Vilnius vecht voor vrijheid
Lijkt minister Van den Broek ineens op Thatcher?
Euforie voorbij bij start van Oost-Europa bank
Thee of
koffie
op bed
VERWARRING OVER DE VEILIGHEIDSSTRUCTUUR VAN EUROPA
'ONVOLDOENDi
HOOP OP SNELLE WEDEROPBOUW VOLKOMEN VERDWENEN
GRIMMIGE SFEER IN HOOFDSTAD LITOUWEN
pESTEM BINNENU
DE STEM COD
Dogma of...
...Verlichting
Toeval. Het Nos-jour-
_DE STEM.
DESTEMACHTERGROND ZATERDAG 13 APRIL 1991
naal maakt melding van
de scheepsramp met de
veerboot Moby Prince en de
EO, waar ik -misschien ten
onrechte - normaal nooit naar
kijk, heeft een documentaire
over de Holland-Amerika Lijn
op het programma. Het jour
naal laat een deerlijk verbrand
schip zien, waarvan het avond
blad al heeft gemeld dat het de
oude Koningin Juliana is, van
wijlen de Stoomvaartmij. Zee
land (SMZ). In de EO-docu-
mentaire zie ik, met bijna
evenveel hartzeer als de oud
bemanningsleden, hoe op een
Taiwanese werf het meest glo
rieuze zeekasteel dat ooit on
der Nederlandse vlag heeft ge
varen, de Nieuw Amsterdam,
machinaal en met goedkope
Ionen-handen uit elkaar wordt
getrokken.
Een schip is een 'zij'. Daarom
houdt een man een schip. In
de ook qua historisch beeld
materiaal weinig opwindende
documentaire, die bovendien
meer over de Nieuw Amster
dam dan over de Holland-
Amerika Lijn gaat, komen
oud-opvarenden aan het
woord. Vertrouwde typen,
bijna vergeten accenten en uit
drukkingen uit een tijd die ver
achter me ligt. „Als we begon
nen te kojangen....", zegt er
een om er direct aan toe te
voegen: ....eh, slingeren bedoel
ik." Kojangen! Ik was het
woord helemaal vergeten. Een
van hen heeft een meters lang
model van het schip in zijn
huis staan.
Behalve een 'zij' is een schip
op zee voor de zeeman zijn
hele mini-wereld, de enige
plek om te leven temidden van
de ontzagwekkende leegte van
de oceaan, een capsule van ge
borgenheid waarin hij beschut
is tegen de grillen van de even
majestueuze als verraderlijke
watervlakte. Ik heb nooit een
voet op de Nieuw Amsterdam
gezet, maar in Rotterdam heb
ben we wel vaak met de Karei
Doorman vlakbij haar gelegen
en het was een genoegen,
bijna een genot, om naar haar
te kijken en met de ogen haar
elegant vloeiende lijnen af te
tasten. Ik kon dan ook heel
goed meevoelen met de man
nen,. die op haar gevaren heb
ben en na al die jaren nog
steeds aan hartzeer blijken te
lijden.
Aan de Koningin Juliana heb
ben we aangename herinnerin
gen. Onze jongens maakten
hun eerste zeereis met de Ju
liana, deze zomer precies 20
jaar geleden. Ze waren 7 en 5
jaar en dreven mijn vrouw tot
wanhoop met hun geren over
de dekken en geklim in railin-
gen. De Juliana was het eerste
rij-op-rij-af-schip van de SMZ
(Hoek van Holland-Harwich),
maar nog lang niet zo groot als
dat soort schepen tegenwoor
dig is en vooral niet zo schoe
nendoosachtig van vormge
ving. Je werd er nog als passa-
gier behandeld: bij aankomst
begroet en naar je hut bege
leid, waar een hofmeester no
teerde waar je mee gewekt
wilde worden: koffie of thee.
Op volgende reizen werd je
herkend door de barman, de
hofmeesters en hostessen. Dat
was plezierig. Tegenwoordig
betreedt je een jumbo-ferry
alsof het een gelede bus zon
der conducteur is. Je zoekt het
zelf maar uit. Pictogrammen
wijzen de weg.
Toen de Juliana te klein werd,
kwam de Prinses Beatrix, van
uiterlijk nog altijd een schip en
geen jumbo-ferry, maar wel
groter en alleen de barman be
groette ons als oude beken
den. Je kreeg er nog wel koffie
of thee op bed. Lange tijd voer
de Juliana op elke oversteek
achter haar dochter aan, want
het passagiersaanbod en
vrachtverkeer groeide en
groeide en de 'nieuwe' Beatrix
was al gauw te klein. AI na
acht jaar moest ze vervangen
worden door de Koningin
Beatrix, een jumbo. De SMZ
was een one-ship-company ge
worden.
Wat 'n vergane glorie! De
Nieuw Amsterdam gesloopt.
