De trauma's van vluchtelinge
té
De geheimen van de mummies
Geva
O
n
Psychiatrisch Ziekenhuis Wolfheze heeft speciale afdeling voor Vietnamezen L houd
Tibet: China 'manipuleert
met levende boeddha's'
Psychiatrie: speciale
afdelingen asielzoekers
Justitie: Tilbui
Vervroegde v<
voor Spaans p
DE STEM C
CD-stemmers
EXTRA OP DINSDAG
Poot is dood
M >S
Q
LOSSE FLODDERS
Jubileum expositie in Rijksmuseum van Oudheden te Leiden
'Bisschoppen geven
niet goed leiding'
DE STEM
DINSDAG 13 APRIL 1993
L STEM
In de befaamde Huizinga-le-
zing uit 1978 van Karei van
het Reve over de literatuurwe
tenschap bewijst de hoogle
raar Slavische letterkunde dat
die wetenschap niets voorstelt,
omdat ze niet bij machte is te
bewijzen dat zijn stelling: Het
grafschrift 'Hier is Poot. Hij is
dood' beter is dan 'Hier ligt
v.h. Reve. Hij kon niet langer
leven'. Prof. H.A. Gompels is
het hier niet mee eens
- sterker nog - volstrekt on
eens.
Waar twee professoren ruzie
krijgen past een rijmelaar al
leen het zwijgen. Om die reden
heb ik me dan ook buiten hun
dispuut gehouden, maar ik
heb wel geprobeerd of ik er
achter kon komen wie van de
hoogleraren gelijk had. Dit
vergde enige studie van de
versvorm grafschrift door Van
Dale omschreven als: versre
gels op een grafsteen. Het aan
tal regels staat niet vast en
van twee tot twee dozijn mag
normaal heten. Wel staat vast
dat de eerste regel dient te
vermelden wie er begraven
ligt onder de steen en alle
verdere regels mogen gewijd
worden aan de bijzodere kwa
liteiten van de overledene.
Wat het grafschrift; 'Hier ligt
Poot. Hij is dood', tot een
bijzonder grafschrift maakt is
allereerst het zuinig woordge
bruik. Zes stuks. Dit is een
fraai voorbeeld van die bon
digheid die de schrijvende
groten der aarde door de eeu
wen geprezen hebben. Twee
overbekende voorbeelden mo
gen volstaan. Eerst Goethes
adagium: In der Beschranking
zeigt sich erst der Meister en
dan Shakespeares: Brevity is
the soul of wit. Het element
'wit', oftewel bel-esprit, is
geen conditio sine qua non
voor een geslaagd grafschrift,
maar het draagt wel aanzien
lijk bij aan de perfectie van
dat van Poot.
Waar zit dan die 'wit'? Al
direkt in regel 2 waar het
noemen der bijzondere kwali
teiten mag beginnen. Hier
moet het daar ook eindigen
aangezien er na regel twee
geen regels meer volgen. Wel
nu, wat de lezer ook verwacht
te vernemen over de bijzonde
re kwaliteiten van de overle
dene is onbegrensd van moge
lijkheid. Wat hij echter niet
verwacht is te venemen dat de
overledene dood is.
Professor v.h. Reve, rijk geze
gend met een absoluut gevoel
voor humor, van welk genre
ook, waardeert de lakonieke
absurditeit in regel 2. De eer
ste bijzonderheid van Poots
grafschrift; de bondigheid is al
genoemd: zes woorden en
daarbij is ieder woord er een
van één lettergreep. Van het
Reve's eigen grafschrift met 15
lettergrepen kan hier niet aan
tippen. Ik vraag me wel af of
het toeval -Poots éénletter
grepige achternaam - hier te
j
door John O'Mill
hulp is geschoten is. De dich
ter hoefde alleen maar de
voornamen weg te laten. Hu-
bert Korneliszoon Poot, dich
ter van o.a. Mars en Venus'
Beddepraet, die leefde van
1689 tot 1733. Van het Reve
liet ook zijn voornaam weg
maar kwam desondanks uit op
15 lettergrepen.
