Een land
in
onzekerheid
H
H
GQ
Jx
'Vliegclub'
houdt
herinnering
levend
Het lijden
van
Christus
volgens
Smalhout
Jonge
delinquenten
op het
rechte pad
Hoe moet het nu verder in Italië? Welke politieke toekomst is er
weggelegd voor een land waar de politieke leiders één voor één
als gauwdieven en gangsterbazen worden ontmaskerd? Waar
moet Italië zo snel nieuwe, integere bestuurders opdoen?
Hebben de traditionele partijen, die bijna alle
gecompromitteerd zijn, nog wel recht van bestaan? En kan
Italië eigenlijk wel zonder corruptie? Op al deze netelige vragen
kan niemand op dit moment een sluitend antwoord geven. De
voorspelbare politieke toekomst van het land eindigt over
weinig meer dan een week, bij het referendum van 18 en 19
april. Wat er daarna gaat gebeuren, ligt nu nog in de schoot der
goden.
Niemand in Italië
heeft antwoord op
de brandende
vragen omtrent de
politieke toekomst
Het referendum is
een mijlpaal, maar
de verdere route
staat nog nergens
aangegeven
V
weekend
ZATERDAG 10 APRIL 1993
DEEL E
ZIE WEEKEND 2
ZIE WEEKEND 3
ZIE WEEKEND 4
Eindredactie: Wim van Leest
Vormgeving: Ad van Hest
r*
'■A J, «Wt,.
t
P 9 -Ski* 4
4X ft Lj T "s.
Door onze correspondent Aart Heering
Achttien april is een be
langrijke datum in de
Italiaanse geschiedenis.
Op 18 april 1948 behaal
de de christendemocratie
(DC) een klinkende over
winning bij de eerste vrije parle
mentsverkiezingen sinds een kwart
eeuw. Daarmee werd de basis ge
legd voor wat in feite een éénpar-
tijstélsel zou zijn, van een opper
machtige DC die zich liet bijstaan
door kleinere bondgenoten -libe
ralen, republikeinen, sociaaldemo
craten en socialisten terwijl de
communistische oppositie, twee
jaar geleden herdoopt in Democra
tisch'Linkse Partij (PDS) perma
nent het nakijken had.
Het DC-bewind heeft het naoorlog
se Italië voor het westerse kamp
behouden en het land een fikse
economische opbloei en een zekere
mate van sociale rechtvaardigheid
geschonken. Maar het is ook ver
antwoordelijk voor de vriendjespo
litiek, de corruptie, de mafiose
wildgroei en de miljardenverspil
ling die hebben geleid tot de
stroom van/schandalen die nu over
Italië wordt uitgestort.
Het is geen toeval dat president
Scalfaro deze zelfde datum heeft
uitgekozen voor de volksstemming
die naar verwachting de overgang
zal inluiden van de zieltogende, uit
1946 daterende, Italiaanse bana
nenrepubliek naar de Tweede Re
publiek.
Het gaat daarbij om een wijziging
van de kieswet die grote gevolgen
zal hebben voor het politieke bestel
van Italië. Op dit moment worden
Kamer en Senaat, die in het Itali
aanse stelsel dezelfde wetgevende
macht hebben, beide gekozen vol
gens een stelsel van evenredige ver
tegenwoordiging. Als het referen
dum wordt aangenomen zullen de
regels voor de verkiezing van de
Senaat grondig veranderen. Drie
kwart van de 315 zetels zullen
daarna gekozen worden volgens
een districtenstelsel, waarbij ieder
kiesdistrict maar één afgevaardig
de kan leveren, terwijl de overige
zetels nog langs evenredige weg
zullen worden verdeeld.
De volksstemming moet een einde
maken aan de onbeweeglijkheid
die een van de voornaamste oorza
ken is van de degeneratie van de
Italiaanse politiek. In het distric
tenstelsel krijgen de kiezers een
duidelijke keuze tussen twee of op
zijn hoogst drie alternatieven voor
geschoteld, met de mogelijkheid
om falende of corrupte politici zon
der pardon naar huis te sturen.
Kijk maar naar Frankrijk, betogen
de voorstanders, die het referen
dum beschouwen als het uitgangs
punt voor een morele vernieuwing.
„We beginnen met het stelsel om
van daaruit een schonere politiek
te creëren," verklaart vakbondslei
der Sergio d'Antoni.
