De crisis van '93
Duizenden ontslagen in twee maanden tijd
BINNENLAND zaterdag 3 april 1993
Een lijstje van ontslagen en reorganisaties van de afgelopen twee
maanden.
•DAF Eindhoven, ontslag 2600 man.
•Min v. Defensie, ontslag 1500 man, waarvan 600 eventueel om te
scholen als cipier voor nieuw te bouwen gevangenissen.
•RDM, zoveelste sanering, nu onder 'bedrijvenredder' Joep van
den Nieuwenhuyzen opnieuw ontslag voor 500 man.
•DSM 800 tot 1000 banen weg door reorganisatie.
•Fokker schrapt 2118 banen (1789 gedwongen ontslagen).
•Shell Pernis 500 banen minder.
•Dow Chemical 300 man eruit.
•KLM 500 man eruit.
•NV Luchthaven Schiphol. Bijstellen investeringen.
•Nedcar. Mogelijk voor 800 medewerkers gedwongen ontslag.
•Philips, reorganisatie en ontslagen, ondermeer bij PDM in
Oosterhout (235 man).
•Wapenproducent Eurometaal Zaandam ontslag 300 man,
•Frico Domo Leeuwarden ontslag 500 man.
•NS, 3500 banen weg, gespreid over vijf jaar.
•European Bulk Services, Rotterdam. Rebrganisatie met het
verdwijnen van 232 banen zonder gedwongen ontslagen.
•Unilever, reorganisatie hoofdkantoren in Londen en Rotterdam
verminderen van in totaal 1800 tot 1075. Het concern verwacht
dat 'het mogelijke aantal ontslagen tot een minimum kan worden
beperkt'.
•Bank Mees Hope fuseert met Pierson, Heldring Pierson en
schrapt 450 banen.
•Buil, Frans automatiseringsbedrijf in Amsterdam. Ontslag 20
man. Bedrijf wil personeel in de periode 1994-1997 terugbrengen
van 700 naar 400 werknemers.
•Hoogovens, reorganisatie met de de hardste klappen bij dochter
bedrijf in Maastricht. Van de 130 arbeidsplaatsen verdwijnt de
helft.
•Uitgeverij Lekturama (Breda) fuseert met NTI (Roosendaal). Per
1 maart, 40 van de 130 banen weg.
•Norit, producent van actieve koolstoffen in Amersfoort. Ontslag
voor 75 tot 125 mensen door 'winstval'.
•Bij Hendrix' Voeders in Heijen verdwijnen de komende drie jaar
45 banen.
•Menken Oud-Gastel, 50 man ontslagen
•ETW (Electro Technische Werkvereniging) Breda, ontslag voor
40 werknemers.
Wie de cijfers uit deze verre van complete lijst optelt komt al
gauw aan 10.000 ontslagen in twee maanden tijd.
Daarbij komt nog dat de regis
tratie van het CPB de echte
werkloosheid onderschat.
De export, een van de belang
rijkste pijlers van de economie,
daalt, vooral omdat het bij onze
belangrijkste afnemers ook niet
zo best gaat.
De EG-landen nemen 75 pro
cent van onze export af. Duits
land is de belangrijkste klant,
gevolgd door België, Engeland
en Frankrijk. Buiten de EG kijn
de VS en Japan de belangrijkste
afnemers.
Wie z'n spullen niet in het bui
tenland kwijt kan, valt terug op
de eigen markt.
Maar kunnen wij die extra tv
nog kopen om Philips uit het
dal te helpen? Afwachten! Vol
gens het CPB gaan we een
moeilijke tijd tegemoet en daalt
de koopkracht volgend jaar met
2 procent. Uitkeringstrekkers
en minima gaan er dit jaar al op
achteruit. Dat betekent dat we
moeten accepteren dat er voor
lopig een einde komt aan de
groei.
De kranten van de afgelopen
twee maanden bieden een lita
nie van economische treurnis:
Dow Chemical staat op verlies,
Akzo voorspelt verlies, DSM
staat op het randje van rood.
Het als handelsnatie groot ge
worden Nederland heeft een
aardige groot-industrie opge
bouwd.
De zwaartepunten van die in
dustrie liggen in de chemische
procesindustrie en het agro-in-
dustrieel complex. Vooral in de
chemie vallen de klappen.