Nieuwsgierig geworden hoe ik
het er af zou brengen volgde
ik zijn voorbeeld, liet mijn
voornaam weg en dichtte: He-
re lies O'Mill. His heart stood
still. Geen vijftien lettergre
pen maar wel acht in plaats
van zes. Zou het echt niet te
doen zijn in zes? Ik vrees het,
want al mijn pogingen zijn
mislukt. Telt u zelf maar.
Hier ligt Van Eeden. Hij is
overleden.
Hier ligt van Eyck, als een
lijk.
Hier ligt de Haan. Tot stof
vergaan.
Hier rust Aart Staarten. Zijn
pijp heeft Maarten.
1
Nog dozijnen andere heb ik-
gqtest op hun aantal lettergre-i
pen. Het lukte niet. Ontmoe
digd door de groeiende reeks
mislukkingen begroep ik alle
verdere dichters en schrijvers
in een massagraf en beitelde
op de steen:
Hier ligt het hele zoodje - Zij
legden het loodje.
"And so te bed", schreef Sa-
mual Pepis altijd in zijn dag
boek (deze terzijde heeft niets
te maken met Poots graf
schrift en is enkel bedoeld om
mijn grote belezenheid te eta
leren). De slaap bracht wel
degelijk uitkomst. In mijn
droom had ik een onderhou
dend gesprek met Johannes
Huss. Dat de Tsjechische gees
telijk Latijn met mij sprak is
niet verrassend. Latijn was
het Engels der middeleeuwen.
Aangenaam verrassend was
dat ik beschikte over dezelfde
bedrevenheid in die dode taal.
'Het wil niet zo best lukken
met een zeslettergrepig graf
schrift,' zei Johannes, 'heb ik
dat goed begrepen? Moet het
beslist een Nederlander zijn
die u bezingt? Zo niet dan stel
ik mijn naam ter beschikking.'
'Hier ligt Huss-mortibus.' Dat
zijn er zes. In rad Latijn be
dankte ik de edelmoedige
theoloog - om zijn geloof ver
brand door de andere Christe
nen - en werd tevreden wak
ker.
De levende boeddha's zijn Tibet
anen die door kloostermonniken
zogenaamd worden herkend als
een incarnatie van een boeddha
(verlichte geest) uit het verleden.
Vervolgens worden ze als zoda
nig officieel erkend door de Chi
nese overheid. Ze vervullen
naast hun spirituele rol vaak ook
nog een wereldlijke rol in dienst
van die overheid.
Tibetanen in ballingschap gru
wen ervan dat de Chinese rege
ring misbruik maakt van een
Tibets religieuze tradities, om zo
controle te krijgen over de gees
ten van de Tibetanen, die zich
tienatllen jaren tegen de Chinese
overheersing hebben verzet.
„Het is een Chinese uitvinding,
die historisch en religieus niet
klopt, en gehanteerd wordt door
overtuigde atheïsten," aldus een
Tibetaanse banneling.
Maar Sengchen Blobzang-
Rgyalmtshan, een van de twee
honderd a driehonderd levende
boeddha's in Tibet, ziet geen
tegenstelling tussen zijn spiri
tuele en wereldlijke taken. In het
dagelijkse leven is hij naast
boeddhistisch monnik ook afge
vaardigde in het door de Chine
zen beheerste provinciale Tibe
taanse parlement.
„Er is geen sprake van tegen
spraak of conflict. Ik geloof in
het boeddhisme. En over 'ismes'
gesproken, boeddhisme is idea
lisme en marxisme is materialis
me. Ik ben niet tegen het marxis
me," zo verklaart Sengchen.
De levende boeddha is echter
niet te spreken over de Tibetaan
se onafhankelijkheidsbeweging,
die geleid wordt door jonge
monniken. „Die beweging heeft
maar weinig aanhang, en de
meesten van hen zijn bij de onaf
hankelijkheidsbeweging gegaan
uit onwetendheid of omdat ze
misleid zijn".
Het ministerie van WVC gaat de psycho-sociale hulp
aan vluchtelingen en asielzoekers uitbreiden. Het
Centrum '45 in Oegstgeest en het Psychiatrisch
Ziekenhuis Wolfheze willen daarom voor psychiatri
sche patiënten uit deze doelgroep speciale afdelingen
oprichten. In Wolfheze hebben ze, als enige instelling
in Nederland, al ervaring met de behandeling van
vluchtelingen. In 1982 ging daar de Phoenix-afdeling
open, speciaal voor Vietnamese (boot)vluchtelingen.
trie vallen ze vaak tussen de wal
en het schip. Dat is niet vreemd,
gezien hun achtergrond.
