weekend
M;
Verborgen exorcisme in Limburg
Eén keer per jaar herleeft de
negentiende eeuw in Nederland.
Vorige week zaterdag mocht de
toplaag van de Nederlandse
samenleving een avond.lang
onbeschaamd terugverlangen
naar de tijd van voor de Eerste
Wereldoorlog, 'toen het leven
nog minder scherpe kantjes leek
te hebben'. In het chique Grand
Hotel Huis ter Duin in
Noordwijk aan Zee was het tijd
voor 'dé society-gebeurtenis van
het jaar': het Oostenrijks Bal.
Tweeëndertig debuterende
'Jungherren' en 'Jungdamen'
vormden het hoogtepunt van een
avond vol traditie, dans en
glamour. En natuurlijk
romantiek) 'net doen alsof het
leven mooi is'.
Oostenrijks Bal
voert high-society
mee terug naar
vervlogen tijden
'Elitair? Ach, de
gemiddelde
bouwvakker zal
zeggen: dit is mijn
volk niet'
c
ZATERDAG 3 APRIL 1993
Ivan de HKI om de er J
en.
Ben van die Stulemeyerl
vinden in koopgrage J
na de oorlog. BegonnJ
■agentuur in stenen
Trialen, ontwikkelt t
;r-coneern zich al snel
bedrijf. Het bedrijf proj
Ide industrialisatie met
i de grote fabrieken vl
én Etna in Breda. DeJ
omt later IGB te heten.
rles Stulemeyer breil
n concern in alle richtiï
i uit. Hij koopt de Nedel
idse Groente- en VruchJ
neeft een koffiebrandeii
Koffie) en richt de Hol
■Kunstzijde Industrie oÉ
jf heeft hij feitelijk maal
als er 1200 mensen werl
randen. In dat jaar ver|
de HKI aan de ENKA.
br koopt in de jaren twin]
t geheim aandelen in dl
abriek Breda. Het optre]
■en moderne raider dus. I
peert hij een coup uit t
s de Noor Hagen bij Nedl
afloop is ongeveer heil
■I invloed, maar geen conl
Ier verwerft hij wel conl
Ir het bankiershuis Val
let huis dat hem in zij|
len nog had gered van
Fomt voort uit de smeden!
amilie Klep. Officieel beT
ledrijf in 1856. Op de tol
eEtna, dat zich van ijzer-I
•ntwikkelt tot produce™
els en fornuizen, aan duif
■sen werk.
massa-fabrieken staan e
'j eigenlijk pas echt in del
tig en zestig. De Etna, del
le Machinefabriek, de En-I
fjn bedrijven met een klei-l
hd tot bijna tweeduizend]
^aan het werk. De langel
jet eindeloze rijen arbei-1
zijn ook bedrijven die c
gunnen bijhouden. Waariil
wordt geïnvesteerd ill
[>rodukten, in produktie-l
in nieuwe markten. Del
pijgen, de toegevoegdel
let.
begin van de jaren zeven-I
pit de Enka. Het luidt del
drijfsbezetting in Neder-I
(Het is de tijd dat evenl
Idacht aan het einde vanl
falisme en het vrijmaken I
nderdrukte arbeidersklas-!
theorieën van de bloe-|
Iren, die zich Marxistisch I
[olen op de sociale acade-l
ar Enka verdwijnt uitein-l
|h, op de ouderwetse kapi-f
wetten van vraag en|
i kosten en opbrengsten,
kerdwijnt stap voor stap, 1
hveneens. Vroeger lagen de I
aan de rand van de oude I
is aardig te zien wat er nu I
pouwen met kleine bedrij-1
i ambachtelijk industrieel T
Iserend en dienstverlend. I
fnka-complex zitten twee
ebedrijven. De distribu-1
van Breda stamt al van
pleeuwen, toen in Breda
Luik werd overgeslagen
fcn voor Engeland. I
jnka-terrein zit natuurlijk
het grootste bedrijf van
de snoepfabriek van Van
andere grote werkgever
Ibrouwerij van Allied-Bre-1
ferder is er in Breda geen
ïl bedrijf met meer dan
prd werknemers. Ter indi-
stad is sinds 1920 met
luizend mensen gegroeid.