Dan zijn er de producenten van
kapitaalgoederen zoals DAF en
Fokker, die van de export af
hankelijk zijn. Kleinschaligheid
breekt hun gebrek aan weer
stand. Zij kunnen niet, zoals
echte multinationals over gren
zen heen met vestigingen schui
ven om loonkosten te ontdui
ken.
Crisis toen
Economie is een fenomeen met
golfbewegingen. Die bewegin
gen bepalen het niveau van de
maatschappelijke welvaart: de
conjunctuur.
De laatste recessie dateert uit
begin jaren '80.
Toen waren er duidelijke oorza
ken aan te wijzen: de uit de
hand gelopen consumptie van
de jaren '70 gecombineerd met
een exploderende kredietverle
ning en uit de hand gelopen
consumptie. Om met prof. dr.
Kolnaar te spreken: „We vraten
alles op en hielden schuld
over."
De op schuld gebouwde wel
vaart stortte in.
In de periode 1981 tot 1984
gingen 27.000 bedrijven failliet
en kwamen er in Nederland
150.000 werklozen bij. Het eer
ste kabinet Lubbers bestreed de
crisis met een strakke bezuini-
gingspolitiek. Een van de be
kendste maatregelen was de
korting op de ambtenarensala
rissen.
De oorzaken?
Toen: het leven op krediet.
En nu?
„Inzakkende wereldhandel,"
43, 4645 GB Putte. Aannemer B. en U
van bouwwerken in ruimste zin h!"
woords. oes
68625 Dirk van Dongen holding B V fw
meeriaan 12 B, 4819 BE Breda. Behe»
maatschappij/pensioen B.V
68626 Edwin van Noort holding B V vaii,„
nierslaan 72, 4834 cj Breda. Beheerma»!'
schappij/pensioen B.V.
68627 Car hi-fi drive in. Boulevard 83.be
4701 ER Roosendaal. Verkoop, t.w detail
handel, van gebruikte car hi-fi apnaraim,,
68628 Firma W.M.A. Wilbrink, BovendL
64, 4707 zt Roosendaal. Het optreden iï
vennoot in de vennootschap onder firma
firma Wilbrink (zie de inschrijving in hei
handelsregister te Middelburq, do««,
nummer 23713). iw'
68629 A. van Beek jr., De Beyerd 43 4»i,
GZ Breda. Onder de handelsnaam- A) e»
ploitatie van een africhtingsstal van sport
paarden. B) onderaannemingsbedriif in
grond- en straatwerk.
68630 „POL" IMPEX, J. Edelstraat 7 A 4Qii
GG Breda lm- en export van-, alsmede
groothandel in driedimensionale schilde
rijen.
68631 E. Moonen textiel, Hogestede 103
4701 JE Roosendaal. Groot- en detailhandel
in partij- en ongeregelde goederen.
68632 Drager van Enschot juridisch ad-
viesburo, Souvereinstraat 8, 4903 RH 0os-
terhout NB. Juridisch- en organisatie-ad
viesbureau.
68633 TABA, Planciusplein 39, 4812 SE
Breda. Groothandel in vlees en vleesnm
dukten. K
68634 Health-line, Asterdkraag 71, 4823 GC
Breda, lm- en export van en groothandel in
voedingssupplementen t.b.v. sportscholen
en aanverwante artikelen.
68635 Attent Markt Riep, Markt 19,4758 BL
Standdaarbuiten. Detailhandel melk en zul-
velprodukten, kaas/vleeswaren, brood/
banket, a.g.f. en overige kruidenierswaren
68636 Kaashandel Muys-Peeters, Mezen-
donk 36, 4711 KR St. Willebrord. Groothan
del in kaas en aanverwante produkten.
68637 Vinos management B.V., Cameedijk
11,4706 EG Roosendaal. Het verrichten van
managementactiviteiten, het deelnemen
j in-, het voeren van direktie over-, het
financieren van- en het samenwerken met
andere ondernemingen en/of vennoot
schappen, het verkrijgen, exploiteren, enz.
68638 Café-cafetaria „De Boemel", Oost-
vaardeke 50, 4731 JW Oudenbosch. Café
cafetaria.
