Vuile
Slechts de kraaien krassen op vervallen Russische vloot
Patstelling in Suriname door behoedzame koers Venetiaan
Zwarte landarbeiders in Zuid-Afrika leven nog als slaven
DE STEM C
Bisschop en z<
ACHTERGROND
Onthullende
journalistiek
Centrum
Democraten
DESTEM
Rijks water sta
Premie ziekte-
ouderen wellit
DE STEM
WOENSDAG 7 APRIL 1993
Onthullende journalistiek,
daar gaat het om als je je
publiek wilt blijven boeien.
Twee Canadese vrouwelijke
ministers worden geportret
teerd in De Stem van 29
maart j.l.: Kim Campbell van
defensie en Barbara McDou-
gall van buitenlandse zaken.
Een aantal kopjes in het arti
kel oogt veelbelovend: 'Ont
bloot bovenlijf en 'strenge
bril'. Zelfs op een maandag
morgen begin je dan ver
wachtingsvol te lezen. En ja
hoor, na enige inleidende ter
zijdes, kom je te weten wat je
echt wilde weten: Kim blijkt
de droom te zijn van iedere
campagneleider, want ze
lacht veel en straalt onveran
derlijk frisheid en kracht uit;
bovendien mag ze op feestjes
graag de gitaar spelen.
Dat is wat anders dan onze
eigen Relus. Die kan mis
schien wel leuk toets of snaar
kan beroeren, maar die zie ik
nog niet zo gauw poseren met
toga voor zijn ontblote bo
venlijf. Ook de vrees dat Kim
een radicaal feministe is,
wordt gelukkig weggenomen,
immers van die reputatie
heeft ze zich ontdaan door
een licht beperkende abortus
wet - wat dat is, is even niet
van belang - te steunen.
En dan, hoe zit het met de uit
de sombere en sobere atmos
feer van de financiële ge
meenschap van Toronto ko
mende Barbara? Beschikt zij
voor haar ministersambt over
soortgelijke kwaliteiten als
Kim? Ja hoor, ze draagt een
bril, praat nogal nasaal en
dat ook nog met een belerend
toontje. Uitstekend, maar
niet voldoende. Gelukkig ver
schijnt dan als welkome toe
gift de allesonthullende me
dedeling dat ze een lach heeft
die absoluut verblindend is,
wanneer ze besluit die op
haar gezicht te toveren.
En tenslotte, maar zeker niet
als minste pluspunt, ook Bar
bara kan er nooit van worden
beschuldigd een 'rabiate'
hondsdolle) feministe te zijn.
„Vrouwenkwesties, spuugziek
word ik er van", schijnt ze
zelfs ooit eens te hebben ge
zegd. Dat heb ik zelfs die van
ons, Hanja, Hedy en Ien, nog
nooit horen zeggen.
De krant kun je niet missen,1
geen dag, maar soms word je
er, om met Barbara te spre
ken, spuugziek van.
Oosterhout
K. Gerritse
Door de teloorgang van alle
ideologieën, waardoor onze
politieke partijen zijn losge
weekt van hun grondslag, is
eindelijk de tijd aangebroken
voor een vruchtbaar politiek
debat.
Daarmee bedoel ik een pu
bliek debat over de ware be
tekenis van het hét symbool
van de ont-ideologisering:
'De val van de Berlijnse
Muur'.
De belangrijkste naoorlogse
gebeurtenis, die ten onrechte
als de overwinning van het
liberalisme en daarmee van
de vrije-markteconomie
wordt opgevat. Een misvat
ting, omdat de 'Wende' niets
met het verzilveren van par
tijpolitieke en/of economi
sche belangen heeft uit te
staan, maar alles met de ge
weldloze strijd voor een
rechtvaardige wereld.
