Het andere Turkije
Ski-oord Les Arcs boort in
de zomer de fitnessbron aan
omtrent
iterecht
landboek
reizen
Praktische informatie
CONSUMENT
D3
merken
Nieuwe bestemming Zwarte Zee vooral voor rustzoekers
I bet hart ,!0!1 J6U gaat hem 20 aan
DONDERDAG 13 MEI 1993
an we in dit land pe
volgens de fabrikantei
omdat hij lekker is
adat we niet zonder II
ken hebben vaak enkele
h hoofdpijn, een soon
lenningsverschijnsel. Wie
liag meer dan tien vijl.
I koppen drinkt, krijgt
tschijnlijk last van vergif.
Igsverschijnselen zoais
ëloosheid, beven, tuitende
i of hartkloppingen,
lis nog nooit bewezen dat I
koffiedrinken maagpro.
hen veroorzaakt. Wel dat
^staande maagklachten er-
kunnen verergeren. Kof-
Irengt ook goede dingen in
lichaam zoals nicotine-1
f, een vitamine.
'8
Ide test werden in koffie
hnaamde PAK's aangetrof-
I polycyclische aromatische
^waterstoffen, waaondet
[kankerverwekkende benz-
yreen. De gevonden hoe-
[heid was ontzaglijk gering
Jblijft op een spoortje na
Iter in de koffiedrab. Ge
let voedsel en vooral ta-
Isrook bevatten meer
Cs dan koffie. Bij het ca-
hevrij maken wordt het op-
liddel dichloormethaan
Iruikt, maar ook dat blijft I
Tie drab achter,
psumenten Kontakt heeft
entien koffievervangers
llerzocht op kwaliteit. Die
Trogaten worden onder meer
naakt van cichorei-wortel
(graan waaraan geur- en
Imstoffen zijn toegevoegd.
Jgszins verwarrend is de
nelding 'cafeïne-vrij' op
Ischillende koffievervan-
Is, immers die bevatten
pit cafeïne. Alleen op echte
|fie mag de term cafeïne-
j gebruikt worden,
'verplichte houdbaarheids- j
lum op de verpakking ont-
pekt bij sommige koffiever-'
ngers. Andere merken ver
fden dat de producenten
fen kunstmeststoffen, syn-.
Itische pesticiden of kunst-
ttige toevoegingen hebben
oruikt. Het is onduidelijk
'ie dit wordt gecontroleerd,
it onderzoek naar verontrei-
;ingen in koffievervangers'
jkt dat de kwaliteit redelijk
n conclusie die voor beide
derzoeken geldt, is dat de
ijzen van de produkten
irk uiteenlopen.
Ravotten rond
de boomgrens
De meeste Franse skidor
pen zijn in juli en augus
tus zo dood als een pier.
Slechts de Tour de Fran-
I ce kan ze even uit de
J zomerslaap halen. Les
Arcs in de Savoie hoort
i niet tot die categorie. Het
bestrijdt de stilstand met
een pakket activiteiten
voor de sportieveling.
1 Door Ben Ackermans
Een verfrissende douche?
I Nou nee. De watermassa die
jch van het plateau af stort
Üjs- en ijskoud en heeft een
\te kracht. Het vege lijf
dt de adem in en maakt
De schoenen proberen
\te krijgen op de spek-
rots. Nog even en vas-
nd is bereikt.
F >t canyoning en het bete-
jr zoveel als afdalen in een
I ,ijii en door een waterval. Je
uiièt het bungelend aan een touw
dat aan je middel vast zit. Met
de voeten loodrecht tegen de
rotswand.
Waar het kan blijft het touw
achterwege. De begane grond
bereiken betekent dan springen
van steen tot steen, duiken in
kristalhelder maar o zo koud
water of onderwater zwemmen.
Dat laatste wanneer een rotsblok
de doorgang verspert.
Op de hellingen rond de Taren-
I taise, vallei in de Franse Alpen,
J is het een populaire sport. Veer
tig grijze wetsuits en felgekleur-
de plastic helmpjes dalen voor
ons af. File in het ravijn. De
wanden weerkaatsen de kreten
i van opwinding.
