de ergernis
nummer één
CARA: De medicijnen zijn er. Nu nog het beleid
MODE visie
In Nederland wordt elke dag 5 miljoen uur doorgebracht met wachten
a6
wijzer
Vis in een pakketje
Badmode
niet
alleen
voor
strand
Simons blij met kritisch
boek over alternatieve
behandelingen reuma
CONSUMENT
MEDISCHE RUBRIEK
DE STEM
MAANDAG 29 MAART 1993
Leven is wachten. Op de trein bijvoorbeeld.
FOTO ANP
WACHTEN:
Door Nico Koolsbergen
Leven is wachten. Op de
dood, de caissière, de com
puter die soms wel een
hele seconde bezig is, het
groene verkeerslicht, de
trein, de ober en vergeet de
verloren uren aan de tele
foon niet. De andere rij
gaat altijd sneller, ook de
dokter is synoniem met
wachten. Maar er is hoop.
De wetenschap heeft het
probleem ontdekt en ma
nieren bedacht om het
wachten te verkorten of in
elk geval draaglijker te
maken.
Hoeveel tijd kost het om een
Boeing 747 vol te krijgen? Hon
derden mensen gaan door de
slurf het toestel in en lopen ver
volgens vast in de gangpaden
waar iedereen bezig is tassen en
jassen in de bagagerekken te
bergen. De 747 is een grote
vliegmachine. Het kan een uur
duren. In Japan lukt het in tien
minuten. De passagiers gaan al
van te voren in de juiste volgor
de in de rij staan en marcheren
dan zonder elkaar voor de voe
ten te lopen het toestel binnen.
De Japanners verschuiven het
wachtprobleem.
Ergernis
In het restaurant blijkt hoe
tweeslachtig de mens is. Dineren
is een kwestie van wachten op de
volgende gang. Het zou efficiën
ter zijn de warme hap in tien
minuten naar binnen te werken
maar bij een etentje buitenshuis
doen we daar uren over. En
vinden dat heel gezellig en
luxueus. Totdat er betaald moet
worden. Dan moet de rekening
er direct zijn. Anders klaagt de
klant over de slechte bediening.
Na uren eten blijkt twee minuut
jes wachten een probleem.
sten. Op die manier ontdekt de
klant ook, aldus Van der Pijll,
dat het postkantoor een 'winkel'
is die meer. te bieden heeft dan
postzegels en geldzaken.
Probleem is niet te veel gezegd.
Uit onderzoek door psychologen
van de Erasmus Universiteit
blijkt dat de mensen steeds min
der tot wachten bereid zijn. De
ergernis neemt sterk toe. En er
gernis slaat terug op degene die
haar veroorzaakt. Bij Canadian
Airlines klaagden reizigers die
met vertraging te maken kregen
over het eten aan boord. Passa
giers die op tijd vlogen en het
zelfde voedsel kregen, waren wel'
tevreden. Oorzaak: het wachten.
Kassa's
Een grote groep proefpersonen
werkte op verzoek van de Rot
terdamse psychologen mee aan
het in kaart brengen van de
ellende. Het resultaat, omgere
kend voor de totale Nederlandse
bevolking, was onthutsend: met
z'n allen wachten we elke dag
vijf miljoen uur. En dan waren
de deelnemers niet zo kinderach
tig de verkeerslichten mee te
tellen maar beperkten ze zich tot
situaties die hun echt irriteer
den. Merkwaardig detail: dien
sten waarvoor men een afspraak
kan maken - zoals het zieken
huis - haalden de langste wacht
tijden. Gemiddeld 26 minuten.
De grootste ergernis doet zich
voor aan kassa's. Even een tube
plamuur halen bij de doe-het-
zelf-zaak. Met 6,95 pasklaar
aansluiten bij de kortste rij. Er is
maar één klant eerder en bij de
andere kassa is het druk. Haha,
denk je, maar dan slaat het
noodlot toe: de voorbuurman
haalt zijn chèques te vobrschijn.
Minuten lang staat een bedrag
van 137-6,20 je vanaf de kassa
tegemoet te grijnzen. Dat zijn
vier chèques en wat contanten.
Zo'n getal vergeet je nooit meer.
Na zes minuten - gemeten! -
mag je eindelijk je 6,95 inleve
ren. Daarmee krijgt ook het zon
nigste humeur het moeilijk.
