weekend
Redder
Flores is het
katholieke
hart van
Indonesië
De aardbeving op
Floreslaat
genadeloos
zien waar
het aan schort
De hulp komt
te laat op gang
en komt op de
verkeerde
plaatsen terecht
ZATERDAG 9 JANUARI 1993
eveel Nederlanders zijn i
len Kerstmis en Nieuw',
I'en op het slagveld van
%lijke dis? Hoevelen hebt
verslikt in een slordig v<
Jwd Bambibiefstukje of
|astige beet uit de hazeri
jfelen zijn nooit meer toe
,#n aan de malse present!
len 'Broodje Aap', omdat
als een champagnekurl
Ichtpijp, hen het vermot
•preken en ademhalen
batiënt ontvliedt het e
lan omringd door onbesl
Izelden wordt zijn tragisi
liaar het hiernamaals ver
|van grote hilariteit, want
onbegrepen predicant
It hij een dolkomische
Vergeet niet dat de ste
om te beginnen al z
J was.
laten elkaar sterke verha
rtellen en nog na te hinnik
het lot van de echtbre
Is hand door zijn wraakzucl
Vouw met superlijm we
peklonken aan zijn overspe
f daar rijst het slachtoffer
fcijn zetel. Applaus begrt
Pais hij zijn laatste moment
larde inzet met de magistri
pewegingen van een orke
bent. Zijn gelaat wordt pa;
[tint en zijn ogen puilen uit
en. Pas als hij onder de fa
|t verstomt de vrolijkheid
er een diepe stilte. Óntzetti
janiek. Als er nu niet onm
|jk wordt ingegrepen zijn
volijke vriend voor eeuvt
[t. We redden de arme
de Heimlich Manoeuvre. V
'en ons achter het slachtof
n slaan onze armen om
'el. De vuist van de rechti
dient iets ten noorden v
avel en ten zuiden van
n te worden geplaatst. P
uist met de andere hand ba
uk deze met een opwaart
■eging naar achteren. Herha
[en nodig. Door de luchfdr
't de prop als een kogel na
n geschoten,
de patiënt op de grond lil
It de Heimlich Manoeuw
jevoerd, terwijl het slachtof!
e rug ligt. Men gaat er ve
ens overheen zitten en -m
andpalm gevouwen over
van de andere hand - zorj
middels een snelle opwaai
uw, voor de gewenste lucf
verplaatsing.
|aren betreed ik restauran
de Heimlich Manoeuvre
achterhoofd. Ik ben van nati
en mensenredder. Ik loerdi
ds op de kans om via koe
dig en doortastend optrede
medemens weg te rukken
armen des dóóds. Ik wu
aande dankbetuigingen wei
pteer desnoods een slurpt
rgogne om het leven toe
ken.
is een delicate zaak. Je moi
gaan zitten aarzelen, war
is het te laat. Je moet als he
e blind handelen, want andei
iet slachtoffer er geweest e
o je maanden met schuld§e
lens rond.
t voor Nieuwjaar zag ik, in d
ellige schemer van een ee
een monumentale vrouw i
iw satijn oprijzen. In een flil
ik hoe zij gebaren maakte al
een bewogen dirigent. Haa
n puilden uit. In een spron!
nd ik achter haar, omvaamdi
ir ten heupe, zocht haar nave
voltrok de Heimlich Manoeu
Ze slaakte een rauwe kreet
vrouw die naast haar har
eten gaf me een zware oorvijg
t een beugeltas,
izerik!,' zei ze bits.
Het Indonesische eiland Flores
u-erd eind vorig jaar getroffen door
een aardbeving en een daarop
volgende vloedgolf. Het aantal
doden en de ravage zijn
schrikbarend groot. De hulp is
inmiddels op gang gekomen, maar
corruptie en bureaucratie leiden er
dikwijls toe dat de hulp of laat
arriveert of op plekken terecht
komt, waar de nood het kleinst is.
Verslaggever Mathieu Kothuis
keek ter plekke rond.