Ijft een stad, die sterk aan I
|eid hangt. Voor de ver-
1 militairen komen de
en docenten terug. Be-
kiezen ook steeds meer
voor Breda, waar zoals
I heeft gedaan, een Bene-
(Ikantoor mooi centraal
in grote lijnen terug bij
lige werkgelegenheid. Be
fabriekscomplexen van
n Etna zijn veranderd in
parkjes. Dat maakt de
minder overzichtelijk
gevarieerder,
aantal historische feite®
het artikel geciteerd uit
Geschiedenis van Breda,
an drs. M. Buijghuisen e.a-
Vanavond geen Glamour
land, geen Catherine Ke-
ijl en geen Jan 'daar zijn
we weer' des Bouvrie. De
'celebrities' die wel zijn
uitgenodigd zijn opera-
en operettegrootheden. De zeven
honderd gasten van het jaarlijkse
Oostenrijks Bal komen niet om ge
zien te worden, ze zijn onder el
kaar.
Zij hebben er 155 gulden per per
soon voor over gehad om er van
avond, tijdens de dertigste editie
van het Oosetrijks Bal in Neder
land, bij te zijn. Decor voor het
'Bal der Bals' is het prestigieuze
Grand Hotel Huis ter Duin in
Noordwijk aan Zee.
Hoewel de organisatie er prat op
gaat dat iedereen welkom is, moet
de overgrote meerderheid van het
publiek toch in de betere kringen
worden gezocht. De samenstelling
van het zogenaamde Jungdamen-
en Jungherrenkomittee, de vrouwe
lijke en mannelijke debutanten,
verraadt het al. Dit is dé bijeen
komst van baronnen, jonkheren en
'Een avond doen alsof
het leven mooi is'
schijn nogal wat geld kost, is dui
delijk. Niet voor niets dragen de
verschillende zalen vanavond de
namen van de hoofdsponsors.
De oorsprong van het Oostenrijks
Bal ligt ergens in de achttiende
eeuw. Het stadsbestuur van Wenen
verbood toen het carnaval op
straat. Het bal werd het alternatief.
In ons land- wonende Oostenrijkers
met een sterke hang naar traditie
en heimwee naar vervlogen tijden
hielden dertig jaar geleden voor het
eerst in Nederland een Oostenrijks
Bal. Het meest traditionele dans
feest dat ons land kent is een
rechtstreekse adaptie van het be
roemde Opernball, dat jaarlijks in
carnavalstijd in de Weense opera
wordt gehouden.
Het Oostenrijks Bal is inmiddels
een van de belangrijkste export-
produkten van de stad Wenen. Ook
steden als New York en Tokio
kennen hun eigen kopie van het
Opernball. Dat Oostenrijk blij is
met deze promotie, mag blijken uit
het feit dat een flinke Oostenrijkse
delegatie, onder wie de burgemees
ter van Wenen en de ambassadeur,
in Noordwijk haar opwachting
maakt.
In vroeger tijden was het bal voor
de adel de gelegenheid om hun
zonen en dochters, die nauwelijks
de deur uit kwamen, aan elkaar
voor te stellen en te koppelen. Die
zogenaamde 'debutanten' openden
de avond met een aantal klassieke
dansen, vol statige passen en be
deesde glimlachjes.
Zinschitz zet het debuteren tegen
woordig 'tussen heel veel aanha
lingstekens'. „De tijd dat op die
manier zonen en dochters door de
ouders als huwelijkswaar werden
aangeboden is natuurlijk al lang
voorbij. Nu komen jongeren van
zelf met elkaar in contact."