SrfTS® De Wo'f. Staartsestraat 55
4635 RC Huybergen. Manege.
68640 Handelsonderneming Rens West-
landse Langeweg 21,4651 PD Steenbergen
Handelsonderneming. t.w. groothandel
in partijgoederen.
a»^!rrancder ,Ham ï,rillen B v- Markt 87,
4875 CC Etten-Leur. Uitoefenen opticiens-
bedrijf, optreden als refractionist, uitoefe
nen detailhandel in brillen, barometers
optische instrumenten, contactlenzen en
aanverwante artikelen.
can.pacific
chevron
chiquita
chrysler
citicorp
cons.edison
digit.equipm.
dupont nemours
eastman kodak
exxon corp
ford motor
gen. electric
gen. motors
goodyear
hewlett-pack.
int. bus.mach.
int. tel.tel.-
kim airlines
mcdonnell
merck co.
mob/l oil
penn central
philips
primerica
royal dutch
sears roebuck
sfe-south.pac.
texaco inc.
united techn.
westinghouse
whitman corp
woolworth
15V4 15
8iy« m
14 14V*
38% 37%
29% 28
35% 35%
43% 42
48% 48%
54% 52%
65% 66%
52 51%
89% 88
37% 37%
75% 74%
75% 73
51 52%
80% 79%
15% 15%
56% 55%
34% 34
68% 68%
26% 26
13% 13%
44% 45%
89%, ,89%
54 52%
14% 14%
62% 63%
47% 46%
14% 14%
14 14%
31% 30%
Goud
onbewerkt
bewerkt
Zilver
onbewerkt
bewerkt
19,310-19,910 per kg
21,510 per kg
190-260 per kg
300 per kg
vk vorige koers
sk slotkoers gisteren
a laten
b bieden
c ex claim
e gedaan/bieden
d ex dividend
f gedaan/laten
g bieden en ex dividend
h laten en dividend
k gedaan en laten ex dividend
I gedaan en bieden ex dividend
52,50
230
2,90
3,00
95,00
750
3,50 b
3,40
180,00
1162
2,30
1,80
185,00
312
0,60
0,40
195,00
500
0,30 a
0,10
175,00
211
7,80 a
6,80 b
190,00
297
0,90
0,90
185,00
391
3,10
3,00
190,00
207
1,65
1,60
190,00
287
6,00
5,50
180,00
434
1,40
1,80
180,00
241
3,40
4,00
80,00
274
0,50
0,50
135,00
264
3,40
3,40
315,00
351
4,30
4,00 a
320,00
502
1,90
1,50
310,00
433
1,00 b
0,90
315,00
722
2,10
2,10
315,00
282
6,00
6,30
350,00
222
5,00
5,70
360,00
350
2,80
3,40
25,00
527
1,70
1,60
65,00
683
1,70
1,80
30,00
352
1,00
1,00
25,00
240
6,00
5,40
30,00
683
2,80
2,60
27,50
213
0,30 b
0,40
22,50
300
0,60
0,60
25,00
284
1,20
1,10
97,00
1005
3,00 a
2,30
100,00
1000
UO a
0,65
97,00
2000
0,60 a
0,55
107,00
2005
1,70 a
1,15
100,00
2024
6,00
6,10
17,50
227
7,30 a
7,00
20,00
378
4,90 a
4,50
22,50
399
2,40
2,10
25,00
223
0,50
0,40
22,50
876
3,40
3,10
25,00
1201
1,70
1,60
27,50
427
1,40
1,40
30,00
675
0,70
0,70
22,50
1119
8,20
8,00
22,50
500
0,10
0,10
25,00
663
2,00
2,10
27,50
280
3,50
3,50
22,50
533
3,30
3,40
135,00
204
28,30
28,50 a
160,00
903
16,00
15,80
35,00
500
2,20
2,20
foto anp
dan maar even niet zeuren over
financiële tekorten. De kost
gaat voor de baat: „Zo'n maat
regel betekent even een hoger
begrotingstekort, maar dat
moet de overheid dan maar er
gens anders terughalen. Door
middel van een milieubelasting
bijvoorbeeld. Daar moet in de
toekomst belastingtechnisch het
zwaartepunt liggen, bij het mi
lieu. Dus ook andere produkten,
minder'auto's,' meer fietsen en
meer pianospelen."