Een wereld waarin de men
senrechten - die met name in
het voormalige Oostblok wer
den onderdrukt - zijn ver
werkelijkt, als gevolg van een
fundamentele reorganisatie
van de Verenigde Naties. Een
reorganisatie die de machts
verhoudingen in onze volke
renorganisatie teniet doet,
waardoor zij kan uitgroeien
tot een gezaghebbend wereld
forum met bovennationale
bevoegdheden. Een mondiaal
college dat daadwerkelijk bij
machte is de wereldproble
men het hoofd te bieden en de
strijdende partijen te verzoe
nen.
Vanuit dit oogpunt bezien,
staat november '89 voor de
overgang van de koude oorlog
naar de warme-wereldvrede.
Een zeer onstuimige over
gang, waarin allerlei zoge
naamde zekerheden over
boord moeten worden ge
gooid en die veel politieke
stuurmanskunst vergt, waar
voor alle hens aan dek moe
ten worden geroepen.
Als logische consequentie
daarvan is het zaak dat de
programmamakers van 'alle'
politieke partijen hun koppen
bij elkaar steken voor het
gezamenlijk opstellen van een
gemeenschappelijke vredes-
koers, gericht op de reorgani
satie van de VN, in plaats dat
zij in de komende maanden
hun tijd verdoen met het op
stellen van omvangrijke par
tijprogramma's die geen en
kel perspectief bieden. Een
moedeloos makend toekomst
beeld waar alleen de Centrum
Democraten wel bij zullen
varen, getuige de uitslag van
de NIPO-enquête (NCRV
'Hier en Nu' van 15 maart),
waaruit blijkt dat acht pro
cent van de bevolking denkt
ooit zelf eens op de CD te
kunnen stemmen.
Langenholte
W. ter Heide.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911/Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, (alleen redactie)
01640-36850, fax 01640-40731
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41, 236326, fax 076-236215.
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550, fax 01608-17829.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1, S 01100-28030, fax 01100-21928.
Postadres: Postbus 13,4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751fax 01140-19698.
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14,® 01620-54957, fax 01620-34782.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45,® 01650-37150, fax 01650-44929.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Zuidlandstraat 32,® 01150-17920, fax 01150-96554.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen.
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 4381 RP,
01184-19910, fax 01184-11446.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur.
Abonnementsprijzen (bij vooruitbetaling te voldoen):
per kwartaal 85.50, per half jaar 170.05 óf per jaar 330.70.
Voor abonnees die automatisch betalen: per maand 28.45,
per kwartaal 83.00, per half jaar 165.05 óf per jaar 320.70.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: maandag t/m vrijdag 1.60; zaterdag 1.90.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472,
maandag t/m vrijdag 8.30-12.00 en van 12.30-16.00 uur.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911.
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881.
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911).
Bankrelaties: Postgiro 1114111 - ABN/AMRO rek. 520538447.
Heeft u de krant niet ontvangen Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
In Bolderaja heeft de
Sovjetmarine haar
olifantenkerkhof gevonden:
hier liggen de schepen op
sterven. De Russische
militairen wachten slechts
het moment af dat zij de
basis nabij de Letse
hoofdstad Riga moeten
verlaten. Maar zolang het
duurt, blijven ze 'het dek
schrobben'.
Door Diederik Kramers (anp)
HET IS doodstil op de basis,
alleen de kraaien hoor je kras
sen. En verder is er schroot,
overal, de roestige staken ste
ken als onkruid uit de sneeuw
hopen.
Commandant Oleg Gromov en
zijn bemanning zitten al maan
den duimen te draaien. Vorig
jaar hebben ze op hun trai
ningsschip nog zeelui uit Irak,
Syrië en Libië opgeleid, maar
voor dit jaar zijn geen contrac
ten gesloten. „Dus wachten we
af, hoe lang het zal duren weten
we niet."
Gromov mag van geluk spreken,
hij hééft zijn schip nog. Enkele
zusterschepen zijn tot schroot
vermalen omdat ze beschadigd
waren door een waterplant, zegt
hij. Andere schepen worden
naar Bolderaja gesleept om te
worden verkocht. Een onder
zeeër is al aan Iran geleverd, tot
grote woede van Washington.