Beleven
Het middagje canyoning is on
derdeel van een zelfgekozen ac-
I tiviteitenprogramma, dat reso-
I luut korte metten maakt met de
I gedachte dat er 's zomers in de
J buurt van de boomgrens niets te
beleven is. Wandelen uitgezon-
j derd.
Want zo is het normaal toch: een
Wie met de auto naar Les Arcs reist, neemt vanaf Lyon de A43
via Chambéry tot aan Albertville, de stad van de Olympische
Winterspelen 1992. Vandaar de N90 (deel van de Route des
Grandes Alpes) naar Bourg St. Maurice. Dan is het nog 16
kilometer klimmen over een brede asfaltweg naar Are 1600,
1800 of 2000.
Bourg St. Maurice is eenvoudig met de trein te bereiken. Reistijd
vanuit Roosendaal: zo'n vijftien uur (overstappen in Parijs). Het
is een vriendelijk stadje met een redelijk hotelaanbod en een
aardige winkelstraat. Aan die (vaak dure) winkels is wel af te
zien hoe populair activiteiten als beschreven in bijgaand verhaal
in dit deel van de Savoie zijn.
Kenmerkend voor de streek zijn de vele kerken uit de Barok.
Getrainde fietsers vinden de cols Cormet de Roselend, Iseran en
Petit St.Bernard in de nabijheid.
Les Arcs zelf is jaarlijks in juli het toneel van een festival van
klassieke muziek. De touroperators Touralp en Travel Express,
beide te Amsterdam, bieden arrangementen (verblijf plus activi-
teitenkaart) aan. Prijsindicatie: van 295 tot 644 gulden per
persoon.
skidorp in juli is als een spook
stad in een spaghetti-westem.
De hoog tegen een berg aan
gekwakte nederzettingen mogen
van december tot april een uit
bundige schare bezoekers ver
welkomen. Maar wanneer het
gras weer groen is zijn de meest
al van dor beton vergeven dorp
jes zo dood als een pier. Alleen
een voor dik geld binnengehaal
de etappe in de Tour de France
vermag hen soms uit de zomer
slaap te halen.
Niet zo in Les Arcs. Dit oord,
ook niet bepaald een beauté,
doet het anders. Van half juli tot
eind augustus zijn de vele hotels
er bevolkt door gezinnetjes die
de fitness-gedachte aanhangen.
Niet het ski- maar het trainings
pak is dan het te dragen kos
tuum.
Trend
In de drie kernen Are 1600, 1800
en 2000 - de namen correspon
deren met de hoogte - zijn de
toerismeboeren zo slim geweest
aan te sluiten bij de actieve-va-
kantietrend. De omgeving is er
ook naar. Tot aan Bourg St.
Maurice, het stadje in het dal, is
alles er: Alpenweiden, bos, steile
hellingen en een woeste rivier.
Wie er 's zomers arriveert, krijgt
op zondagavond vrolijk ingepe
perd dat luieren er de komende
week niet bij is. In een grote tent
wervelt dan een groep jongeren
met een hoog Veronica-gehalte
over het podium, om in een uur
tijd te laten zien wat er te halen
is. En dat is veel.
Bergwandelen, escalade, moun
tain-biking, joggen, vechtsport,
aerobics, fitness, yoga, boog
schieten, trampolinespringen,
zwemmen, volley, schermen,
schilderen en circusschool (tra
peze, jongleren en acrobatiek).
Dat zijn alleen nog maar de
activiteiten die openstaan voor
degenen die in of via Les Arcs
een zogenaamde groene kaart
- een plastic pasje - hebben aan
geschaft.
Er is ook een (uiteraard duurde
re) gouden kaart die daarnaast
toegang geeft tot tennis, golf,
paardrijden, grasski, squash, ka-
no/kayak, rafting en hy-
drospeed. De carte aventure gaat
nog een stap verder en er zijn
ook speciale kinderkaarten. Al
les gebeurt onder deskundige be
geleiding en met ter plekke aan
wezig materiaal.