Door Carl Mureau
Statige bomen sieren de wegen
van Wolfheze, een fraai dorp in
de omgeving van Arnhem. Grote
villa's. Nabij de spoorlijn ligt het
Psyciatrisch Ziekenhuis Wolfhe
ze. Een open terrein. Geen hek
ken, veel groen. Voorbij het
hoofdgebouw ligt het paviljoen
met de naam Phoenix. Stenen
'gebouwtje met een doodgewone
deurbel. Een verpleegkundige
haalt de deur van het slot en
doet open.
Het is negen uur 's ochtends. In
de huiskamer rookt een Vietna
mese patiënt in blauw-wit ge
streepte pyama zijn eerste shag
je. En drinkt zijn eerste bak
koffie. Hij zet zich neer in een
van de oosters aandoende rieten
bankjes.Hij merkt het bezoek
nauwelijks op, staart wat voor
zich uit.
Aan de muur hangen mozaïeken
van Aziatische taferelen. Een
visser in zijn smalle boot. Plan
ters in het rijstveld. Allen ge
tooid met onmiskenbaar Aziati
sche hoofddeksels. Aan de kast
hangen Vietnamese kalenders.
De radio spuwt muziek van de
Beach Boys. „Maar normaal ge
sproken hoor je hier Vietnamese
muziek," zegt verpleegkundige
Willem Wassink.
Hij is waarnemend hoofd van
Phoenix, een in 1982 opgerichte
-afdeling van het Psychiatrisch
Ziekenhuis Wolfheze, speciaal
bestemd voor Vietnamese pa
tiënten. Een klein gebouwtje op
het grote ziekenhuisterrein van
Wolfheze met plaats voor 12
bedden, die eigenlijk altijd bezet
zijn. Het is de enige kliniek in
Nederland voor de behandeling
van vluchtelingen met psychia
trische klachten.
Hun stoornissen wijken nauwe
lijks af van de ziektebeelden die
Nederlandse patiënten in de psy
chiatrie vertonen. Ook de Viet
namezen hebben 'gewoon' last
van depressies, psychoses, per
soonlijkheidstoornissen en ver
slavingsproblemen. Maar hun
behandeling vereist een speciale
aanpak. In de reguliere psychia-
Vlucht
De meesten hebben in hun va
derland een lange periode van
oorlog meegemaakt. Daarna zijn
ze onder soms barre omstandig
heden per boot hun land ont
vlucht. Vervolgens kwamen ze in
Nederland terecht, in een land
met een compleet andere taal en
cultuur. De westerse ik-maat-
schappij staat haaks op de Viet
namese samenleving, waarin de
familieband enorm belangrijk is.
In veel gevallen treedt vereenza
ming op, zeker als mensen geen
werk kunnen vinden. Als dan de
geest knakt, is een speciale be
handeling geen overbodige luxe.
Maar dat verhaal gaat niet al
leen op voor de vluchtelingen uit
Vietnam. Het is een verhaal dat
in feite voor alle groepen vluch
telingen en asielzoekers geldt.
Sinds 1970 hebben zich in Ne
derland 24.000 'uitgenodigde'
vluchtelingen 'gevestigd, onder
wie 9.000 Vietnamezen. Daar
naast melden zich nu jaarlijks
20.000 asielzoekers in Neder
land. Het ministerie van WVC
onderkent dat voor deze groep
een adequate 'psycho-sociale op
vang' noodzakelijk is.
Stress-syndroom
In een notitie aan de Tweede
Kamer beschreef de minister van
WVC in oktober vorig jaar de
specifieke problematiek van de
ze doelgroep. Velen kampen met
het zogeheten 'posttraumatisch
stress-syndroom' met klachten
als lusteloosheid, slaapstoornis
sen, nachtmerries, herbelevingen
en somberheid. In dezelfde noti
tie wijst de minister voorts op
extra problemen die het gevolg
zijn van de gedwongen migratie
(leen vaak pijnlijk verlopend
ontwortelingsproces'), 'onzeker
heid en ook schuldgevoelens ten
aanzien van achtergebleven fa
milie en vrienden' en 'de stress
van de asielprocedure'.