Door Mathieu Kothuis
Met bijna 1,5 miljoen inwo
ners is Flores het dichtsbe-
volkte eiland van de Indo
nesische provincie Oost-Nu-
satenggara (Flores, Soemba,
West-Timor). Flores is het
katholieke hart van Indone
sië en de oorsprong daarvan
ligt bij de komst van de
Portugezen in de zestiende
eeuw. Op weg naar de spe-
ceriien-eiianden in de oost
deed de Portugese ontdek
kingsreiziger Antonio de
Abreu in 1512 Flores aan en
gaf het eiland zijn huidige
naam.
Flores is ongeveer 360 kilo
meter lang en 60 kilometer
breed. De weg over het ei
land van oost naar west is
667 kilometer lang en voert
vaak langs diepe ravijnen.
Flores wordt regelmatig op
geschrikt door aardbevin
gen en vulkaanuitbarstin
gen. Op het eiland smeulen
nog 15 vulkanen. Alleen op
Java en Sumatra zijn meer
werkende vulkanen te vin
den.
De bevolking leeft voorna-
menlijk van de landbouw;
rijst in het laaggelegen
kustgebied en maïs, koffie
en kokosnoten in de heuvels
en op de berghellingen. Pas
de laatste jaren komt het
toerisme naar Flores lang
zaam op gang.
De Portugezen vestigden op
bet eiland verschillende
handelsbases en bouwden in
1566 een fort in Solor, een
eilandje aan de oostkust van
Flores. De Portugees Cabot
begon in 1544 met de ker
stening van de inlandse be
volking en Dominicanen
trokken in het spoor van de
Portugezen vooral naar de
oostelijke regio Larantuka.
Tot op de dag van vandaag
hebben de Indonesiërs in dit
deel van Flores Portugese
namen, gebruiken en dan
sen. Al in 1566 werd het
eerste seminarie in Larantu
ka gevestigd.
Het fort van Solor werd in
1613 door de Vereenigde-
Oostindische Compagnie
met hulp van moslim-strijd
groepen ingenomen maar de
Nederlanders namen Flores
pas in 1859 van de Portuge
zen over. Onder het Neder
lands regime kwamen Je
zuïeten en Franciscanen
"aar Flores om de kerste-
flng van de inlanders voort
te zetten.
Sinds begin deze eeuw
maakte de SVD-missie-orde
Nederland het karwei af
Flores is al jaren geen
[mssiegebied meer maar
e?Porteert' priesters naar
aue delen van Azië, Zuid-
„frika en Europa. 85 pro-
liek Va" Fl0res is nu katho~
Een van de vele kinderrijke
gezinnen in een opvangkamp
voor daklozen in het centrum van
Maumere aan de noordkust van
Flores.
Tussen apathie en ergernis
In het vissersdorp Wurung op
Flores veegt de eigenaar van
het dorpswinkeltje de rom
mel aan kant. Wonder boven
wonder is het winkeltje, niet
meer dan een houten keetje
van vijf bij vier meter, gespaard
gebleven bij de vloedgolf die
M' Wurung na de aardbeving groten
deels verzwolg en honderden vis
sers en hun families meesleepte in
de verdrinkingsdood.
Even verderop zit een jonge vrouw
uitdrukkingsloos in de deurope
ning van de restanten van haar
woning. Het houten kot is wegge
zakt in de modder. Niet begrijpend
staart ze in de verte. Het moslim
dorp biedt de aanblik van een
vuilnisbelt en een nomadenkamp in
vergevorderde staat van verval.
Versplinterde balken en planken
liggen her en der neergekwakt
langs het weggetje door het dorp.
Ouderen zijn er niet meer. De
meesten zijn verdronken, anderen
weggetrokken naar Maumere waar
ze overleven in een van de tenten
kampen in de stad. Ontblote kinde
ren krijsen tussen het afval.
Links en rechts zijn grote stenen op
een hoopje gestapeld. De doordrin
gende stank wijst op provisorische
graven van restanten van niet-geï-
dentificeerde stoffelijke resten. De
palen met elektriciteitskabels zijn
afgeknapt en de draden liggen
kriskras door het dorp. Visserboot
jes liggen tientallen meters van het
strand in grote stukken gebroken.
„Allah heeft het zo gewild," zegt de
winkelier en ,hij gaat verder met
zijn werk. Aan het strand van
Wurung laden enkele jonge man
nen met ontblote bovenlijven in
razend tempo enkele tientallen
zware zakken met rijst van een
bootje in een gereedstaande truck.
