Culturele
hoofdstad
in
de
steigers
CULTUUR
Antwerpen 93 verwacht vier miljoen bezoekers
Vierde thril
van Rood
Wim lbo
DE STEM
Door onze redacteur Hans Rooseboom
De Quinten Matsys herbergt het geheim van Antwerpens
beroemdste schrijver. Tientallen jaren achtereen ver
scheen Willem Elsschot iedere werkdag pas om 9 uur 's
avonds in zijn woonhuis aan de Lemméstraat. Zijn
vrouw warmde dan het eten vpor hem op, dat hij
zwijgend verorberde, waarna hij verderzwijgend de rest
van de avond achter zijn krant doorbracht.
Niemand wist wat Elsschot deed
tussen de sluitingstijd van zijn
reclamebureau en het moment
van thuiskomen. Waren dat mis
schien de uren waarin hij zijn
boeken schreef? Het antwoord is
eenvoudig: het ligt op de hoek
van de Moriaanstraat en de
Hoofdkerkstraat, twee nauwe
straatjes in het hart van Antwer
pen.
De Quinten Matsyswaar Els
schot de tijd doorbracht met
kaart- en behendigheidsspelle
tjes, prijst zich tegenwoordig
aan als 'Het oudste café van
Antwerpen'. Of dat waar is of
niet, het zal zeker toeristen trek
ken in dit oude stadsdeel. De
stad Antwerpen verwacht zo'n
vier miljoen bezoekers deze zo
mer, wanneer de Scheldestad
zich mag tooien met de titel
"Culturele hoofdstad van Euro
pa'.
Over een week wordt 'Antwer
pen 93' geopend. Met een groot
muziekfestijn in de hal van het
gerestaureerde Centraal Station,
een fanfarestoet van een paar
kilometer door de binnenstad,
een gala in de gerestaureerde
oude schouwburg (Bour-
laschouwburg) en een afsluitend
groot vuurwerk op de Schelde.
Na deze verplichte ope
ningsnummers ontrollen zich in
de maanden daarna in Antwer
pen duizenden culturele activi
teiten, zo overstelpend veel dat
je alleen al duizelt van het pro
gramma. Voor een eenvoudig in
dividu is het wellicht mogelijk
één procent van dat aanbod tot
zich te nemen.
Monumenten
Als culturele hoofdstad heeft
Antwerpen heel veel te bieden.
De cultuur ligt in deze stad van
oudsher voor het opscheppen.
Antwerpen, culturele metropool
op een steenworp afstand van de
Nederlandse .grens, barst van de
musea, monumenten en theaters.
De organisatie van 'Antwerpen
93' heeft daarvan natuurlijk
dankbaar gebruik gemaakt: al
deze cultuurmonumenten zijn in
de lijst van evementen opgeno
men.
Maar daar heeft de stad het niet
bij gelaten. Integendeel: Antwer
pen heeft deze kans aangegrepen
om voor de totaalsom van 975
miljoen BF zijn besmet blazoen
te herstellen. Rechts-extremis-
me, racisme, vreemdelingenhaat
en nationalisme hebben Antwer
pen de laatste jaren negatief in
het nieuws gebracht.
Daarom is 'Antwerpen 93' uitge
roepen tot een cultureel evene
ment met een internationaal ka
rakter, en daarom kijkt 'Antwer
pen 93' niet alleen terug naar
een trots en rijk verleden, maar
blikt het vooral vooruit. Wie een
indruk wil krijgen van de heden
daagse en toekomstige Europese
en wereldcultuur, komt de ko
mende maanden in Antwerpen
volledig aan zijn trekken. Mu
ziek, dans, theater, literatuur,
schilder-, beeldhouw- en video
kunst: het wordt in alle soorten
en maten aangeboden op kleine
en grote podia.
Opfrissing
Maar toch moet de stad zelf, met
zijn verre en iets minder verre
verleden, de hoofd-attractie
worden. De stad is immers het
visitekaartje, en het lijfelijke de
cor waarbinnen zich alles af
speelt. Antwerpen was als stede
lijk monument de laatste jaren
sterk verwaarloosd. Dat kon dus
niet. De afgelopen maanden is de
stad overspoeld door een golf
van opfrissingswerken.
