Keltische krassen in de
onderlaag van Nederland
♦SST r
Holland Festival wordt dit jaar weer groter
CULTUUR
)OEN
verteren
at u goed,
etlek.99
)pera, film, dans en toneel in juni in een spectaculaire entourage
Lotte
van Dam
Bijdrage tot de aanschaf
Ispel voor de Algemene
ld voor Ouderen, afdeling
1.500,.
deskundigheidsbevordering
s Vrou-
aMutua. 2.000,-
lischaf Computerappara-
van de Stichting Sociaal
Jrundel. 1.500,-
Aanschaf van een biljart
[ce Bond van Ouderen in
1.700,-
ND Verbouwing en in-
kiorpshuis ten behoeve van
«belangen 20.000,-
■ge tot de aanschaf van een
i de Protestants Christe-
Ind. 400,-
iBijdrage tot de aanschaf
■ten behoeve van Stichting
16.500,-
IVerbouwing en inrichting
lisoos ten behoeve van de
■kov 30.000,-
if van een koersbalmat ten
lardensoos Veere. 1.500,-
■Uitbreiding van activiteiten-
Ihoeve van De Vereniging
Seamen in de Provincie
10.000,-
I Inrichting van crisiscentrum
lt.b.v. Stichting Zeeuwse
md Wonen. 10.000,-
I Inrichting van het lokaal
rcursussen tb.v. Stichting
Itie Vlissingen. 10.000,-
lAR RUIM <0
IN GULDEN
Innchting van het kantoor
n Stichting Majoraat 15.000,-
WDE Vervanging van de toi-
Irenigingsgebouw van Vereni-
Bond van Ouderen in het
5.000,-
ide bijdrage voor de aanschaf
lor de woonvoorziening van
Ie Stichting Woonvoorziening
15.000,-
Kanvullende bijdrage tot de in-
I dorpshuis ten behoeve van
25.450
invullende bijdrage tot het in-
[ht voor jongeren ten behoeve
jartsdijk. 10.000,-
11 O O O
PER JAAR
tafel met toebehoren en
leniging Katholieke Bond van
5.000,-
Ie bijdrage tot de aanschaf
behoeve van de Stichting
3.850,-
iaf materiaal voor warme
I behoeve van de Stichting De
38.500,-
IRONUMMERt
INNIK
»0 maaltijdkoffertjes voor de
irikzee. 9.000,-
van een personenbusje tb.v.
luderen Bernisse. 7.000,-
voor activiteiten voor baanlo-
Centrum't Trefpunt 4.000,-
an de ontmoetingsruimte voor
•ejaarden en Gepensioneerden
30.000,-
het examen MAVO, HAVO en
:n gedaan. Door het werken met
nnen, dankzij de aanwijzing door
eken en CE examen afleggen.
oekt:
DA:
kantoorruimtes
n de Walle,
D945
recht bij het Landelijk Secretariaat
70) 3469269*
>e Stem, 076-236917
de stem grot e gids
VRIJDAG HMEjJ
DEEL D
ior onze redacteur
rkVellenga
an tijd tot tijd doen we-
nschappers een poging
Kelten te verlossen van
in imago van zorgeloze,
ngende en zuipende
:chtersbazen. Door de
rieken en de Romeinen
erden de Kelten als bar-
iren beschouwd, maar ze
aakten wel degelijk kun-
gouden sieraden voor
•ouwen én mannen,
ordt ons dan voorgehou-
rechttrekken van deze histo-
plooi is gedoemd te mis-
kken. Wat wij vandaag de dag
Keltisch erfgoed kunnen be-
jnderen, is vooral rauwe, on-
compliceerde muziek, ge
lakt op traditionele instru-
mten, gezongen uit een vol
rt. Die aanstekelijke onge-
mdheid is juist wat velen aan-
:kt in de cultuur van de Kel-
Ook al maant de weten-
hap voortdurend tot nuchter-
i
Ierland, Wales, Schotland en
e leeft de oude Keltische
Iksmuziek voort in verzakte
rbergen en aangepaste, popu-
ire uitvoeringen halen de pla-
Dzaken over de hele wereld. De
ibliners, Enya, Clannad en ook
in Morrison, U2 en Sinead
'Connor hebben die mysterieu-
Keltische kracht. Je zou zelfs
Amerikaanse country-muziek
innen herleiden tot Europese
onnen met Keltische kleuren.