Het zweet gutst van hun lichamen.
Na een kwartiertje is het karwei
geklaard. De mannen springen in
de truck en de auto verdwijnt in
alle haast richting Maumere. Het
zaakje stinkt.
werken van persoonlijk verdriet en
menselijke ellende. Een ramp, in
welke vorm ook, vormt een keihar
de graadmeter voor het respect van
de overheid voor haar burgers en
de menswaardigheid van het be
staan in een land. De aardbeving
op Flores laat genadeloos zien
waar het in Indonesië aan schort.
In Indonesië bestaat geen traditie
van nationale rouwplechtigheden
na natuurrampen en ongelukken
met grote aantallen slachtoffers.
Daar is in dat land ook geen begin
nen aan. In de paar maanden voor
de grote aardschok op Flores vielen
bij Cianis op West-Java tientallen
doden en gewonden door aardver
schuivingen. Op Java stortte een
vliegtuig neer van de binnenlandse
luchtvaartmaatschppij Merpati
met als gevolg 50 doden. Na 'Flo
res' kwamen in West- en Noord-
Sumatra nog tientallen mensen om
door overstromingen na overvloe
dige regenbuien. Berichten over
deze slachtoffers dringen in het
westen nauwelijks door.
De Indonesiërs hebben leren leven
met natuurrampen en ondergaan
de gevolgen schijnbaar gelaten.
Zelfs voor Nederlandse missiona
rissen op Flores was het merk
waardig te moeten vaststellen dat
de bevolking na de aardbeving zo
apatisch reageerde. De Indonesiërs
pakten hun boeltje op, spanden op
het erf voor hun huis een tentzeil
tussen de bomen en legden zich te
rusten. In dit godsvruchtige land
lijkt bidden de enige uitweg om
gespaard te blijven voor verder
onheil.
atuurrampen in Indonesië
zijn regelmatig terugkeren
de verschijnselen. Het me
rendeel van de 180 miljoen
Vooral in het vissersdorp Wurung op Flores is de ravage groot.
if M.ï
[et westerse ogen bezien is
de ramp na de aardbeving
op Flores catastrofaal.
Maar wat er daarna ge
beurt is voor de westerling min
stens zo rampzalig. Hulp die pas na
dagen op gang komt en in de eerste
plaats niet op de plaats terecht
komt, waar die het hardst nodig is.
Corruptie en bureaucratie die, als
vast onderdeel in de Indonesische
samenleving, er voor zorgen dat
hulpgoederen worden achterhou
den en naar de verkeerde plaatsen
worden gestuurd. En, niet het
minst onbelangrijk, de politisering
van de hulpverlening en de verwer
king van de ramp.
Alleen de regering weet wat goed is
voor de slachtoffers en de hulp
wordt gedirigeerd door het politie
ke instrument bij uitstek, de rege
ringspartij en steunpilaar van de
regering in Jakarta, Golkar. Het
typeert de tegenstelling tussen oost
en west. Niet alleen in de politieke
aanpak van de gevolgen van deze
tragedie, maar ook in het respect
voor het individu, voor de mense
lijke waardigheid en bij het ver-
Indonesiërs, wonend op 13.677 ei
landen, kijkt uit op een nog wer
kende vulkaan. Deze 'ring van
vuur' strekt zich uit van west-Su
matra, via Java en de eilanden in
de Nusatenggara (zuidoost-eilan
den waaronder Flores) naar de Mo-
lukken en het noorden van Sula
wesi. Twee van grootste vulkaan
uitbarstingen in de geschiedenis
van de mensheid (van de Krakatau
en Tambora) vonden in Indonesië
plaats. Per jaar komen in Indonesië
tien grote vulkaanuitbarstingen
voor.
Geen wonder dat bergen en vulka
nen in de Indonesische godst-
dienstbeleving, cultuur en traditie
zo'n belangrijke plaats innemen en
tegelijkertijd worden gevreesd en
eerbiedigd. Naast dood en verderf
oogst het land echter ook letterlijk
de vruchten van de vulkaanerup
ties. Door de uitgespuugde lava
beschikt het land over de meest
vruchtbare landbouwgebieden op
deze planeet.