WVC verwacht dat de psychia-
jL».,
i X
- - i
Veel Vietnamezen maakten eerst de oorlog mee en daarna moesten ze onder erbarmelijke omstandigheden vluchten in wm
bootjes. Als gevolg daarvan kampen velen met het zogeheten 'posttraumatisch stress-syndroom'. fotoJ
Door Rajiv Chandra, IPS
Beijing - De Chinese regering gebruikt zogenaamde 'levende
boeddha's' om haar machtsgreep op het opstandige Tibet te
versterken, zo melden mensenrechtenactivisten die het land
hebben bezocht.
Volgens waarnemers probeert
Beijing langzamerhand haar
greep op het Tibetaanse religieu
ze leven te versterken, door de
levende boeddha's te presenteren
als alternatief voor het religieus
geïnspireerde nationalisme in
het land. In veel kloosters is het
aantal monniken op last van de
Chinese overheid verminderd, en
van de resterende monniken
staat een groot gedeelte inmid
dels op de loonlijst van de staat.
De Chinezen oefenen bovendien
controle uit op de bestuursraden
van de kloosters.
Het Chinese beleid om de cultu
rele en religieuze assimilatie in
Tibet te bevorderen begon in
1979, toen het beoefenen van het
Boeddhistische geloof weer werd
toegestaan. Met de heropening
van kloosters probeerde Beijing
decennia van onderdrukking
goed te maken, in de hoop dat
ook de opgekropte wrok onder
de bevolking allengs zou ver
dwijnen.
De mate waarin het Chinese be
wind zich met het Tibetaanse
boeddhisme bemoeit, werd pas
goed duidelijk toen het vorig
jaar juni de verheffing van een
achtjarig jongetje tot de zeven
tiende reïncarnatie van de Boed
dha Garmaba erkende. Het was
voor het eerst sinds de verove
ring van Tibet dat zo'n 'heilig
verklaring' kon plaatsvinden. En
dat nog wel met de actieve me
dewerking van Beijing, dat het
jongetje in de Tibetaanse hoofd
stad Lhasa een speciale erken
ningsoorkonde liet overhandi
gen.
Maar volgens mensenrechtenac
tivisten gaat de Chinese flirt met
het boeddhisme hand in hand
met met een wrede onderdruk
king van voorstanders van de
onafhankelijkheid en aanhan
gers van de Dalai Lama.
Van onze verslaggever
Breda - Het Centrum '45 in Oegstgeest en het Psychia
trisch Ziekenhuis Wolfheze hebben bij het ministerie van
WVC aanvragen ingediend voor de oprichting van specia
le afdelingen voor vluchtelingen en asielzoekers.
Het ministerie heeft vorig jaar zelf een werkgroep geïnstalleerd,
die aandrong op uitbreiding van de psycho-sociale hulp een deze
doelgroep. De hulpvraag van vluchtelingen en asielzoekers
neemt toe, omdat het aantal asielzoekers groeit. Vanwege hun
specifieke achtergrond - de asielzoekers zijn afkomstig uit een
andere cultuur en dragen vaak de last mee van oorlogstrau
ma's - komt de reguliere psychiatrie niet toe aan een adequate
behandeling van deze patiënten.
Het Centrum '45 wil gaan uitbreiden met 24 bedden en acht
plaatsen voor dagbehandeling. Hier moeten dan vluchtelingen
en asielzoekers worden behandeld die vooral met oorlogstrau
ma's kampen. Wolfheze heeft een aanvraag ingediend voor een
afdeling met 32 bedden, bestemd voor vluchtelingen en asielzoe
kers met een algemeen psychiatrisch ziektebeeld.
trische hulpvraag door vluchte
lingen en asielzoekers zal toene
men. Daarom wordt hard ge
werkt aan de uitbreiding van de
opvang. Dit betekent onder meer
dat Wolfheze waarschijnlijk kan
uitbreiden. Het is de bedoeling
om daar naast Phoenix een afde
ling van 32 bedden in te richten
voor vluchtelingen en asielzoe
kers van alle mogelijke nationa
liteiten.
