El
weekend
Gasdruk op Wadden neemt toe
Mijnbouwprofessor: 'Boren met
respect voor milieu mogelijk'
Mi
E4
ge honden,
aan staan,
it gesneden
rant zonder
lissen!
De vraagstelling lijkt zo simpel.
Een keus tussen natuur en
milieu aan de ene kant. En gas
en geld aan de andere. Het
antwoord blijft steken in het
zuigende slijk van het Wad.
Iedereen kent de kostbare schat
van de Wadden: een
internationaal erkend uniek,
onmisbaar en nog vrijwel
ongerept natuurgebied. Het is de
schoonheid van het slik. Van
zandplaten, prielen en
stroomgeulen. Stille wijdtes,
zonnebadende zeehonden,
fouragerende en uitrustende
vogels, kraamkamer van vis.
Milieuclubs
weigeren te
geloven dat
hun strijd een
gevecht in de
achterhoede is
De harde lobby
heeft merkbaar
effect op
het aantal
voorstanders
van boring
DE STEM
ZATERDAG 3 APRIL 1993
Door Rinze Brandsma
Dit jaar moet een moei
lijke beslissing geno
men worden. Gaan we
de onzichtbare schat
ten van de Waddenzee
aanboren? Brengen we
daar de zichtbare schatten mee in
gevaar? Na de zomer wil het kabi
net zijn besluit nemen, of na een
uitstel van tien jaar ('moratorium')
in 1994 de aardolie- en gasmaat
schappijen hun concessies waar
mogen maken en tot boren in en
gas winnen uit de Waddenzee mo
gen overgaan. Binnenkort begint
de regering overleg met de maat
schappijen.
Niet boren in de Waddenzee, de
natuur wint van het profijt: dat
was tot voor kort zo duidelijk als
Wad. Het leek er steeds op, dat
Kamer en kabinet aanstuurden op
verlenging van het moratorium, de
stop op boren naar en produceren
van aardgas uit de Waddenzee.
Ook de oliemaatschappijen reken
den er op dat voor hen de Wadden
zee taboe zou blijven.
Maar in heel korte tijd is dat
helemaal niet zeker meer gewor
den. Een harde lobby en ferme
uitspraken van de Nederlandse
Aardolie Maatschappij (NAM) en
de Nogepa (Nederlandse Olie- en
Gas-Exploitatie en Produktie As
sociatie) hebben merkbaar effect.
'De race is al gelopen,' meent een
ingewijd Noordelijk lobbyist. Als
kegels in een spel lijkt de ene na de
andere minister gevallen voor de
miljarden aan aardgas die uit de
Waddenzee te halen zijn. De gas
druk op de Wadden neemt sterk
toe.
Natuur- en milieuclubs geven ver
eend tegengas. Dat hun strijd een
achterhoedegevecht is weigeren zij
te geloven. Nee, zegt de Wadden
vereniging, de strijd om het Wad is
nog in volle gang en de bewindslie
den zijn nog niet door de bocht.
Immers, de teneur van alle hoorzit
tingen is dat de beslissers (zoals
ministers en Kamerleden) nog niet
voldoende informatie en harde ar
gumenten hebben om verantwoord
besluiten te kunnen nemen. Dus is
verlenging van het moratorium no
dig, voor zeker een jaar of vijf.
Want het 'voorzorgprincipe' staat
voorop: bij twijfel niet doen, het
natuurreservaat is er te kwetsbaar
en onvervangbaar voor. En de te
genstand in het Noorden is massief.
Beslissen over het Waddengas is
lastig. In de uitwisseling van argu
menten en emoties hebben noch de
voor-, noch de tegenstanders hun
keiharde gelijk kunnen bewijzen of
boren en winnen van gas op het
Wad nu schadelijk voor dat gebied
is of niet. Daarbij lijkt verlenging
van het moratorium slechts uitstel
van executie. De vijf jaar extra
respijt voor onderzoek zal nauwe
lijks nieuwe informatie opleveren
bij wat nu bekend is over de moge
lijke gevolgen van gaswinning. Of
liever gezegd: het zal de grote on
zekerheid over het lot van het Wad
niet veel kleiner kunnen maken.
Verstoring, bodemdaling, ingrepen,
milieugevaren, ze worden pas echt
duidelijk wanneer de maatschap
pijen de (waarschijnlijke) gasbellen
onder de Waddenzee leeg-gaan ha
len. :v
'Ameland, arm* Ameland - wat is er
met je aan de hand, boren ze nou in
je strand,' smartlapte in de jaren
zestig Ben Steneker. Precies twin
tig jaar geleden rijmde Freek de
Jonge in Neerlands Hoop lyrisch
over de Schoonheid van het Wad -
Van het Wat? die bedreigd werd.