Net als veel van zijn landgenoten,
die de vorm nu eenmaal vaak be
langrijker vinden dan de inhoud,
neigt hij er daarmee wel toe om het
belang van het referendum te over
schatten. Tenslotte hoeft een ver
andering van de spelregels hele
maal niet te betekenen, dat de
spelers zich er dan wél aan zullen
houden. En bovendien kan een dis
trictenstelsel de macht van lokale
bonzen net zo goed versterken als
verzwakken.
Toch houdt het referendum een
nederlaag in voor de politici die
jarenlang ijdel hebben gedelibe
reerd over de noodzaak van vér
gaande bestuurlijke hervormingen,
die zij in wezen helemaal niet wil
den, omdat zij hun macht juist
ontleenden aan de status quo. Het
referendum is dus in de eerste
plaats gericht tegen de 'partitocra-
tie' die verantwoordelijk is voor de
verloedering van het openbare le
ven.
Niettemin bestaat er op dit mo
ment een brede politieke steun
voor het referendum, dat volgens
de peilingen zal resulteren in een
klinkende overwinning - 65 tot 70
procent - voor het JA. De PDS is
voor, omdat een districtenstelsel
.haar de mogelijkheid kan bieden
om eindelijk ook eens te regeren.
De door schandalen aangeslagen
socialisten zijn ook voor, omdat zij
na het debakel van Craxi -die
koste wat kost met de DC wilde
regeren om zijn deel van de smeer
geldbuit niet mis te lopen - gokken
op samenwerking met de PDS.
Ook de Lega Nord, de partij die
zich sterk maakt voor het rijke
pleging, roept nu op om NEE te
stemmen, omdat de DC voor het JA
is. Voor Orlando, wiens beweging
door dit besluit gespleten is ge
raakt, is het dus kennelijk droog
als een christendemocraat zegt dat
het regent.
„Als op 18 april het JA wint, dan
hebben we binnen een half jaar de
Tweede Republiek," zegt Mario
Segni, de leider van het 'Volksco
mité voor Hervorming' dat het re
ferendum over de kieswet heeft
aangekaart, vol vertrouwen.
Inderdaad zijn regering en opposi
tie het er wel over eens dat na die
overwinning het door omkoop
schandalen uitgemergelde kabinet
van premier Amato het veld moet
ruimen voor een nieuwe regering
op brede basis die ofi'Korte'termijn
een grondige hervorming van de
kieswet moet voorbereiden om
daarna verkiezingen uit te schrij
ven volgens de nieuwe regels.
verdere route staat nog nergens
aangegeven.
De ondergang van oude kleptocra-
tische partij-elite daarentegen lijkt
nu wel onontkoombaar. Met de
beschuldigingen van de rechtbank
van Palermo tegen Andreotti is ook
het laatste taboe van de Italiaanse
politiek doorbroken. De Ongenaak
bare, de Grote Sluwaard, de De-
miurg, om maar enkele van zijn
bijnamen te noemen, staat bekend
als de baarlijke duivel sinds hij
officieel wordt verdacht van sa
menwerking met de mafia en
- maar dat is onderhand een futili
teit geworden - illegale partijfinan
ciering.
Andreotti, het symbool van veertig
jaar macchiavellisme, is zijn aan
hang en charisma kwijt en moetr
zich nu in talk-shows moeizaam
verdedigen tegen interviewers die
een paar jaar geleden nog kritiek
loos aan zijn lippen hingen. Of
Ten tweede omdat de meer dan
30.000 man sterke, partijapparaten
voor het grootste deel bestonden
uit onnutte uitvreters die nu waar
schijnlijk het (al veel te grote, dat
wel) Italiaanse werklozenlegioen
zullen gaan versterken.
En tenslotte omdat er binnen en
buiten de traditionele partijen nog
voldoende mensen overblijven die
politiek en bestuur zien als een
roeping en beroep en niet in de
eerste plaats als een bron van per
soonlijk gewin.
Het optreden van nieuwe kamerle
den die muntjes gooien en met
stroppen zwaaien mag dan een
weinig verheffende indruk maken,
maar daarom'hoeft het nog niet
typerend te zijn voor de toekomst
van de Italiaanse democratie.
De politieke toekomst van Italië is
vooralsnog in nevelen gehuld. Ze
ker is wel, dat in een districtenstel
sel de kleine politieke formaties
De hoofdrolspelers in het Italiaanse politieke drama: de socialist Craxi (links) en de christen-democraat Andreotti (rechts).
FOTO'S ANP
noorden, kiest voor JA, omdat zij
verwacht in Noord-Italië de groot
ste partij te worden.