Gewaagd en simpel, te simpel
wellicht, want wie garandeert
dat zo'n milieubelasting niet
'gerepareerd' wordt via hogere
looneisen en dus weer leidt tot
hogere loonkosten die ergens
afgewenteld moeten worden?
De economische geschiedenis
lijkt voor evenveel uitleg vat
baar als het evangelie.
Colijn die in de jaren '30 koppig
op de lijn van de harde gulden
blijft zitten met als oogst een
gigantische werkloosheid, Lub
bers die begin jaren '80, met
succes, kiest voor rigoreuze
overheidsbezuiniging.
Diezelfde Lubbers die in de ja
ren '90 opnieuw kiest voor be
zuiniging èn verdere privatise
ring.
De historicus prof. Veragtert uit
Tilburg: „Je kunt hoge over
heidsuitgaven afremmen door
privatiseren, zoals in Engeland.
Dat leek goed te gaan. Nu is het
er een puinhoop met 3 miljoen
werklozen. Aan de andere kant
is er in Nederland, in de politie
ke context, maar een heel kleine
marge om uitgaven te doen
waarmee je werkloosheid kunt
bestrijden. Oplopende over
heidsschulden betekenen óók
een verdere ontreddering van de
economie."
Wie geeft het bevredigend ant
woord op de vraag: wat is de
toekomst van onze portemonee?
Tja, zoveel economen zoveel
hooggeleerde meningen.
„Dat is het frustrerende van dit
vak," zegt SER-lid Kolnaar,
zelf algemeen econoom en ver
bonden aan de Katholieke Uni
versiteit Brabant: „Het hangt
gewoon van je diagnose af welk
medicijn je kiest."
Hij heeft zijn oplossingen voor
de crisis van '93 keurig op een
rij. Het komt erop neer dat we
ons een beetje in moeten hou
den.
Kolnaar: „Allereerst hoop ik op
Brussel. Dat ze vanuit de EG
kunnen zorgen voor extra be
stedingen. Dat is effectiever dan
dat ieder voor zichzelf zit te
klunzen. Nederland is een klein
landje, Kok kan het niet zelf
oplossen. Helaas zit het er niet
in dat de EG voor die test
slaagt, dus moeten we het pro
bleem zelf te lijf. Bezuinigen bij
de overheid is niet slim. Dat
zorgt voor nog minder aktivitei-
ten. De kosten laag houden, dat
is het! De sleutel van het hele
verhaal ligt bij de vakbonden.
Lukt het ze om de eisen beperkt
te houden bij de komende lóon-
ronde, dan denk ik dat onze
Nederlandse economie wel sterk
genoeg is om weer omhoog te
krabbelen."
de stem
Door onze redacteur
Paul de Schipper
DE WERKLOOSHEID
stijgt in snel tempo. Het
aantal aanvragen voor
collectief ontslag, meer
dan 20 werknemers, groeit
explosief.
Een schatting op basis van nog
onvolledige cijfers toont dat het
aantal banen in grote indus
triële bedrijven in amper drie
maanden met meer dan 10.000
is gedaald.
Het werkelijk banenverlies is
hoger, want bij de DAF-ontsla-
gen bijvoorbeeld zijn de nieuwe
werklozen bij leveranciers van
bouten en moeren niet meegere
kend.
Evenmin rekent minister De
Vries van Sociale Zaken al die
kleine ontslagen mee: waar het
om minder dan twintig man
gaat. Je zult er maar bij horen.
De niet collectieve ontslagen
zijn met 50 procent gestegen in
vergelijking met een jaar gele
den.
Volgens het Centraal Plan Bu
reau (CPB) dreigt het aantal
werklozen dit jaar en in 1994 op
te lopen met nog eens 117.000.
Binnen veertien dagen heeft het
CPB die schatting met 10.000
naar boven bij moeten stellen.
Wat werkloosheidstoename be
treft, snijdt de huidige crisis, in
dat geval, dieper dan de Tweede
Oliecrisis in het begin van de
jaren '80. Volgens het Centraal
Plan Bureau is de werkloosheid
zelfs 'onbeheersbaar.'