Een ander terugkerend drama in
het menselijk leven is een bezoek
aan het postkantoor. Twee lo
ketten van de acht open, weer de
verkeerde rij, en achter het glas
talloze beambten die met niets
bezig schijnen te zijn. „Koffie
drinkend, pratend. En o wee als
er een jarig is en op taart trac-
teert. En u staat daar als vijfde
in de rij naar te kijken," zegt A.
van der Pijll die bij PTT de baas
is van alle postkantoren. „Maar
dat gaan we veranderen. Straks
zien de klanten alleen nog het
personeel achter de loketten of
balies; de rest verdwijnt uit het
zicht."
Oplossingen
Van der Pijll was onlangs een
van de inleiders op het eerste
symposium in ons land over het
voorkomen van wachtrijen. Met
veel inbreng van wetenschap en
bedrijfsleven en enkele tiental
len deelnemers uit heel Neder
land. Aan het probleem kan van
alles worden gedaan, maar jam
mer genoeg niet door de slacht
offers zelf. Uit de discussies
bleek echter dat de beslissers het
probleem onderkennen en er van
af willen. Dus wie weet ooit.
De voorzet van Van der Pijll
- niet-baliepersoneel uit het
zicht - is zo'n oplossing. Wat niet
weet, dat niet ïïëert. De meeste
deskundigen zitten op die lijn.
Het is namelijk niet eenvoudig
om het wachten werkelijk te be
korten. Maar het is wel mogelijk
het te veraangenamen door voor
afleiding te zorgen. Dr. A. Pruijn
van de Erasmus Universiteit
geeft een voorbeeld. In de VS
ergeren mensen zich aan het
wachten op de liften in wolken
krabbers. Plaats spiegels rond de
liftdeuren en de mensen zien
zichzelf, elkaar, kunnen even
hun haar fatsoeneren en kijk,
daar is de lift al.
Van belang is dat ellende eerlijk
wordt verdeeld, zegt Pruijn. In
plaats van twee rijen voor twee
loketten maar één rij. Samen
lijden, en geen irritatie over de
andere rij die sneller gaat. Een
maal vooraan gekomen lijkt het
zelfs extra vlug te gaan, omdat
er wel meer loketten open kun
nen zijn. De PTT heeft plannen
om dit one-queue-system in te
voeren.
Rechtvaardigheid - fairness in
psychologentaal.- wordt gewaar
deerd. Is het, vraagt Pruijn zich
af, wel eerlijk dat supermarkten
snelkassa's kennen voor klanten
met weinig boodschappen? Zou
voor snellere bediening niet
extra moeten worden betaald? In
de luchtvaart bestaat dat al. De
passagiers voor de business class
kunnen sneller inchecken.
De PTT wil het wachten veraan
genamen. Met speelhoekjes voor
kinderen, krukjes aan de reisba-
lie (want daar zijn de mensen
meer tijd kwijt dan voor een
postzegel), een tv, afzonderlijke
balies voor afzonderlijke dien
JDokter_
Het hoogtepunt van het drama is
de polikliniek. De patient moet,
afspraak of niet, gemiddeld der
tig minuten op de specialist
wachten. Een op de twintig moet
zich zelfs langer dan een uur
vermaken met Arts en Auto of
overjarige Elseviers en Panora
ma's. De patiënten zelf zijn ge
middeld zeven minuten te vroeg
aanwezig. De arts begint gemid
deld tien minuten te laat. Want
dokters houden niet van wach
ten. Tijd is geld.
De te late start van de specialist
veroorzaakt dertig procent van
de wachttijd, zegt ir. J Vissers,
die gespecialiseerd is in zieken
huis-organisatie. Veertig procent
ontstaat doordat patiënten te
vroeg worden 'besteld'. De reste
rende problemen zijn een gevolg
van verstoringen van het spreek
uur: de arts wordt gebeld of
weggeroepen.
Vissers acht vijftien tot twintig
minuten wachten aanvaardbaar.
„En lang wachten is minder erg,
als het consult niet in een mi
nuutje wordt afgedaan." De pa
tient wil waar voor zijn wachten.
„De arts ziet de wachttijd niet,"
zegt Vissers. „Het ziekenhuis is
het enige bedrijf dat zijn pro-
duktie-voortgang niet bewaakt."
Uit wat gereken blijkt dat de
wachttijd van een arts vijf tot
tien keer zo zwaar weegt als die
van de patiënt. Ziekenhuisdirec
ties kennen het probleem maar
kunnen er weinig aan doen. De
specialist is autonoom en voor
dat je het weet begint die een
privé-praktijk. Een oplossing
ziet Vissers niet een twee drie.
