weekend
Suharto, de Javaanse vorst
Kamer praat
volgende week
over uitbreiding
wet voor
bodemsanering
'Het schoonmaken
van de bodem is
niet haalbaar
binnen één
generatie'
zou ik nog hebben gezwo-
ner het klooster te veria-
In ik zag het al eerder
In," vult Marina aan.
esluit moet loskomen. Hij
Ir naar toe."
lier abt is blij met de mede-
hing van Frans. Blij met de
llossing van een knellend
lobleem. Zijn medebroe-
ben begrip voor het uittre-
|gens de bisschop moet de
levensbedreigende situa-
|ere keuzes maken. Frans
i getroost. Moeilijker heeft
net de boodschap aan zijn
iten niet beter of ik zou tot
Ie van mijn leven klooster-
ren. Mijn besluit tot uittre-
oorzaakte een schok." Met
{ten kan hij zijn familie tot
Jraak 'Het is jouw leven. Je
|f weten wat je doet' laten
5 zoontje Yve heeft moeite
nieuwe huisgenoot. Marina
weten hem te winnen voor
dat ze nu samen een
|je vormen. Frans doet zijn
de jongen naar de zin te
Heeft hij via de Agnes-
|n Roosendaal niet ervaring
Vjvoeden van kinderen op-
voor de toekomst hebben
|Ze dobberen op de golfslag
leven en nemen het zoals
ht. Marina legt namens bei
waarom niet met een agen-
worden geleefd. „Het hel-
i mensen kost veel energie."
peft ze de puf niet meer om
gesprek iets anders te doen.
spraak met mijn familie een
an te voren maken kan ik
1 je voor, dat ik mezelf niet
|el. Dan ga ik niet."
1 voelen heeft met de gees-
Igesteldheid te maken. Het
[en van goede, positieve sig-
'/larina en Frans willen an-
liet opzadelen met hun on-
och heeft Marina doelen in
|het leven. Heel voorzichtig
noemt zij het beginnen van
|een eigen praktijk in het
nale helpen. Samen met
Frans wil niet anders als
euw mens. Vooralsnog richt
hulp op mensen uit zijn
teven. Willen zij praten? Pri-
|illen zij hem de mis laten
Jok al goed. De dienstbaar-
[raalt er bij hem af.
zoekt haar bestaan meer in
ug naar de natuur. Terug
let pure leven van blootlig-
narten en zielen. Terug naar
pzame kracht van kruiden,
ridentuintje trekt haar aan.
Ivindt alles best. Financiële
heeft het gezinnetje niet. Ze
tan zijn aow. „Ik ervaar mijn
ten bij Marina als een be-
|g. Als een thuiskomst." In
llpen van mensen heeft hij
luwe roeping gevonden,
prucht in de grensstreek is
naar anders dan het briesje
en geloven. Een Trappist is
ptgetreden, maar heeft een
orde gesticht.
müng. Hij zal mogelijk per-
t opgehaald worden, met een
rant erin. Ik juich het toe dat
chtige oude stalen construc-
ouden blijft, maar toch twij-
want op die manier is het
feitelijk geen brug meer."
and kent nog geen boek, dat
chiedenis van de bruggen-
ntegraal beschrijft. Wat dat
lopen de bruggen - die wij
ijk meer gewoon dan monu-
il vinden - achter op de wa
rns. De betrokkenheid van
bliek moet vergroot. Ooster-
„Want jaarlijks verdwijnen
llen bruggen, soms hele
Zelfs zonder dat daar eerst
eurig alles van is vastgelegd,
onde."
emt de vele draaibruggen, te.
am voor ons koortsachtig
r en dus voor het grootste
Jgeruimd. De karakteristieke
3ruggen, noodbruggen na de
maar zo degelijk dat ze lang
ruik bleven; die bij Heusden
e Bergsche Maas is een van
einige resterende. De bijna
roeste scharnierende kraan-
jij Leerdam, een uniek exem-
dat hopelijk op het nippertje
kan worden.
avoriet bij hemzelf zijn de
ophaalbruggen, liefst met
sierlijk gietijzeren hamei
portaal, zoals er nog een
e Hollandsche IJssel in Haas-
klapt. Hij noemt Dordrecht
iorbeeldstad vol monumenta-
raesterde bruggen,
leeft hij een bijzondere favo-
In park Sonsbeek in Arnhem
:n klein hangbruggetje. Als ze
reg zouden doen, zou ik het
rel willen hebben."