De nog immer voortdurende op
knapbeurt is tot duverre ten
goed gekomen aan monumenten
uit de twee bloeiperioden van
Antwerpen - de 15/16e eeuw en
de 19/20e eeuw. In oude luister
gerestaureerd of gezandstraald
De Antwerpse Middenstatie (1905), een stilistisch samenraapsel van neostijlen, uitgevoerd in 20
Vroeger vonden weldenkende Antwerpenaren het foeilelijk, nu is het een stedelijk pronkstuk,
zijn het Centraal Station, de
Bourlaschouwburg, de OLV Ka
thedraal, de barokke Carolus
Borromeüskerk, de Grand Ba
zaar en rijen patriciërshuizen
aan de Meir. Ze liggen er als
nieuw bij.
Zand
Wie dezer dagen door Antwer
pen loopt wrijft zich de ogen uit.
Niet vanwege de fantastische
schoonheid van de stad, maar
omdat er voortdurend zand in je
ogen waait.
Want een week voor de opening
is de Europese culturele hoofd
stad verre van klaar. De stad is
een warboel van bouwputten,
kranen, steigers en rondslinge
rende betonplaten. Het grote Ru
bensbeeld midden op de Groen
plaats is met geen mogelijk te
bereiken wegens bouwactivitei
ten. Een wandeling door het
Antwerpse stadshart vereist
halsbrekende toeren.
We maken een voettocht met als
einddoel de Quinten Matsys.
Daar wil onze gids Nora Hore
mans als geboren en getogen
Antwerpse wel iets van haar ge
voelens kwijt. Ze woont al een
jaar of twintig in Breda, en komt
maar zelden in haar geboorte-
soorten marmer en klatergoud.
foto de stem /johan van gurp
je niet meer in Antwerpen
woont, zoals ik, kun je de stad
niet geleidelijk zien veranderen.
Dus als ik hier kom, heb ik soms
moeite me te oriënteren, zoveel
is er in de tussentijd veranderd.
Van sommige dingen schrik ik.
De grote universiteitsboekwin
kel en antiquariaat op de hoek
van de Groenplaats en de Eier
markt is verdwenen. Net als de
boekwinkels in de Sint Katelijne
Vest, die ik vroeger allemaal
kende. De kunstenaarsateliers
achter het poortje van de Sint
Nikolaasplaats zijn verdwenen.
De Handelsbeurs, waar je vroe
ger langs vier kanten in en uit
kon, is gesloten voor het pu
bliek".
cabaretier
Het belangrijkste 'opfrissingswerk' in Antwerpen gold de
Bourlaschouwburg uit het begin van de 19e eeuw. Nog maar
enkele jaren op de nominatie om gesloopt te worden, wordt de
Bourla nu weer als schouwburg in gebruik genomen. In volle
luister hersteld zijn ook de borstbeelden van de groten uit de
theatergeschiedenis: van Aeschylus tot Goethe, van Shakespeare
tot Molière, van Vondel tot Mozart. foto de stem johan van gurp
Nora Horemans terug bij het beeld van Conscience:
ik: hier zou ik toch best weer willen wonen".
.Dan denk
foto de stem johan van gurp
plaats. Maar het rijke cultuurle
ven van Antwerpen in de jaren
'30 leeft nog heel sterk in haar
herinnering.
„Mijn vader was muziekrecen
sent en toneelschrijver. Soms
had hij wel drie recensies op een
dag. Die moesten wij 's avonds
laat nog naar de krant brengen.
Maar het belangrijkste was dat
wij met hem mee mochten. Naar
concerten in de Marmeren Zaal
van de Zoo, en naar de Opera,
waar ik ontelbare opera's heb
gezien, o.a. de hele Ring van
Wagner. Op Goede Vrijdag
mochten we vroeger van school
om naar Parsifal te kunnen. Het
was bij de concerten en in de
opera altijd bomvol. Het was
voor mij als meisje een heel
intense ervaring. Ik moet er al
tijd aan denken als ik de halflege
zaal zie als Het Brabants Orkest
in Breda speelt".
Deftig
Nora Horemans groeide op in de
19e-eeuwse deftige wijk in de
buurt waarvan nu het Bouwcen
trum en het muziek/theatercen
trum deSingel staan. „Wij woon
den in de Victor Driessensstraat.
Om de hoek was de Lem
méstraat, waar Gerard Walschap
en Willem Elsschot destijd te
genover elkaar woonden. Bij ons
in de buurt was ook de Koloniale
Hogeschool, waar ambtenaren
voor de Congo werden opgeleid.