In 1992 zag het er nog redelijk
uit. De economie groeide met
1,5 procent. Wat gebeurde er
toen?
Prof dr. A.H.J. Kolnaar eco
noom en lid van de Sociaal
Economische Raad: „In septem
ber kwam het keerpunt. De we
reldhandel zakte in, terwijl te
gelijkertijd een chaos ontstond
up de wisselmarkten. Engeland
en een paar Zuid-Europese lan
den devalueerden hun munt,
waardoor hun produkten goed
koper werden en die van ons
dus automatisch duurder. De
wereldhandel bepaalt de Neder
landse export. Die liep terug.
Dat leidde weer tot een lager
nationaal inkomen, minder in
vesteringen en dus minder
werkgelegenheid. Toen moesten
we naar verhouding steeds meer
van dat dalende nationaal inko
ken aan arbeid betalen. De
loonkosten vlogen dus omhoog
en de winsten omlaag. Zo ging
de hele zaak op tilt."
Vanaf september 1992 is de in
dustriële produktie in Neder-
land gestaag verminderd. De
export liep terug van 249 mil-
ini? §u'clen in het recordjaar
1991 naar 246,9 miljard vorig
Het aantal geregistreerde werk-
„ozen was in augustus '92 met
874.000 het laagst in vier jaar.
Binnen een half jaar zijn er
]na 60.000 werklozen bijgeko
men. De cijfers van februari
ijn nog niet bekend, maar in de
Periode zomer 1992 tot en met
Januari 1993 is het cijfer geste
gen tot 328.000.
DAF: 2600 man op straat.
buitenwereld aanwijzen als oor
zaak van de onttakeling van
hun concern: de overheid, de
banken, de lonen, de bonden, de
concurrentie, het Oostblok.
Nooit de managers!
Dat de DAF-top blunderde toen
het bedrijf in 1988 het noodlij
dende Britse Leyland overnam
1 en daarmee het failliet van het
bedrijf inluidde, is met de man-
t tel der liefde bedekt.
"Aardig is ook de gang van za
ken bij het weinig florerende
Nedlloyd waar bestuursvoorzit
ter Rootliep de te kritische aan
deelhouder Torstein Hagen uit
kocht met een greep in de pen
sioenkas van het personeel.
Defensief, statisch ondernemen
van regenteske bestuurders?
'Dynamiek en daadkracht' zijn
sleutelwoorden gelooft dr. Wis
se Dekker, president-commissa
ris van Philips. Tegenover De
Telegraaf verklaarde Dekker
dat Nederland in een noodsi
tuatie verkeert: „Het is een
compromissenland geworden,
waar de terreur van de toleran
tie elk initiatief doet verzanden.
Het moet consequenter, harder
en sneller. Een zakenkabinet
moet prioriteiten stellen."
Een andere koers meent ook
minister Andriessen: industriële
vernieuwing. Andriessen in een
recente notitie aan de Tweede
Kamer: „We zullen enerzijds
het innovatieproces moeten sti
muleren en anderzijds het ni
veau van de techniseh-weten-
schappelijke infrastructuur
moeten opkrikken."
Tijdelijk
Meer dynamiek! Dat is één me
dicijn. Wat kan er nog meer
gedaan worden?
De Nijmeegse econoom A.
Knoester: „Haal de groei uit de
collectieve lasten en het begro
tingstekort. Een nullijn in de
loonontwikkeling? Daar ben ik
tegen."
Hij bevestigt de visie van 'de
vertraagde groei': „De economi
sche groei is nu misschien wel
wat lager, maar niet negatief.
Daar mogen de lonen best van
mee profiteren."
„Niet doen," reageert SER-lid
Kolnaar „matigen! Loonmati
ging biedt ruimte voor nieuwe
investeringen. Het leidt tot la
gere rente en minder inflatie,
dus verbetert het onze concur
rentiepositie."
Volgens de econoom prof. A.
Heertje is er al sprake van een
keerpunt: „Bedrijven gaan een
andere koers varen, werken de-
centraler, flexibeler. Dat kost
ontslagen en heeft werkloosheid
en een tijdelijke economische
terugval tot gevolg. Dat is niet
erg."
