BINDING
AND
weekend
r
Stena Sealink
TURKIJE
DOWN UNDER
CANADA
INDONESIË
ADVIES
Bel 073-125225
'In Tadjikistan
wordt de
dorpspolitiek
uitgevochten met
een geweer'
Centraal-Azië is
het toneel van een
uiterst
gecompliceerd
machtsspel
X 51
6n Rekreatie is een
bnlijke rubriek van de
egbladengroep.
Intiereserveringen:
J-125225, fax 073-1377cn
Is 449, 5201 AK Den Boscf
lor JONGEREN. Campin(
Ti/bij strand en disco'!
fet luxe ingerichte tent Be
lor folder 020-6910619 n
>1-221414 (SGR).
Impingvluchten rrüTMj
lair. Comb. Aritalya/lzmi
dgn. 540,- vertr. 5 e,
juni. Comb. Izmir/lstan
lil 12 dgn 540,- vertr
hi. Boek nu bij VERD
avels, 040-467371 (SGR).
legen v.a. EINDHOVEN
fnir, vertr. 3,10 en 17 juni
fcmpingvlucht 449,- incl
btel Foca of Kusadasi v.a
1529,- verl. ƒ100,-. Be
|TC Super Reizen 040
B6600 of informeer bij uv
NVR Reisbureau.
ERWEN U ZELF |f>
URKIJE. Vertrek in juni
llarmaris; hotel L/O v.a
1595,- verl. week 125,-
lodrum; hotel L/O v.a
I 529,- verl. week 100,-
Ippartementen v.a. ƒ399,
Perl, week ƒ100,-. Side
Appartementen v.a. 459,
Perl, week ƒ100,-. Alanya
motel HP 649,- verl. weel
7 175,-. Kusadasi; hote
JO f 549,- verl. weel
125,-. Foca; hotel L/C
r 529,- verl. week 100,-
Jncl. vlucht, hotel, transfer:
I en reisleiding PROFITEER!
nBel HTC Super Reizen 040'
«36600 of informeer bij uw
ANVR Reisbureau.
DE STEM
ZATERDAG 22 MEI 1993
3AMPINGVLUCHTEN:
Oalaman, Antalya en Izmir
Vertrek juni 449,-. Be
|HTC Super Reizen 040-
1436600 of informeer bij uw
ANVR Reisbureau.
JUBILEUMACTIE Guzel-
Icamli, Htl. Damla, 15 dg LO I
795. Verl. p.w. 100. Incl.
iNed. reisl. Vertrek in juni.
Ivoor info en reserv. be)
Iverdi Travels 040-467371,
lid SGR.
(TURKSE KUST; Per boot
I langs de Turkse kust, ver-
ftrek iedere vrijdag, 1 week
550,- Bel HTC Super Rei
zen of informeer bij Uw
ANVR Reisbureau.
VRAAG NU
HET INFOPAKKET I
(ANTIEWONINGEN
-S
AKANTIE INTERSCAN
ten voor LEGOLAND
en met Pinksteren
onder administratiekosten
ER1EHUS BOOK1NGBURO
99 - 9681 AC MIDWOLDA
"elefoon 05975-1416
s voor individuele reizigers.
ALAND TRAVEL CENTRE
9981 LidSGR/ANVR.
Avontuurlijke rondreizen
Sumatra, Java, Bali, Sunaa I
eilanden en Sulawesi 22-341
dgn. v.a. 2895,- incl.vlieg- r
reis, hotels, vervoer etc.Div.
vertr.data. Folder? DJOSER
071-126400 Lid SGR.
Indonesië-reis Stichting
Melati. SUMATRA - JAVA-
BALI. 30 dgn voor 3800,-.
