Jan de Koning ontneemt Van Mierlo z'n laatste speeltje
OVERIGENS
Droombeeld Ankara: Een Turks rijk van China tot de Balkan
Oostduitse topspion Markus Wolf komt voor zijn rechters
Saai
6Je kon onze
bijna een hai
DE STEM B
Hoe lang nog?
ACHTERGROND
DESTEM
DE STEM
ZATERDAG 1 MEI 1993
DE STEM
Hoe het vandaag de
dag in Amerika zit
weet ik niet. Vroe
ger werkte je in een stad als
New York overdag, volgde je
na zonsondergang colleges en
studeerde je, voorzover nodig,
's nachts. Men zei dan: 'He is
burning the midnight oil'.
Veel mensen hebben het op
die manier zeer ver weten te
brengen. Ze zijn altijd trots
gebleven op de vergane glorie
van hun armoede. Sam Leibo-
witz, een van de grootste
Amerikaanse strafpleiters, die
honderden zielen van de elek
trische stoel wist te redden,
rees op uit de bittere armoede
van pas geëmigreerde joden
in de Lower Eastside van
Manhattan.
Later, als rechter in Brooklyn,
sprak hij bijna met heimwee
over zijn arme jeugd, die hem
had gestaald voor een schitte
rende loopbaan, die de vreug
de was van zijn oude moeder.
Hij was, op het eerste gezicht
merkwaardig voor een beze
ten strafpleiter, als rechter
buitengewoon hardhandig.
Armoede was volgens hem
geen excuus voor wanbedrijf.
Ik ben zelf als 18-jarige straat
arm geweest. Mijn loon be
droeg honderd gulden per
maand en ik woonde 120 kilo
meter van huis, te ver dus om
op en neer te fietsen. Ik vond
een pension, waar ik driemaal
daags aan de dis verscheen,
tegen een investering van 85
gulden per maand. Uit de
overige 15 gulden financierde
ik een aanzienlijke behoefte
aan tabak (shag en eenmaal
per maand een pakje sigaret
ten van het merk Arsenal) en
zeer incidentele reiskosten.
Het bestaan was uiterst sober.
Zeven jaar later, in New
York, was ik ook arm, zij het
dan dat ik toen, dankzij een
verblijf van enige jaren te
Venlo, waar ik de demon
drank heb leren omhelzen on
der druk van de omgeving,
aanmerkelijk kostbaarder be-
hoeftenschema's had. Op aan
wijzing van een leermeester te
Den Haag en een uit de hon
gerwinter overgehouden trau
ma, had ik al aardig mijn weg
gevonden op het pad der
gastronomie.
De armoede in New York,
temidden van de Vleespotten
van Egypte zogezegd, was dus
pittig. De man die voor die
armoede verantwoordelijk
was vertelde me later dat ik
daar eigenlijk dankbaar voor
moest zijn. Je wordt er sterker
van, zei hij.
Ik betwijfel dit nog steeds ten
zeerste. Boterhammen belegd
met tevredenheid heb ik nooit
lekker gevonden. Dat is een
kunstvorm die ik, evenals het
bespelen van een viool, nooit
heb leren beheersen. Mijn
dankbaarheid voor de geno
ten armoede is dan ook be
perkt.
De armste Nederlandse stu
dent, die gezegend is met ar
me ouders, heeft, zo heb ik
me laten voorrekenen, een
basisbeurs van 560 gulden per
maand. Hij kan daar, in zeer
krasse omstandigheden, 490
gulden per maand bijlenen en
aldus een inkomen bereiken
van 1050 gulden per maand of
12.600 per jaar, plus het gratis
gebruik van het openbaar ver
voer.
De Nederlandse student kan
dus straatarm zijn, maar ik
ben de laatste die zal beweren
dat hij daar sterk van wordt of
dat, later in zijn leven, de
vergane armoede een bron
van glorierijke trots zal wor
den.