Toen ik daar later eens kwam
zag ik alleen een zandvlakte".
De buurt van haar jeugd is niet
het enige in Antwerpen wat aan
verandering onderhevig is. „Als
Koetspoorten
Speciaal betreurt Nora Hore
mans de gedaanteverwisseling
van de statige Meir, de centrale
boulevard van Antwerpen, nu
een autovrij voetgangers- en
winkeldomein. „Mijn grootvader
was schoenmaker in een zij
straatje van de Lange
Nieuwstraat. Hij maakte laarzen
voor de rijke mensen aan de
Meir, die toen nog bestond uit
herenhuizen met grote koet
spoorten. Nu zijn dat allemaal
winkels. Blokker en C A heb
ben toegeslagen op de Meir. Het
karakter is weg".
Maar er zijn ook plekjes in Ant
werpen die heimwee oproepen
bij voormalig Antwerpse Nora
Horemans. Zoals het Hendrik
Conscience-pleintje, waar tussen
de in schitterende barokstijl ge
restaureerde Carolus Borro-
meüs-kerk en de Stadsbiblio
theek het standbeeld staat van
Conscience, de schrijver die met
zijn roman De leeuw van Vlaan
deren 'zijn volk leerde lezen'.
Hier, op een van de fraaiste
plekken van Antwerpen, ver
zucht Nora: „Als ik hier sta,
waar ik zo vaak geweest ben om
boeken te halen, ja dan denk ik:
hier zou ik toch best weer willen
wonen". Dat onverlaten Hendrik
Conscience een colablikje in de
ene en een tijdschrift in de ande
re hebben gedrukt mag de pret
niet bederven.
In de Quinten Matsys valt de
namiddagzon door de glas-in-
lood-ramen op de gemetselde ge
welven. De Antwerpse burgerij
begint het lokaal te vullen. Het
wordt langzamerhand tijd voor
een bestelling in de geest van
Willem Elsschot: Un stout! Un!
En intussen is het nog altijd een
raadsel wanneer Willem Els
schot zijn boeken dan wèl
schreef.
Zie voor de hoogtepunten van
het programma Antwerpen 93 de
pagina D4.
Wat is uw favoriete boek?
'Armoede' van Ina Boudier-Bakker. Dat heb ik of
school verplicht moeten lezen en dat is me altijd
bijgebleven. Het maakte enorme indruk op mij, ontroe
rend.
I
Welke film heeft op u de meeste indruk gemaakt?
'Koningin Christina' met Greta Garbo. Die laatste
beelden, op dat schip, met haar haar in de wind. j
Prachtig, prachtig.
Wat is de laatste tentoonstelling die u heeft bezocht?
De tentoonstelling 'Jodenvervolging in Amsterdam
'40-'45' in de Hollandse schouwburg in Amsterdam.
Welke plaat of cd zou u op de radio willen laten draaien
voor u zelf?
'Non, je ne regrette rien' van Edith Piaf. Omdat ik een
jaar door radio en tv geboycot ben vanwege de
verdediging van haar lied 'Milord'
Wat hangt er bij u thuis op het mooiste plekje aan de muur?
Een portret van Fien de la Mar geschilderd door Isaac
Israels in 1925. Ik heb het van haar gekregen.
Wat was uw laatste cultureel avondje uit?
Ik ben net een week terug van Boedapest en heb daar
iedere avond in een restaurant gezeten met originele
Hongaarse zigeunermuziek. Daar ben ik gek op.
Voor welk televisieprogramma blijft u thuis?
Voor Koot en Bie, dat is al jaren zo. Ik heb er grote
bewondering voor dat ze door de jaren heen dat niveau
weten te handhaven en durven te experimenteren.
Door welke artiest, kunstenaar of acteur zou u het liefst
voor een diner met kaarslicht worden uitgenodigd?
Grote cabaret-idolen zijn er op dit moment niet. Wat ik
leuk zou vinden is een etentje met Charles Trenet. Die
wordt donderdag 17 mei 80. Ik heb grote bewondering
voor zijn kunst. Als mens vind ik hem bijzonder
onaardig.
Wie zou er volgens u beslist nóóit minister van WVC moeten
worden?