Misschien biedt een voor het
hele ziekenhuis centraal gere
geld afsprakensysteem enig soe
laas.
Door Jan Paalman
Dokters, zo zou je denken, le
ren het meest van hun eigen
ervaring. En patiënten weten
zelf wel wat het beste voor hen
is. Is dat waar?Antwoord:
soms, dus nogal eens niet.
Neem nou CARA, de groep van
de voortdurend hoestende, pie
pende en adembenemende aan
doeningen als chronische bron
chitis, astma en emfyseem. Met
deze ziekte hebben artsen heel
veel ervaring, want het is een
volksziekte, maar pas de laatste
jaren beginnen ze een beetje te
begrijpen welke uitwerking
hun behandeling heeft. En de
eigen ervaring kan de patiënt
zelf ook behoorlijk bedriegen.
Dat komt omdat CARA zelf
zo'n grillig en sluipend ziekte
beeld is. Het begint er al mee
dat CARA in het buitenland
niet eens bestaat. Het is typisch
Nederlands om astma, chroni
sche bronchitis en emfyseem
onder één noemer te brengen.
Waarom? In de praktijk blijken
die ziektebeelden elkaar zo te
overlappen dat het vaak moei
lijk is om het ene ziektebeeld
van het andere te onderschei
den. Dat is al reden genoeg om
ze alle drie onder de noemer
CARA te brengen.
Bij CARA-patiënten is de af
weer is in voortdurende staat
van oorlog tegen zaken waar
andere mensen geen of stukken
minder last van hebben zoals
rook, verflucht, koude, huismijt
of graspollen. Gevolg. De bron-
chiën knijpen zich samen, het
slijmvlies zwelt op en scheidt
meer slijm af en samen veroor
zaken ze een piepende be
nauwdheid. De beste manier
om dit te voorkomen is het
mijden van die irriterende
prikkels. Dat kan natuurlijk
niet altijd. Als tweede verdedi
gingslinie heb je dan nog altijd
de medicijnen.
Die laten zich grofweg in twee"
groepen verdelen. De eerste
groep bootst de werking van
adrenaline na, het hormoon dat
bij schrik of woede het hart
sneller laat kloppen en de lon
gen flink openzet. Berotec en
Bricanyl zijn dergelijke midde
len die ook nog uitsluitend op
de longen werken. Het zijn
luchtwegverwijders. Een 'pufje'
uit een speciaal inhaleerappa
raatje en na vijf minuten is de
benauwdheid weer verdwenen.
Dan zijn er de middelen van de
lange baan, middelen die de
overgevoeligheid en de voort
durende ontsteking in de bron-
chiën onderdrukken, corticos-
teroïden zoals Becotide en Pul-
micort.
Met al deze middelen hebben
artsen al minstens 15 jaar erva
ring, en hoe betrekkelijk die
persoonlijke ervaring is bleek
wel in 1990. Toen barstte er in
het Engelse medische tijd
schrift de Lancet een bom. Men
had de gegevens van honderden
patiënten bij elkaar opgeteld,
en wat bleek? Bij patiënten die
voortdurend en uitsluitend
luchtwegverwijders gebruiken
gaat de longfunctie extra snel
en levensgevaarlijk achteruit.
In Nederland was de Nijmeegse
epidemioloog dr. ir. C. Van
Schayk (geen arts, maar inge
nieur!) ook al tot dezelfde con
clusie gekomen.
Dat was eigenlijk tegen de ver
wachting in. Luchtwegverwij
ders, zo dacht men, zetten de
longen open zodat ze beter
kunnen ventileren en daardoor
infecties beter buiten de deur
kunnen houden. Dat was dus
niet het geval. Men denkt nu
dat patiënten door deze midde
len meer risico gaan lopen. Dus
vóór het binnengaan van een
rokerig café, eerst even een
ademverruimend pufje.
Men begon steeds beter te be
seffen dat de werkelijke oor
zaak van CARA de voortduren
de ontsteking in de bronchiën
is. Die veroorzaakt littekens,
laat de longfunctie geleidelijk
dalen (wie een kaars op één
meter niet kan uitblazen heeft
een niet zo'n beste longfunctie)
en kan de longen op de duur
blijvend beschadigen.