Het is niet voor het eerst dat na
tuurbeschermers te hoop lopen te
gen aantasting van de Waddenzee
door de olie- en gasboorders met
hun boortorens, produktieplat-
forms en pijpleidingen.
En op en om 'het Wad wordt ook
allang geboord en gas gewonnen.
Sinds begin jaren '80 staat op het
oosten van Ameland, netjes ver
scholen tussen kunstduinen, een
locatie van de NAM. Ten noorden
van Ameland en Terschelling
wordt geboord en gewonnen. En
onder het beschermde vogeleiland
Griend, naast de vaargeul van Har-
lingen naar Terschelling en Vlie
land, produceert midden op de
Wadden een platform van Elf/Pe
troland sinds ruim vier jaar gas.
Dat gebeurt onder uiterst strenge
milieusparende voorwaarden, die
ook de tegenstanders prijzen.
Maar voorop staat voor hen, dat
met de Wadden het milieubelang
het hoe dan ook moet winnen van
elk economisch belang.
De regionale en nationale beslis
sers en overheden waren het daar
lang mee eens. Ministers Alders
(milieu) riep in april vorig jaar met
de nota Waddenzee nog op tot
strengere regels voor activiteiten in
het gebied. 'Bedrijfsactiviteiten die
bij calamiteiten onherstelbare
schade toebrengen worden niet
toegestaan.'
Op de drielanden-conferentie in
Esbjerg over de bescherming van
de Waddenzee herhaalde in novem
ber vorig jaar een politieke meer
derheid een kamerbrede motie van
eind 1991: streven naar voortzet
ting van het moratorium op gas-,
winning na 1994.
In februari van dit jaar leek Alders
nog, namens het kabinet, voor ver
lenging van het moratorium met
vijf jaar te zijn. Hoofdfunctie van
het Waddengebied zou die van on
gerept natuurgebied moeten blij
ven. Minister Andriessen (econo
mische zaken) zei 'geen verklaard
voorstander van gaswinning in het
natuurgebied' te zijn.
Toen kwam de NAM met progno
ses. Onder de Waddenzee zou tus
sen de 75 en 125 miljard kubieke
meter aardgas zitten; 'goed voor
minstens 8 miljard extra in de
staatskas'. In het Noordfriese An-» --
jum werd een bel van 20 miljard
aangeboord. Een tweede volgde on
der het Lauwersmeer. De kans op
succesvolle boringen in de aan
grenzende Waddenzee leek door de
uitgekiende publiciteit over die
vondsten steeds groter.
„Misschien zit er wel 200 miljard
kuub of meer," zo joeg NAM-direc-
teur Dijkgraaf de verwachtingen
verder op. „Vele duizenden manja
ren werk, miljarden guldens aan
investeringen. Moet de staatskas
dan misschien tien tot twintig mil
jard mislopen? Niet winnen zou de
duurste en meest onnodige milieu
maatregel in de geschiedenis zijn."
Er ligt een fortuin onder de Wad
denzee, zo werd de boodschap.
finister Andriessen gaf ge-
I hoor. Hij zei, boorvergun-
ningen ter opsporing van
l aardgas (te winnen na
1996) te overwegen nabij Schier
monnikoog. Hij onderstreepte de
rechten van de maatschappijen, die
begin jaren '60 eeuwigdurende
concessies kregen en 'hun huis bin
nen willen gaan'. In de verslechte
rende economische situatie kan het
land de aardgasbaten goed gebrui
ken. Bovendien zouden de maat
schappijen, bij eenzijdige verlen
ging van het moratorium, miljar
denclaims kunnen indienen - daar
had Nogepa-topman Mathey in
middels op gewezen.
Nieuw gas zou nodig zijn, nu de
gigantische Groningse gasbellen
van Slochteren voor de helft leeg
zijn. „Anders zitten de mensen in
de Randstad bij strenge vorst met
koude voeten omdat de produktie-
denzee, zo
capaciteit dan niet voldoend%kan
zijn#»4
Minister Kok zei beducht te zijn
voor claims van de gasboorders bij
een hernieuwde boorstop en sprak
een 'niet op voorhand taboe' uit.
Net als premier Lubbers beloofde
hij een 'open en eerlijke afweging',
verlenging van het moratorium is
niet de inzet.
En ook Alders ontkende, in februa
ri uitstel van de gaswinningen be
doeld te hebben: het is voor hem
'bespreekbaar'. Want, zei hij, be
langen van natuur en milieu mogen
niet prevaleren boven die van de
economie. Ooit boren is niet uitge-
isloten. De bewindslieden wezen op
de inmiddels veel milieuvriendelij
ker methoden voor boren, bijvoor
beeld onder een schuine hoek vanaf
het vasteland.