DE STEM
ZATERDAG 27 FEBRUARI 1993
De Tweede Kamer praat volgende
week over de uitbreiding van de
Wet Bodembescherming. Deze wet
stelt hoge eisen aan de kwaliteit
van de Nederlandse bodem.
Uitgangspunt blijft dat alle
vervuilde grond in één generatie
volledig wordt schoongemaakt.
Minister Alders van Milieubeheer
heeft een jaar geleden een
werkgroep in het leven geroepen
die moest bekijken hoe er
praktische regels gemaakt konden
worden zonder dat de principes
geweld aan werden gedaan. Aan de
vooravond van het Kamerdebat
een gesprek met de voorzitter van
deze werkgroep, burgemeester
Welschen uit Eindhoven.
Door Hans van den Broek
Recente berekeningen leren dat de totale
bodemsanering minimaal tussen de 50 a 100
miljard gulden gaat kosten. Het rijk kan
zoveel geld absoluut niet opbrengen, foto anp
Een vergeten rekening
D
e schoonmaakster
komt binnen in de
stoffige en vuile werk
kamer van de burge
meestertij overziet de
puinhoop op de bete
gelde vloer, en werpt zich met
tomeloze inzet op één tegel. Die wil
ze weer brandschoon maken. De
verontwaardigde burgemeester
grijpt in. In vriendelijke bewoor
dingen stelt hij haar voor eerst al
het vuil in de kamer op een hoop te
vegen. En pas daarna, als zij die
dag nog tijd over heeft, te bekijken
of en hoe de tegels nog beter
schoon te maken zijn.
Met dit verzonnen voorbeeld be
schrijft voorzitter Welschen van de
werkgroep Bodemsanering in sim
pele bewoordingen het dilemma
van de grote schoonmaakoperatie
van de Nederlandse bodem.
De praktijk van vandaag is grof
weg dat de ernstigst vervuilde
plekken in ons land in de kortste
tijd worden opgeruimd, terwijl een
heleboel andere verontreinigde ter
reinen onaangeroerd blijven. Een
verkeerde aanpak, vindt Welschen.
Hij pleit hartstochtelijk voor het
handhaven van het principe dat
Nederland weer helemaal gesa
neerd moet worden, maar wel met
een open oog voor de praktische
problemen.
Met de wet in de hand kunnen
overheden eigenaren van vervuilde
terreinen dwingen de bodem te
saneren, ook al zijn zij slechts deels
schuldig aan de vervuiling. De be
wijslast ligt bij de eigenaar. Het
beginsel 'de vervuiler betaalt' blijft
onverkort gehandhaafd. Is de ver
vuiler op geen enkele manier te
achterhalen, dan geldt 'de gebrui
ker betaalt'. De rijksoverheid dient
uitsluitend als vangnet.
(V mdat de strenge regelge-
A ving in de praktijk voor
w onaanvaardbare problemen
W voor individuele bedrijven
eit eigenaren kan zorgen, heeft mi-
nister Alders (Milieubeheer) een
jaar geleden een werkgroep in het
leven geroepen. Zijn opdracht luidt
simpel gezegd: kijk naar een prak
tische vertaling van de regels zon
der dat de principes geweld wor
den aangedaan.
Nog niet zo lang geleden werd
gedacht dat de grote schoonmaak
van de Nederlandse bodem in 15
jaar tijd voor drie miljard gulden
uitgevoerd zou kunnen worden.
Van dat optimisme is weinig meer
te bespeuren. Recente berekenin
gen leren dat de hele operatie mini
maal tussen de 50 a 100 miljard
gulden gaat kosten. Het rijk kan
zoveel geld absoluut niet opbren
gen, en dat is volgens Welschen
zijn taak ook niet.
„Nu nog saneert de overheid voor
meer dan 50 procent van alle sane-
ringsgevallen. Maar dat moet veel
minder worden. Het is altijd de
bedoeling geweest dat het rijk al
leen als bezemwagen dienst zou
doen. Het ministerie van VROM als
vangnet, d^t alleen betaalt als het
niet anders kan. Nu is zij nog te
,'yeel een eerste schepnet waarmee
al het werk moet gebeuren."