De Koningin Juliana ver
brand. De Koningin Beatrix
met SMZ en al aan een buiten
lander verkocht en grote pas
sagiersschepen, waaronder
jumbo-ferries, worden al lang
niet meer in Nederland ge
bouwd. Van Juliana naar 'lu
xueuze' jumbo: steeds meer en
steeds groter en intussen is de
maritieme luxe aardig geprole
tariseerd.
Bierbrouwer Brand raakt zijn
predikaat koninklijk kwijt. Het
staat - weer een toeval - in de-
zelfe krant als waarin we lezen
van de prille koninklijke allure
van minister Maij. Zowat een
jaar geleden was ik getuige
van een koninklijk bezoek. In
het zicht van het door haar in
gebruik te stellen nieuwe ge
bouw, landde de helicopter
met de koningin aan boord op
een voetbalveldje, waar de
eerder uit Den Haag gekomen
hofauto klaarstond om hare
majesteit naar het gebouw te
brengen. De terugreis verliep,
in omgekeerde volgorde, het
zelfde en de dienstauto reed
leeg terug naar Den Haag. Ef
ficiënt, maar niet zuinig en mi
lieubewust, maar het is de ko
ningin, die zich overigens be
helpt met tamelijk ordinaire
hofauto's van het merk Ford,
van harte gegund.
Afgezien van het bescheiden
automerk heeft deze konink- i
lijke manier van files ontwij
ken onze minister van Files en
Waterstaat blijkbaar zeer aan
gesproken. Donderdag moest
ze in Coevorden zijn. Ze
stuurde, haar chauffeur met de
dienstwagen vooruit en vor
derde zelf een helicopter van
de luchtmacht om ermee naar
Drente te vliegen. In Coevor
den reed ze rond in de dienst
auto, die later weer leeg in de
file -kon gaan staan terwijl zij
zich terug liet wieken. Heel ef
ficiënt van Hare Maje-Maij.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
S 076-236911 Telefax 076-236405.
Telefax redactie S 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, S 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41a 236326,
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, S 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 1S 01100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14. 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, S 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, S 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9 S 01150-17920.
Postadres." Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Scheldestraat 7-9, 4381 RP S 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
per kwartaal 77,90, per half jaar 155,25 óf per jaar 302,25.
Voor abonnees die automatisch betalen, per maand 26,00, per
kwartaal 75,90, per half jaar 151,25 óf per jaar 294,75.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: ma. t/m vrijd. 1,40; zat. 1,70.
Service-afdeling abonnementen: S 076-236472, ma. t/m vrijd.
8.30-12.00 en van 12.30-16.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice*
Centrale reclame-afdeling S 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje S 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend S 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties S 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur S 076-236394/236911
-ABNrek. 52053S447.
Door Frans Boogaard
'VERBODEN VOOR tanks'.
Het zelfgemaakte roodAvitte
verbodsbord bij de eerste
van een reeks indrukkende
barricades Om het parle
ment van Litouwen zou zo
in een cartoon kunnen.
Alleen valt er in Vilnius, de
zwaar-beproefde hoofdstad
van de grootste van de drie
Baltische republieken niet zo
veel te lachen.
Met 14 doden, brutaal neerge-
maaid door Sovjet-milities en
voor een deel letterlijk platge
walst door Sovjet-tanks, heeft
Litouwen begin dit jaar zijn
drang naar zelfstandheid bui
tengewoon zwaar moeten beko
pen.
Bovendien staat voor iedere Li
touwer vast dat het maar een
kwestie van tijd meer is voor
dat het Sovjet-leger zich op
nieuw manifesteert. „De bezet
ting van onze radio en tv was
nog maar het begin", zegt pre
sident Vytautis Landsbergis.
„De Sovjet-provocaties zijn
ook daarna gewoon doorge
gaan".
Afgelopen dinsdag nog voerden
Sovjet-troepen een geslaagde
overval uit op de sportschool
naast het gebouw van de Li
touwse landsverdediging.
Landsbergis, met cynische on
dertoon: „Er waren dit maal
geen burgerslachtoffers, en dus
was er voor de wereld geen
aanleiding om te reageren.
Maar zodra vandaag of morgen
Gorbatsjov voor een tijdje het
land uit is, kan een nieuwe en
hardere aanval niet uitblijven".
Landsbergis, een man met een
vriendelijke, zachte stem, maar
met af en toe dodelijke under
statement, is op het ergste
voorbereid. Zijn parlement is
tot een fort omgebouwd. Tot
aan de eerste verdieping zijn
alle ramen afgeschermd met
planken, balken en vlechtijzer.
Het aantal zandzakken binnen
Zandzakken en een gewapend militia-lid binnen in het
parlementsgebouw in Vilnius. De Litouwers blijven bang
voor weer een ingreep van de Sovjets. - fotoanp
doet denken aan Zeeland in
1953.