Econoom J. Pen pleit voor een
andere economische en politie
ke structuur: „Om te beginnen
moet de loonbelasting van on
deraf afgeschaft worden. Dat
betekent goedkopere arbeid,
hogere werkgelegenheid èn ho
gere produktie."
Afschaffing van de loonbelas
ting?
Je hoort ze brommen op het
Binnenhof.
Volgens Pen moeten Lubbers cs
Wat is er aan de hand met Nederland? Reorganisaties
en ontslagen waaien dagelijks als confetti uit de
kranten. „Het is nog nooit zo erg geweest," zegt
Lubbers. De koopkracht dreigt in te storten. De
economie kreunt. Alle tekenen wijzen op een snelle
verslechtering. Bij duizenden lopen arbeiders voor de
laatste keer de poort uit. Zonder baan, zonder
toekomst, zonder zekerheid, steunend op het skelet
van de verzorgingsstaat waarvan de sociale zekerheid
verloedert tot een luxe consumenten-artikel.
En de economen. Weten die precies wat er aan de
hand is? Analyses genoeg, oplossingen is een ander
verhaal. „Matiging," zegt SER-lid prof. Kolnaar, „de
sleutel ligt bij de bonden." Gematigd is alvast zijn
optimisme, al gelooft hij dat het herstel eraan komt.
1 I tnua 1.0 rró-ü'j' ,8
Om met Leen Jongewaard te spreken: „Kom Kees,
het is maar tijdelijk, 't zal wel weer overgaan."
zegt SER-lid Kolnaar.
Een te luxueus sociaal stelsel,
heet het bij ondernemers.
Te hoge loonkosten, klinkt het
in dezelfde kring.
De nuance komt van minister
Andriessen: „Gegeven de kleine
thuismarkt is in Nederland een
industrie tot ontwikkeling ge
komen die naar internationale
maatstaven een beperkte
schaalgrootte heeft."
Mooie woorden als je een ont
slagbrief in je hand hebt.
Euforie
Is de huidige terugval vergelijk
baar met die Tweede Oliecrisis?
Een vraag voor economen.
Prof. Karei Veragtert doceert
economische geschiedenis aan
de Katholieke Universiteit Bra
bant.
Crisis? „Noem het eerder ver
traagde groei," zegt hij, „in ie
der geval niet genoeg groei om
de werkgelegenheid te handha
ven. Een tweede aspect is dat
we in de jaren '88 en '89 een
goeie groei gehad hebben plus
de euforie rond de opening van
de Oosteuropese markt. Dat is
een tegenvaller, want die markt
is versplinterd, biedt slechts on
zekerheid."
Volgens Veragtert zijn we eco
nomisch terug bij het begin van
de jaren '80: „Zij het in andere
vorm. Toen waren er hoge uit
gaven en een sterke loonstij
ging, nu is er een politieke en
monetaire onzekerheid en een
Bij RDM verdwijnen 500 arbeidsplaatsen. foto anp
hoge rente die investeringen
remt. De arbeider in zijn wo
ning merkt dat omdat de baas
minder investeert. Het geld is te
duur en uiteindelijk kan hij
daardoor minder uitgeven."
Hoge rente? Die daalt toch?
„Nee," zegt collega-econoom
Kolnaar „de lange termijnrente
is hoog omdat op de wereld
markt gebrek is aan Tang geld',
vooral bij Derde Wereld-lan
den, maar ook in Duitsland en
de Verenigde Staten. Mede on
der invloed van de crisis is er
vraag naar lang kapitaal. Bo
vendien houdt de Duitse Bun
desbank die rente nog hoog om
dat ze de inflatie wil bedwin
gen. De korte rente zal mis
schien nog wat dalen omdat de
inflatie lijkt mee te vallen."
Managers
Gaat deze crisis zo lang duren
als tien jaar geleden?
De bedrijven zijn somber.
VNO-voorzitter Rinnooy-Kan
voorspelt 'een nationale verar
ming'.
Maar volgens topambtenaar
Van Es van het Ministerie van
Economische Zaken kunnen
juist de bedrijven het nodige
doen. Hij vindt dat de onderne
merscultuur moet veranderen:
„We hebben lef en creativiteit
nodig. De economie mist dyna
miek."
Sommige critici beamen dat en
wijzen dan naar de bedrijfsbe-
stuurders die immer de boze