Lisa Heroon, een studente
aan de universiteit van Sus
sex, acht haar Nederlandse
collega's trouwens rijk. Want
zij kan uit basisregelingen
slechts 1400 pond sterling
(4.200 gulden) bijeen harken,
eenderde van het minimum in
Nederland. Alleen al de huur
van een klein, vochtig flatje in
Brighton, dat ze met een
vriendin deelt, is een derde
hoger dan haar beurs. Lisa,
wier ouders in Noord Ierland
wonen, werkt vijf dagen per
week als hulp in een kroeg.
Ze heeft het schrale huis
houdboekje van een non.
Collega's van Lisa, van min
der degelijk karakter, zijn vol
gens een bezorgd artikel in
The Sunday Times, afge
dwaald naar het moeras van
de sex industrie, het yab-yum-
wezen.
Een enkeling verdient een
grijpstuiver als zaaddonor,
gifgraver of leven een beetje
van de zonde. Het ziet er
slecht uit. En die kinderen
worden er niet sterker van,
ook al wordt dat door een
ijzeren Barones in het Hoger
huis bezworen.
De jaarlijkse onvermijdelijke radio-discussie in de dagen voordat
van majesteitswege onderscheidingen worden uitgereikt: mag 't of
moet 't niet? In de microfoon van Radio 1 noemt iemand het
vernederend dat mensen 'op deze uniforme, saaie wijze' worden
geëerd. Maar wat doen wijzelf anders bij jubilea, verjaardagen en
trouwpartijen? We geven een hand (een welgemeende), sturen een
kaart (een passende), reiken een fles wijn aan (een mooie). Meestal
voorspelbaar en dus een tikkeltje tot heel erg saai. Want niet
iedereen weet zijn gelukwensen te betoveren met een vleugje
fantasie of originaliteit. Vindt de ontvanger dat vreselijk? Wellicht.
Maar desalniettemin: saai is nog altijd leuker dan niks. (HC)
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
S 076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, (alleen redactie)
S 01640-36850, fax 01640-40731.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41, 236326, fax 076-236215.
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1, 01100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, S 01140-13751, fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9,4381 RP,
S 01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 5051, 4380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 85.50, per half jaar 170.05 óf per jaar 330.70.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 28.45,
per kwartaal 83.00, per half jaar 165.05 óf per jaar 320.70.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: maandag t/m vrijdag 1.60; zaterdag 1.90.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472,
maandag t/m vrijdag 8.30-12.00 en van 12.30-16.00 uur.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911).
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Een gemenebest van
Turkse staten: 120 miljoen
Turken van China tot de
Balkan, die Ankara als
centrum van dat
samenwerkingsverband
beschouwen. Dat beeld
staat Turkije voor ogen
sinds het uiteenvallen van
de Sovjetunie. Het land
probeert zich meer en meer
als een regionale
mogendheid te profileren
en zijn invloedssfeer uitte
breiden.
Door Wim Coenraadts (ANP)
„Je moet groot kunnen denken
om een regionale supermacht te
worden," was het motto van de
vorige week overleden Turkse
president Turgut Özal als de
aspiraties van Turkije ter spra
ke kwamen.
Het creëren van een sleutelposi
tie voor Turkije in het gebied
rond de Zwarte en Kaspische
Zee gold als een van de hoekste
nen van Özals buitenlandse be
leid, en inmiddels niet alleen
meer van hem.
Özals succes was dat hij ook
zijn politieke tegenstanders van
het belang van Turkije als re
gionale mogendheid wist te
overtuigen. In de zes jaar dat hij
premier was (1983-89) inspi
reerde hij de Turken om over de
eigen grens te kijken.
De verwachting is dat de huidi
ge premier en Özals mogelijke
opvolger Suleyman Demirel wat
minder de trom zal roeren als
het gaat om de internationale
rol van Turkije. Maar zeker is
dat hij wat betreft de buiten
landse politiek in grote lijnen
de door zijn grote rivaal uitge
zette koers zal volgen.
Özal liet niet na zijn droom met
veel gevoel voor dramatiek aan
de man te brengen. Hij zei gere
geld te dromen van een gemene
best van Turkse staten dat zich
uitstrekt van de Chinese Muur
tot de Adriatische Zee. Dit ap
pèl aan het verleden van het
roemruchte Ottomaanse Rijk
sprak velen aan.
De Adriatische Zee als west
grens van de Turkse invloeds
sfeer kon Özal snel vergeten.