Het streven van de overheid om de
grond binnen één generatie weer
volledig te saneren, bestempelt
Welschen als onwezenlijk. „We
moeten ophouden elkaar daarmee
te bestoken." Hij verwacht dat de
grootste schoonmaakactie uit
Neerlands historie zeker een jaar of
tachtig gaat duren. „We moeten nu
kijken naar praktische oplossingen,
naar manieren om het geld zo ef
fectief mogelijk in te zetten. We
moeten de milieuproblemen zien op
te lossen, zonder andere ernstige
problemen te veroorzaken. We
kunnen natuurlijk ook zeggen: 'We
gooien alle fabrieken in Nederland
dicht'. Maar wat doe je dan vervol
gens met het enorme sociale pro
bleem van de werkloosheid?"
De werkgroep van Welschen
kiest doelbewust voor een
tweeledige aanpak. Ener
zijds het goedkoper maken
van de operatie, door soms te kie
zen voor tijdelijke beheersmaatre
gelen, waardoor de vervuiling zich
niet kan verspreiden. Of door het
saneren van een terrein niet in één
keer aan te pakken, maar in fasen.
Bijvoorbeeld door eerst de vervui
ling te isoleren, en pas later de
grond te reinigen.
Welschen noemt dat gemakshalve
de Hema-formule: meer doen met
minder geld. Anderzijds draagt de
werkgroep ideeën aan om meer
geld vrij te maken „door meer
mensen aan te spreken op hun klus
en door bestaande juridische moge
lijkheden veel harder in te zetten,
waardoor mensen gedwongen wor
den meer zelf te doen."
Welschen benadrukt de maat
schappelijke verantwoordelijkheid
van overheden, bedrijven én bur
gers.
„Alleen al in Brabant zijn meer
dan duizend gesloten stortplaatsen.
Dat zijn potentiële tijdbommen.
Die moeten absoluut ontmanteld
worden. Vandaar dat de provincie
ervoor gekozen heeft een toeslag op
de storttarieven te gaan heffen, om
zo snel mogelijk onderzoek te kun
nen doen naar de ernst van de
vervuiling," weet de burgemeester
van Eindhoven.
Van de burger zal in de nabije
toekomst ook een directe bijdrage
gevraagd worden, als het aan Wel
schen en de zijnen ligt. De werk
groep stelt voor om een heffing in
te voeren op het gasverbruik.
„Daarmee kan voor een belangrijk
deel de schoonmaak van ruim 215
vervuilde voormalige gasfabriek
terreinen betaald worden. Die bij
drage van de burger kan beperkt
blijven tot een paar tientjes per
jaar. Stel dat je 0,7 of 1 cent extra
vraagt per kubieke meter gas, dan
levert dat al 300 a 400 miljoen
gulden per jaar op. Want in ons
land wordt per jaar zoln 40 miljard
m3 gas verkocht."
De suggestie als zou de bur
ger daarmee de rekening
gepresenteerd krijgen voor
fouten van anderen, wijst
Welschen van de hand. Hij draait
de zaak liever om en zegt stellig:
„We praten in feite over een verge
ten rekening uit het verleden. Voor
het gas hebben we in het verleden
met z'n allen te weinig betaalt. Dat
realiseren we ons nu. Het is welis
waar een rekening die laat voor de
dag komt, maar wel op de goede
plek ligt. De erfenis van die ver
vuilde gasfabriekterreinen moet nu
alsnog in de rekening verdiscon
teerd worden. Bijkomend voordeel
is dat we, door met die erfenis
geconfronteerd te worden, ook
gaan inzien hoe belangrijk preven
tie is."
Welschen vindt het onderhand
hoog tijd dat de uitbreiding op de
Wet Bodembescherming, die al
bijna tien jaar geleden werd aange
kondigd, in de Tweede Kamer be
handeld wordt. Die maakt het in
zijn ogen voor iedereen glashelder
waar iedereen zich aan te houden
heeft. Hij is niet alleen een voor
stander van de zogenaamde multi
functionaliteit (de bodem moet uit
eindelijk weer voor alle doeleinden
gebruikt kunnen worden -HvdB),
maar ook van het omstreden sane
ringsbevel in de wet. Beide onder
delen worden gehekeld door het
bedrijfsleven. En wat het sane
ringsbevel betreft weten de bedrij
ven zich, tot ergernis van Wel
schen, gesteund door de Vereniging
van Nederlandse Gemeenten.