In zijn nieuwjaarstoespraak sprak
ook burgemeester Ouwerkerk van
Groningen zich uit voor gasborin
gen. Wel onder strenge voorwaar
den, en tegen wisselgeld: een regio
naal steunfonds, om de zwakke
noordelijke economie op te peppen
met bijvoorbeeld een betere infra
structuur - waar blijft doortrek
king van de Zuiderzeespoorlijn?
Terwijl het provinciebestuur, bang
voor de gevolgen van boringen,
verlenging van het moratorium
blijft nastreven, riep de Groningse
commissaris van de koningin Von-
hoff 'dat we deze kans in de Wad
denzee niet moeten laten liggen'.
Op 18 maart vergaderde, in de
fraaie Statenzaal van het Provin
ciehuis in Leeuwarden, de vaste
Kamercommissie Zeeën, onder
voorzitterschap van dr. D. Tommei
(D66), dezelfde die ooit riep dat
„Ik denk wel dat boren met respect
voor het milieu mogelijk is. Al kun
je nooit zoiets doen zonder dat het
enige invloed heeft. Boorspoeling
hoeft niet meer schadelijk voor het
milieu te zijn. Net als het opge
hoorde boorgruis is het naar het
land te brengen. Het milieu sparen
is goed te doen, al kost het wel
geld. Het platform aan Zuidwal
Iaat dat zien."
Prof. ir. J. van der Vuurst de Vries,
hoogleraar mijnbouwkunde en pe-
troleumwinning aan de TU Delft,
benadrukt dat zijn afdeling welis
waar studenten opleidt voor mijn
bouw en gaswinning - straks ook in
de Waddenzee - maar dat hij onaf
hankelijk is van de olie- en gas
maatschappijen. Mede dankzij fi
nanciering door de EG. „Wij eten
hun brood niet."
Milieu Effect Rapportages zullen
de bedreigingen van de natuur
sterk beperken, meent hij. Net als
boringen vanaf het vasteland, on
der deviatie: in bochten kwispelend
door de aardlagen boren. Al kan je
daarmee niet ver uit de kust komen
en ontkom je op het wijde Wad niet
aan platforms.
Erg lang wachten met nieuwe put
ten kunnen we niet. „Het Groning
se ga'sveld, waar de druk al sterk
teruggelopen is, moet meer als buf
fer gebruikt worden." Dat de tijd
van tien jaar moratorium niet goed
voor onderzoek gebruikt is, be
strijdt hij. „Wij verwachten de ko
mende jaren geen doorbraken meer
in technische ontwikkelingen, of
veel nieuwe gegevens."
Hij geeft toe dat veel onzekerheden
blijven. „Over bodemdaling en se-
'dimentatie in de Waddenzee is
geen eenduidig antwoord. Het gaat
om natuurlijke processen die niet
in een rekensom te vangen zijn. Pas
tijdens het produceren van een veld
kun je de prognoses verfijnen." De
Delftse hoogleraar mijnbouwkunde
verwacht dat op de Wadden de
verzakking 'in de orde van grootte
van enkele centimeters zal zijn,
zeker niet tientallen centimeters.'
Hij is betrokken bij het Wad. „Ook
ik zie daar het liefst geen boorto
rens. Ook ik wil het daar graag
laten zoals het is. Het 'niet in mijn
achtertuin-syndroom' geldt voor
iedereen." Maar, zegt hij, naast alle
aandacht voor natuur en milieu
moeten we ook denken aan het
nationale economisch belang.
„Het is jammer dat NAM en mi
lieugroepen zo sterk de loopgraven
in gegaan zijn en van daaruit, heel
ongenuanceerd, lelijke dingen naar
elkaar schreeuwen. Laten we liever
aan de gang gaan met goede Milieu
Effect Rapportages."
Dit jaar moet een moeilijke be
slissing genomen worden. Gaan
we de onzichtbare schatten van
de Waddenzee aanborenBren
gen we daar de zichtbare schat
ten mee in gevaar?
FOTO
ERIC WANDERS
'over gaswinning in de Waddenzee
niehmet mij te praten is'. Hij vindt
de verstoring van het milieu in de,
Wadden te bedreigend.
De kamerleden hielden een hoor
zitting, omdat er een nieuwe Pla
nologische Kernbeslissing voor de
Waddenzee moet komen. De meeste
aandacht ging uit naar de kwestie
van het Waddengas.