De aanvraag voor deze uitbrei
ding ligt nu bij WVC. Wolfheze
trekt hierbij op met het Centrum
'45 in Oegstgeest. Deze instelling
behandelt mensen die kampen
met oorlogstrauma's. Het Cen
trum '45 heeft nu, eveneens voor
hulpverlening aan vluchtelingen
en asielzoekers, een aanvraag in
gediend voor een uitbreiding met
24 bedden en acht plaatsen voor
dagbehandeling. „We hopen dat
we dat nog dit jaar kunnen reali
seren", aldus dr. M. Kooyman,
coördinator van de uitbreiding
bij het Centrum '45.
Het is de bedoeling dat straks in
Oegstgeest vluchtelingen en
asielzoekers worden behandeld
die vooral te kampen hebben
met oorlogstrauma's. In Wolfhe
ze komen de patiënten terecht
met algemenepsychiatrische
problemen, die vanwege hun
achtergrond een specifieke be
handeling behoeven.
De Stichting Pharos, het lande
lijke steunpunt gezondheidszorg
voor vluchtelingen, juicht deze
uitbreidingen van harte toe.
„Niet alleen Vietnamese vluchte
lingen hebben te kampen met
psychiatrische problemen," al
dus P. de Groot van de Stichting
Pharos. „Wij onderschrijven die
behoefte. Het is niet zo dat je
zegt: er is een explosie aan psy
chiatrische patiënten onder
vluchtelingen. Maar het aantal
asielzoekers neemt toe en daar
door zie je ook meer gevallen
voor de psychiatrie."
Wezenloos
Terug naar de praktijk. In Wolf
heze is het koffietijd. Een wat
oudere Vietnamese vrouw zit
Waarnemend Phoenix-hoofd Willem Wassink: „Ze denken
meteen dat ze verhoord worden. Dat betekent dat je via een
omweggetje aan die informatie moet zien te komen. Dat kost heel
veel extra tijd.foto jan van den brink
wezenloos in een stoel. Met de
regelmaat van een klok schraapt
ze haar keel. Op de gang schui
felt een mede-patiënt richting de
woonkamer. Wat is nu dat speci
fieke aan de behandeling van
deze patiënten die van verre ko
men?
Wassink: „Je houding naar de
patiënt is anders dan in de regu
liere psychiatrie. Je stelt je af-
wachtender op." Eenvoudige
vragen wekken bij de patiënt
vaak de grootste achterdocht.
Wat voor werk heb je gedaan,
kun je jezelf wassen, aankleden
en tanden poetsen? „Ze denken
meteen dat ze verhoord worden.
Dat betekent dat je via een om-
weggetje aan die informatie
moet zien te komen. Dat kost
heel veel extra tijd."
Er gaan vaak maanden overheen
voordat het verpleegkundig per
soneel het vertrouwen van de
patiënt gewonnen heeft. Een
groot probleem daarbij vormt de
taal. De patiënten koken elke
dag zelf, meestal Vietnamees. De
patiënten eten samen met het
verpleegkundig personeel. Wat
de voertaal aan tafel is? Was
sink: „Wat denk je? Vietna
mees."
De psycholoog houdt geregeld
thema-middagen in het Vietna
mees: Het wekelijkse groepsge
sprek met het verpleegkundig
personeel gaat in het Neder
lands, maar een tolk is soms
onontbeerlijk. De budgetten zijn'
echter beperkt en daardoor heeft
Pheonix slechts eenmaal in de
veertien dagen een tolk in huis.
Geen politiek
Nog een bijzonderheid: praten
over politiek op de afdeling is er
niet bij. Een verpleegkundige
met sympathieën voor het com
munisme kan daarover maar be
ter zijn mond houden, want an
ders wint hij nooit het vertrou
wen van de patiënten. Het com
munisme is taboe. Wassink: „Dat
is ook niet vreemd, de mensen
hebben daar zoveel narigheid
van beleefd." Maar tv-kijken
naar bijvoorbeeld Tour of Duty
kan weer wel. „Daar zitten ze
zelfs om te lachen," zegt Was
sink wat onbegrijpend.
Het verschil tussen de Vietname
se familie-cultuur en de Neder
landse ik-maatschappij is een
bijkomend probleem. Komt er
Vietnamese familie op bezoek,
dan wordt er liefdevol gezorgd
voor het zieke familielid. Wif
sink: „Als een oude vrouw i
de toilet moet, staat de
familie op om haar te be
den. Wij redeneren: de patia
kan het zelf. Het kost even i
energie om dat ook duidelijk ti
maken."