Om dat te voorkomen schrijven
in Nederland vooral de specia
listen zogeheten corticosteroï-
den voor. Dit zijn nogal mach
tige middelen met krachtige
bijwerkingen. Maar doordat ze
geïnhaleerd worden remmen ze
uitsluitend ter plekke de ont
stekingsreactie in de bronchiën,
zonder dat ze in de rest van het
lichaam de boel op stelten zet
ten. Onlangs kon de Nijmeegse
arts dr E. Dompeling aantonen
dat deze middelen inderdaad
het beloop van CARA kunnen
verbeteren. Het advies is nu dat
iedereen die een keer of meer
per dag een pufje luchtwegver-
wijder nodig heeft, er verstan
dig aan doet om zich ook te
laten behandelen met ontste-
kingsremmende corticosteroï-
den.
Stichting Volksgezondheid en Roken
Maar daarmee is de kous niet
af. Nog steeds behandelen spe
cialisten CARA anders dan
huisartsen. Specialisten zijn
meer geneigd om naar de oor
zaak te kijken en schrijven
meer medicijnen en dan vooral
ontstekingsremmers voor.
Huisartsen op hun beurt reage-
door Jan Paalman
ren meer op de klachten, be
nauwdheid bijvoorbeeld, en
zullen eerder luchtwegverwij
ders voorschrijven. Liet de ei
gen ervaring de dokter al in de
steek, bij de patiënt geldt dat al
helemaal. Het effect van een
luchtwegverwijder merk je on
middellijk: één pufje en de be
nauwdheid verdwijnt als
sneeuw voor de zon.
Maar van zo'n ontstekingsrem-
mend corticosteroid merk je
nauwelijks iets. Als je dat inha
leert dan word je niet plotse
ling beter, en als je het een keer
overslaat word je er niet ineens
zieker van. Het is een middel
van de lange baan, gebruik je
ze niet dan schrijdt de vernie
ling in de longen bijna onmerk
baar voort. Bovendien heeft de
gemiddelde patiënt, en zeker de
Nederlandse, een enorme af
keer tegen het innemen van
'chemische troep', en van eorti-
costeroïden in het bijzonder.
Dat is de moeilijkheid met de
behandeling van CARA. De ge
neesmiddelen zijn er. Maar spe
cialist en huisdokter moeten
het nog eens worden over het
precieze beleid, en de patiënten
moeten ook nog bereid zijn om
dat beleid te slikken.
Door Marijke Prins
In de oosterse keuken worden allerlei lekkernijen gestoomd in
bananenbladeren. Dat kan rijst zijn met een plukje vlees of vis
met kruiden. Vis en kokos vormen een uitstekende combinatie,
maar je moet misschien lef hebben om het te proberen.
Voor dit gerecht zijn allerlei soorten vis geschikt, zo lang je er
mooie platte filets van kunt snijden. Wie een vette vissoort
gebruikt, zoals makreel, kan de olie in het recept vergeten.
Voor drie personen
Voorbereidingstijd: 15 minuten
Kooktijd: 20 minuten
6 visfilets (ieder 100 gram)
150 gram gemalen kokos
tien takjes verse koriander
tien takjes verse mint
2 tenen knoflook
1 theelepel gemalen komijn
2 verse groene pepers
2 theelepels suiker sap van een halve citroen
3 eetlepels plantaardige olie
De verse kruiden voor dit gerecht, de mint en koriander, kunnen
doorgaans bij een goede islamitische slager worden gekocht. Wie
niet aan verse koriander kan komen, gebruikt een gelijke
hoeveelheid peterselie en een eetlepel gedroogde mint.
De bereiding van de vispakketjes is erg eenvoudig. Alle genoem
de ingrediënten, behalve de vis, worden zonodig grof gesneden
en in een keukenmachine gedaan. Laat de machine draaien
totdat er een smeuiige pasta is ontstaan.
Was en spoel de vis en bet de filets af.
Maak zes vierkanten aluminiumfolie en leg op ieder vierkant
een stuk vis. Verdeel het kruiden-mengsel over de vis en vouw
de folie dicht. Prik aan de zijde van de pakketjes waar de
kruiden niet zitten een tiental gaatjes, zodat de stoom goed in de
pakketjes kan doordringen.
Vervolgens wordt de vis gestoomd. Wie niet over een stomer
beschikt, laat een vergiet of grote zeef in een pan met water
hangen; het water mag overigens niet tot het niveau van de vis
komen. Anders wordt hij niet gestoomd, maar gekookt. Leg de
pakketjes in de pan, deksel erop, en laat de vis twintig minuten
stomen. Serveer de vis met gekookte rijst en een groente die kort
is geroerbakt, zoals Chinese kool of spinazie.