Het Westen en vooral 'erfvijand'
Griekenland frustreerden con
sequent de Turkse pogingen om
op de Balkan voet aan de grond
te krijgen.
Een extra lont in het toch al
uiterst explosieve mengsel aan
de Turkse westgrens is wel het
Turgut Özal
-grondlegger..
laatste wat Europa wenst.
Özal richtte zijn blik daarom
meer naar het oosten, vooral
sinds het uiteenvallen van de
Sovjetunie. Hij keerde kort voor
zijn overlijden terug van een
toernee van twee weken door de
voormalige Sovjetrepublieken
in Centraal-Azië.
Deze landen vormen sinds hun
onafhankelijkheid in 1991 een
aantrekkelijke kluif voor naties
die hun invloed in de regio
willen vergroten. Turkije is een
van die landen maar moet wel
wedijveren met Iran en Saudi-
Arabië.
Deze concurrentie moet overi
gens niet worden overdreven,
zegt S. Rozemond van het Insti
tuut Clingendael voor buiten
landse betrekkingen.
Zo beschikt Iran over te weinig
financiële middelen om landen
in de regio een welvarende toe
komst in het vooruitzicht te
stellen. Bovendien behoort het
overgrote deel van de bevolking
in de Centraalaziatische repu
blieken tot de sunnitische ge
loofsgemeenschap die weinig
opheeft met het shi'itische Iran.
Bij Saudi-Arabië vormt vooral
de afstand een hinderlijke sta-
in-de-weg voor vruchtbare sa
menwerking.
Het Westen heeft geen bezwaar
tegen de Turkse activiteiten in
Centraal-Azië. Na het einde van
de Koude Oorlog ziet de NAVO
de Islam als een nieuw gevaar.
NAVO-partner Turkije kan
goed als buffer fungeren en te
genwicht bieden aan Iran, Irak
en Syrië; landen die als poten
tieel bedreigend worden be
schouwd.
Turkije is voor het Westen het
beste alternatief in Centraal-
Azië en het Nabije Oosten. In
het land gaan Islam en demo
cratie in een voor het Westen
acceptabele vorm samen (Tur
kije heeft een Islamitische be
volking, maar is een seculiere
staat).
Bovendien heeft Özal herhaal
delijk gesteld dat Ankara zijn
invloed in Centraal-Azië moet
uitbreiden, overeenkomstig het
Turkse model. Dat houdt in: in
beginsel gebaseerd op democra
tie en een op de vrije markt
gerichte economie.
Turkije hoopt vooral met het
versterken van zijn economi
sche positie landen zoals Oezbe
kistan, Tadzjikistan, Kirgizstan,
Turkmenistan en Azerbajdzjan
aan zich te binden.
Eerder deze week kondigden
Turkse ondernemers aan dat zij
1,5 miljard gulden willen pom
pen in de Turkmeense econo
mie: Het bezoek van Özal lijkt
daarmee zijn eerste vruchten af
te werpen.
Ook in de andere republieken is
Turkije economisch actief. Het
wordt daarbij voor een deel ge
holpen door de VS. Ankara en
Washington zijn in de vijf voor
malige Sovjetrepublieken geza
menlijk betrokken bij projecten
op het gebied van het bankwe
zen, .de informatica en de distri
butie van geneesmiddelen.
Washington staat welwillej
tegenover de Turkse aspirati(|
In zijn condoleancebrief na:
aanleiding van het overlijdJ
van Özal prees president B;l
Clinton de Turkse leider omcJ
hij voor Turkije 'en nieuwe ij
in de regio had gecreëerd, waal
bij hij altijd het belang vj
democratie, handel en vrejl
voorop stelde.' Clinton wees tl
voorts op dat de VS via Turkl
meer rust en veiligheid in (I
instabiele regio willen brengen I
De Amerikaanse steun is eveJ
wel niet onvoorwaardelijk. EJ
aanwijzing daarvoor is volgel
Rozemond de strijd om de Al
meense enclave Nagomy-Kan|
bach in Azerbajdzjan.
