DE STEM
'Ik >vfl niet mijn hele leven
de leukemie- tenor
Het optimisme en de hoorbare hartstocht van José Carreras
Mandoline komt uit
de kampvuur-sfeer
Benny L
Ruim
Bluesartie
Willie
Dixon
overleden
fSpruigsteen en Pavarotti
leven niet meer
in gescheiden werelden9
4Opera is het mooiste
vooral nu het zijn
elitaire stempel verliest
Estrellita jubileert in Breda
tv-presen-
tatrice
DE STEM
Een minister is een im
ligent mens. Dacht ik
afgelopen dinsdag
avond. Toen hoorde i
doctorandus Nijpels.
Vroeger minister en
iemand die, gezien ziji
huidige functie, niet in
eens zijn verstand verl
ren kan hebben.
Nijpels reageerde op
ring in en van de binn
Fuchs, in zijn hoofdbt
temusea maar daarnat
kunstleven van enig bt
voor een tentoonstellii
wandelde daarom naa
Het driehoekige pleint
een gepassioneerd stul
van verbodsborden,
vuilnisbakken op zo vi
kend voor het Nederla
een prachtige plek kut
nadenkende en gevoel
ders.
Uit angst dat iemand
den er paaltjes in de
worden onze steden vi
Fuchs had Nijpels opf
tuurlijk milieu te bepe
beschermen.
De Sikkens Foundatii
Fuchs ter harte genom
meentebestuur van Br
dat ellendige soort zijr
binnensteden. Maar
lijk is dat zulke aardig
lingen steeds weer verf
Afgelopen dinsdag wa
slaakte zijn hartekreet
Met een halfuur durer
de Nederlandse architi
voorsteden en buitenw
ivaderlandse angst voo
delmatige, grauwe uitk
Over binnensteden, stt
geen woord. Alsof Fut
derlands Centre Pomp
\ste kunstobject dat De
boden zou krijgen.
Over ruimte en het bei-
berger, niet geheel toet
ficiële opdracht voor i
trachtte de burgervade
wat ruimte is. Het is ee
ruimtelijke gebouwen
dan ook gebouwd op
kunnen niets met ruim
vol. Maken het knus ei
beheer van de openbai
tectuur. En dat gebeur
Een heldere voorzet vi
B&W, dat de mond vo
er weer niets. Onzin 01
planning, alsof er sind
ven is. Afgunst op de
tuurbeleid en stadsplat
gaan.
Nijpels is er blijkens
heeft hij zeker niet gez
aan schouder staat mei
houden middeleeuwse
bouw van de voor 95°/
Ruimte blijkt aan Nijp
VERVOLG VAN
DE VORIGE PAGINA
De mandoline lijkt ein
sfeer van kampvuur, 1
('Jo met de banjo en
de mandolien') te on
constateert Benny L
tevreden. Een ontwikk
voor een groot deel
zelf te danken is.
„Tijdens ons jubileu
zaterdag spelen wij
beeld een werk van de
componist Hollanders
17e eeuw", zegt Lu
„Ik heb dat bewerkt v(
doline-ensemble, en h
als één groot clavecu
wordt geen noot
leerd".
Dat tremoleren was
delsmerk van het tra
mandoline-orkest zoa
een dat kent, een 'so
menig muziekliefhebbi
lingen over de rug deec
Het tremolerende
Burbank (ap) -
Amerikaanse t
zanger/componist
lie Dixon is op 7
rige leeftijd over
aan een hartvel
ming. Hij lag sir
januari in het zit
huis, na al een a
keer eerder opgent
te zijn geweest.
Dixon schreef een
aantal bluesklassi
die door tal van art
werden uitgevoerd.
Rolling Stones n
zijn 'Little Red Ro<
Muddy Waters 'I'm
Hoochie Coochie
The Animals 'Bring
Home to me' en Led
pelin en Otis Ru
Can't Quit You Baby
Dixon werd op 1 jul
geboren in Vicksbi
de staat Mississip]
verhuisde op zijn
naar Chicago, waar
snel deel ging uitn
van de opkomende 1
scene. Hij werd
schouwd als een va
genen die blues en
'n' roll aan elkaar
bonden.