Waddenadviesraad, dertien vere
nigde milieugroepen en de Stuur
groep Waddenprovincies verdedig
den een verlenging van het morato
rium met zeker vijf jaar. Bodemda
ling, horizonvervuiling, andere
ecologische gevolgen door de acti
viteiten op het stille, wijde Wad: er
zijn nog te veel onzekerheden om
nu voor boren en winnen te beslui
ten. En het Wadgas is ook nog niet
zo hard nodig naast alle andere
aangeprikte gasbellen.
Gronings Eerste Kamerlid Tom
Pitstra, aanwezig voor Groen
Links, zei de discussie een testcase
te vinden. Als aantasting door bo
ren en gaswinnen aanvaard wordt,
is op het Wad het hek van de dam,
zei hij in de wandelgangen. Dan
offeren wij een natuurgebied op en
zullen bijvoorbeeld ook de kokkel
vissers en recreanten weigeren zich
beperkingen op te laten leggen.
Woordvoerders van NAM en Noge
pa noemden vrees voor aantasting
van het milieu kortweg ongegrond.
Zij verklaarden zich bereid tot een
openbaar deskundigendebat om
meer informatie op tafel te krijgen.
Tot kleinschalige, beheersbare ac
tiviteiten op een gering aantal stil
le, hermetisch tegen lekken afge
schermde, boor- en produktieplat-
forms. Tot afzien van het gebruik
van helicopters en wegblijven van
het Wad in de seizoenen dat de
zeehonden zogen en de vogels broe
den. Tegen oplegging van Milieu
Effect Rapportages verklaarden zij
geen bezwaar te hebben.
En wat nou bodemdaling
door gaswinning? Ja, op het
vasteland zakt de bodem
boven leeglopende gas
bellen vele tientallen centimeters.
Bij Ameland zou dat op den duur
26 cm. zijn, maar de nieuwste
prognose van de NAM daarvoor is
maximaal 18 cm. Sinds 1986 is
daar de bodem op het diepste punt
bijna 10 cm. gedaald; het gasveld is
half leeg.
Maar op het Wad wordt, zeggen
NAM en Nogepa, de geleidelijke
bodemdaling gecompenseerd door
'de natuurlijke dynamiek van het
Wadplatenmilieu'.
NAM-woordvoerder Duut gaf
triomfantelijk het voorbeeld van
Elf/Petroland op de Zuidwal. Na
vier jaar van gaswinning lijkt'de
bodemdaling daar hooguit een cen
timeter. En de verzanding door
sedimentatie is enorm. „Ze moeten
er elk jaar baggeren, anders kan de
werkboot niet bij het platform ko
men," gnuifde Duut.
Zuidwal geldt als het grote voor
beeld dat schoon gas winnen mid
den op het Wad kan. De beveiligin
gen op en om het onbemande, van
uit Harlingen bestuurde 'fluister-
platform' zijn indrukwekkend. Mi
lieu-incidenten hebben zich nog
niet voorgedaan.
Na de hoorzitting blijft, namens de
Landelijke Vereniging tot Behoud
van de Waddenzee, mevr. mr. Guus
Durville de onzekerheden rondom
het Wadgas onaanvaardbaar groot
noemen. „Er moeten veel meer ge
gevens komen. Wat weten we van
de sedimentatie, van veranderingen
in de vaargeulen, de zandhonger
van de Waddenzee en de gevolgen
daarvan van de kustafslag van de
Waddeneilanden en Noord-Hol
land? Er zijn geen risico-analyses
gedaan. D,e aanname van bodem
daling is natte-vingerwerk. En je
kunt nog zoveel maatregelen ne
men, een milieu-ongeluk zit in een
klein hoekje."
„De aan- en afvoer van materieel
in de ondiepe oostelijke Waddenzee
is veel moeilijker dan aan de Zuid
wal naast de vaargeul. Ik huiver als
ik denk aan al die rupsvoertuigen
die over het Wad zullen gaan. Gas
winning kén gewoon niet klein
schalig met alle pijpleidingen,
boortorens en platforms. De visuele
verstoring zal, zeker in het oosten,
enorm groot zijn."
Zij eist namens de milieugroepe
ringen vooraf een Beheersplan Die
pe Delfstoffen. Alleen al daarom
moet het moratorium vijf jaar ver
lengd.
Wat doen we met het Wad? De
kans op af en toe koude voeten in
de Randstad of natte voeten voor
de vogels? Ontginnen en te gelde
maken of ongestoord laten van een
uniek natuurgebied en 'wetland'?
De milieu- en natuurgroepen zul
len Tegengas blijven geven. En bij
Greenpeace maken ze de borst al
nat voor acties, zoals vorig jaar
toen de Duitsers op hun deel be
gonnen te boren. Nee, weet de
NAM, succesvol zijn de Duitse gas
boringen in de Waddenzee nog niet
geweest.