Prettig is het allemaal niet, er
kent Gromov, maar hij piekert
er niet over om ontslag te ne
men: „We hebben een moreel
contract". Een andere militair
verwoordt het motto van de
marine: „Ook al gaat het schip
ten onder, we blijven het dek
schrobben".
De Russische militairen in Let
land wacht een onzekere toe
komst in hun vaderland, en als
ze geluk hebben, een onderko
men. „In Rusland zelf zijn te
weinig kazernes, die staan alle
maal in Oekraine en Wit-Rus-
land", zegt kolonel Vitali
Mjachkov, voorlichter van de
Noordwestelijke Legergroep.
„Ik ga zelf naar Sint Peters
burg, ik hoop maar dat het
appartement dat ze me beloofd
hebben tegen die tijd is afge
bouwd.
Dat hij weg moet is onafwend
baar. Sinds begin 1992 hebben
Het is doodstil op de Russische marine-basis in Bolderaja, vlakbij de Letse hoofdstad Riga. De militairen wachten lijdzaam
het moment af dat ze kunnen vertrekken; en doen klusjes als dat eens nodig is, zoals sneeuw schuiven. foto anp
zo'n 70 tot 80.000 Russische
militairen het land verlaten, nu
zijn er nog zo'n 24.000 over. De
laatste soldaat moet in 1994 zijn
verdwenen, maar na meer dan
een jaar onderhandelen zijn
Rusland en Letland het nog niet
eens over een tijdschema en de
voorwaarden voor terugtrek
king.
Letland ziet het ex-Sovjetleger
als een potentiële vijfde kolonne
tegen zijn prille onafhankelijk
heid, en wil het zo snel mogelijk
zien vertrekken.
Van hun kant klagen de militai
ren dat ze worden weggepest:
hun gezinsleden dreigen als
'collaborateurs' van het bezet
tingsleger hun banen te verlie
zen. Gas en elektriciteit in bases
worden regelmatig afgesneden,
volgens Riga omdat de rekenin
gen niet worden betaald. Mos
kou eist daarom sociale en juri
dische bescherming van zijn
troepen, en heeft de terugtrek
king uit het Balticum gekoppeld
aan de behandeling van de Rus
sische minderheden in Estland
en Letland.
„We passen het tempo van de
terugtrekking aan aan wat zij
op het gebied van de mensen
rechten besluiten", zei de Russi
sche president Boris Jeltsin
zondag tijdens de top'in Van
couver met zijn Amerikaanse
ambtgenoot Bill Clinton. In ok
tober verklaarde Jeltsin de te
rugtrekking uit het Balticum
voor gestaakt.
Minister van defensie Pavel
Gratsjov deed er nog een schep
je bovenop: dë Russische solda
ten gaan niet weg zolang Tal
linn en Riga vasthouden aan
'hun kortzichtige extremistische
beleid', zei hij eind maart in
Brussel, tot ongenoegen van zijn
gastheren van de NAVO.
Gratsjovs Letse collega Talavs
Jundzis is verbaasd over deze
harde woorden: ondanks alle
dreigementen is de terugtrek
king van de Russische troepen
uit Letland namelijk nooit
beëindigd. „Het lijkt me dat
Gratsjov met dergelijke opmer
kingen de conservatieve opposi
tie in Rusland tegemoet wil ko
men en de onvrede binnen het
leger sussen", zo liet hij het
ANP weten. Veel officieren ge
ven Jeltsin immers de schuld
voor het verval van de ooit zo
roemruchte strijdkrachten.
Maar de Russische president
moet het leger te vriend houden
in zijn machtsstrijd met het
parlement, en daarvoor is Wes
terse hulp nodig om de militai
ren bij terugkeer in Rusland een
dak boven het hoofd te bieden.
„Door zijn harde taal kan
Gratsjov de druk op de interna
tionale gemeenschap opvoeren
om hem te hulp te komen",
aldus Jundzis.