De debutanten, meisjes van onge
veer twintig en jongens die meestal
enkele jaren ouder zijn, zijn niet
meer de wereldvreemde jongeren
zonder zicht op de buitenwereld,
maar studenten die het andere ge
slacht ook zonder dit feest wel eens
van dichtbij zien. Ze studeren vrij
wel allemaal en zijn meestal lid
van exclusieve studentencorpora,
zoals het Leidse Minerva.
Op de eerste etage van Huis ter
Duin ligt de gemiddelde leeftijd
echter een stuk hoger dan die op
een studentengala. Het Oostenrijks
Bal is misschien door de hoge en
treeprijs vooral een samenkomst
van 50-plussers.
Op deze zaterdagavond krioelen
zevenhonderd zwarte smokings,
rokkostuums en bontgekleurde
baljurken door elkaar. Dienbladen
met een keur aan betere Oosten
rijkse wijnen gaan rond. De gangen
en zalen zijn opgesierd met spe
ciaal uit Wenen ingevlogen bloem
stukken, de champagneflütes staan
klaar, topkoks werken aan het la
ter op de avond te presenteren
buffet en de dansers van de Weense
Opera bereiden zich voor op hun
optreden. Vanavond moet alles
mooi zijn.
De debutanten zijn uitgedost in
zwarte rokkostuums en maagdelijk
witte baljurken. Weken van oefe
ning zijn vooraf gegaan voordat de
'Jungherren' en 'Jungdamen' van
avond voor het aan de rand van de
dansvloer toegesnelde publiek hun
debüut mogen maken.
Operazangeres en gastvrouw
Margret Cahn moet het pu
bliek herhaaldelijk manen
toch vooral voldoende
ruimte te maken voor de dansers en
danseressen. Bijna drie kwartier
later dan gepland openen de zes
tien zenuwachtige paren de avond
met een klassieke polonaise, een
polka, de Quadrille uit Die Fleder-
DoorAngela Copier err Peter Smolders
alles wat minimaal een dubbele
naam op zijn visitekaartje heeft
staan.
Al zijn de koetsen op de parkeer
plaats vervangen door auto's uit de
hogere prijsklassen, eenmaal bin
nen lijkt de tijd tachtig jaar te
hebben stilgestaan. De heren zijn
in rokkostuun of smoking, de da
mes in enkellange avondjurk en
behangen met de familiejuwelen.
Het Bal staat nog steeds bol van
bijna vergeten tradities.
Voorzitser Mia Zinschitz-Wasse-
naar van de Stichting Oostenrijks
Bal: „Dit is een heel ouderwets
feest en dat is ook precies de be
doeling. Het is een feest voor men
sen met heimwee naar de tijd van
voor de Eerste Wereldoorlog. Toen
leek het leven wat minder scherpe
kantjes te hebben. Nu is het alle
maal zo cru. Maar vanavond heerst
de romantiek. En romantiek is:
doen alsof het leven mooi is."
Dat het in stand houden van die
maus en de Kaiserwalzer vah
Strauss.
Sommigen houden hun gezicht
strak in de plooi, anderen lijken
moeite te hebben hun lach in te
houden, later geven ze toe dat de
enorme toestroom van de overige
gasten en de spiegelgladde vloer de
zenuwen nogal op de proef stelden.
Terwijl de gasten hun tafels weer
opzoeken en de champagnekurken
van de magnumflessen knallen,
legt een opgelucht^ debutante uit
waarom ze meedeed. De 24-jarige
Edelgard Baronesse van Utenhove
studeert kunstgeschiedenis in Lei
den. Haar oudste zus debuteerde
tien jaar geleden ook al op het
Oostenrijks Bal. Haar ouders sti
muleerden haar om ook de 'uitda
ging' om traditioneel te debuteren
aan te nemen. Een huisgenote die
zich ook aanmeldde deed de rest
van het werk. „Ik was vooral
nieuwsgierig, ik stelde me er wei
nig bij voor."