VRIJDAG 31 JANUARI 1992
Jhrre
-rm
nu*
nu
-sVi
l**rf
teil)
i&fól:
bM
(TfiP
Hij was de snelst
rijzende ster aan het
operafirmament.
Weinigen stegen zo
snel zo hoog. Tot hij
in 1987 ogenschijnlijk
last kreeg van een
ontstoken kies.
In het ziekenhuis
stortte zijn wereld iri
elkaar: hij had
leukemie. Zijn kans?
Hooguit 10 Maar
José Carreras greep
die kleine kans, vocht
voor zijn leven,
overwon, en
heroverde zijn
toppositie.
En nu is hij in
Nederland voor een
(nog niet
uitverkochte) recital,
dinsdag 4 februari in
de Bossche
Brabanthallen.
K'
Ui
nu-
José Carreras„Ik heb die stem nu eenmaal, ik heb er niet om gevraagd.
Door Max Steenberghe
Met een gracieuze hoofd-'
knik bedankt hij voor onze
opmerking dat hij er goed
uitziet. Lachend voelt hij
aan zijn nog altijd dikker
wordende haar. „Ik ben de
enige man van 45 die geen
haar verliest maar het juist
weer terugkrijgt", grapt
hij. Maar zijn ogen lachen
niet mee. Het onderwerp
leukemie en daarmee sa
menhangende zaken als
uitvallend haar na de che
motherapie blijven nog al
tijd pijnlijk.
En hij heeft er genoeg van. „Ik
besef ten volle.dat ik een sym
bool ben geworden van de over-
winnelijkheid van kanker. Of
abstracter: ik probeer te laten
zien dat een dal in je leven, een
donker gat, overwonnen kan
worden, hoe zwart en diep het
aanvankelijk ook lijkt. Mijn
boodschap is: geef niet op.
Nooit. Vecht. Vecht met alles
wat in je is. Wanhoop nooit.
Nooit. Geef niet toe aan nega
tieve gedachten, maar blijf posi
tief. Denk optimistisch. En zie
wat er gebeurt, waartoe je zelf in
staat bent."
Hij zakt terug in zijn stoel. „Die
boodschap is belangrijk, en die
boodschap zal ik blijven bren
gen. Maar aan de andere kant is
er ook een deel van mij dat het
genoeg vindt. Ik heb jarenlang
over weinig anders gepraat.
Maar ik wil niet mijn hele leven
de leukemie-tenor blijven. Men
moet mij niet waarderen om wat
ik heb doorgemaakt, men mag
ook van mij houden vanwege
mijn muziek. Niet dat ik het on
derwerp ooit uit de weg zal
gaan. Maar ik geef er geen spee
ches meer over in de pauzes."
Hotel
We spreken hem in zijn hotel
'ergens in Nederland' waar wei
nigen buiten de directeur weten
wie de gast van suite nummer 14
is. Het hotel ligt op een uurtje
rijden van Den Bosch en is geko
zen a) omdat het geen fameus
sterrenhotel is waar je Carreras
zou vermoeden en b) omdat het
de mogelijkheid heeft per limou
sine tot aan de lift te rijden zo
dat Carreras vrijwel ongezien
naar zijn kamers kan komen.
Is het zo erg We kennen de
l. verhalen van de - vrouwelij
ke - Carreras-fanaten die hem
overal achtervolgen. Uit Ame
rika kwamen honderd verzoeken
van een dame om een van José's
boxershorts.
Als we bij de hotelbalie Carre
ras' schuilnaam noemen schiet
de directeur uit zijn kantoortje
om ons persoonlijk naar de suite
te begeleiden. En meteen beves-
q tigt Carreras zijn haast spreek
woordelijke bescheidenheid: hij
n bloost als we stamelen het een
eer te beschouwen met hem te
mogen praten.