Turkije mag dan de zijde vj|
(het islamitische) Azerbajdzjsl
hebben gekozen in het conflil
met de (christelijke) Armeniënl
daadwerkelijk militair ingril
pen van Ankara zal op fel vel
zet van de Amerikanen stuitel
zo weet de medewerker v$(
Clingendael. Daarvoor is de A-l
meense lobby in Washington
sterk.
Turkije krijgt volgens RoaJ
mond de ruimte om zich
manifesteren maar wordt
vingers getikt als het te ve|
gaat.
Na Erich Honecker, Erich
Mielke en een handvol
andere voormalige
Oostduitse kopstukken,
staat nu topspion Markus
Wolf terecht. Komende
dinsdag is de eerste
zittingsdag voor het
Oberlandesgericht in
Düsseldorf.
Door Frans Wijnands
LANDVERRAAD, in combina
tie met spionage en omkoperij.
Het zijn voor de hand liggende
beschuldigingen tegen een top
spion. Maar geen moord en
doodslag, foltering en ontvoe
ring. Niets van dat alles is terug
te vinden in de 300 pagina's
tellende aanklacht tegen Mar
kus Wolf, jarenlang leider van
de DDR-spionagedienst, de
'Hauptverwaltung Aufklarung'
(HVA), en als zodanig plaats
vervanger van Stasi-chef Miel
ke.
„Ik heb geen bloed aan mijn
handen", heeft Wolf altijd ge
zegd. De Duitse procureur-ge
neraal Alexander von Stahl
heeft geen bewijzen van het
tegendeel gevonden.
Komende dinsdag begint het
proces tegen Wolf in Düssel
dorf. Voorlopig zijn 18 zittings
dagen vastgelegd.
De openbare aanklager zal
bijna 90 getuigen oproepen. De
meest spectaculaire is Günther
Guillaume, bijgenaamd 'de kan
seliers-spion'. In 1975 werd hij
in dezelfde zaal, als waarin nu
Markus Wolf terecht staat, tot
13 jaar gevangenis veroordeeld.
Tot Guillaume in 1974 ontmas
kerd werd, was hij jarenlang
persoonlijk adviseur van de
toenmalige Bondskanselier Wil
ly Brandt, die de consequenties
uit die sensationale affaire trok,
en aftrad.
Markus Wolf is 70 jaar. Gepen-
sionneerd generaal, maar wie
hem naar zijn beroep vraagt
krijgt ten antwoord: schrijver.
Zelfs van overigens nooit ver
schenen kinderboeken. In sep
tember 1991 werd hij aan de
Oostenrijks-Duitse grens gear
resteerd omdat hij zich aan de
Duitse Justitie wilde uitleveren.
Na tien dagen voorlopige hech
tenis werd hij tegen 250.000
D-mark borgtocht vrij gelaten.
Sinsdien woont hij in de histo
rische Nikolaï-wijk, in het hart
van het vroegere Óost-Berlijn.
Meer dan 20 jaar had hij in de
internationale spionage-wereld
de bijnaam 'de man zonder ge
zicht'. In 1978 konden westelij
ke agenten eindelijk een foto
van hem maken. Pas in 1982, bij
de begrafenis van zijn broer
Konrad - een in de DDR gevier
de film-regisseur - liet Wolf
zich zonder zonnebril en schuil
naam zien.
De indruk die men al langer van
hem had is sinds zijn vrijwillige
terugkeer in het herenigde
Duitsland bevestigd: Markus
Wolf is een elegante, beschaafde
man, die processen won tegen
boulevard-bladen die hem van
onbewezen misdadige praktij
ken beschuldigden; een man die
- tot ergernis van sommige poli
tici - welbespraakt optrad in
tv-uitzendingen. „Mensen als
Wolf horen niet in een televisie
studio thuis, maar in de gevan
genis", mopperde het christen
democratische Bondsdaglid
Clemens Schwalbe, eind 1991.
Markus Wolf is geboren in het
Zuidduitse Hechingen, bij het
stamslot van de Hohenzollern;
als zoon van een socialistisch
actieve, Joodse toneelschrijver
en arts. Eind dertiger jaren
vlucht het gezin-Wolf voor de
nazi's naar Moskou. Daar gaat
Markus Wolf zich 'een halve
Rus' voelen. Mischa wordt zijn
tweede roepnaam, zoals Russi
sche kinderen elke lieve beer
noemen.