Jan Broeksz, destijds voorzitter van de Vara. Met hem
heb ik hevig in de clinch gelegen. Een burgerlijke,
conservatieve socialist van wie ik in de Familie Door
snee veel wijzigingen moest aanbrengen.
Wat zoudën mensen volgens u per se moeten zien, lezen of
horen?
Het lied lezen dat ik beschouw als het lijflied van het
Nederlandse cabaret: 'Mens durf te leven'.
Door Ton Verbeeten
Hoe onbelangrijker haar
vensfeiten zijn, des te intei
santer is haar innerlijk levi
zei Pierre H. Dubois neige ja:
geleden over de biografie
Belle van Zuylen (1740-18
waaraan zijn vrouw Simone
hijzelf al eind jaren zestig wa:
begonnen. Bijna een kwart eej
later is hun boek verschen]
'Zonder vaandel. Belle van Z
jen. Een biografie'.
Een uiterst prudente biogra
geschreven in een gedragen sj
die wat dat betreft geen rel
doet aan de geestige en o|
spronkelijke omgang met de t.
van Belle van Zuylen. Mi
'Zonder vaandel' blijft een
langrijk boek. Juist door de
zichtigheid waarmee de be|
tfiiderzoekers de levensfeiten
bedden in verklaringen van
(innerlijk leven van Belle
«uylen.
;Een goed voorbeeld daarva:
'hun correctie op het hoofds'
'Un mystère' uit de biografie
-Philippe Godet ('Madame
(Charrière et ses amis', Genè
4906). De hooggeleerde Got
die zijn werk verrichtte va
een posthume verliefdheid op
.schrijfster, wijst een jonge:
'aan wiens naam verbonden
'moeten worden aan het ami
teuze 'geheim' in het leven
jlsabelle de Charrière, zoals
sinds haar huwelijk met Ch
les-Emmanuel de Charrière
1771 heette en onder weJJ
naam ze buiten Nederland tot
de dag van vandaag bekend is.
Minutieus worden de bewerj
gen van Godet ondergraven
even zorgvuldig wordt een nif
we hypothese opgeworpen,
gebeurt op basis van nauwkeu
ge lezing van brieven van B-
zelf en van anderen, met na'
Benjamin Constant. Maar
juich over deze 'ontdekking'
fen de biografen niet aan.
gevoelige woorden aan het
van deze passage wijzen zij
dermaal op de keuze van Be
voor het schrijverschap 'als
enige vorm van zelfverwerke
king die binnen haar bereik 1:
De 'desillusie', die haar gev
lens van 'diepe, intieme geneg-
heid' (het woord 'verliefdht
valt niet één keer) opleverd
sterkte haar in die keuze.
Je proeft dat 'Zonder vaandel
geschreven vanuit respect,
spreken de biografen van
vriendschap die het histori:
personage tot een levi
individu maakt'. Zij kie:
daarom met overtuiging vi
'kritische sympathie', die 'e'
waakzaam is als langdurj
Door Johan Diepstraten
Tien thrillers moeten het wor
met uiteindelijk één overkoe
lend plot. Niels en Lydia R
2ijn bijna halverwege met 1
serie over het illustere twei
Pardoen en Uithuisje die ook
deel vier, 'Drift', er niet in sla
de moord op te lossen.
Pood Rood zijn er telkeno
mt om iets nieuws toe te voe
aan het thrillergenre. 'Eenl
(1990) gaat over een bankfra
door twee identieke bro
•Banden' (1991) over moord
cassettebandje, 'Gerecht, (1=
ueeft als plot de perfecte z-
moord die op een moord lijkt,
meuwe Rood Rood, 'Dri
[leeft een ontknoping die te
en heeft met een moord w
DlJ mijn weten geen straf
staat.
Pas aan het einde van de thri
slaat de moordena(a)r(es)
?a °P dat moment is
uidelijk wat er staat te gel
[en. Het uitgangspunt van 'D
s dat er zowaar drie mense:
aat zijn om de zwangere
aecologe Machteld Fongers
an te doen. Haar werkloze
ertrand is ervan overtuigd
'1 niet de vader kan zijn var
j y en ontwikkelt zich tot rr
dan een treiteraar.
^eeman, ®en patiente
rtl i1, Fongers, verwacht
od kind na een fout van
gynaecologe en heeft alle re
i wraakzuchtig te zijn.
uitse vriend Jürgen van d
Z, n bedreigt Fongers ook a
manier die haast onvoors