Al blijven de Russische troepen
dus oostwaarts trekken, de te
rugtrekking verloopt allesbe
halve soepel. Legereenheè
vallen uit elkaar omdat de niejj
we lichtingen dienstplichtig»
niet tot Letland worden torn,
laten. In sommige garnizoen
zijn er niet genoeg manschap
pen voor de bewaking, zodat i
officieren moeten wachtlopJ
Van hen zijn er meer dan
noeg, de helft van de achter
bleven militairen is officier.
Speciale troepen die moed
helpen het materiaal in te pat
ken en de bases te ontmantel®
mogen evenmin het land in, D,|
militaire installaties mi
aan de Letse autoriteiten ww.l
den overgedragen, maar somi
ge officieren zijn al op ei;
houtje aan het privatiseren j
slagen. Voedsel, brandstof
uitrusting worden aan jJ
meestbiedende verkocht, J
voor een spotprijsje aan ex-nh I
litaire ondernemers.
Zo zijn in Bolderaja twee pied
van de marinebasis verhuur*!
aan een exportbedrijf om turfl
en schroot te verschepen; belaJ
tingvrij natuurlijk, de Letsel
douane mag er niet bij zolaiJ
het leger er nog zit. Hoge HussiJ
sche officieren in Riga hebbe
een mensenhandel opgezet hl
Kurden die naar het Westeri
willen vluchten: slechts 2.00||
dollar per gezin voor een boctJ
tochtje naar Zweden, mét overj
nachting in een militair hotel.
De legerleiding en de Letse au
toriteiten hebben echter één ge-
meenschappelijk belang: zorgen I
dat de troepen zich rustig h(
den. De Letten zijn bezor
over de conservatieve Unie van I
Officieren binnen het Russische I
leger, die niet alleen de corrup-1
tie aan de kaak stelt, maar ooi: I
tegen Jeltsin en de onafhankej
lijkheid van Letland is.
Van zijn kant is Moskou
beducht voor dat het Russische I
leger uiteenvalt als de politieke I
crisis in Moskou op een bloedi-1
ge confrontatie uitloopt.
Vooralsnog heeft het Russische
leger in Letland al genoeg
zijn hoofd om zich ook nog mei I
de politiek in Rusland bezig tel
houden. Jundzis verwacht nietl
dat de problemen met het 1
tot geweld zullen leiden. „Het I
Russische ministerie van defen-l
sie neemt in deze zaak een op-[
vallend positieve houding in",
zegt hij. „Moskou wil niet dat
afzonderlijke officieren hier c
boel opstoken."
De Surinaamse legertop
kan, tot op heden, de
benoeming van Gorré als
bevelhebber ongestraft
negeren. De regering van
president Venetiaan
opereert uitermate
behoedzaam. Stapje voor
stapje lijkt zij Bouterse en
zijn aanhang de macht te
ontnemen.
Door Frans Bothof (anp)
DE PATSTELLING in Para
maribo is compleet. De rege
ring van president Ronald
Venetiaan houdt vast aan de
benoeming van Arthy Gorré
tot nieuwe bevelhebber van
de strijdkrachten en de hui
dige legerleiding handhaaft
haar weigering de opvolger
van Desi Bouterse te accep
teren.
In elk 'normaal' land zouden
commandanten als Chas
Mijnals, Badrissein Sital en
Iwan Graanoogst onmiddellijk
zijn ontslagen. Het is volstrekt
ongepast dat besluiten van de
regering en de opperbevelheb
ber, wat Venetiaan als president
ten slotte is, op deze wijze wor
den gebruuskeerd. Maar Suri
name is geen 'normaal' land. De
regering heeft onvoldoende
middelen om haar macht af te
dwingen; de legertop houdt wa
pens achter de hand, althans
dat wordt algemeen beweerd in
Paramaribo, en verkondigt poli
tieke standpunten die haaks
staan op die van zijn eigen
minister van defensie.