Nieuwe categorie
Onlangs heeft zich een nieuw
categorie Vietnamese
aangediend voor behandeling i
Wolfheze: de groep asielzoekaj
die naar Nederland gekom
zijn vanuit het voormalige Tsjt
choslowakije. Zij verkeren simt
eind 1991 in onzekerheid
hun toekomst. De kans be
dat ze worden teruggestuu
naar Vietnam. Die spanning
hebben ervoor gezorgd dat
aantal moest worden opgenon
in de psychiatrie, zo rtieldi
hulpverleners onlangs.
Wassink heeft uit deze
slechts één vrouw in Wofta
zien binnenkomen. Het verhai
dat velen onder de druk bezwij-l
ken, lijkt derhalve wat overtrok!
ken. „Maar," zegt hij, „niet eikel
Vietnamees met psychiatrische!
problemen komt hier terecht!
Het is natuurlijk wel zo dat del
onduidelijkheid over hun toe!
komst deze mensen geen
doet. Ze zijn ontheemd uit Viel!
nam, ze zijn ontheemd uit Tsje-|
cho-Slowakije en dan lopen i
ook nog de kans om hier uitgezet|
te worden. Waar hoor je
thuis, hè?"
In Wolfheze zijn ze graag bei
om straks ook asielzoekers uill
andere landen te behandeleij
„Wij hebben hier in de a
tien jaar een hoop /cno»-toj
opgebouwd met de Vietname-1
zen," zegt Wassink. „Je ziet dat
er een groeiende stroom
zoekers naar Nederland komt.
Daarom is het nu tijd om
kijken of we de ervaring die wc
hier hebben opgebouwd,
kunnen aanwenden voor de be-1
handeling van Cambodja®,. I
Somaliërs en asielzoekers uitaa-|
dere landen."
Door Laur Crouzen
Leiden - Egyptische souve
nirs, kermis - attracties, lu
gubere uitstallingen in rari
teitenkamers van adellijke
typen, kunstvoorwerpen in
hun fraaie kisten, middel
punt van
griezel - uitpakpartijtjes,
grondstof voor verf en ont
smettingsmiddel voor won
den.
Dat zijn de functies geweest
van mummies sinds in de ze
ventiende eeuw vooral Hol
landse matrozen een aardige
bijverdienste zagen in het ver
handelen van merkwaardige
ingepakte lijken uit het oude
Egypte.
De tentoonstelling 'Mummies
onder het mes', tot vijf septem
ber in het Rijkmuseum van
Oudheden in Leiden te zien, wil
het naadje van de kous van de
mummie laten zien. Bezoekers
worden uitgenodigd in de bal-
semerstent van 3000 voor
Christus aan de rand van de
woestijn, waar priesters met
het lijk aan de slag gingen.
Kijkers worden nog net niet
met hun neus op onsmakelijke
uitrolpartijen van beschimmel
de en rottende mummie-paket-
ten getracteerd. Er is wel te
zien wat er overblijft van slecht
behandelde lijken uit de Griek
se tijd in Egypte, toen zelfs
slagersjongens ingezwachteld
werden en de kwaliteit van de
behandeling achteruit holde.
Reuvens
Het Leidse Rijksmuseum be
staat dit jaar 175 jaar en laat
bij gelegenheid van dat jubi
leum het achterste van de tong
van een van haar specialiteiten
zien. Tenslotte bezit 'Leiden'
een van de grootste verzame
ling mummies en mummie-on
derdelen ter wereld buiten
Egypte.
115 Stuks zijn sinds 1818 be
waard gebleven, toen de eerste
directeur Caspar Reuvens zijn
passie voor mummies begon bot
te vieren. In Leiden zijn zelfs
kleine onderdelen terecht geko
men van Egyptes beroemdste
koningsmummies. Van de Toet-
mosis, Ramses en Seti-familie,
bezit het RMO kleine stukjes
windsels en de grafbloemen en
kransen van waterlelie, lotus,
acacia en boombladeren, die op
de mummies lagen.
De Nederlander Jan Herman
Insinger was namelijk in 1881
aanwezig bij het plechtig uit
pakken van de voornaamste
Egyptische koningsmummies.