Caroline Meijer (21), studente com
merciële economie in Utrecht: „Dit
is veel leuker dan een studentenga
la. Ik ben met een paar vrienden
gekomen, maar had het alleen ze
ker ook gedaan. Hier méék je
vrienden." Organisatrice Zinschitz
gelooft dat de debutanten 'het leuk
vinden om mooi te zijn, opvallend
mooi.' Daarnaast zijn het fervente
dansers.
Het debuteren is dan wel het meest
in het oog lopende aspect van de
avond, er gebeurt meer. Operaster
ren Margret Cahn, John Dickie en
Elisabeth Kales, leden van het
Weense Opera Ballet en verschil
lende orkesten zorgen voor enter
tainment, de Oostenrijkse topkok
Wolfgang Weissman voor de buf
fetten, waar de gasten specialitei
ten uit zijn geboorteland krijgen
voorgeschoteld. De Vinotheek Au
stria brengt haar beste wijnen aan
de man.
In de zalen en de foyer vermaken
de jurist, de baron, de captain of
industry en de jonkvrouwe zich tot
diep in de nacht uitstekend. Ook
zonder de verplichte titel blijft het
feest een evenement voor een ex
quise publiek. Reclame wordt niet
gemaakt, mond-tot-mond-reclame
in de hogere kringen lokt het
grootste deel van het publiek.
Hoewel de werkster van
Zinschitz ook aanwezig is
(„Die vindt het énig en
vroeg me of ze ook kon
gaan. Dus heb ik haar voor haar
verjaardag twee kaarten gege
ven."), zal het publiek van 'dé
society-gebeurtenis van het jaar'
waarschijnlijk nooit een doorsnee
van het Nederlandse volk worden.
Debutant Waldo Zeldenrijk: „Eli
tair? Ach, de gemiddelde bouwvak
ker zal zeggen: 'dit is mijn volk
niet'. De één hoort bij de ene club,
de ander bij de andere. Dat selec
teert zich vanzelf. Dit is mijn
club." Caroline Meijer: „Ik vind het
wel jammer dat door de hoge prij
zen bijna geen studenten komen."
De Stichting Oostenrijks Bal wil
graag benadrukken dat dit festijn
anders is dan andere luxe party's.
Promotor Alec Bergsma: „Dit is
geen party a la Gert-Jan Dröge,
,nee."
Ondanks de hoge tarieven voor
entree en consumpties hebben ze
venhonderd gasten hun weg naar
het vijfsterrenhotel gevonden en
kijken velen van hen al reikhalzend
uit naar de volgende editie. Wat
trekt hen aan? Baronesse Van
Utenhove, moeder van de debutan
te: „De sfeer is zo mooi, zo zacht."
Waldo Zeldenrijk: „Andere gala's
zijn vaak gewoon luxe feestjes. Dit
is een écht gala. Hier stroomt echte
champagne, niet iets wat er op
lijkt."
Zinschitz: „Hier kan iedereen even
wegdromen, even alles vergeten.
Een Oostenrijks spreekwoord zegt
immers: 'Glücklich ist, wer
vergipt'."
Dé society-gebeurtenis van het
jaar: het Oostenrijks Bal.
Tweeëndertig debuterende 'Jung
herren' en 'Jungdamen' vormden
het hoogtepunt van een avond
vol traditie, dans en glamour.
FOTO J.W. ZAALBERG
I VERVOLG VAN WEEKEND 1
t
aar er schuilt volgens Van
Uden ook gevaar in exor-
cisme: „Wat daar in het
[trappistenklooster in Te-
gelen gebeurt, valt hopelijk nog
binnen de marges, maar er vinden
ook exorcismen plaats waarop to
taal geen controle of correctie mo
gelijk is. Dan is de kans op ontspo
ring levensgroot. In Italië zijn nog
al wat particuliere beunhazen ac
tief als exorcist. Als zo iemand zich
vergrijpt aan een 'bezeten' vrouw
of er puur op uit is haar uit te
horen over allerlei seksuele details,
dan is er achteraf geen verweer
mogelijk. Een medisch tuchtcollege
voor het alternatieve circuit be
staat niet."