Het verzet tegen de benoeming
van de ex-militair Gorré maakt
deel uit van de grote machts
strijd tussen Bouterse en Vene
tiaan. ityant niemand twijfelt
eraan dat de voormalig bevel
hebber in het leger nog altijd de
dienst uitmaakt en zegt wat
waarnemend leider Graanoogst
moet doen. Ook wordt algemeen
aangenomen dat Bouterse nog
lang niet van plan is te gaan
rentenieren en ervan droomt
ooit nog eens als president van
Suriname door zijn oude vijan
den in Den Haag te worden
ontvangen.
Sinds hun aantreden hebben
P
president Venetiaan en, meer
nog, de minister van defensie
Siegfried Gilds zich gekeerd te
gen de militaire machtskliek
van de voorzitter van de opposi
tiepartij NDP. Daarbij kregen
zij, soms aarzelend en vaak
nauwelijks merkbaar, steun van
de leiders van de regeringspar
tijen, verenigd in het Nieuw
Front.
Zo werd het mogelijk de Grond
wet te wijzigen waardoor de
militairen formeel politiek bui
ten spel kwamen te staan. Zo
konden de slachtoffers van de
'decembermoorden' van tien
jaar geleden op 8 december
massaal en met een imponeren
de fakkeloptocht worden her
dacht en zo werd 25 februari, de
dag waarop in 1980 Bouterse en
zijn volgelingen hun coup
pleegden, als nationale feestdag
afgeschaft.
De president is echter zeer te
rughoudend en bedachtzaam in
zijn steven het leger uit de
greep van Bouterse en zijn NDP
te halen. „Venetiaan voert een
strategie om binnen de lijnen
van de aanvaardbare risisco's
zijn doelen te bereiken", zegt
Arti Jesserun, voorman van de
NPS, de partij van Venetiaan,
en een van zijn belangrijkste
adviseurs. „De regering is van
het begin af aan van plan ge
weest de legerleiding te vervan
gen. Maar ze wil voorkomen dat
daarbij schoten vallen. In zo'n
kleine gemeenschap als de Suri
naamse kun je nu eenmaal nie
mand missen."
Dat Venetiaan behoedzaam te
werk gaat, is niet verwonder
lijk. Want wie zal zijn nek uit
steken als de militairen toch
gaan schieten en van Suriname
een tweede Haïti maken? Daar
werd ten slotte een zeer popu
laire president uit zijn paleis
verjaagd omdat hij het had ge
waagd zich tegen de generaals,
de voormalige politieke macht
hebbers, te keren zonder dat de
buitenwereld ingreep.
Aristide leeft nu in balling
schap, de burgers zijn wanhopig
en honderdduizenden Haïtianen
proberen te vluchten. Net als in
Haïti heeft in Suriname de lege-
relite grote economische belan
gen, wordt zij verdacht van be
trokkenheid bij cocaïnehandel
en heeft moorden en andere
Venetiaan
foto anp
misdrijven op haar kerfstok.
Daarbij komt dat door de eco
nomische malaise waarin Suri
name verkeert, de regering van
Venetiaan met de dag impopu-
lairder wordt. Zo wordt aan
Bouterse een uitstekend werk
terrein geboden om ook zonder
.geweld politieke successen te
behalen.
„Als Gorré het militaire appa
raat ondergeschikt kan maken
aan de regering kan valt voor
Bouterse cum suis de bescher
ming weg en kunnen zij aange
klaagd worden voor hun misda-
j;en deel van de vondst
Van onze Haagse redactie
pen Haag - Rijkswatersta
tonnen gereinigde en licht
hergebruik. De grond zal on
bij de aanleg van wegen en g
zwaringen.
Daarvoor zal Rijkswaterstaat
deze zomer een overeenkomst
sluiten met het Servicecentrum
Grondreiniging (SCG) in
Utrecht. Met deze overeenkomst
zijn tientallen miljoenen guldens
gemoeid. Speciaal voor de uit
voering van het contract roept
het SCG een nieuwe bv in het
leven, onder de naam Centrum
Hergebruik Grond.