Keltische cultuur die een
lar eeuwen voor Christus op-
kte vanuit het Rijn- en Donau-
bied en een groot deel van het
iropese continent beheerste,
iringt ons nog steeds. Het is
nauwelijks grijpbare cultuur
wetenschappers tot wanhoop
romantische hoofden tot ex-
se brengt,
van de vele vragen is: heb-
de Kelten in Nederland ge-
nd, zodat wij kunnen bogen
op een scheutje Keltisch bloed in
onze aderen? De manifestatie
Celtica Nederland, die tot 11
juni wordt gehouden, probeert
op die vraag een antwoord te
geven via publicaties en tentoon
stellingen. In het Allard Pierson
Museum is de expositie 'Kelten
in Nederland?' te zien en in de
Universiteitsbibliotheek van
Amsterdam gaat het om 'Kelten
en Keltologen'.
Plaatsnamen
Plaatsnamen en bodemvondsten
duiden erop dat er Kelten in ons
land gewoond hebben, in ieder
geval ten zuiden van de grote
rivieren. Maar Nederland is
nooit Keltisch geweest, zo blijkt
uit de catalogus bij de tentoon
stelling in het Allard Pierson
Museum. Misschien leefden er
kleine Keltische gemeenschap
pen, misschien ook waren het
Kelten die waren opgegaan in de
Germaanse samenleving. Het
zouden zelfs Germanen kunnen
zijn die zich bedienden van de
Keltische taal.
Keltische sporen zijn onder meer
terug te vinden in Zeeland. De
oude naam van Aardenburg is
Rodenburg en daarin zit de Kel
tische riviernaam Rodana, die
ook terug te vinden is in Rhone.
Ook in Colijnsplaat en Domburg
zijn vondsten gedaan die in Kel
tische richting wijzen.
De tempel van het plaatsje Em-
pel bij Den Bosch is het pronk
stuk van de Keltische periode in
Nederland. Voorwerpen uit deze
deels Romeinse tempel, munten,
regenboogschoteltjes en kruik-
halzen, zijn deze weken in het
Allard Pierson Museum te zien.
Het gaat om een heiligdom voor
Hercules Magusenus en die
tweede naam heeft een Keltische
oorsprong.
In Alem, iets verder naar het
oosten, is een altaar gevonden,
dat is gewijd aan Dea Exomna.
En Exomna is Keltisch vooor 'de
onbevreesde'. Men gaat er van
uit dat tussen Maas en Schelde
'gegermaniseerde Kelten' hebben
gewoond, die de tempel van Em-
pel als een van hun belangrijke
heiligdommen beschouwden.
Voor dit volk werd de naam
Eburonen gebruikt (Eburo is
taxusboom), onder meer door
Julius Caesar.
Leiden
Er zijn veel Keltisch-Germaanse
plaatsnamen die in Romeinse
versie de geschiedenisboeken
hebben gehaald. De namen
Heerlen, Heel (Limburg) en He-
del (Gelderland) hebben waar
schijnlijk een Keltische oor
sprong. Het Romeinse Lugdu-
num voor Leiden heeft te maken
met de Keltische god Lug, wiens
naam ook is blijven leven in de
Franse plaatsen Lyon, Loudon
en Laon. Noviomagus (Nijme
gen) is Keltisch en betekent
'nieuwe markt'. Deze samenstel
ling vind je ook terug in Nijon,
Noyon en Novion in Frankrijk
en Neumagen in Duitsland.
Archeologische vondsten uit tij
den dat nog niemand het schrift
beheerste, wijzen erop dat Kel
ten zich hebben laten zien in
Limburg, Noord-Brabant, Gel
derland, Utrecht en Overijssel.
Maar ook in Drente lag een
herinnering: uit een aardappel
veldje bij Beilen werd een bron
zen beeldje van de 'Keltische
stiergod' opgediept. Hier en daar
lieten de Kelten magische kras
sen achter in de onderlaag van
Nederland.
Blond
Pas in de zesde eeuw na Christus
gingen de rusteloze Kelten in
Ierland en Wales er toe over hun
verhalen op te schrijven. Vóór
die tijd legden ze niets vast.
Zingen en voordragen vonden ze
blijkbaar genoeg. Een Griekse
schrijver meldde 200 jaar voor
de jaartelling dat de Kelten
groot, blank en blond waren en
hun lange haren een witte rasta-
look gaven met kalk. Ze droegen
bonte kleren en werden graag
door vreemde koningen inge
huurd vanwege hun fanatisme
op het slagveld.