In 1945 komt hij in Russisch
officiersuniform terug in zijn
vaderland. Opgevoed in de so
cialistische leer, vestigt hij zich
bewust in de nieuwe DDR. Hij
krijgt in 1951 opdracht een
spionage-dienst op te zetten,
waaraan hij van 1953 tot zijn
pensionering in 1986, leiding
heeft gegeven. Zijn 'succes'
blijkt uit de aanklacht tegen
hem, en waarin behalve het ge-
val-Guillaume nog een dozijn
beschuldigingen staat. Opzien
barende gevallen van 'dub
belspionnen', politici en lei
dinggevende Westduitsers die in
de loop der jaren voor hem
werkten.
In 1989 verschijnt zijn - ook in
het Nederlands vertaalde - boek
'Die Troika'. Daarin is duidelijk
te merken dat Wolf de verande
ring van de tijd speurt. Als in
november van dat jaar hon
derdduizenden demonstrerend
door Oost-Berlijn trekken, heeft
Wolf het lef om tegenover die
massa te erkennen dat hij een
overtuigd voorstander van het
beleid van Gorbatsjov is, maar
hij wordt weggefloten.
Hij beseft dat het staats-socia-
lisme voorbij is en rijdt met zijn
(derde) vrouw Andrea in zijn
privé-auto, via Oostenrijk, naar
Moskou waar het echtpaar net
op tijd aankomt om ook daar de
val van het communisme mee te
maken. Zij keren na enige tijd
terug naar Oostenrijk, waar hij
asiel aanvraagt. Dat wordt hem
geweigerd, maar Wenen ziet
ook geen gronden Wolf uit te
leveren. Als ook een asiel-aan
vrage in Zweden wordt afgewe
zen, besluit Wolf zich 'over te
geven'.
Wolf heeft tot nu toe over zijn
beroepsverleden weinig gezegd;
des te meer over zijn jarenlang
gegroeide twijfels over stalinis
me en DDR-communisme. In
vooronderzoeken en als getuige
van een parlemenataire com
missie, beperkte Wolf zich tot
zijn personalia. Nergens legde
hij getuigenissen af. Wel heeft
hij in 1991 gedreigd een boekje
open te doen over Westduitse
politiek en politici. „Geen
slaapkamergeheimen, maar bij
voorbeeld over de rol van de
Duitse BVD inzake de NATO".
Of hij op zijn eigen proces zal
praten blijft onduidelijk. Het
wordt waarschijnlijk geacht dat
hij op de eerste procesdag een
verklaring voorleest; een 'poli
tieke verantwoording' met als
conclusie dat hij niet vervolgd
kan worden.
Hij neemt dan een voorschot op
een uitspraak van het Duitse
Constitutionele Hof in Karlsru
he'die pas in de loop van dit
jaar wordt verwacht. In 1991
namelijk oordeelde het Berliner
Kammergericht - in afwijking
van het Bundesgerichtshof - dat
voormalige DDR-spionnen niet
gestraft kunnen worden, als
niet tegelijk ook Westduitse
agenten terecht staan. Beide
spionagediensten hebben in het
belang van hun land gespion-
neerd. Nu er sinds de hereni
ging een, voor allen gelijke wet
geving is, kunnen niet alleen de
Oostduitse spionnen vervolgd
worden, alleen maar omdat zij
'de kwaden' waren.
Het proces tegen Wolf's opvol
ger, Werner Grossmann, werd
op die grond verdaagd, in af
wachting van het eindoordeel
Markus Wolf
uit Karlsruhe. Procureur-gene
raal Von Stahl wil daar niet op
wachten, ook al weet hij dat
Wolf geen haar gekrenkt kan
FOTOfPA
worden, als het Constitutionele
Hof ook vindt, dat ten opzichte
van spionnen niet met twee ma;
ten gemeten mag worden.
De commissie-De Koning, die
deze week een negatief advies
uitbracht over de gekozen mi
nister-president en invoering
van een gematigd districtenstel,
lijkt erin geslaagd D66 haar
liefste speeltje te ontnemen.