Welschen: „We moeten de milieuproblemen zien op te lossen, zonder
andere ernstige problemen te veroorzaken."
foto de stem johan van gurp
m
et zo'n bevel kan de eige
naar van een terrein ge
dwongen worden de ver-
Lvuiling op te ruimen, ook
als hij daaraan slechts gedeeltelijk
schuld heeft. Een meerderheid van
de Tweede Kamer (PvdA, CDA en
WD) lijkt gevoelig voor de kritiek
uit ondernemersland en wil dat
saneringsbevel afzwakken. Wel
schen (zelf van PvdA-huize) is ver
baasd dat een Kamermeerderheid
onder die druk lijkt te bezwijken.
„Een paar jaar geleden al zijn
daarover afspraken met het be
drijfsleven gemaakt. We waren het
er toen over eens dat de koper van
een terrein dat vervuild blijkt te
zijn, eerst de verkoper op die ver
ontreiniging aanspreekt voor de
rechter. Want zou het tenslotte niet
ook zo kunnen zijn dat die eigenaar
juist een lage prijs voor dat stuk
grond betaald heeft omdat de bo
dem vervuild is, of dat het gaat om
hetzelfde bedrijf met een andere
juridische constructie? Zo zou zo'n
bedrijf onder saneren uit kunnen
komen. Vandaar ons voorstel: eerst
de zaak voor de rechter aankaar
ten. En als een eigenaar daar niet
verder komt, dan pas kan de over
heid aangesproken worden, op het
probleem van die vervuiling. Met
die afspraak kon het bedrijfsleven
toen leven."
Welschen benadrukt tot slot nog
eens waarom de strenge uitgangs
punten van het rijksbeleid in het
tussenrapport van de werkgroep
onaangeroerd zijn gebleven. „Als
wij als commissie nu gezegd zou
den hebben: 'Laten we maar een
versoepeling van de regels voor
stellen,' dan bestaat het risico dat
een heleboel mensen, die toch al
niet zo veel aan bodemsanering
wilden doen, nu blijven afwachten
in de hoop dat een volgende com
missie de regels nog verder af
zwakt."
VERVOLG VAN WEEKEND 1
Salim, al twintig jaar minis
ter, somt de zegeningen uit
de Suharto-tijd op: „Vroe
ger waren wij de grootste
rijstimporteur ter wereld, nu zijn
we helemaal zelfvoorzienend.
Daardoor hoeft hier niemand meer
honger te lijden. Het aantal mensen
onder de armoedegrens is drastisch
gedaald, de infrastructuur is flink
verbeterd en het analfabetisme is
teruggedrongen."
Ook de Nederlandse hoogleraar/
schrijver Jacob Vredenbregt is een
verdediger van Suharto. Vreden
bregt woont al ruim dertig jaar in
Indonesië en heeft ook het tijdperk
Sukarno van nabij meegemaakt.
„De communisten gingen in die tijd
vreselijk tekeer. Het was een chaos.
Er was geen eten, geen kleding,
geen benzine. Je kon niet eens in
een restaurant zitten, zonder be
stookt te worden door dieven en
bedelaars. En toen kwam Suharto.
De welvaart is dankzij hem enorm
gestegen. Er is rust in het land en
iedereen heeft te eten."
Hij geeft toe dat de democratie
opgeofferd is aan deze ontwikke
ling, maar volgens Vredenbregt
moet je nu eenmaal keuzes maken.
„Als je moet kiezen tussen meer
welvaart en veiligheid of meer
openheid, kies ik voor het eerste.
En kijk om je heen. Indonesië is
toch een oase in de woestijn die de
wereld aan het worden is."
Een andere Nederlandse Indone
siër, Poncke Princen, is het met die
visie volstrekt oneens. De mensen-
rechten-activist, die in de jaren
veertig aan de Indonesische kant
vocht tegen Nederland, noemt In
donesië een 'alsof-land'. „Alsof er
een democratie is, alsof er vrijheid
van meningsuiting is, alsof het ge
wone volk hier een goed leven
heeft. Naar buiten toe ziet het er
allemaal goed uit. Het buitenland
complimenteert Suharto met zijn
economisch beleid. Maar de gewo
ne Indonesiër wordt nog steeds
geknecht."
Princen noemt het een schande
voor het Indonesische volk dat Su
harto nu al zoveel jaren aan de
macht is. „Maar de mensen zijn
lijdzaam. Indonesiërs zijn het
zachtste volk ter wereld. Boven
dien sterk aan traditie gehecht. De
mensen beschouwen Suharto als
een Javaanse koning en daar heb
ben ze - ondanks alles - toch een
groot respect voor."
'Our people suffer in silence (ons
volk lijdt in stilte)', schreef Mocht-
ar Lubis ooit. De schrijver/journa
list zit op dezelfde lijn als Princen.