Maar Indonesië ligt ook op de zo
genaamde Java-schol, een breuk
lijn in de aardkorst die bij botsin
gen met de Australië-schol zorgt
voor regelmatig terugkerende
aardbevingen. In de afgelopen 25
jaar is het land getroffen door 850
meer of minder ernstige aardbevin
gen met als uitschietingen een be
ving op het eiland Soemba (in
1977) met 7,0 op de schaal van
Richter en (twee maanden later in
datzelfde jaar) op Soembawa met
een kracht van 5,9. De recente
aardbeving bij Flores, met als ge
volg 2.500 doden, 'scoorde' 6,8 op
de schaal van Richter.
In het provinciehuis van Oost-Nu-
satenggara (Flores, Soemba en
West-Timor) in Kupang op West-
Timor houdt gouverneur Hendri-
kus Fernandez op maandagmorgen
21 december, negen dagen na de
ramp, een briefing over de gevol
gen van de aardbeving op Flores.
Aan de hand van lichtbeelden geeft
Fernandez uitleg over de aard van
de aardschok, de consequenties, de
genomen noodmaatregelen, de ge
schatte schade (200 miljoen gulden)
en de distributie van voedsel aan
de slachtoffers (400 gram rijst per
persoon per dag). Uit het hoofd
houdt Fernandez een monoloog van
bijna een uur. De aanwezigen,
hoofden van provinciale departe
menten, hulpverleningsinstanties
en politieke partijen, luisteren eer
biedig toe.
De gouverneur stelt het officiële
dodental vast op 1919, uit en pas
sant kritiek op kranteberichten
met schattingen over vele honder
den doden méér en over demon
straties in Maumere tegen de falen
de voedseldistributie aan de slacht
offers van de aardbeving.
Na deze uitleg staan vertegenwoor
digers van de verschillende instan
ties één voor één op én doen uitge
breid verslag van hun aandeel in de
hulpverlening aan Flores, geven
cijfers over verstuurde materialen
en hulpgoederen en de getroffen
noodmaatregelen. Tussendoor wor
den grapjes gemaakt en stelt de
gouverneur minzaam enkele vragen
aan de sprekers. Na 2,5 uur is de
bijeenkomst voorbij. Tevreden en
schijnbaar voldaan gaan de aanwe
zigen uiteen.
De gebeurtenis typeert officieel In
donesië ten voeten uit. 'Musjawa-
rah' (discussie) en 'musfakat' (over
eenstemming) vormen de basis van
het politieke debat en besluitvor
ming van hoog tot laag maar wor
den wel voornamelijk gedirigeerd
door de politieke elite. In een de
mocratie en in democratische be
sluitvorming in de westerse beteke
nis van het woord wordt in Indone
sië maar weinig geloof gehecht.
Maar onderhuids broeit een ander
Indonesië. De ramp op Flores laat
ook zien dat velen de bedilzucht
van de overheid, de corruptie en
bureaucratie beu beginnen te ra
ken.
In het zwaar getroffen Maumere
heerst naast apathie ook grote er
gernis over de hulpverlening aan
Flores. Een week na de ramp gaan
in Maumere 200 demonstranten de
straat op om te protèsteren tegen
de falende voedselverstrekking aan
de slachtoffers. 'Regen en hitte,
geen huis voor ons', 'We zijn hon
gerig en dorstig', 'Een kilo rijst
voor tien mensen is niet genoeg',
zeggen de spandoeken.
Een paar dagen later, bij het offi
ciële bezoek van president Suharto
aan Maumere, volgt een nieuwe
demonstratie en de demonstranten
roepen 'wij hebben honger'. De
president wordt echter verre ge
houden van het protest, bezoekt in
vliegensvaart het zwaar getroffen
vissersdorp Wurung en vliegt na
een kleine twee uur terug naar zijn
presidentiële paleis in Jakarta.
De zwaarst getroffenen van de
FOTO'S DE STEM
aardbeving op Flores zijn te vinden
in de onderklasse van de samenle
ving. De vissers die in hun paalwo
ningen vlak aan het strand een
boterham proberen te verdienen,
zijn na de ramp hun middelen van
bestaan, boten en visgereedschap,
kwijt.