Van Uden toont een videoband met
een potsierlijk voorbeeld van beun-
haas-exorcisme. Een Italiaanse
exorcist behandelt in zijn huiska
mer een vrouw. De man houdt zich
echter totaal niet aan de kerkelijk
voorgeschreven riten en teksten.
Hij zwaait wat met een kruis,
sprenkelt wat wijwater en prevelt
wat namen: 'Heilige Jozef, Heilige
Maria, Heilige Matthias'. Als zijn
lijstje heiligen op is, gaat hij van
lieverlee maar verder met: 'Heilige
maandag, Heilige dinsdag, Heilige
woensdag...'
Maar godsdienstpsycholoog Van
Uden waarschuwt niet alleen voor
beunhazerij. Ook priesters hebben
vaak onvoldoende kennis van psy
chologie om adequaat te kunnen
reageren en interpreteren.
Van Uden: „Als die vrouw bij pater
Amedeus in Tegelen zegt: 'Kijk
naar mij hoe mooi ik ben', leest de
pater gewoon verder in zijn bijbel
teksten. Waarschijnlijk in de ver
onderstelling dat het de stem van
de duivel is, die hem probeert te
verleiden. Een psychotherapeut
zou juist doorvragen waaróm de
vrouw bekeken wil worden. Hij zou
meer geïnteresseerd zijn in de oor
zaak van de problemen."
Van Uden haalt een voorbeeld aan
waarbij een priester de werkelijk
heid uit het oog verloor: „Een aan
tal jaren geleden overleed in Beie
ren een 23-jarige vrouw na weken
lang te zijn geëxorciseerd. De pater
in kwestie was zo overtuigd van
zijn taak, dat hij niet zag dat de
vrouw feitelijk aan anorexia nervo
sa leed. Zelfs toen ze nog maar
dertig kilo woog, schakelde hij
geen arts in."
Rijst de vraag waarom de kerk niet
ingrijpt als er exorcisme plaats
vindt zonder officiële toestemming.
Van Uden: „Misschien hopen som
mige kerkleiders stiekem dat het
een van de vonken is die het katho
lieke geloof weer doen opvlammen.
Nadat in de jaren zestig allerlei
kerkelijke zaken werden afge
schaft, zoals de biecht, ontstond er
in Nederland een groeiend interes
se in nieuwe religieuze bewegingen
(Bhagwan, transcedente medidatie,
occultisme, spiritisme en para-psy-
chologie). De katholieke, gerefor
meerde en hervormde kerk verlo
ren in diezelfde periode meer en
meer gelovigen. Evangelische groe
pen en de Pinkstergemeenten, die
veel meer openstaan voor het emo
tionele en het onberedeneerbare,
bloeiden juist op. Misschien heeft
ook de katholieke samenleving een
onuitroeibare behoefte aan iets
mystieks, aan het onbenoembare."
Veel geestelijken in het bisdom
Roermond hebben een broertje
dood aan exorcisme. Officieel is er
één priester aangewezen om dui
vels uit te drijven. Een exclusieve
job, waar de man in kwestie hele
maal niet prat op gaat. De priester
wil ons te woord staan, mits hij
anoniem blijft. „Ik krijg nu al we
kelijks tal van hulpzoekende Lim
burgers op bezoek," verontschul
digt hij zich. „Publiciteit zou mijn
taak praktisch onwerkbaar ma
ken."