Ze waren toen pas ontdekt in
een speciale, geheime rotska
mer in het dal der Koningen.
Daarheen hadden vrome pries
ters de mummies heengebracht
ter bescherming tegen
grafrovers, die toen al nage
noeg het hele dal leeggeplun
derd hadden, rond 1000 voor
Christus. Insinger maakte ook
een schitterende serie foto's
van het uitpakken van de schat
van de zogenoemde koningsca-
chette bij Thebe.
Vogeltje
„De Egyptenaren geloofden dat
de ziel van de mens elke nacht
in de vorm van een vogeltje
terugkwam in het lichaam. Dat
het lichaam daarom bewaard
moest blijven om te kunnen
leven in de onderwereld. Dat
geloof is waarschijnlijk ont
staan rond vierduizend jaar
voor Christus in de Egyptische
prehistorie, toen mensen zagen,
dat hun doden op natuurlijke
manier gemummificeerd wer
den. Ze werden begraven in het
hete, steriele woestijnzand,
waar ze zeer snel uitdroogden
en intact bleven," vertelt dr.
Maarten J. Raven, egyptoloog
van het RMO, conservator van
de afdeling Egypte en samen
steller van de expositie.
Hij laat de mensen zien, dat een
onderdompeling van de lijken
in een sterke oplossing van
keukenzout en soda, natron
loog, gedurende minstens 40
dagen, de basis van de mum
mie-behandeling was. De van
ingewanden en organen ontda
ne lijken werden ^r helemaal
zwart van en dat werd er niet
beter op door het inwrijven met
zalven van hars en primitieve
aardolie en pek. Vervolgens
moest het hele huis van de dode
uitgekamt worden op beddela-
kens, oude hemden en kleren
om het gebalsemde lijk in lange
Mummie-hoofd van een
meisje van nauwelijks zestien
jaar.
stroken in te draaien. Daarvoor
was gemiddeld 800 vierkante
meter stof nodig.
Katten, krokodillen, ibissen en
stieren werden ook gemummi
ficeerd in een lucratieve lijken-
handel rond tempels. Bij hon
derduizenden zelfs gingen die
ren in windsels met kruiden en
amuletten, omdat men dacht
dat goden enkel in dierege-
daante konden zichtbaar wor
den. Er zijn zelfs ingepakte
graankorrels bekend.
In de vierde eeuw van onze
jaartelling hield het mummifi
ceren op, omdat de toenmalige
Christenen het veroordeelden
als een heidens gebruik. „Voor
hen was de ziel veel belangrij
ker", zegt Raven.
Uitpakken van mummies ge
beurt vandaag niet meer, om
dat röntgen-opnames en com-
puterscans veel meer kunnen
laten zien, dat het ruw snijden
de mes. Het is zelfs mogelijk
met behulp van een schedels
can een natuurgetrouw portret
van een drieduizend jaar oude
Egyptenaar te maken, alsof het
om een opsporingsplaat van
een verdachte gaat.
Modern onderzoek aan mum
mies levert meer gegevens op
dan bijvoorbeeld de geschriften
van Herodotus, die in Egypte
reisde, toen mummificeren nog
dagelijkse praktijk was,
voor Christus.
„Wat moeten die mensen ge'e'
den hebben," zegt Maarten Ba-
ven. Infecties, parasieten en tu
berculose met botwoekeringem
het is allemaal aan mummies te
zien. Ook tot op het bot afge
sleten gebitten door het slechte
brood vol zand en steenspl®'
ters.
De welvaart en de gezondheid
van nu mag de les van
mummie zijn.
Expositie 'Mummies onder W
mes', april tot 5 september jjj»
in het Rijksmuseum van Oudo
den te Leiden. Openingstijden
dinsdag tot zaterdag van 10 tot
uur, zondag van 12 tot 17 uu'
maandag gesloten.
de
Jeruzalem (ap) - De Israëlische re
I tering heeft zondag besloten de be
I rite gebieden voor onbepaalde tijd
I «sloten te houden en het Palestijn
1 se arbeidslegioen in Israël te beper
ken.
|Ht kabinet nam voorstellen hiertcl
I an van premier Yitzhak Rabin. Rabil
fs van mening dat een scheiding vaj
Van onze Haagse redactie
Den Haag - De Koning Wille^
wordt vrijwel zeker een gevange
Del
Hilversum (anp) - CDA-voorzit-
ter W. van Velzen vindt dat de
Nederlandse bisschoppen 'niet in
staat zijn voldoende leiding te
«even aan het bestuurlijk proces
van de Rooms-Katholieke Kerk
in Nederland'. Hij zei dit zater
dagavond tegenover de KRO-ra-
dio.