Maar zelfs de incarnatie van het
oude regime, de DC, raadt haar
kiezers nu aan om het hokje met JA
aan te kruisen. Met de kameleonti
sche bekwaamheid die de partij
een halve eeuw aan het bewind
heeft gehouden, heeft de DC zich in
het onvermijdelijke geschikt, met
een nadat het Constitutionele Hof
op 16 januari de geldigheid van het
referendum had bekrachtigd.
Bovendien weten de christendemo
craten dat een conservatieve volks
partij als de hunne een goede kans
maakt om ook na het referendum
als grootste uit de bus te komen.
Ook dat is een les die Frankrijk
leert.
De voornaamste tegenstanders be
vinden zich aan de uitersten van
het politieke spectrum. Neofascis
ten en orthodoxe communisten vre
zen terecht dat zij in een distric
tenstelsel uitgeschakeld zullen
worden, terwijl ook binnen de an
dere partijen minderheden tegen
zullen stemmen, omdat zij bang
zijn voor identiteitsverlies.
Een wonderlijke rol heeft Leoluca
Orlando, de leider van dé anti-ma-
fiapartij La Rete, gespeeld. Orlan
do, oorspronkelijk een van de
gangmakers achter de volksraad-
Maar daarmee houdt iedere over
eenstemming op. De DC wil de
huidige regeringscoalitie uitbrei
den, terwijl de PDS de. vorming
bepleit van een zakenkabinet onder
leiding van kamervoorzitter Gior
gio Napolitano (een PDS'er) en de
Lega Nord allereerst een nieuwe
Senaat wil kiezen. Bovendien is de
verhouding tussen de DC en de
overige fracties aanmerkelijk be
koeld na de christendemocratische
aanval op de rechters die het ge
waagd hebben om een onderzoek in
gang te zetten tegen hun oude
leidsman Giulio Andreotti.
De nieuwe regering zal ook voor de
Kamer een soort van districtenstel
sel moeten invoeren, maar of dat
naar Brits, Frans of Amerikaans
voorbeeld zal gebeuren, daarover
hebben de aan ad hoc-beleid ge
wende Italiaanse politici hun hoofd
nog niet gebroken.
Het tussenkabinet moet de functies
van Kamer en Senaat - die elkaar
nu nog volkomen overlappen, ten
koste van veel onbegrip en dubbel
werk - herdefiniëren en het huidige
aantal van 955 parlementariërs
verminderen. Maar hoe en tot hoe
veel? Niemand kan het zeggen en
de gedachtenvorming daarover is
al maandenlang stopgezet tot na 18
april. Het referendum is daarmee
ongetwijfeld een mijlpaal, maar de
Andreotti, Craxi en hun miese ma
ten nu ook echt in de gevangenis
terecht zullen komen is nog zeer de
vraag, maar hun terugkeer in de
politiek lijkt definitief uitgesloten.
En waar koningen vallen, vallen
ook hun vazallen. Een recent staat
je laat zien dat er inmiddels 152
parlementariërs en 852 plaatselijke
en regionale politici zijn gearres
teerd of in staat van beschuldiging
gesteld. De rechterlijke macht, die
de publieke opinie en een ontke
tende pers vierkant achter zich
weet, weet van geen ophouden en
dat is maar goed ook, want alleen
zo kan de Augiasstal worden gerei
nigd.
Het risico bestaat wel, dat de ge
rechtelijke schoonmaak jaren kan
duren. Daarom zal de nieuwe rege
ring snel maatregelen moeten ne
men om het juridisch apparaat te
versterken, de procedures te ver
snellen en voor de geringere ver
grijpen een vorm van amnestie in
te voeren het rechtsgevoel van de
burgers niet kwetst. En dat is geen
geringe opgave.
De vaak geuite vrees, dat Italië
door de golf van arrestaties in een
langdurig machtsvacuüm terecht
zal komen, is minder reëel. In de
eerste plaats, omdat aan de meeste
arrestanten minder dan niets verlo-
- neofascisten, liberalen, republi
keinen, sociaaldemocraten, com
munisten, radicalen en La Rete -
als zelfstandige eenheden zullen
verdwijnen, terwijl links en rechts
nieuwe conglomeraten zullen ont
staan. Magr het is nog volstrekt
onduidelijk/hoe dat in zijn werk
zal gaan.