De Kelten hebben grote afstan
den afgelegd, terwijl hun barden
de liederen bewaarden en zie
ners waakten over de onzichtba
re schatten. Ze vormden nooit en
georganiseerde natie. Tenslotte
werden ze door Romeinen en
Germanen Europa uitgedrukt.
Aan de westelijke oevers konden
ze zich nog net staande houden.
Ze behielden hun geloof in het
onbeschrijflijke, dat zich pijn
loos liet opnemen in de mystiek
van het katholicisme.
Koning Arthur
Naast de muziek zijn er vandaag
de dag nog de Keltische talen
met opvallend harde g-klanken
en woorden die er in geschreven
vorm onhanteerbaar uit zien. We
onderscheiden het Iers (Gaeilge),
het Schotse Gaelic (Gaidhlig),
het Wels (Cymraeg) en het Bre
tons (Brezhoneg). Óp het eiland
Man zijn nog resten van het
Manx (Gaelg Vanninagh) en in
Cornwall bestaat nog iets van
het Cornish (Kerneweg).
De laatste Keltische verhuizing
vond plaats in de vierde eeuw na
Christus. Toen staken (Keltische)
Britten over naar Bretagne,
waar hun Gallische verwanten
steeds verder in de verdrukking
waren geraakt. Het hoort dan bij
'de Britse gebieden', waar de
beroemde verhalen van koning
Arthur en van Tristan en Isolde
circuleren. Franse onderzoekers
gaan er graag van uit dat deze
verhalen in Bretagne zijn ont
staan.
Keltologen
Als het om levende taal en lite
raire erfstukken gaat, telt Ne
derland niet mee. Wel hebben
wij al lange tijd 'keltologen'.
Rond 1600 werden de eerste tek
sten uit het Wels en Bretons in
het Nederlands vertaald. In onze
eeuw maakten vooral Anton Ge
rard van Hamel, Theo Gotzen en
Maart je Draak zich sterk voor de
Keltische erfenis en werd de
Utrechtse Rijksunivesiteit het
centrum van keltologie in Ne
derland.
In de pubicaties die nu in het
teken van Celtica Nederland
verschijnen, lees je dat de kelto
logen af willen rekenen met 'de
waas van mystiek'. Ondanks hun
ijver komen ze nooit tot grote
conclusies die het historische cli
chébeeld weg zouden kunnen va
gen. Trouwens, een van de spon
sors is het Iers Nationaal Bureau
voor Toerisme (Bord Failte), dat
zich de romantiek van druïden
en ruïnes heus niet af laat ne
men. En de expositie die voor
het najaar is aangekondigd in
het Universiteitsmuse'um in
Utrecht heeft als onwetenschap
pelijk thema 'Vechten en feesten
bij de Kelten'.
Kelten zijn nu randfiguren, de
irrationele factor in de bureau
cratie van het verenigde Europa.
De echo van hun avontuur klinkt
nog ergens diep in ons geheugen.
Dat is waarschijnlijk wat zij in
ons land hebben achtergelaten.
De Kelten zijn een mysterie, een
mooi mysterie. Laat dat maar zo
blijven.
De expositie 'Kelten in Neder
land?' met archeologisch materi
aal is in het Allard Pierson Mu
seum, Oude Turfmarkt 127 in
Amsterdam, tot en met 11 juni.
'Kelten en keltologen' is in Uni
versiteitsbibliotheek Amsterdam,
Singel 425, ook tot en met 11
juni. Bij beide tentoonstellingen
is een catalogus verkrijgbaar.
T
Een romantische voorstelling van een Keltische bard, aan het eind van de 18e eeuw gemaakt door
Edward Jones. universiteitsbibutoheek Amsterdam
Door Marjan Mes
fa Holland Festival, dat
'an 1 tot en met 30 juni
J'ordt gehouden in Amster
dam, is ditmaal omvangrij-
tar dan vorig jaar. Voor het
test bestaat meer dan de
Mft van het opera- en mu-
üektheaterprogramma uit
jSënscèneerde uitvoeringen
Het een spectaculaire entou-
'age. Zoals 'Antigone' van
jon de Leeuw, 'Pelleas et
«élisande' van Debussy in
le regie van de Amerikaan
«ter Sellars en 'The Cave'
'an de vermaarde Ameri
kaanse minimal composer
Steve Reich.