De kloof die tussen 'sommige
bisschoppen' en hun achterban
is gegroeid, geeft de rooms-
katholieke Van Velzen reden tot
grote zorg. Deze situatie is de
afgelopen dertig jaar gegroeid en
mag van de CDA-voorzitter 'niet
erg lang meer voortduren. Dat
leidt er alleen maar toe dat de
afstand en vervreemding binnen
de RK Kerk doorgaan, met alle
grote gevolgen vandien'.
Van Velzen pleitte voor een open
overleg tussen de bisschoppen en
vertegenwoordigers van de gelo
vigen. Dat is nodig om de crisis
te bezweren die is ontstaan na
het plotselinge aftreden van bis
schop Gij sen van Roermond en
het geruchtmakende vertrek van
bisschop Bar van Rotterdam.
„Het wordt hoog tijd dat de
crisis wordt opgelost", aldus Van
Velzen.
Bisschop Bomers van Haarlem
heeft vorige week zijn lidmaat
schap van het CDA opgezegd.
Bomers vindt de opstelling van
het CDA inzake de euthanasie
wetgeving en de wet gelijke be
handeling 'niet als christelijk te
herkennen'.
Madrid (anp/rtr/dpa/afp) - De Sp;
naar de stembus om een nieuw par!
Premier Felipe Gonzales kondig- he.
de gisteren aan dat hij het parle- ee;
ment ontbindt en verkiezingen bi
uitschrijft. Gonzales zei dat hij di
de verkiezingen vervroegt zodat Di
een nieuwe regering gekozen kan de
worden die een mandaat heeft tri
om de sociale en economische sti
maatregelen te nemen die Span- rei
je nodig heeft. sp|
Er moesten verkiezingen worden b:
gehouden voor eind dit jaar en oj
algemeen werd aangenomen dat joi
de regerende socialisten de rit di
tot oktober zouden willen uitzit- sli
ten. Het besluit van de premier
hangt waarschijnlijk samen met
de onenigheid binnen de PSOE
naar aanleiding van een corrup-
tieschandaal. Hoe langer de pre- D,
mier zou wachten, hoe meer
schade de socialisten zouden
hunnen oplopen.
Koning Juan Carlos kwam giste- j-
ren onverwacht terug van de i
Canarische eilanden waar hij op Di
vakantie was om het decreet van ha
Gonzales te ondertekenen. lij!
be Spaanse socialisten sloten in ill!
het Paasweekeinde de gelederen, tij
Premier en PSOE-partijleider de
Gonzalez zegde weliswaar toe is
dat hij energiek tegen corruptie- ge
prakijken in de partij zal optre- st<
den, maar een zuivering ging hij rii
"it de weg. Om de eenheid te m
TWEE van DE DRIE Nederlanders d
ae partij Centrum Democraten te zul
verkiezingen, doen dat niet omdat
Partijleider Janmaat. Het vertrouwer
jaar zelfs gehalveerd onder zijn aai
jongste enquête onder CD-sympathi|
rifjt iemand daar wakker van? Ja,
Ptijn opposanten binnen de partij.
°e uitkomst dat een deel van de nu
vaderlanders zich niet door enig c
ll> voelt aangetrokken, maar door e
^estigde orde op het politieke spej
°PnVaJlender is een andere uitkom;
van j CD-sympathisanten noemt
aan -ia Potentiële CD-kiezers vin|
Mob" i van de ondervraagden
"•Let wel: het zijn de CD-sympi
Ui,?, i e kwalificaties voorzien. Toi
D„ ena9edrag alsnog te herzien,
aan u aanhang daarmee voor
Mn'.!"fart uit mensen die lak hebbe
•Ifdeuit neo-NSB'ers? Dat is h<
nniit- i ar wie met de CD veri
Pölitiek milieu.
