van de gemeentelijke
werkgevers geen reden de onder
handelingen te hervatten. De
Vereniging van Nederlandse Ge
meenten (VNG) wil praten over
'koopkrachtbehoud voor zoveel
mogelijk gemeentelijke ambte
naren in 1993.' AbvaKabo, CFO
en Novon zagen er ook na nader
beraad niets in. Ze verwachten
uitbreiding en verharding van de
adties. Ze blijven bij hun eis van
2,5 procent loonsverhoging.
Vandaag is Amsterdam het to
neel van een landelijk ambtena-
tenprotest. Morgen is het Malie
veld in Den Haag het strijdperk
van de boze ambtenaren.
MET RECHT moet zijn loop hebber
het geweer. In Suriname bijvoorbt
°i| Moiwana, een dorp waarvan l
1986 een massa-slachting aanc
ontdekt van een vijfentwintigta
oorlog tussen Brunswijk en Bo
bekend, niets van doen. Ze w
voldoende.
Viensenrechtactivist Stanley Rens,
9en van leden van het vroegere
oen, vraagt om een onderzoek er:
Oer schuldigen.
tot zover triest, maar helaas nauil
oencht pas door de reactie van I
Justitie. Die wil van vervolging en 11
vreest dat de economische orl
?0f kunnen worden. In normale r
9er niet toestaat dat de schuldi<
neer de wapens grijpt en dat daa
eonomie weer op poten te zetten
^uid- en Midden-Amerika roep
lin - om vervolging, beargume
99' kijk maar naar Chili en Arger
«uwe start helemaal niets terech
.e minister zal ongetwijfeld gelijk
BinV-tie klinkt zijn argument desonc
•Jtjesdag is niet het beste begi
c i.ar dat geldt voor kleine kraK'
7aak s' Schending van
^neme wil weer serieus genor
oot en democratie. Een minister
PD„st^ taak rechtshandhaving is
een slechte dienst.
I