■Het zou immers verbazingwek
kend zijn als de andere politie
ke partijen het advies niet zou
den aangrijpen om de discussie
over de oude D66-gedachten,
die alleen nog door Van Mierlo
en de zijnen als vernieuwend
worden gepresenteerd, defini
tief voor gesloten te verklaren.
Met als bijkomend voordeel dat
zij het in hun ogen gevaarlijk in
populariteit groeiende D66
kunnen neerzetten als de partij
die niet ophoudt oude wijn in
nieuwe zakken te presenteren.
D66 veroverde haar plaats op
het politieke speelveld met een
aanklacht tegen het zieke poli
tieke bestel. Het toe te dienen
medicijn heette staatsrechtelij
ke vernieuwing en bovenaan op
het receptenbriefje stonden de
rechtstreeks gekozen ambts
dragers: minister-president,
burgemeester.
De gevestigde partijen, bang
voor stemmenverlies en zoals
iedereen onder invloed van het
jaren zestig-verzet tegen alles
wat zweemde naar regenten
dom en auoriteit, stemden toe
in een studie naar veranderin
gen in het staatsrechtelijke be
stel.
Een zwaar opgetuigde staats
commissie Cals-Donner advi
seerde in de D66-lijn. Laat de
kiezer de minister-president
kiezen en voer het districten
stelsel weer in. Dat alles om de
band tussen kiezer en gekozene
te versterken.
Het kabinet-De Jong voelde er
niet voor, de Tweede Kamer in
meerderheid evenmin. Ook niet
toen het kabinet-Den Uyl mid
den jaren zeventig (toen naar
het woord van Den Uyl de
vernieuwingsdrang al weg
geëbd was) met gelijksoortige
voorstellen kwam.
Toen Van Thijn, vrijwel de eni
ge in de PvdA die zich steeds
met overtuiging achter de ana
lyses en oplossingen van D66
heeft geplaatst, in september
1981 minister van Binnenland
se Zaken werd in het kabinet
Van Agt II, slaagde hij er zo
waar in nog eens een staats
commissie op studie te sturen.
Onder leiding van oud-premier
Biesheuvel stelde die commissie
al spoedig vast dat het niet
zinvol was alle argumenten
voor en tegen de rechtstreeks
gekozen minister-president nog
eens te herkauwen.
De commissie kwam met een
next-best oplossing: draag de
Tweede Kamer op zo snel mo
gelijk na verkiezingen aan for
mateur aan te wijzen, die de
toekomstige minister-president
zal zijn.
Dat was in 1984. Met de aanbe
velingen van Biesheuvel c.s.
werd niets gedaan. En toen
werd het 1989. Verkiezingen en
kabinetsformatie.
Eventjes maar leek het erop dat
D66 bij'CDA en PvdA in het
nieuwe kabinet mocht aan
schuiven. Toen het Van Mierlo
duidelijk werd dat er inder
daad slechts van aanschuiven
sprake mocht zijn, bedankte hij
voor de eer die CDA en PvdA
hem - dat werd wel duidelijk in
de aanloop naar de echte kabi
netsformatie - eigenlijk hele
maal niet gunden.
Maar de christen-en sociaal
democraten vonden het net iets
te ver gaan om Van Mierlo
helemaal met lege handen van
de onderhandelingstafel weg te
sturen. Zij beplakten de wonde
met pleisters. Merk: bestuurlij
ke en staatsrechtelijke vernieu
wing.
Jawel, weer een commissie.
Ditmaal niet een club van
staatsrechtgeleerden en op af
stand van het dagelijkse poli
tieke bedrijf staande oud-poli
tici. Nee, een echte politieke
commissie van de fractieleiders
uit de Tweede Kamer onder
leiding van Deetman, de voor
zitter van de Tweede Kamer.
Van Mierlo en de zijnen werden
er warm van. Weg vrijblijvend
heid, nu zou er echt aan oplos
singen kunnen worden ge
werkt.