Directeur Brunekreef van het
SCG verwacht dat op termijn
jaarlijks zo'n 800.000 ton grond
hergebruikt kan worden voor
projecten van Rijkswaterstaat.
Het servicecentrum wordt de
vaste leverancier van zowel ge
reinigde als licht vervuilde
grond. Beide instanties praten
nog over de preciese voorwaar
den waaronder licht verontrei
nigde grond verkocht mag wor
den.
Met'Rijkswaterstaat wordt een
raamovereenkomst ondertekend.
Het is de bedoeling dat het SCG
met lokale directies van Rijks
waterstaat onderhandelt over
concrete projecten. Over de prijs
den. Dat wil de legertop voor-1
komen en daarom gaat ze nu o
de rem staan", aldus de Sun-1
naamse mensenrechtenactivist
Stanley Rensch.
Voor Rensch is het jongste op-1
treden van de militairen verge-1
lijkbaar met de Kerstcoup in
1990 toen een telefoontje vand
legerleiding voldoende was oi
de regering tot aftreden te I
dwingen. „Bouterse en de zijnen
zijn nog altijd in staat de insti
tuten die de rechtsstaat moeten
laten functioneren in gijzeling
te nemen."
Om de impasse te doorbreken j|
staat voor Rensch maar eer v
open: interventie door Neder- I
land. Want volgens hem pro
beert Venetiaan alleen maar
krampachtig te voorkomen
hij zich de woede van Bouterse
op de hals haalt. „Met de huidi
ge politieke middelen valt de
rechtsstaat in ons land niet te
herstellen. We moeten accepte
ren dat Suriname zich slechts
onder krachtige internationale
bescherming en door een zeer
intensieve samenwerking met
Nederland tot een echte demo-
cratie kan ontpoppen."
Zuidafrikaanse wijn pronkt op de
Nederlandse winkelschappen
sinds de economische sancties
van de baan zijn. Zuid-Afrika mag
dan op weg zijn naar een
samenleving waar iedereen
evenveel rechten en plichten
moet krijgen, de zwarte
landarbeiders in de Karoo
verrichten nog slavenarbeid.
Door Raymond Hasselerharm
STELLENBOSCH is een van de
oudste steden in Zuid-Afrika en
overal zijn resten avan Nederland
se historie te bespeuren. Witge
kalkte landhuizen liggen hier met
hun klokgevels tussen ranken die
roodbruin kleuren onder de herfst
zon. De wijnlanden, op een halfuur
rijden van Kaapstad, zijn populair
bij de toeristen, maar ook bij de
Europese consumenten.
Sinds het verdwijnen van de economi
sche sancties tegen Zuid-Afrika is de
export van wijn en fruit enorm toege
nomen. Bij de Nederlandse slijterijen
staat inmiddels een wijde selectie te
pronken in de schappen.
'Koopmanskloof', 'Spier', en
'Neethlingshof' zijn namen van blanke
en rode dranken die soepel over de
papillen rollen van de argeloze consu
ment. Waarschijnlijk weten de lekker
bekken niet dat de bedrijfsleider van
Koopmanskloof nog onlangs een land
arbeider heeft doodgeslagen en dat ook
de eigenaar van dit florerende bedrijf
wordt aangeklaagd voor mishandeling
van personeel en het neerschieten van
een kind dat te dicht langs zijn drui-
venveld liep.
Misschien smaakt de wijn ook minder
goed als de wijnliefhebber zou zien hoe
bijvoorbeeld de plukkers van
Neethlingshof-druiven worden gehuis
vest. De kleurlingen wonen goed zicht
baar in vrolijke huisjes naast de statige
oprijlaan maar de zwarte arbeiders
wonen in onooglijke krotten, ver weg
van nieuwsgierige toeristen. „We wor
den gehuisvest als varkens", zegt de
23-jarige Sunset die een kamer zonder
voorzieningen moet delen met vijf an
dere arbeiders. Elders is het niet beter.