De bisdom-exorcist zegt veel te-
rughoudener en voorzichtiger te
werk te gaan dan de flamboyante
pater Amedeus. „Bij hem is alles
zwart-wit. Goed of slecht. Of God,
of de duivel. Ik probeer mensen op
te vangen via rust en gebed, door
naar hen te luisteren. Ik geloof ook
niet in échte bezetenheid, zodanig
dat de controle van een lichaam
volledig door een demoon wordt
overgenomen. 99 procent van de
mensen die bij me komen, is alleen
door kwade geesten van buitenaf in
de war gebracht. Een puur psychi
sche stoornis. Maar wat kun je
anders verwachten onder de stress
en prestatiedruk van de huidige
maatschappij? Honderdduizenden
Nederlanders kunnen de opgelegde
normen van 'scoren', 'carrière ma
ken' en 'voor je zelf opkomen' niet
meer bijbenen."
„Bijna geen land ter wereld heeft
zoveel psychiaters en psycho-the-
rapeuten, maar het leger reguliere
hulpverleners kan de vraag al jaren
niet meer aan. Waardoor het alter
natieve circuit bloeit als nooit te
voren. Wat me trouwens opvalt is
dat het gros van mijn bezoekers
mensen zijn die de kerk vaarwel
hadden gezegd, en vervolgens via
allerlei occulte spelletjes in conflict
zijn gekomen met hun onderbe
wustzijn. Ha, ha, blijkbaar jaagt de
duivel de mensen terug in de armen
van de kerk!"
Diezelfde kerk zou volgens pater
Amedeus in Tegelen veel meer open
moeten staan voor exorcisme. „Ze
moesten eens weten hoeveel geeste
lijke nood er onder de gelovigen is.
Exorcisme biedt ons de mogelijk
heid mensen terug bij de Heer te
brengen. Maar het enige wat de
kerk toont is koudwatervrees."
De vraag of deze mensen niet beter
af zouden zijn met psychotherapie
via het reguliere medische circuit,
wijst Amedeus af. „Boze geesten
bestrijd je niet met pillen, praatjes
en spuiten, maar met gebed in
naam van onze Heer Jezus
Christus."
Diezelfde onwrikbare overtuiging
spreekt ook uit het artikel dat
pater Amedeus vorig jaar schreef
in het tijdschrift Cahier van het
Christelijke Studiecentrum ICS.
Een stichting die banden heeft met
de Vrije Universiteit in Amster
dam.
Onder de kop 'Occultisme: nonsens
of realiteit?', beschrijft de Tegelse
pater zijn praktijkervaringen met
exorcisme. Voor een buitenstaan
der hebben de verhalen een nogal
hoog Hollywood-gehalte. Zo zou
een 14-jarig meisje uit Venlo via
spiritistisch 'glaasje draaien' van
haar dode oma hebben gehoord dat
ze voor haar zestiende zou sterven.
Amadeus verjoeg de 'leugengeest'
en het meisje is inmiddels 18 jaar.
Vervolgens passeren verhalen over
klopgeesten, satansgezichten,
schuddende bedden, ophangingen,
geesten van Duitse soldaten, Indo
nesische tovenaars, bijtende dui
vels en slijmbrakende vrouwen de
revue. Door tussenkomst van Ame
deus zou een jong echtpaar uit
Posterholt verlost zijn van een
slaapkamerlamp die 's nachts van
zelf gingen flikkeren. Niet door een
storing bij het stroombedrijf maar
door de 'geest' van de vorige bewo
ner die in die kamer zijn vrouw
had vermoord.
Terug naar het tuinhuisje van het
Tegelse klooster. Na ruim 2,5 uur
loopt de seance van Amedeus ten
einde. De 40-jarige vrouw die net
geëxorciseerd is, praat weer met
haar eigen zachtaardige stem. Ze is
volkomen rustig en vertelt de pater
over haar onberekenbare vader, die
haar als kind zo negeerde. En over
haar zus, die ze altijd zo mooi
vond.
In een afsluitend gebed vraagt de
vrouw vergiffenis voor het feit dat
ze haar vader altijd zo gehaat
heeft. Ze huilt en maakt zuchtge-
luiden die op opluchting duiden.
Tot slot zegt Amedeus: „Dank u
Heer, dat u haar zo Iieft heeft.
Bevrijd haar... en houdt haar
schoon."