t opera, muziek, theater en
is er ook een programma
■et Indonesische muziek in het
tropeninstituut en met speel-
Voor het eerst maakt film
j-etuit van het Holland Festi-
Er zullen 47 filmvoorstel-
if?en worden gehouden. In de
uschinski-bioscoop wordt
tr!i t besteed aan 'Kleurig
ip waarin de befaam-
i«c™icolor centraal staat,
ktewensysteem dat twintig
lang. tussen 1930 en 1950,
gezicht van de Amerikaanse
Bntse film bepaalde,
Jfrimert zich niet het rood
^balletschoentjes uit 'The
Shoes Of het harde blauw
a.,, melodrama's van Douglas
waarin Rock Hudson een
Anne Teresa de Keersmaeker brengt met haar groep Rosas het stuk 'Fase'.mo herman sorgeloos
Sirk
ieliefd
maar passief hoofdper-
'G°ne with the
ban l i! kleuren waren 'bigger
'tetalen waren ook
)rpwi!e^er'an<^s filmmuseum
&ert ,Klassteke meesters,
penten op het witte doek'en
L>°Perinstituut Indonesi-
r kunstfilms en films uit de
koloniale tijd en de opbouw van
de republiek.
Peter Sellars
Het Holland Festival, dat vol
gens directeur Jan van Vlijmen
uit de financiële zorgen is,
wordt in het Muziektheater ge
opend met Peter Sellars' enscè-
nering van Debussy's opera
'Pelléas et Mélisande' door de
Nederlandse Opera en het Rot
terdams Philharmonisch Orkest
o.l.v. Simon Rattle. De 34-jarige
Amerikaanse regisseur heeft
voor dit werk gekozen omdat
het 'de eerste moderne opera is,
die grote invloed heeft gehad op
alle grote 20ste eeuwse opera
componisten.'
Het verhaal van Maeterlinck is
een combinatie van sprookje en
brute, koude werkelijkheid die
zich afspeelt in Brussel. Sellars
maakte furore tijdens het Hol
land Festival 1988 met zijn en-
scènering van de moderne opera
'Nixon in China' van John
Adams. Sindsdien is hij inter
nationaal veelgevraagd vanwe
ge zijn actuele ensceneringen.
Mozarts 'Don Giovanni' situeer
de hij in het negergetto Harlem
en 'Le nozze di Figaro' op de
52ste verdieping van de luxueu
ze en mondaine Trump Tower
in New York. Momenteel is
Peter Sellars directeur van een
groot driejaarlijks, multicultu
reel festival in Los Angeles.
Sellars houdt van opera: „Om
dat opera nooit volkomen rea
listisch is en de vorm tegelijker
tijd afstand en emotie schept.
Bovendien is het een uitgespro
ken politieke kunstvorm. Opera
lijkt van alle kunsten het meest
op een staat, hij kan alleen tot
stand komen als een groot aan
tal mensen eendrachtig samen
werkt. En doordat de mensen
zingen, kan er nooit een een
voudig melodrama ontstaan, de
muziek maakt het mogelijk om
achter de oppervlakte te kijken
en iets te creëren dat tegelijker
tijd vreselijk normaal en volko
men krankzinnig is."
Gashouder
'Antigone' van Ton de Leeuw
gaat in première in de gashou
der van de voormalige Wester
gasfabriek en zal door de NOS-
tv later worden uitgezonden.
'The Cave', het eerste mu-
ziektheaterwerk van de Ameri
kaanse minimal music-compo-
nist Steve Reich, beleeft zijn
première in de Beurs van Berla-
ge. Het werk is gezet voor der
tien instrumentalisten, onder
wie vier slagwerkers (o.a. vibra
foons, marimba en diverse soor
ten drums), houtblazers en een
strijkkwartet.
Op het eenvoudigste niveau be
staat de dramatische compo
nent uit het bijbelverhaal van
Abraham dat op drie verschil
lende manieren wordt verteld
door Israëli's, Arabieren en
Amerikanen. Reich liet zich in
spireren door een bezoek aan de
Makpela-grot in de stad Hebron
op de westelijke Jordaan-oever
in Israël.
De Keersmaeker
Hoewel pas 32 jaar valt aan de
Belgische choreografe en danse
res Anne Teresa de Keersmae
ker de eer te beurt centraal te
staan in het Holland Festival
met een uitgebreide terugblik
op haar oeuvre. Tevens zal zij
met haar groep Rosas de we
reldpremière van een nieuw
dansstuk geven. Met deze cen
trale rol is De Keersmaeker de
opvolgster van Hans van Manen
aan wie vorig jaar in het festi
val een retrospectief was ge
wijd. In 1982 verraste de toen
22-jarige De Keersmaeker de
festivalbezoekers en televi
siekijkers met 'Fase', waarin
zijzelf met een andere danseres
een adembenemend energieke
transformatie in beweging van
de minimale muziek van Steve
Reich liet zien.