Door Jetty Ferwerda
De tijd dat een badpak of
bikini alleen uit de kast werd
gehaald om te gaan zonnen of
zwemmen is voorbij. Badkle
ding is tegenwoordig een vol
waardig onderdeel van de da
gelijkse kleding. Dat heeft niet
alleen te maken met de mooie
collecties die op de markt ver
schijnen, maar ook met de
combinatiemogelijkheden en
materialen. Het veel gebruikte
katoenlycra voelt zacht aan op
de huid en is in tegenstelling
tot vroegere kunststofvezels
niet plakkerig.
De nieuwe badmodecollecties
lijken steeds meer op gewone
kleding, zij het met een gla
mour uitstraling. Want de
prints, kleuren en accenten
zijn niet alledaags, maar eer
der spèctaculair. Lycra is een
veelzijdig materiaal dat zowel
glanzend als mat wordt ge
bruikt, in combinatie met ka
toen of satijn. Het laat zich
makkelijk bedrukken, met bij
voorbeeld reptielprints, bloe-
menprints, waaiers of roman
tische Botticelli-dessins. Pail
letten zorgen voor het nodige
glitter-effect. Komend badsei
zoen ligt het accent op zuide
lijke natuurtinten als geel,
roest en cacao. Maar ook wa
terkleuren, zwart, wit, écru en
gloedvolle kleuren doen het
goed.
Nostalgie en de Amerikaanse
filmsterrenglamour uit de ja
ren vijftig beheersen nog
steeds de vormgeving van de
badkleding. Het accent ligt op
de boezem, en wie niet geze
gend is met een paar volle
borsten krijgt toch een mooi
decolleté met onzichtbaar op
gevulde cups of beugel-bh.
Badpakken en bikini-broekjes
zijn nauwelijks hoogopgesne-
den en hebben zelfs korte
pijpjes. Gedrapeerde of ge
plooide stoffen, pepita-ruitjes
en smalle ceintuurs benadruk
ken de modern ouderwetse
uitstraling. De ingenieuze uit
snijdingen en gestroomlijnde
coupe - die het figuur beter
doen uitkomen - laten zien
dat de badkleding toch echt
van deze tijd is.
Om de combinatiemogelijkhe
den van de badkleding te on
derstrepen leveren veel mer
ken bijpassende kleding. En-
kellange cirkelrokken, sa
rongs, flaneerbroeken, strakke
jurkjes en transparante, zijden
shirts zijn enkele voorbeelden.
Maar een simpele jeans, col
bert of lange doorknooprok
kunnen natuurlijk net zo goed.
Marielle Bolier komt dit sei
zoen met een echte primeur op
het gebied van badkleding. Zij
verwerkte een nieuw, gepaten
teerd zondoorlatend materiaal
in een deel van haar coHectie.
'Bolier Sunselect' is van oor
sprong een Amerikaans/En
gelse vinding, die schadelijke
UV-B zonnestralen blokkeert.
In originele uni uitvoering is
het door TNO geteste materi
aal onbruikbaar, het is name
lijk doorschijnend. De ont
werpster liet het daarom ex
clusief bedrukken in blauwe
en oranje tinten. In bedrukte
vorm laat de stof nu 50 pro
cent door van de bruinende
zonnestralen, afhankelijk van
de kleur.
Utrecht (anp) - „Een bijzonder goed idee." Zo noemde
staatssecretaris Simons (volksgezondheid) de presentatie
van een naslagwerk over reuma en alternatieve behande
lingsmethoden. Het idee komt van het Reumafonds. De
auteur is prof. dr. J. Rasker.
„Dit boek wil open en zo objectief mogelijk behandelwijzen
bespreken, die zich voor een groot deel in het schemer van de
geneeskunst bevinden zoals bij voorbeeld het dragen van
kastanjes. Ik juich het ontmythologiseren van deze vormen van
geneeskunst toe," zo stelde Simons.
Meer dan de helft van alle reumapatiënten heeft ooit een
alternatieve behandelaar bezocht. Raskers boek behandelt ruim
honderd behandelingsmethoden en informeert over resultaten
en mogelijke risico's. Het naslagwerk kan de patiënt meer
zelfstandig maken in zijn keus, denkt Simons.
De staatssecretaris komt binnenkort met een notitie over
alternatieve behandelwijzen.