„Ik kan er niks aan doen",
klinkt het verontschuldigend,
„Ik heb die stem nu eenmaal. Ik
heb er niet om gevraagd, hij is er
H9J
gewoon." En terwijl pretlichtjes
beginnen te branden: „Wat niet
wil zeggen dat ik er niet zielsge
lukkig mee ben."
Hartstocht
Een talent als dat van Carreras
is zeldzaam, maar hij is niet
uniek. In één ademtocht worden
altijd 'de anderen' genoemd: Pa-
varotti en Domingo. Maar waar
Pavarotti de man van ongekende
volumes is en Domingo de ver
persoonlijking van de perfectie,
is Carreras de kampioen op de
vierkante millimeter. Meer dan
zijn rivalen weet hij zijn ziel
hoorbaar te maken, zingt hij met
een voelbare hartstocht.
Zijn meest geroemde eigenschap
is ingetogenheid. Zelfs toen
Bernstein hem bij de opname
van West Side Story haatdra
gend vernederde, niet alleen
voor de ogen van het orkest,
maar ook dat van de tv-came-
ra's, liep hij enkel weg met als
later commentaar 'Dat was on
prettig'.
Bekroning
Zijn carrière ging snel. In 1974
debuteerde hij in de mooiste za
len: Wenen, Londen, München
en New York met meteen daarop
dramatiek: alle kunsten komen
samen in opera."
„Opera is het mooiste dat er is.
En helemaal in deze tijd, nu het
zijn elitaire stempel verliest.
Opera begon als volksvermaak
en is hard op weg dat weer te
worden. Populair in de goede zin
van het woord. Mijn neefjes
gaan naar Michael Jackson en de
dag daarop naar Puccini. Dat
betekent dat het algemene cultu
rele peil per dag stijgt. Springs
teen en Pavarotti leven niet lan
ger in gescheiden werelden."
„Veel mensen vragen: Hoe doe je
dat toch Eerlijk gezegd: geen
idee. Natuurlijk is een deel tech
niek, maar dat is maar een klein
deel. Zingen doe je met je ziel.
Het verstand is een filter, de
stem niet meer dan een instru
ment. Liever een goed instru
ment dan een slecht, daar niet
van. Maar het wezen, de basis
ligt binnenin, in wat ik de ziel
noem."
„Je leeft je in een rol in, en zoekt
in jezelf naar vergelijkbare ge
beurtenissen, emoties. Op het
moment dat je die - bewust of
onbewust vindt, is het goed.
Maar je moet er voor naar bin
nen zijn gegaan. Muziek, echte
muziek, leeft."
Inleven moet lukken als Carre-
f
de bekroning: 'Un ballo in Ma-
schera' in de Scala van Milaan.
Von Karajan noemde José zijn
lievelingstenor. Twintig opera's,
veertig andere platen, met als
afwisseling zestig tot honderd
concerten per jaar.
„Nee, er was geen beslissing,
geen moment van: dit ga ik voor
taan doen. Ik zong als jongentje
al. Dat soort gedachten leven
dan niet. Het was iets instinc
tiefs, iets organisch dat me deed
zingen. En het ontwikkelde zich
als vanzelf. Het werd duidelijk
dat ik zanger zou worden. Ik
dreef mijn familie tot wanhoop
totdat ik me opsloot op het toilet
- in de tuin - om te zingen. Ik
bleef zingen dus volgden er les
sen; ga je van school naar school
en vervolgens het conservato
rium. Ik heb piano gestudeerd,
maar dat was niks voor mij. Ik
moest en zou zingen."
„En als zanger kies ik uiteraard
voor opera. Opera is meer dan
zang, opera is de hoogste vorm
van uitvoerende kunst. Zang,
muziek, libretto (dus literatuur)
choreografie, koorzang, ballet,
ras die rol drie uur speelt tijdens
een opera, in decors en in kos
tuum. Maar hoe doet hij dat
straks in Den Bosch als hij luk
raak aria's en liederen zingt
Hij lacht. „Waarom denk je dat
er bij gedacht wordt Het over
grote deel is en blijft instinct. De
stukken die ik op zo'n avond
zing komen uit opera's die ik
ooit in hun geheel heb uitge
voerd. Ik kén die stukken, die
mensen. Als ik een stukje uit
'Romeo Julia' zing, dan weet
ik wat daarvoor met Romeo is
gebeurd en hoe het met hem af
loopt. Ook voor die paar minu
ten bén ik Romeo. En de vol
gende minuut kan ik Don José
zijn uit Carmen. Van Verona
naar Sevilla binnen zestig secon
den."