En toen kwam Van Thijn. En
toen kwam De Koning. Want
deze oud-politici, die elk debat
over 'de kloof' al meegemaakt,
zo niet zelf gevoerd hebben,
kregen van de commissie-Deet-
man de opdracht de 'oplos
singsrichtingen' die de fractie
leiders hadden geïnventari
seerd, uit te werken tot concre
te voorstellen.
De commissie-Van Thijn
De Koning
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
schoot, zonder de overtuiging
van haar voorzitter, de recht
streeks gekozen burgemeester
af. De commissie-De Koning de
rechtstreeks gekozen minister
president.
En dat ging op z'n De Konings.
De oud-minister staat bekend
als een man die alles kan weg-
relativeren. De lakonieke bena
dering van elk probleem is door
hem tot levenskunst verheven.
Jan de Koning drinkt als recht
geaard antirevolutionair zijn
jonge recht-op-neer, steekt nog
eens een sigaretje op en komt
tot de conclusie dat er natuur
lijk wel een probleem is, maar
dat de zwaarte ervan bij nader
inzien eigenlijk wel meevalt.
Met die instelling heeft hij ook
de naar hem genoemde com
missie geleid. Hij trof het dat
de meerderheid zich daarin wel
kon vinden. Alleen het D66-lid
De Graaf bleek er niet van
gecharmeerd.
Verwonderlijk is het niet dat de
meerderheid van de commissie
weinig of niets ziet in de oplos-
Van Mierlo
FOTO DE STEM/JOHAN VAN GURP
singsrichtingen die de commis-
sie-Deetman aandroeg. (Alleen
De Graaf en Ernsting (voorma
lig CPN, nu Groen Links) hou
den de rechtstreeks gekozen
minister-president de hand bo
ven het hoofd).
Want De Koning en de zijnen
trekken eerst de basis weg on
der de oplossingen die Deetman
en de fractieleiders inventari
seerden. Zij vinden de analyse
die de commissie-Deetman
maakte pver de kloof tussen
kiezers en gekozenen veel te
pertinent.
Daarom vangt het rapport aan
met deze reactie op de analyse
van Deetman en de zijnen:
zou in Nederland sprake
zijn van een legitimiteits-en
kwaliteitscrisis van politiek en
bestuur. Dit wijst in de richting
van forse ingrepen/vernieuwin
gen. Aux grands mots les
grands remèdes'. Bij een gema
tigder diagnose zal de lust veel
overhoop te halen navenant
kleiner zijn."
Een zin met een hoog Jan de
Koning-gehalte. En zo gaat het
nog een aantal pagina's door.
Citaten van Abraham Kuyper
en Louis Beél moeten tot dt
overtuiging leiden dat de klooi
al even oud is als de parlemen
taire democratie. Zoals Kuypei
het al zei: de teleurstelling is ii
het parlementaire stelsel
ingevleescht.
Weinig leden van politieke par
tijen? Valt niet te ontkennen,
maar zegt niet veel over dt
werking van onze democratie.
Lage opkomst bij verkiezingen'
Is geen trend en geeft in elk
geval niet aan dat mensen ziel
van de politiek afkeren.
Mag het bij die te makkelijke
analyse dan verbazing wekken
dat de commissie niet voelt
voor grootse Veranderingen in
het bestel, kiest voor slechts
enkele marginale bijstellingen
en voor wat de aanwijzing van
de formateur betreft, leen
tjebuur speelt bij het al ver
geelde rapport van de commis
sie-Biesheuvel?
Eigenlijk is het advies van de
commissie-De Koning een voor
de beleving van de democr-atie
gevaarlijk rapport. Niet omdal
het D66 haar speeltjes ont
neemt, maar omdat het met een
zekere zelfgenoegzaamheid
voorbijgaat aan wat kiezers er
varen.
Het gevoel van: politici luiste
ren niet naar ons, ze hebben
ons slechts één keer in de viel
jaar nodig om hun zetels veilig
te stellen.
De remedie daartegen zit niet
in de vorm - zoals bijv oorbeeld
de ook maar eenmaal ip de vier
jaar gekozen premier - maar in
heldere, geen keuzes ontlopen
de, als het moet pijnlij te beslis
singen, waarvoor pol tici zich
in rechtstreeks contact met de
kiezer willen verantwoorden.