Op de mountain-bike afdalen
naar Bourg St. Maurice vergt
aardig wat stuurmanskunst, zo
wijst de proef op de som uit.
Want de bospaadjes, waar in de
berm de aardbeitjes zich pluk-
rijp verschuilen, zijn supersteil,
smal en bezaaid met puntige,
gladde keien.
Verstandig omgaan met de rem
men is vereist, want voor je het
weet maak je een salto over het
stuur. 'Mortale' hoeft die niet te
zijn, want voor een passende
helm is natuurlijk gezorgd.
Minstens zo gevaarlijk is het om
ineens een dorpje dat op de
helling ligt te suffen binnen te
raggen. Dikke kans dat er net
een boerin-op-jaren oversteekt,
die moeizaam een wagentje
koeiemest wegkruit.
Nog meer spektakel speelt zich
- behalve in de ravijnen en aan
de kletterwanden - af op de ri
vier de Isère, die hier dichtbij
ontspringt. Raften bij voorbeeld.
Met zijn zessen of achten werk je
je twee uur lang uit de naad om
je rubberen boot veilig twintig
kilometer verder stroomafwaarts
te krijgen.
Je springt over stroomversnellin
gen, draaikolken en watervalle
tjes. En soms, waar de rivier zich
inhoudt, is de verkrampte greep
om de roeiriem even niet nodig.
De bemanning van de boot die
langszij dreigt te komen kan dan
een waterbombardement ver
wachten. Het kind in je krijgt
even de kans zich te tonen.
Park
Door al dit lawaaiig vertier is dit
stukje van de Savoie voor de
pure bergwandelaar niet de
meest geschikte plek om de va
kantie door te brengen. Maar de
stilte is niet ver weg: het natio
nale park de Vanoise ligt te voet
binnen dagafstand, en daar
wachten 600 kilometer gemerkte
paden op de voetstappen van
vogelaars en wildspotters.
Wie daarentegen Les Arcs zelf
kiest als zijn zomerbestemming
kan weinig anders doen dan
meegaan in het sportieve ge
weld. Die vindt het misschien
wel bijzonder handig dat de
winkeltjes in de drie dorpen al
les hebben, en neemt op de koop
toe dat hij er een dikke beurs
mee naar toe moet nemen.
Maar ook hij zuigt met volle
teugen de ijle Alpenlucht op. En
ravot alsof hij tien is. Het uit
zicht op de Mont Blanc krijgt hij
er gratis bij.
Avontuur in Les Arcs, tussen de rotsen.
FOTO BEN ackermans
York? Voor 300 piek naar
naar Hong Kong of andere
ngstellende reiziger komt
ïog geen twee tientjes 'The
van Uitgeverij Het Spec-1'
en, goedkope hotels en nutti-
e instanties.
mpele bestudering van het
ngelstalige) handboek levert i
nder het kopje 'New York
echts één in ons land geves-
gde koeriersdienst op. Air-
itch, bestemd voor de 'uit-
onderlijk flexibele reiziger
eeft volgens Mark Field een
estiging in Amsterdam. Een
elefoontje (met in het achter-
oofd een snel weekeinde in
few York) levert een boeiend
esprek op met een woord-
oerster van...reisbureau In-
erculturele Reizen/Airefe
ten enkele reis New York valt
e regelen voor zo'n 340 gri'
den, maar dan dient het geld
eerst te worden overgemaakt-
Kleine bijkomstigheid: het
vliegtuig vertrekt uit Parijs en
de passagier hoort pas twee
uur tevoren of er plaats is. En
ik hoef ook geen pakje mee te
nemen. Hoe ik in Parijs kom-
Ia, Airhitch is niet voor niets
bedoeld voor de flexibele rei
ziger. Gevolgd door de ver
bijsterende vraag: maar waar
om koopt u voor 665
geen 'gewoon' ticket naar Ne
York bij Pakistan Airlines,
Amsterdam?