Geh. verz. incl. retour ticket
binnenl.vlucht
Jakarta en excursies. Nea.
begel. Vertrek 18/1 Of
22/11. Inl. tel. 043-670243
079-316212 04408-1941
08309-51523.
over adverteren
in de rubriek
Reizen en Rekreatie
Door Paul de Schipper
Het volk van Tadji
kistan is op de loop
gegaan voor de oorlog
die kwam toen Mos
kou Centraal-Azië in
de steek liet. Oude re
gionale machthebbers heroverden
het nog warme pluche. Islamieten
legden het vervolgens aan met de
mocratische intellectuelen en scho
ten zich een weg naar het rege
ringspaleis in de hoofdstad Dus
hanbe. De achtergebleven burgerij
schrok. Wat deze islamo-democra-
ten vertegenwoordigden, riekte
naar fanatisme, naar sluiers en
naar Iran. Opeens verschenen er
gratis korans in de straten van
Dushanbe.
Tadjieken zijn flexibele moslims
die begt een borrel lusten. Hun
afkeer van moslim-fundamentalis-
me gaf dè oude regionale macht
hebbers en hun Nationaal Front
een nieuwe kans. Sinds maart van
dit jaar zitten ze de vermomde
iep-communisten opnieuw in de
[hoofdstad. Ondertussen zijn we
duizenden doden verder.
„In september vorig jaar zijn de
jg
'rii
mensen met honderdduizenden er
op de vlucht geslagen," zegt Wou
ter van Empelen van Artsen zonder
Grenzen, net terug uit Tadjikistan,
„nu het Nationaal Front weer aan
de macht is, is de situatie redelijk
stabiel, al gaat de oorlog in het
oosten van het land nog door."
Van Empelen beschrijft de Tadjie
ken als 'boerenmensen': „Ze komen
nu mondjesmaat terug. Vijftig pro
cent vindt zijn huis nog in goeie
staat en herneemt het boerenbe
staan, de andere vijftig procent
keert terug bij een platgebrande
woning. Ze zoeken onderdak in
moskeeën, leegstaande flats of
scholen. Ze hebben een hele zware
winter achter de rug. Tachtig pro
cent van die vluchtelingen heeft
schurft, dysenterie en diarree. Het
„Tachtig procent van die vluchtelingen heeft schurft, dysenterie en diarree. Het zijn veelal kinderen en vrouwen. Waar de mannen zijn, weet ik niet,aldus Artsen zonder Grensen-man Wouter van Empelen.
FOTO'S JAN VAN VEEN
Een oorlog van ver weg
zijn veelal kinderen en vrouwen.
Waar de mannen zijn, 'weet ik
niet."
Artsen zonder Grenzen ging voor
het eerst in december 1992 naar
Tadjikistan. De Nederlanders kre
gen toen geen toegang tot de vluch
telingen. In maart keerde de orga
nisatie er terug en vond een gene
geerd volk in grote nood. Artsen
zonder Grenzen is er een vaccina
tie-programma begonnen en rijdt
rond met mobiele klinieken.
„Eigenlijk is het verhaal positief,"
zegt de Bredase fotograaf Jan van
Veen, net terug van een reportage-
reis door Tadjikistan, „de mensen
hebben hun buik vol van het ge
weld. Ze willen opnieuw begin
nen."
Goede wil, die is er wel, maar in
Tadjikistan vallen elke dag nog
doden. Van Veen hoorde de verha
len over mensen die, lukraak opge
pakt, worden vastgebonden en in
de dichtstbijzinde rivier worden
gesmeten: „Er loopt daar een stel
letje mensen zonder discipline. Ze
hebben geweren, tegen het eind
van de dag zijn ze dronken en
worden ze met z'n allen gek."
Tadjikistan is het armste land on
der de verstoten Aziatische sovjet
republieken. Het land telt
3.800.000 inwoners. Er zijn min
derheden van Oekraïners (685.000)
en Russen (505.000) en verder nog
aanzienlijke aantallen Tataren,
Duitsers, Kirgiezen en joden. In
Tadjikistan opereren op grote
schaal geheime islamitische ge
nootschappen. Eenheden van het
leger van Oezbekistan ondersteu
nen met tanks de huidige macht
hebbers, omdat aldus Jan van
Veen, „de Oezbeken geen moslim
staat naast hun deur willen."