Van onze verslaggevers
Halsteren/Venlo - Asperge
kwekers in West-Brabant en
Limburg kampen met een
groot personeelsgebrek. Door
het warme weer groeien de
asperges bijna twee keer zo
snel als normaal.
Bij een normale temperatuur
VERVOLG VAN VOORPAGINA
Vlieland/Sneek - De stralende I
neiland Vlieland krijgt, als de vl
richting Sneek is vertrokken toc|
Wie kunnen daar beter voor zor
gen dan Amsterdammers. Bijna
500 mensen hebben een veerpont
gehuurd bij het hoofdstedelijk
vervoersbedrijf en zijn met toe
stemming van Rijkswaterstaat
opgestoomd naar Vlieland om er
koninginnedag te vieren. Maar i|
ze mogen van de lokale politie
niet bij de veerdam afmeren.
De Amsterdamse brutaliteit wint
het uiteindelijk van de Friese
koppigheid. Voor de veerbaas
een proces-verbaal, maar de ho
reca van het eiland is er goed
mee. Vlieland heeft er in een
klap een paar honderd gasten
bij, waarmee een recordaantal
van ruim vijfduizend bezoekers
is bereikt.
Met een helikopter landde de
vorstin gistermorgen voor de
deur van het Seeduyn-hotel.
Daar friste zij zich in een van de
luxe kamers even op en begaf
zich vervolgens met prins Claus,
de prinsen, prinses Margriet, mr.
Pieter van Vollenhoven en de
commissaris van de koningin in
Friesland, Hans Wiegel naar het
feestelijk versierde dorp Oost
Vlieland.
Kinderen brengen haar voor het
gemeentehuis een aubade, het
zeemanskoor zingt voor de vor
stin in de oude hervormde kerk
van Vlieland en allerlei plaatse
lijke verenigingen zetten hun
beste beentje voor. De vorstin
geniet met volle teugen van de
hartelijke reacties van het pu
bliek.
Een bejaarde Vlielandse krijgt
bij het gemeentehuis het verzoek
van een politieman achter het
oranje touw te gaan staan. Het
publiek klaagt steen en been, dat
de koningin nauwelijks te zien
is. Iedereen loopt ervoor.
Politiemannen, mensen van de
Rijksvoorlichtingsdienst, foto
grafen en de mensen van de NOS
benemen de fleurig uitgedoste
menigte achter het van boom tot t|
boom gespannen oranje koord
iMl
Een moeder installeert haar kirl
Amsterdamse Vondelpark. Daar rol
hun waren verkopen. De Amsterdt
tot zeshonderdduizend mensen.
MET DE WEIGERING om de rechtt
nader onderzoek te verrichten naar
de voormalige socialistische leider
corruptie en maffia al ruimschoot:
parlement zichzelf overtroffen. De
inmiddels alles behalve het Italiaa
hebben daarmee in één klap vijf do<
Zij hebben de totstandkoming ges
ring op brede basis sinds 1947, die
beloofde te brengen in het vastgerc
se politieke bestel. Zij hebben de
referendum van 18 april, waarin h
belzinnig uitsprak voor die vernieuv
de wetsminachting van de oude nc
ernstig conflict veroorzaakt tussen
vende macht. Zij hebben de It
vertrouwen in hun politieke leiders
goede naam van hun land andern
mijdelijke gevolgen voor de munt e
En dat alles door misbruik te m
vastgelegd recht - de parlement
ooit bedoeld was ter bescherming
maar inmiddels is uitgegroeid to
dieven, oplichters en handlangers
schuilen. Het precedent van Craxi t
tijn 151 van corruptie verdachte
vervuld, maar ook dat van Giulio A
moet de senaat beslissen over het
Palermo om onderzoek te verricl
banden met de maffia.
Hoe lang zal dit treurige schouwspe
de stuiptrekkingen van een sterver
hoe moet het nu in Godsnaam ver
die vragen maar één antwoord mo
na een grondige en supersnelle
maar desnoods zonder. Alleen zo ka
heersers worden uitgewist. Het geti
se parlementsbanken en partijbu
mogelijk naar de prullebak der histo
I