Ook hij hekelt het autoritaire be
wind van Suharto. Vooral de cor
ruptie steekt hem erg.
„Indonesië heeft zich ontwikkeld
tot een kapitalistische economie
waarvan maar een klein laagje
mensen profiteert. Dit alles dankzij
een hechte alliantie met de bureau
cratie. Corruptie dus. De hele sa
menleving is er mee doordrenkt,
met met de familie Suharto als
lichtend voorbeeld."
Lubis legt met zijn opmerking over
Suharto's familie de vinger op de
zere plek. De laatste jaren is steeds
duidelijk geworden dat de zonen en
dochters van de president zich on
gegeneerd kunnen verrijken, vooral
dankzij de invloed van hun machti
ge vader. De meeste van de zes
kinderen staan aan het hoofd van
miljoenenbedrijven. Er is haast
geen sector in de economie waarin
de kinderen Suharto niet actief
zijn. Daarnaast zijn er de monopo
lies. Zo heeft Tommy het alleen
recht op de handel in kruidnagels
en heeft Bambang een monopolie
in de sinasappelenhandel.
„Zijn familie is de achilleshiel van
Suharto," zegt politicoloog Mocht-
ar Ma'soed. „Niet de falende demo
cratie of de arm-rijk tegenstelling,
maar de verrijking van zijn naas
ten, levert hem de meeste kritiek
op. Het volk praat erover. Binnen
het leger roept het weerstand op en
moslim-leiders wijzen het af als
'niet-islamitisch'."
Terwijl Suharto's medestanders
zeggen dat de president nog aan
wil blijven omdat het 'volk dat wil'
en dat 'hij Indonesië verder wil
ontwikkelen', worden in oppositio
nele kring de economische belan
gen van de familie als voornaamste
reden aangeduid dat Suharto het
ambt nog altijd niet neerlegt. „Su
harto moet zijn positie en die van
zijn familie veilig stellen en daar
voor heeft hij nu nog te weinig
garanties. Het spookbeeld van an
dere Aziatisch leiders die na hun
aftreden verantwoording moesten
afleggen hun voor nepotistische
praktijken, staat hem helder voor
ogen," verwoordt een Indonesische
journalist de gedachten van velen.
In dat licht moet ook de benoeming
van de vice-president gezien wor
den. Ook die wordt gekozen door
het Volkscongres, maar nog nooit
zijn de afgevaardigden tegen de
'aanbeveling' van de president in
gegaan. Suharto heeft elke vijf jaar
een andere tweede man aan zijn
zijde gehad. Ook hier gaat weer de
vergelijking op met de Javaanse
hofcultuur. De vorst zorgt ervoor
dat anderen niet te lang op een
belangrijke positie zitten omdat ze
anders een potentiële bedreiging
kunnen gaan vormen.
Inmiddels is wel duidelijk gewor
den dat de voormalige legerbevel
hebber Try Sutrisno de nieuwe VP
zal worden. Sutrisno is zeer loyaal
aan Suharto en heeft de steun van
het leger. Bovendien is Sutrisno
een vroom moslim, en dat is erg
belangrijk in Indonesië, waar de
islamieten steeds meer invloed
krijgen. Mocht Suharto voor 1998
terugtreden dan heeft hij in elk
geval niets te duchten van zijn
vice-president.
Wat er in het post-Suharto-tijd-
perk zal gebeuren is echter zeer
speculatief. De een zegt dat het
volk in opstand zal komen, de.
ander voorziet het ontstaan van
een machtsvacuüm waardoor bin
nen het leger de strijd zal losbar
sten, een derde zegt dat de moslims
een greep naar de macht zullen
doen.
Maar de meest gangbare theorie is
nog dat Indonesië na het vertrek
van Suharto zich geleidelijk aan
zal ontwikkelen tot een meer de
mocratisch land. „Je voelt dat er
een verandering op komst is. Het
volk wordt de laatste jaren mondi
ger en onder intellectuelen, mos
lims en zakenmensen groeit de kri
tiek op het autoritaire, corrupte
bewind," zegt de Indonesische
journalist.
Maar welke krachten er in de toe
komst los zullen komen, blijft
vooralsnog erg onduidelijk. Gene
raal Nasution vergelijkt het met
rondtasten in een donkere kamer.
„Je weet dat er zich van alles
bevindt, maar niet wat het is en
waar het staat."