DC-secretaris Mino Martinazzoli
wil het huidige partijapparaat
handhaven, terwijl Segni vorige
week juist uit de zijns inziens 'on
geneeslijk corrupte' DC is gestapt
om na het referendum een nieuwe
gematigde volkspartij op te rich
ten.
Omgekeerd voelen de leiders van
PDS en PSI, Occhetto en Benve-
nuto, veel voor een fusie of federa
tie van hun partijen, terwijl de
voormalige socialistische voorman
Martelli en de republikein Ayala
druk werken aan de vorming van
een progressieve doorbraakpartij,
de Nieuwe Alliantie.
Als derde macht blijft dan alleen
de Lega Nord over, die bij alle
schandalen slapende rijk wordt en
haar radicale taal zo zeer heeft
gematigd dat zij inmiddels bijna
respectabel is geworden.
De Lega is niet langer uit op de
afscheiding van Noord-Italië, maar
neemt genoegen met een federale
staat naar het model van Zwitser
land of Canada. Partijleider Um-
berto Bossi betoogt zelfs, dat de
Lega de steun aan het arme Zuiden
niet wil afschaffen, zolang die'
maar niet terechtkomt bij het cor
rupte zootje dat tot nu toe de buit
verdeelde, een opmerking die zelfs
in Napels met gejuich werd be
groet.
Op dit moment ziet het er naar uit
dat Italië een politieke driedeling
te wachten staat, met de Lega als
sterkste partij in het Noorden, de
progressieve formatie in het Cen
trum en de conservatief-cleriealen
in het Zuiden. Dat betekent dat de
Lega op de wip komt te zitten en
dus zware eisen kan stellen.
Partijvoorzitter Franco Rocchetta
zei mij vorige week dat de Lega
geen voorkeur heeft voor DC of
PDS of hun erfgenamen, maar al
leen zal letten 'op de mensen' en op
de realisering van het eigen pro
gram. Het Lega-ideaal van de Itali
aanse Confederatie is daardoor
geen utopie meer.
De eerste parlementsverkiezingen
van de Tweede Republiek die vol
gens plan over een half jaar (maar
misschien ook veel eerder) worden
gehouden, zullen ongetwijfeld een
nieuwe 'politieke klasse' aan de
macht brengen, ook al omdat geen
partij het zich kan veroorloven om
nog langer besmette figuren naar
voren te schuiven.
Maar het is een illusie om te den
ken dat er daarmee ook een einde
komt aan de politieke corruptie. De
enige echte morele vernieuwing zal
uit de Italianen zelf moeten komen,
die kort geleden nog in meerder
heid hun stem gunden aan de nu
alom verketterde potentaten van de
'partitocratie'. Andreotti, Craxi er-
hun duizenden plaatselijke klonen
hebben zodoende jaren lang de ge
meenschap kunnen beroven met
goedvinden van het merendeel van
de kiezers. Voor een deel was dat
uit vrees voor het communisme,
maar vooral omdat zij er zelf mee
van profiteerden.
„De Italianen wisten bij wie ze om
gunsten moesten vragen en hoeveel
dat kostte, hoe ze zich een boete
konden laten kwijtschelden, hoe ze
dankzij een aanbevelingsbrief een
niet al te vermoeiend baantje kon
den krijgen en hoe ze zonder al te
veel concurrentie een overheidsop
dracht in de wacht konden slepen.
Het kwam hun allemaal best uit en
daarom bleven ze op Andreotti
stemmen," schrijft Umberto Eco in
het jongste nummer van het week
blad L'Espresso.
Eco heeft gelijk. Niet ieder land
mag de regering krijgen die het
verdient, maar in een parlementai
re democratie komt het daar wel op
neer. En dat houdt in dat de Italia
nen zelf medeplichtig zijn aan de
corruptie van hun heersers.
Zouden de Italianen, die sluwheid
en ritselvaardigheid tot de hoogste
morele hoedanigheden hadden ver
heven, nu inderdaad een morele
loutering hebben doorgemaakt?
Sociologen beweren van wel en
spreken al van een nieuw soort
Italiaan, soberder, oprechter en
met meer gemeenschapszin dan de
palurken die tot nu toe de heffe des
volks vormden. Maar dan zie ik de
winkelier bij mij op de hoek, die in
plaats van de wettelijk voorge
schreven kassabon nog steeds afre
kent op een voddig papiertje, ter
wijl mijn buurman druk doende is
op zijn dakterras een verboden
nieuwe verdieping te bouwen, om
dat hij 'dat over een paar jaar toch
wel kan afkopen.' En dan weet ik
het zo net nog niet.