De woordvoerster van »e
Spectrum weet niet goed raa
met onze bevindingen. R
gaat bij het nieuwe handbetë
om de 'Europese editie'; and
re landen bieden meer mog
lijkheden, probeert Het Spa
trum te redden wat er te re
den valt. Het handboek bev
inderdaad namen en telefoo
nummers van koeriersbednj
ven in Hong Kong, Toron»
Parijs, Sydney en Londen. R
u daar komt? Een ervaren r
ziger is niet voor één ga'
vangen.
Mark I. Field - The Courier AJ J
Travel Handbook, uitgeverij
Spectrum, prijs 19,90.
Turkije staat als vakantieland al enkele jaren
sterk in de belangstelling. Vorig jaar verdrong het
Portugal op het lijstje van meest populaire be
stemmingen van de 3e plaats (na Griekenland en
Spanje) en de opmars gaat ook dit jaar door. De
relatief nog lage prijzen zijn moeilijk te weer
staan.
Het merendeel van de 9 miljoen buitenlanders die
dit jaar worden verwacht, onder wie minimaal
180.000 Nederlanders, komt voor een strandva-
kantie. Afgewisseld met een brokje cultuur in de
vorm van dagtochtjes naar Romeinse en Griekse
opgravingen of een korte rondreis.
Onder druk van die massa is de zuidkust, trots
Turkse Rivièra' genoemd, op veel plaatsen al
danig verpest. De streek van Alanya, waar de
meeste Nederlanders komen, doet nauwelijks
meer onder voor een van de Spaanse Costa's.
Nieuw dit jaar voor de Nederlandse toerist is de
Zwarte Zee-kust in het noorden. Een nog zeer
oorspronkelijk gebied, dat uitstekend is te combi
neren met een paar dagen Istanbul. Bedoeld voor
voor de fijnproever zonder luxe wensen.
foor Hans Veldhuis
Breed grijnzend staat hij ons
°P te wachten. Een kleine
an in een vale spijkerbroek
n aito jasje, vuile handen,
aar bovenal dapper. Want
Weester ihsan
j-ajiroglu van het kleine
Rustplaatsje Sile aan de
rte Zee vreest niet herko-
n te worden omdat hij zijn
eek niet aan het toerisme
wil opofferen.
I Sku"'omhet oorspronkelijke
1van de streek te bewa-
I bnm, en Perk gesteld aan het
fcnLzelfeals dat voor toe-
I ied ls' En dat is hem niet door
1 w in dank afgenomen.
Lam man' wiens naam
I ziin am?, Grasveld' betekent,
I m de £ketten zelfs regelmatig
1 uit rlia P om zeH de handen
I öe mouwen te steken.
„Wij willen het hier houden zo
als het is," zegt hij ferm. „Er is
de laatste jaren al te veel zonder
enige planning gebouwd. Ik heb
dat nu verboden en de hele kust
tot beschermd gebied verklaard.
Wij moeten hier toch niet dezelf
de fouten maken als op andere
plaatsen? Er komt een tijd dat
toeristen die massale bebouwing
zullen gaan mijden. Ik hoop al
leen dat de mensen hier tijdig
zullen inzien dat ik gelijk heb."
Sile, dat als enige plaats langs de
noordkust over een redelijk
zandstrand beschikt dat goed
zou zijn tegen reuma en ischias,
geldt als dé badplaats voor
Istanbul. Het zeewater is er
schoon. Er is een kleine jachtha
ven en er staan een paar eenvou
dige hotels. Maar de verbinding
met de stad bestaat uit een 70
km lange smalle en bochtige weg
vol kuilen, die minstens twee uur
rijden vergt - zeker in het druk
ke weekeind wanneer de Turken
hun stad ontvluchten.