De hygiënische woonomstandighe
den, in normale tijden al slecht,
zijn na de aardbeving schrikba
rend. 1000 slachtoffers van de
aardbeving lijden aan cholera. De
lijst met namen van vermisten is
lang. De doden zijn door het Indo
nesische leger in massagraven ge
borgen.
Hoeveel doden er onder de
vissersfamilies precies zijnw
gevallen, weet niemand."*
Her en der spoelen aan de
kust nog steeds lijken aan. Het
door gouverneur Fernandez gestel
de officiële dodental is daarom een
grote slag in de lucht. Van een
officieel en betrouwbaar bevol
kingsregister is hier geen sprake.
Ondanks alle kritiek op de hulp
verlening wordt er op Flores ook
hard gewerkt om de schade zo snel
mogelijk te herstellen. Legereenhe
den zijn ingezet bij het afbreken
van half ingestorte woningen en bij
de bouw van 20.000 nieuwe wonin
gen, noodscholen en openbare ge
bouwen. De Indonesische overheid
heeft extra fondsen vrijgemaakt
voor herstel van de schade aan
wegen, elektriciteitsnet en water
voorziening.
Uit binnen- en buitenland stromen
hulpgoederen en financiële bijdra
gen naar Flores voor de overleven
den van de ramp. Vorige week
kwam een vertegenwoordigster van
het Nederlandse Rode Kruis in Ja
karta aan om een zending hulpgoe
deren aan de Indonesische zuster
organisatie te overhandigen. De
Nederlandse regering stuurde vlak
na de ramp al een bedrag van één'
miljoen gulden naar Indonesië ten
behoeve van de slachtoffers op Flo
res.
Twee weken na de aardbeving op
Flores is de ramp uit het nationale
nieuws op radio en tv en uit de
Indonesische kranten verdwenen.
De nationale staatstelevisie NTRI
laat avond aan avond in eindeloze
en slaapverwekkende uitzendingen
zien waar president Suharto die
dag een bezoek heeft gebracht.
In de krant zegt de minister voor
politieke en veiligheidsaangelegen
heden, admiraal b.d. Sudomo, dat
het met de democratie in Indonesië
wel goed zit. Hij ontkent beschul
digingen in een van de kranten dat
1992 een jaar van stagnatie voor de
democratisering is geweest. 1993
wordt, zo belooft Sudomo, een jaar
van gelijke verdeling, hoge econo
mische groei en nationale stabili
teit.
Elders maakt de minister van
werkgelegenheid, Cosmas Batuba-
ra, zich ernstig zorgen over het
grote aantal werkstakingen in In
donesië in het afgelopen jaar. Bij
die 177 stakingen waren ruim
67.000 arbeiders betrokken. Het
huidige minimumloon in Indonesië
(tussen ƒ2,50 en ƒ3,10 per dag) is
volgens Sudomo echter genoeg
voor de dagelijkse kosten van le
vensonderhoud van de arbeiders.
In Oost-Nasatenggara (waaronder
Flores) liggen de lonen echter 50
tot 60 procent lager dan in Jakarta.
In de straten van de Indonesische
hpofdstad hechten Indonesiërs wei
nig waarde aan het politieke
nieuws in kranten en tv. Berichten
over corruptie bij de hulpverlening
aan Flores leiden niet tot een ge
voel van algemene verontwaardi
ging. De Indonesiër geeft zijn ge
voelens niet bloot. Wie familie of
vrienden op Flores heeft, is met
zijn hoofd bij de slachtoffers van
de aardbeving en doet zijn best
geld bijeen te krijgen voor een
Êootticket naar Flores. Elke hulp
bij de herbouw van het zwaarge-
troffen eiland is welkom.
Het mededogen met de slachtoffers
op Flores is algemeen en spontaan
komen overal in Indonesië hulpac
ties op gang en wordt geld ingeza
meld voor de slachtoffers van de
aardbeving. Niet toevallig zijn het
de Chinezen in het land die de
eerste hulpacties op touw zetten.
Deze 'joden van het oosten' grijpen
de kans aan om zich van hun beste
kant te laten zien om de kritiek
voor te zijn dat ze zich bij de hulp
aan Flores geen goede Indonesiërs
tonen.