Centraal-Azië is altijd een gekweld
gebied geweest, dooreengeschud
door aardbevingen en in brand ge
stoken door veroveraars. Sociale,
politieke en bovenal religieuze sen
timenten overheersen daarbij verre
de onberekenbare seismische
krachten.
Belangrijkste scheidslijn is die tus
sen de islam en andere beschavin
gen. Die lijn loopt vanuit het Mid
den Oosten, over de Balkan, de
Kaukasus naar het land van de
Hindu's.
De afgelopen tweehonderd
jaar gebruikten Russische
machthebbers in Moskou
dit gebied om hun rijk
zuidwaarts uit te breiden. Ze
noemden hun verzameling Aziati
sche rijkjes Turkestan. Op hun weg
ontmoetten ze de Britten die het
Indiase rijk verdedigden en later de
Amerikanen die het communisme
wilden stoppen.
"Wrilènrp* ^a^ir,eenlfte^etie„rnensen zonder discipline. Ze hebben geweren, tegen het eind van de dag zijn ze dronken en
ze met z'n allen gek.
Dat alles ontaardde in een bloedig
schaakspel. Russische diplomaten
werden het hoofd afgehakt in de
straten van Teheran. Afghaanse
verzetstrijders slachtten het perso
neel van de Britse ambassade in
Kabul af.
In Victoriaanse tijden haalde afge
legen slagvelden als de Khyberpas
en de stad Kasghar de voorpagina's
in Europa. Schrijver Rudyard Ki
pling deed de verbeelding spreken
met zijn 'De man die koning wilde,
worden'. Het dodelijke Grote Spel
leek te eindigen toen vier jaar gele
den de Russische troepen Afgha
nistan verlieten.
Voor de Afghaanse rebellen was
het in 1989 de eerste overwinning
op 'de tsaren' sinds Iwan de Ver
schrikkelijke in 1552 de Tataren in
de pan hakte. Tataren is de aloude
benaming voor islamieten.
De Russen kregen het nu druk met
zichzelf en keerden de rug naar
hun oude speelveld. Zo wierp het
lot de volken van Centraal-Azië
terug op zichzelf, bevrijd, maar
verstoten.
Even leek het rustig, maar met het
conflict tussen de christenen van
Armenië en de moslims van Azer-
bajdjan rimpelde het weer langs de
klassieke scheidslijnen van elkaar
beconcurrerende religies en stam
men.
In dit naar Nederlandse begrippen
onvoorstelbaar grote gebied is een
nieuw spel begonnen. Eertijds was
het een competitie om handels
markten en invloed, om katoen,
mineralen en strategische routes,
nu gaat het om wapens, om kern
energie en om voorraden verrijkt
uranium.
Turkije en Iran zijn drukdoende
invloed in de regio te krijgen.
Iraans fundamentalisme en de
groot-Turkse gedachte vullen ra
zendsnel de leegte die is achterge
laten door de instorting van het
communisme.
Ondertussen zwaaien Libiërs er
met het Groene Boekje van Ghad-
affi en arriveren er dozen vol ko
rans, gedrukt in de Koninklijke
Drukkerijen van koning Fahd in
Medina, Saoedi-Arabië. Koning
Fahd betaalt ook de salarissen van
dertig moslim-onderwijzers in de
Tadjiekse hoofdstad Dushanbe.
Een van de belangrijkste spelers is
Turkije. Turkije wil status van re
gionale mogendheid in Centraal-
Azië. Een gemenebest van Turkse
staten: 120 miljoen Turken van
China tot de Balkan, die Ankara
als centrum van dat samenwer
kingsverband beschouwen. Dat is
het ideealbeeld van de Turken.
Het creëren van een sleutelpositie
voor Turkije in het gebied rond de
Zwarte en Kaspische Zee gold als
een van de hoekstenen van het
buitenlands beleid van de onlangs
overleden Turkse presidenr Ozal.
In de zes jaar dat hij premier was
(1983-1989) inspireerde hij de Tur
ken om over de eigen grens te
kijken. Hij zei geregeld te dromen
van een gemenebest van Turkse
staten dat zich uitstrekt van de
Chinese Muur tot de Adriatische
Zee. Dit emotionele appèl aan het
verleden van het roemruchte Otto
maanse Rijk sprak velen aan.