Intense rust
Dorp en omgeving ademen een
intense rust uit. De natuur is rijk
en vruchtbaar want er valt meer
regen dan elders in Turkije. Om
dat het ook duizenden jaren ge
leden al om een geliefde bad
plaats ging, zijn er op tal van
plaatsen Griekse, Romeinse en
Byzantijnse resten te zien. Op
vallend zijn. de originele houten
huizen. De planken aan de bui
tenzijde verbergen een vlecht
werk van takken met leem, dat
als binnenmuur dient. Enkele op
een stoepje zittende vrouwen
wijzen ongevraagd de weg naar
de mooiste plekjes.
Op het kleine dorpsplein kijken
enkele thee drinkende Turken
stoïcijns toe welke capriolen een
buschauffeur moet uithalen om
te keren. Het lokale wegennet
geeft het verkeer weinig moge
lijkheden. Een grote minaret
naast de moskee beheerst het
straatbeeld. Aan de voet worden
groenten en verse vis verkocht.
Winkeltjes met toeristische heb
bedingetjes ontbreken. Wel zijn
er pal aan het strand enkele
terrasjes te vinden met niet-toe-
ristische prijzen. Je zou er op
slag honger van krijgen: lamsko-
telletten 5, visschotel 10,
pepersteak 12 en een fles beste
lokale wijn 9. Dranken als
bier, limonade en koffie kosten
ƒ1,20.
Een camping annex eenvoudig
strandhotel ligt drie kilometer
verderop. De enige toegangsweg
tot 'Kumbaba ya' is een idyllisch
pontje, dat enkele ooievaars ver
rast bij hun dagelijkse fourage in
het nauwelijks 10 meter brede
water. Bovendien gaat het ook
nog om een archeologisch open
luchtmuseum: de Spartaans aan
doende kamers met een heuse
kolenkachel liggen temidden van
de opgegraven cultuurschatten.
De gezamenlijke kleurrijke zit
kamer met houtsnijwerk, grote
haard, tapijten en zitbanken
lijkt zo uit het vroegere Otto
maanse rijk te zijn weggeplukt.
Wie hier tot rust wil komen
vergeet de tijd vanzelf.
Magneet
De natuurlijke westkust met
plaatsen als Zonguldak, Inebolu
en Samsun is uitstekend te com
bineren met Istanbul, het Rome
van het Oosten. De historie van
deze stad aan 's werelds mooiste
zeestraat, de Bosporus, gaat te
rug tot 600 voor Christus en
tientallen gebouwen uit lang
vervlogen tijden getuigen nog
altijd van de grootsheid en rijk
dom van lang verdwenen heer
sers. Bovendien gaat het om een
stad, die op de grens van Europa
en Azië ligt. De in 1973 gebouw
de 1560 meter lange hangende
Bosporus-brug, 65 meter boven
het wateroppervlak, is alleen al
om die reden wereldberoemd.
Hoewel na de ondergang van het
Osmaanse Rijk Atatürk, de Va
der van de Turken, Ankara tot
hoofdstad van de nieuwe repu
bliek uitriep omdat Istanbul te
veel deed denken aan de tijd van
de vroegere despoten, is de stad
een culturele metropool geble
ven. Die bovendien als een mag
neet werkt op de bevolking in de
rest van het land. De overheid
probeert met alle middelen om
de voortdurende verhuizing tot
staan te brengen. Zelfs het wa
pen van voor het oog van de
tv-carmera 'afbreken van illegaal
gebouwde woningen wordt niet
geschuwd. Maar aan de nog im
mer uitdijende metropool is nau
welijks te merken dat deze poli
tiek van ontmoediging echt
helpt.
Istanbul moet je ondergaan. Al
leen al voor het bezoeken van de
beroemde, zes minaretten tellen
de 'blauwe moskee', de indruk
wekkende en ooit als Byzantijn
se kerk gebouwde 'Aya Sofia'uit
532, het Topkapi paleis van de
vroegere sultans en de minstens
nog vijftig andere historische ge
bouwen, is minimaal een week
nodig. Om nog maar te zwijgen
over een kennismaking met de
typische authentieke oosterse
sfeer. Maar enkele dagtrips van
af de noordkust -met huurauto,
taxi of 'dolmus' -een meerman
staxi met een vaste route- is
zeker de doen.