Sindsdien heeft zij met haar
dansgroep Rosas een internatio
nale faam opgebouwd met wer
ken als 'Ottone, Ottone', 'Elena'
Aria', 'Erts' en 'Stella'. Met gro
te vasthoudendheid onderzoekt
deze jonge Belgische de grenzen
van het theater, op zoek waar
nog speling is, teruggrijpend
naar eerdere aanzetten en woe
kerend met elementen die in het
verleden hun waarden hebben
bewezen. Jiri Kylian, leider van
het Nederlands Danstheater zal
ook een nieuw werk presenteren
tijdens het festival.
Thomas Langhoff
Het theaterprogramma van het
Holland Festival omvat onder
meer twee voorstellingen door
het Deutsches Theater Berlin,
geregisseerd door zijn artistiek
leider Thomas Langhoff: 'Der
zerbrochene Krug' van Heinrich
von Kleist en 'Een maand op
het land' van Toergenjev. Sinds
in 1979 zijn televisiewerk de
aandacht begon te trekken,
heeft Langhoff een bliksemcar
rière gemaakt. Bij hem staat de
acteur in het middelpunt.
Langhoff laat zijn (vaste) ac
teurs zelf dingen uitvinden. „Ik
zeg altijd dat de acteur kan
doen wat hij wil, zolang hij
maar wil wat ik wil." Speelple-
zier staat bij hem voorop, hoe
wel zijn theater altijd gaat over
menselijke tekortkomingen.
Langhoff geldt als de grote
mensenkenner onder de Duitse
regisseurs.
Het Piccolo Teatro di Milano
komt naar Amsterdam met 'Le
baruffe chiozotte' ('Gekrakeel
in Chioggia') van Carlo Goldo-
ni, in de regie van de vermaarde
Giorgio Strehler. Hij staat ga
rant voor een gestileerde ele
gantie en choreografische preci
sie in dit voorlaatste stuk van
de meester van de commedia
dell'arte uit 1762. Het speelt in
een vissersstadje dat wordt be
volkt door vissers, zeelieden en
kletskousen en waar alles draait
om liefde en jaloezie.
Het Nationaal Theater Craiova
uit Boekarest is vertegenwoor
digd met 'Ubu Roi' van Alfred
Jarry, de brutale parodie op het
koningsschap. Sinds de val van
Ceausescu kan er weer zonder
geheimtaal worden gespeeld
door de Roemeense acteurs.
Er is een uitgebreide Holland
Festival Almanak verkrijgbaar
voor f 24.50. In dit boek staan
alle voorstellingen en uitvoerin
gen uitvoerig vermeld, evenals
theaters, prijzen en tijden.
Kaarten zijn vanaf 1 mei te
koop bij de kassa's van de thea
ters, de bespreekbureaus en de
AUB Ticketshop/Uitlijn.
actrice
Wat is uw favoriete boek?
'Van liefde en minne' van Hadewych.
Welke film heeft op u de meeste indruk gemaakt?
'The Doors' en 'Amadeus'.
Wat is de laatste tentoonstelling die u heeft bezocht?
De klassieken in het Rijksmuseum in Amsterdam.
Welke plaat of cd zou u op de radio willen laten draaien
voor u zelf?
'Voodoo Chile' van Jimi Hendrix.
Wat hangt er bij u thuis op het mooiste plekje aan de muur?
'Post War Manoeuvre', een kunstwerk van Meinbert
Gozewijn van Soest.
Wat was uw laatste cultureel avondje uit?
Dat was een bezoek aan de film 'De kleine blonde
dood'.
Voor welk televisieprogramma blijft u thuis?
Voor geen enkel.
Door welke artiest, kunstenaar of acteur zou u het liefst
voor een diner met kaarslicht worden uitgenodigd?
Door Wolfgang Amadeus Mozart.
Wie zou er volgens u beslist nóóit minister van WVC moeten
worden?
Die nep-schilderes die iedereen neukt, Patty Harpenau
Wat zouden mensen volgens u per se moeten zien, lezen of
horen?
Ze zouden zichzelf in alle eerlijkheid moeten zien, als
ze het lef hebben.