De verwachting is dat de huidige
premier en Özals mogelijke opvol
ger Suleyman Demirel wat minder
de trom zal roeren.
Turkije moet in Centraal-Azië
wedijveren met Iran en Saudi-Ara-
bië.
Nu is Iran niet zo'n grote concur
rent omdat het land geen geld heeft
om de regio een welvarende toe
komst te bieden. Bovendien be
hoort het overgrote deel van de
bevolking in de Centraalaziatische
republieken, ook in Tadjikistan, tot
de sunnitische geloofsgemeenschap
die weinig opheeft met het shi'iti-
sche Iran. Bij Saudi-Arabië vormt
vooral de afstand een te grote blok
kade voor vruchtbare samenwer
king.
Het Westen heeft geen be
zwaar tegen de Turkse ac
tiviteiten in Centraal-Azië.
Na het einde van de Koude
Oorlog ziet de NAVO de islam als
een nieuw gevaar.
Navo-waarnemers zien het gebied
als een explosieve mix van islam,
oorlog, honger, etnische broei en
kernwapens.
Navo-partner Turkije kan goed als
buffer fungeren en tegenwicht bie
den aan Iran, Irak en Syrië; landen
die als potentieel bedreigend wor
den beschouwd.
Het westen wordt wel steeds actie
ver in Dushanbe. De Amerikanen
installeerden er een ambassadeur
die zelfs de landstaal machtig is,
een taal die sterk verwant is aan
het Iraanse Farsi.
Volgens Van Veen pompt het wes
ten op dit moment 'gigantische
massa's geld' in Centraal-Azië,
vooral de EG, de VN, het Rode
Kruis en de Amerikaanse organisa
tie USaid. Artsen zonder Grenzen-
woordvoerder Van Empelen: „Het
is heel druk in Dushanbe, maar als
particuliere hulporganisatie zijn
wij tot nu toe de enige."
Van Veen over de huidige situatie:
„In Tadjikistan wordt de dorpspo
litiek uitgevochten met een geweer,
maar de mensen zijn mensen er
moe van. Ze kiezen voor de wanke
le stabiliteit die het Nationaal
Front hun nu biedt."
Binnen die regering is de afgelopen
maanden een dodelijke machtstrijd
uitgevochten. In Dushanbe en aan
de voet van het woeste, 7000 meter
hoge Pamirgebergte doen daarover
geheimzinnige verhalen de ronde.
Er waren twee kandidaat leiders:
Feisali Saidov en ene Safarov. Elk
hadden ze een legertje van een paar
duizend man. Eendrachtig samen
werkend brachten ze in maart het
Nationaal Front aan de macht en
joegen de islamo-demcoraten op
naar de grens met Afghanistan.
Van Saidov is weinig bekend, maar
de restauranthouder Safarov be
hoorde tot de kopstukken van de
mafia in Dushanbe. Als notoire
crimineel kende hij er de gevange
nis van binnen.
Op een dag, zo gaat het verhaal,
werden de Saidov en Safarov sa
men dronken en kregen ruzie over
een vrouw. Ze trokken een pistool
en schoten elkaar dood. Rond hun
persoon is een soort cultus ont
staan. Als een volk de martelaren
krijgt die het verdient, staat het er
slecht voor met .de Tadjieken.
Een kind in Tadjikistan: gevlucht voor de oorlog die kwam toen
Moskou Centraal-Azië in de steek liet.
Ze laadden hun huisraad, deuren
en raamkozijnen op een
boerenwagen en reden met een
tractor naar Afghanistan, door
verlaten, vruchtbare valleien en
over de bergen.
Met honderdduizenden.
De oorlog achtervolgde hen.
Soms kwamen ze bij
wegblokkaddes en knalden er
ineens geweren.
Dan mompelde zo'n
wodka-soldaat:
„Och als je er dertig heb
doodgeschoten telt de
eenendertigste niet meer."
Wat weten wij ervan?
Niet veel, want het gebeurt in
Tadjikistan.