Ontworteld
Wat daarbij vooral opvalt is het
beeld van de moderne Turk, dat
in niets lijkt op dat van veel
Turken in West-Europa. Hoofd
doekjes zie je nauwelijks en
evenmin slaafs achter hun man
lopende vrouwen. Yener Tuncay,
een 24-jarige Turkse gids die 16
jaar in Nederland heeft gewoond
en ervan droomt terug te mogen
keren, vertolkt de mening van
velen als hij zegt dat die mensen
Turkije in het buitenland een
slechte naam bezorgen. „Toen ik
terugkwam omdat mijn ouders
dat beter voor mij vonden werd
ik hier voor alles wat lelijk was
uitgescholden."
De meesten van zijn landgenoten
kwamen volgens hem destijds uit
de onderontwikkelde gebieden
en waren van het armste niveau.
„Velen waren zelfs nooit buiten
hun dorp geweest. De cultuur
schok was daardoor zo groot,
dat ze zich niet konden aanpas
sen. Ze raakten steeds meer geï-
Opvallend in Sile zijn de originele houten huizen. De planken aan de buitenzijde verbergen een
vlechtwerk van takken met leem, dat als binnenmuur dient. foto hans veldhuis
soleerd en sloten zich als reactie
op in hun eigen gezinnen. Met de
meest strenge regels van het ge
loof als hun enige houvast."
„Vervolgens brachten zij hun
kinderen in de problemen, om
dat die via school en vriendjes
wel met die andere wereld in
aanraking komen terwijl thuis
de tijd is blijven stilstaan. Die
groep, heen en weer geslingerd
tussen twee culturen, voelt zich
daardoor in het gastland niet
thuis, maar is ook in Turkije
ontworteld. Want de ontwikke
lingen hebben hier evenmin stil
gestaan."
Massa-bestemming
Dat blijkt ook met name het
zuiden en westen van het land,
dat in enkele jaren tijds is uitge
groeid tot een vakantiebestem
ming voor de massa. Op de.
luchthavens van Antalya, Izmir
en Dalaman landt 95 procent
van alle buitenlandse toeristen.
Alleen al het vliegveld van Anta
lya tekent voor meer Nederland
se toeristen dan dat er jaarlijks
naar de VS vliegen.
De voorzieningen zijn er ook
naar. Wegen, openbaar vervoer,
zwembaden, stranden, uitgaan
en winkels: er is niets op aan te
merken. De vier- en vijf-sterren-
hotels en appartementengebou
wen hebben geen enkele moeite
om de wassende stroom van toe
risten goed onder te brengen en
bezig te houden.
En er wordt nog steeds gebouwd.
Al beweren de autoriteiten van
Alanya, een van de grootste toe
ristische centra, dat er nog maar
mondjesmaat vergunningen voor
nieuwe complexen worden afge
geven. De bijbehorende franje
van disco's en commercie houdt
natuurlijk gelijke tred evenals
het verkeer, dat op sommige
plaatsen ook 's nachts tussen de
hotels door blijft razen.
De gevolgen laten zich raden.
Zoals in Side, dat met Efeze en
Pergamon tot de belangrijkste
antieke steden van Turkije be
hoort. De opvang van de immen
se toeristenstroom naar deze
plaats, waarvan tien jaar' gele
den nog nooit iemand had ge
hoord, wordt door de autoritei
ten 'een voorbeeld' genoemd.
Maar alleen omdat de hotels en
kele kilometers verderop werden
gebouwd. Maar van het kleine
dorpje dat op de resten van de
oude stad is gebouwd, is niets
oorspronkelijks meer over. Het is
de bekende kermis van souvenir
winkels, waarvoor tientallen
buschauffeurs elke dag hun la
ding uitbraken.
Misschien dat burgemeester
Ihsan Cayiröglu van het kleine
Sile zijn kiezers inderdaad tijdig
zal weten te overtuigen. Dan
blijft dit toekomstbeeld de
Zwarte Zeekust in elk geval be
spaard.