„Daar hoef ik geen moeite voor
te doen; de meeste moeite is in
het verleden gedaan door de
componist en de librettist. Mu
ziek en tekst zijn -als het goed
is- zo sterk dat ze je leiden. Zij
geven de richting aan, die hoef
ik alleen te volgen en in te vullen
met mijn talent. Muziek en tekst
r= 1
trekken mij vanzelf terug in de
rol die ik ooit al speelde."
De basis voor de muziek haalt
hij uit zijn eigen leven. Maar kan
dat in de weg zitten Kan hij
een zinderende serenade bren
gen als hij vijf minuten ervoor
ruzie had met zijn vrouw? Of
laat hij de liefdesliederen dan
liever liggen
Hij kijkt er van op. „Ik ben een
professional. Dat staat voorop.
Natuurlijk word je daardoor ge
raakt, maar de professional in je
laat dat achter zich. Op toneel
ben ik niet Carreras, maar Don
José. Pas als ik het kostuum
weer uittrek komt Carreras weer
tevoorschijn. Een chirurg zegt
ook niet: Vandaag liever niet.
Nee, ook hij is prof, dus hij ope
reert."
„En muziek kan je die ruzie
doen vergeten; laat je opnieuw
verliefd worden. Ter plekke.
Muziek heeft die kracht. Muziek
is magisch, onontkoombaar. Mu
ziek is er sinds de eerste mens
zijn mond opendeed. Muziek is
altijd anders, loopt van Brahms
naar Vivaldi, van Haydn naar
hardrock."
En naar James Last.
„Ja, en naar James Last. Maar
veroordeel Last niet. Je mag mu
ziek niet veroordelen op haar
vorm, je mag nooit beslissen
voor het publiek dat iets niets is.
Dat beslist het publiek zelf wel.
Juist iemand als Last kan door
zijn arrangementen mensen at
tenderen op muziek. Aan hen
dan de keus om verder te zoeken
naar de originele Bolero."
Bijgeloof
Sommige musici noemen muziek
mystiek, hebben het over een
Godsbeleving. Salieri noemde
muziek 'de stem van God'. Car
reras niet. Hij fronst. „Dat ruikt
naar blasfemie of bijgeloof."
Wel kan hij zichzelf overtreffen,
hoort hij zich beter zingen dan
hij zelf mogelijk achtte. „Maar
ik zie daar geen hand van God
in. Het heeft te maken met vi
braties, gevoelens die opstijgen
uit de zaal, uit het orkest, van je
tegenspelers. Als de vibraties
juist zijn kunnen ze elkaar ver
sterken en dan gebeuren er won
derlijk mooie dingen. Dan wordt
de muziek haast zichtbaar."
„Mijn stem is onderdeel van mij,
met alle voor- en nadelen. Als
fysiek onderdeel kan ik haar
voor 100 procent benutten. Een
topviolist lijkt soms met zijn in
strument vergroeid, maar het is
nooit echt één geheel. Hij zal het
altijd mechanisch moeten bespe
len, heeft een limiterende factor.
Ik niet, ik bespeel mijn instru
ment met mijn ziel."
'v ï:V'-
„Nadelen zijn er ook. De stem is
menselijk en kan dus falen. Elke
ochtend als ik wakker word,
probeer ik zachtjes of zij er nog
is. Heel soms is ze er niet en dan
houdt alles op. Dan kan ik geen
nieuwe snaar kopen. Nee, dan
houdt het gewoon op."
Er valt een stilte.
We kijken elkaar aan en herken
nen eikaars gedachtensprongen.
Ophouden, stoppen, de dood. En
hoewel hij had laten weten er
niet over te willen spreken komt
toch de ziekte ter sprake. Het
verloop vult de eerste hoofd
stukken van zijn autobiografie.