Bij Spier wordt de wijn gemaakt door
landarbeiders die 30 gulden per week
verdienen en de talrijke overuren wor
den alleen uitgekeerd in 'dop', alcohol
rijk wijnafval dat tot wijdverbreid al
coholisme heeft geleid.
„Ze zijn zelf verantwoordelijk voor de
slechte huisvesting. Wij hebben goede
huisjes neergezet, maar de werkers
vernielen de boel als ze dronken zijn",
zegt manager Galley Viljoen van Spier.
Hij wordt tegengesproken door Grant
Twig van een comité dat hulp geeft
aan boerderijwerkers: „Het is grote
onzin. Geen enkele arbeider vernielt
zijn ramen omdat hij weet hoe koud
het hier 's winters is."
Twig krijgt slechts bij enkele wijn
boerderijen toegang om de situatie van
de arbeiders te bekijken en dus gaat
hij regelmatig zonder toestemming kij
ken naar hun huisvesting. Twig: „Er
zijn enkele positieve uitzonderingen
maar vaak hebben de arbeiders geen
toiletten, elektriciteit of water.
Binnenkort worden nieuwe wetten van
kracht waardoor de landarbeiders wat
meer rechten lijken te krijgen. Sommi
ge onderdelen zijn revolutionair. Zo
wordt vastgesteld dat werkers twee
weken vakantie per jaar mogen opne
men en dat overuren, boven de 48 per
week, betaald moeten worden.
Maar de schijn bedriegt, want Grant
Twig constateert dat er vrijwel niets
zal veranderen: „De boeren hoeven de
vakbonden niet toe te laten tot hun
bedrijf en ze kunnen iemand simpel
weg ontslaan als hij aanspraken
maakt." Van controle verwacht hij ook
niets, want tegelijk met het goedkeu
ren van de nieuwe wetten kondigde de
regering-De Klerk bezuinigingen aan
bij de toch al overbelaste arbeidsin
spectie.
Slechte huisvesting, onderbetaling en
zelfs mishandeling komen regelmatig
voor in de fruit- en wijngebieden,
grenzend aan Kaapstad. Maar nergens
zijn de omstandigheden van de landar
beiders zo miserabel als op het Zuid
afrikaanse platteland, de Karoo. „Het
is slavernij, de boer ziet de knecht als
zijn eigendom en handelt daar ook
naar", zegt de Nederlandse Margreet
Knaap.
De uit Oosterhout afkomstige hulpver-
leenster wordt al enkele jaren gecon-'
fronteerd met de treurige slachtoffers
van boerenmachtsmisbruik.
De voormalige baas van Willem Vor-
ster wil geen commentaar geven en
smijt de deur dicht van zijn huis dat is
gebouwd als een kasteel. Een gracht
rond het complex gaat zelfs in de
verdroogde Karoo te ver, maar verder
zijn kasteeltorens, kantelen en schiet
gaten aanwezig als bewijs van wan
smaak, maar ook van rijkdom van veel
boeren.
Onderbetaling van zijn landarbeiders
is niet het grootste probleem van de
kasteelboer. Nee, dat zijn mishandelin
gen. Willem Vorster werd bij hem
geboren en werkte op het bedrijf, net
als zijn vader en grootvader. Totdat
Willem een tragisch ongeluk kreeg met
een tractor, waarbij zijn geliefde broer
omkwam.
Nauwelijks bekomen van het trauma,
werd Willem gedwongen om in de
brandende zon een graf te delven voor
zijn broer. Daarna moest hij instappen
in de bestelwagen van de boer. Willem:
„We kwamen na een tijdje rijden bij
een open veld en toen vertelde hij me
uit te stappen en de overal uit te
trekken. Ik vroeg hem of ik mijn broek
kon aanhouden, maar dat mocht niet.
Vervolgens sloeg hij me meer dan twee
uur met een dik nylonkoord."