Hoe hij net 'La Bohème' zou ver
filmen toen een kies hem plaag
de. Een routine bloed-onderzoek
in het ziekenhuis leverde een
verbijsterende diagnose: Carre
ras miste 90 procent van zijn
bloedplaatjes. Hij had acute
lymfatische leukemie. Kansen
Tien procent.
„Dat cijfer hoorde ik niet eens.
Het interesseerde me niet. Al
was het één op een miljoen, dan
nog zou ik haar hebben gegre
pen. Alles in mij riep om overle
ving. Ik trok me met alle kracht
op aan de kleinste positieve ge
dachte die ik in mij kon vinden.
wist of er een volgende dag zou
zijn, was er slechts één gedachte:
leven. Muziek kwam echt niet in
me op, hoe romantisch ik dat nu
ook kan maken. Het was: leven!
Ik wil leven. Voor alles: leven."
„Maar daarnaast was er inder
daad de wetenschap: als ik het
overleef, dan ga ik weer zingen.
Dat was meteen de volgende
prioriteit omdat ik zonder mu
ziek niet zou kunnen leven."
„Muziek heeft op andere mo
menten een rol gespeeld. De be
stralingen leken eindeloos, maar
ik mat de tijd door inwendig te
zingen. Als ze zeiden: nog drie
minuten, zong ik de aria 'Celeste
Aïda', die duurt drie minuten.
En ik weigerde narcoses, omdat
die je stembanden kunnen uit
drogen."
Laten we tenslotte bog even te
ruggaan naar het hoogtepunt,
het legendarische concert aan de
vooravond van de WK-voetbalfi-
nale in Rome. Climax was de
langverwachte samenzang. 'O
Sole Mio' had een komisch hoog
tepunt: Pavarotti verpletterde
iedereen met een onnavolgbare
uithaal, waarop Domingo en
Carreras riposteerden door fei-
loos te dubbelen. Uren oefenen
„Nee, spontaan", zegt Carreras.
Gniffelend: „Daar had Luciano
Ik trok me op aan mijn omge
ving, mijn broer Alfredo, die dat
jaar niet van mijn zijde week."
Carreras kreeg onmiddellijk
zware chemotherapie. En ging
naar de beste kliniek ter wereld,
het Fred Hutchinson Research
Centre in Seattle (VS) voor een
beenmergtransplantatie. Het lot
bleef wreed: er was geen ge
schikte donor, dus werd met
tweehonderd prikken in zijn
ruggemerg eigen vocht afgetapt,
wat na zuivering van kankercel
len weer terug werd ingebracht.
Zware en pijnlijke ingrepen,
verergerd door bestralingen. En
toen alles achter de rug leek,
bleek zijn nieuwe ruggemerg
niet te functioneren, waardoor
hij vrijwel geen enkele afweer
had. Wekenlang verbleef hij in
een steriele kamer, met als enig
contact twee gehandschoende
handen plus de telefoon.
„Er waren momenten dat ik
geen seconde aan muziek dacht.
Geen wonder, ik vocht voor mijn
leven. Vooral in het diepst van
mijn ellende, bij de terugslag na
de transplantatie, toen ik niet
niet op gerekend."
Had Carreras, trotse Catalaan in
hart en nieren, dat meestercon-
cert niet willen bewaren voor
Barcelona
„Nee, dit was mooi. Het moment
was daar. We wilden het eenma
lig houden, om de magie ervan te
bewaren. Maar er is sprake van
een project in '94 in Tokio, en
dat ziet er goed uit. Er moet al
leen nog een andere opzet ko
men. Want dit was en blijft
uniek."
Winnaar
Hij reist zichtbaar in gedachten
weer terug naar die 7e juli. „Het
was een belevenis, maar jam-
mergenoeg leken de recensies op
voetbalverslagen. Men zocht de
winnaar van ons drie. Wie zong
het hardst, het zuiverste, het
mooiste Daar waren we al
bang voor.
Het zijn foute gedachten. Wat is
beter: een Rolls, een Ferrari of
een Cadillac Zo is het met ons.
Het is geen sport, kunst kent
geen winnaar."
Benny Ludemann, Nederlands eerste conservatorium
docent mandoline. - foto de stem/johan vam gjbp
Door Hans Rooseboom
Zeventien eerste mandolinespelers, dertien tweede man
dolinespelers, acht mandola-spelers, zestien gitaristen,
drie bassisten en één dirigent.
Dat zijn de 58 muzikanten
van Estrellita die aanstaande
zaterdag in een uitverkocht
Turfschip in Breda zullen la
ten horen waar 35 jaar ama
teuristische muziekbeoefe
ning toe kan leiden.
Al 35 jaar zetelt het mandoli
ne-orkest Estrellita in Molen
schot, in het hart van de ge
meente Gilze en Rijen, waar
met ijzeren regelmaat iedere
zondagochtend tussen 9.30 en
12.15 uur wordt gerepeteerd.
Dirigent Benny Ludemann is
Nederlands mandoline-spe
cialist nummer één. Lude
mann is sinds kort hoofdvak
docent mandoline aan 1
conservatorium in Amster
dam, de enige vakopleiding
voor dit instrument in Neder
land. Onder Ludemanns lei
ding heeft Estrellita het zo
ver geschopt dat het publiek
zaterdag muziek krijgt voor
geschoteld van o.a. Antonio
Vivaldi en Christoph Willi-
bald von Gluck. Een concert
waaraan ook wordt deelgeno
men door het inmiddels we
reldberoemde Duitse Duo Ca-
priccioso (gitaar en mandoli
ne).
VERVOLG OP
DE VOLGENDE PAGINA
Wat is uw favoriete boek?
Alles van Stephen King en Renate Rubinstein. Ik ver
slind ze beiden. King vanwege de spanning en Rubin
stein omdat ze zo heel lief en mooi schrijft.
Welke film heeft op u de meeste indruk gemaakt?
'The Unbearable Lightness of Being'. Een aangrijpende
prachtige film met een golf van emotie en schoonheid.
Wat is de laatste tentoonstelling die u heeft bezocht?
Een expositie van Astrid Engels in Den Bosch: Egypti
sche, magische schilderijen over het circus.
Wat hangt er bij u thuis op het mooiste plekje aan de muur?
Ten eerste mijn eigen schilderij van twee bij drie meter
en ten tweede 'n Herman Brood.
Voor welk televisieprogramma blijft u thuis?
Voor twee programma's: Dame Edna - dat vind ik de
meest fantastische figuur op tv - en Karei, want daar
leer ik veel van, van zijn interviewtechniek.
Door welke artiest, kunstenaar of acteur zou u het liefst
voor een diner met kaarslicht worden uitgenodigd?
Door Boudewijn Büch, een hele fijne, culturele man,
met wie ik graag over reizen zou willen praten. En door
Oprah Winfrey, omdat ik haar de meest geroutineerde
presentatrice op tv vind, een absoluut voorbeeld.
Wie zou er volgens u beslist nóóit minister van WVC moeten
worden?
Ik heb geen besef van politiek, dus dat me maakt me niet
zoveel uit. Mijn politieke interesse is door de laatste ka
binetten de grond in geboord.
Welke plaat of cd zou u op de radio willen laten draaien
voor u zelf?
Magna Carta, de hele elpee. Ik heb een beetje heimwee
naar de zestiger jaren. Als je ouder wordt, krijg je be
hoefte aan die muziek.
Wat was uw laatste cultureel avondje uit?
Ik heb ontzettend lang geleden een heel zwaar toneel
stuk gezien in Den Haag. En, ook lang geleden, een ver
sie van 'As you like it' van Shakespeare. Het laatste con
cert was van Golden Earring.
Wat zouden mensen volgens u per se moeten zien, lezen of
horen?
De Borobudur bij Yogjakarta bezoeken. Dat vind ik een
wereldplek, heel inspirerend, evenals trouwens heel In
donesië. Ik ben er twee keer geweest en ik ga dit jaar
weer.