Na de vernederende mishandeling,
waarbij zijn bovenbenen en billen
enorm waren opgezwollen, werd Wil
lem gedwongen om op het land te gaan
werken totdat hij erbij neerviel. De
volgende dag werd hij van het bedrijf
geschopt waar hij meer dan twintig
jaar de akkers met zijn zweet bevloei
de. Margreet Knaap heeft hem vervol
gens onder haar hoede genomen en
reed lange afstanden om hem bij de
rechter in het verre Kimberley een
schadevergoeding te laten eisen.
Doordat onmiddellijk foto's waren ge
maakt van de mishandeling, moest de
boer uiteindelijk door de knieën en
moest hij tienduizend gulden schade
vergoeding betalen. Een schrale troost
voor Willem.
Margreet Knaap: „Willem is een
telijk wrak na alles wat is gebeurd is,
het begraven van zijn broer en de
doodsangsten die hij uitstond. Proce
deren tegen boeren is de enige manier
om duidelijk te maken dat ze hun
arbeiders niet mogen mishandelen.
Voorlopig heeft Margreet geen illusies,
want iedere dag ziet ze werkers die
slaag krijgen of jarenlang zonder sala
ris werken. „Deze mensen hebben niets
gezien van het 'nieuwe Zuid-Afrika
merkt de Nederlandse hulpverleenster
cynisch op.
Ze heeft haar hoop gevestigd op een
ANC-regering die onwillige blanK
boeren duidelijk maakt dat ook land-
Van onze Haagse redactie
Den Haag - Particulier verzeki
inkomen krijgen waarschijnlijl
betaalde ziektekostenpremie tert
Ook wordt de premie in de toekoms
Over die oplossing overleggen h
particuliere ziektekostenverzekei
(Volksgezondheid) is optimistisch o
lingen. Hij hoopt dat er snel een ei
ten voor ongeveer 162.000 particul
inkomen onder de 43.000 gulden.
PvdA-Kamerlid Van Otterloo, par
vandaag een initiatief-wetsvoorstel
bejaardenpremies op andere wij
particulier verzekerde bejaarden,
kunnen opbrengen, laten overstapp
Het CDA heeft al laten weten ni
omdat daardoor de lasten voor de
nemen.
KERK EN STAAT zijn geschei
tengels van godsdienst en gods
telijke leidslieden mogen hun ker
of stellingname aanpraten.
Vanzelfsprekend mogen kerken
schappelijke vraagstukken, graa>
verheffen als ze in geweten van
gen een verkeerde kant opgaan
beslissingen genomen dreigen
singen en de ultieme beraadsla
echter aan de politici over te
In Nederland doen kerkelijke
Bomers balanceert nu echter u
heeft gisteren bekendgemaakt
echte bekende Nederlander zo
van zijn besluit op de hoogte
late
leic
op
zore
■opste
aan e
ee
en b
arbeiders rechten hebben. Knaap:
Het
zal langzaam gaan, want de boere
vormen een machtig economisch blo
waar ook het ANC voorzichtig mee
omspringt."
«-.ju ucaiuu UJJ uc uwi_ö-_
zegt. Daarmee aangevend dat h
opinie wil bespelen.
Die motieven zijn gecompliceer
teel oneens met de CDA-
had de voorkeur gegeven aai
een getuigenispolitiek boven
er weinig aan de hand.
Gaat de bisschop verder en u
christelijk genoemd mag worde
zijn ex-collega Gijsen. Die wilc
hielden aan wat hij katholiek vor
ontnemen. Christelijk is geen s
schappelijke basis te definiëren
valt.
De bisschop overschrijdt de set
"'I publiekelijk de hoop uitspree
Partij zal opstaan, waaraan hij w
P'dt zelfs dat zo'n club er kom
aa.n bet christelijke karakter var
ojis te verstaan. Die andere
christelijk.
hjsschop laat het daar nie
ouding van het CDA ten aanz
ng. In dit verband grijpt hij tere
o wat die zegt over goed en kv
et homoseksualiteit. De sugg
waad homoseksuelen valle
Tegen dit soort vooroordelen et
,„„j!re 9evolgen is de wet ge
tiding onder de hogere clerus
C