Tientallen overwegend jonge
vrijwilligers lopen na een korte
militaire training dag en nacht
wacht. Een ambtenaar, die uit
tijdverdrijf miniatuurtjes te
kent van de gezichten, laat er
vol trots 250 zien.
„We hoeven maar te kikken, en
heel de binnenplaats staat vol
mensen, die bereid zijn tot het
uiterste te gaan", zegt Emanue-
lis Zingeris. In het Litouwse
parlement is hij voorzitter van
de vaste Kamercommissie voor
Buitenlandse Zaken, daar bui
ten voorzitter van de joodse ge
meenschap in Vilnius.
Zingeris raakt nauwelijks uit
gepraat over al die ongetrainde
vrijwilligers die bereid zijn het
desnoods met alleen een stuk
hout tegen het Rode leger op te
nemen. „Alle gebouwen met
strategische betekenis in de
stad houden zij permanent be
waakt, maar alleen het parle
ment bewaken we gewapender
hand".
Wat dat betekent, is eerder op
de dag al duidelijk geworden.
De enige reservist, die de be
schikking heeft over een af
tands geweer, staat wijdbeens
voor de kamer van premier
Vagnorius.
Zingeris geeft toe dat de strijd
ongelijk is. „Iedereen loopt hier
permanent gevaar, maar dat
weerhoudt niemand ervan toch
hier te komen." Zijn Neder
landse gasten vraagt hij beleefd
zoveel mogelijk politieke steun,
en met lichte schroom ook on
derdelen voor de onafhanke
lijke Litouwse radio en televi
sie.
Door de nog steeds voortdu
rende bezetting van hun zend-
toren blijft hun bereik beperkt
tot Vilnius en een cirkel van
een armzalige 50 kilometer
daar omheen. Het oude mate
riaal uit de zendtoren is door
de Sovjet-militairen allemaal
weggehaald, gedemonteerd en
op de zwarte markt verkocht.
De vrijheidsstrijd in Litouwen,
met 3,7 miljoen inwoners de
grootste Baltische republiek,
heeft zich op de golven van de
Glasnost in een ongelooflijk
snel tempo ontwikkeld. Het is
een bevolking die voor 80 pro
cent uit 'echte' Litouwers be
staat en waarvan een nog hoger
percentage absolute zelfstan
digheid wil. Daarmee hebben
de Volksfronters van Sajudis
de radicale onafhankelijk
heidsbeweging van president
Landsbergis een prima basis
om de zelfstandigheid politiek
af te dwingen.
Op zijn kamer in de presiden
tiële vleugel van het parlement
maakt Landsbergis er deson
danks geen geheim van dat de
situatie voor Litouwen tamelijk
uitzichtsloos is. Economisch
kan het land de strijd wel aan,
er is genoeg te eten en de be
volking is geen overmaat ge
wend. Maar politiek zal Litou
wen elke millimeter ruimte op
het Kremlin moeten bevechten.
„Moskou voert een dubbele po
litiek van praten en geweld",
zegt Landsbergis. „Dat dubbele
zit ook in de houding van Gor
batsjov. Soms zegt hij dat er
speciale relaties mogelijk zou
den moeten zijn tussen zijn en
ons land, maar dat is altijd pri
vé, nooit officieel. Van onze
kant tonen wij zoveel mogelijk
flexibiliteit, maar Moskou
blijft weigeren de illegaliteit
van de bezetting van ons land
te erkennen. Moreel en formeel
is dat onaanvaardbaar".
Landsbergis weidt uit over de
moeizame gesprekken met
Moskou, die het Kremlin wei
gert als onderhandelingen te
bestempelen. De Sovjet-delega
tie heeft bovendien geen enkel
mandaat en valt op dat excuus
regelmatig terug. „Telkens
wanneer het erop aankomt,
moeten wij van de delegatie
horen dat zij niet de vertegen
woordiger is van de Sovjet-re
gering. Op die manier hebben
gesprekken nauwelijks zin".
Hoezeer de Sovjets proberen de
toch al vrijblijvende contacten
met Vilnius verder onder druk
te zetten, blijkt uit het feit dat
Moskou de teruggave van de
televisietoren nu ook al betrekt
bij de onderhandelingen over
de onafhankelijkheid. Lands
bergis: „Toen ik gisteren Gor
batsjov aan de lijn kreeg, was
mijn eerste vraag wanneer wij
de toren zouden terug krijgen.
Hij zei dat hij het besluit daar
over had overgedragen aan de
voorzitter van zijn delegatie"
Het Westen, voegde de presi
dent daaraan toe, ziet onvol
doende in hoe snel de Sovjets
misbruik maken van de vaak
nog te toegeeflijke Westerse
houding. „Als West-Europa bij
monde van de EG zegt dat
Moskou na de televisietoren
geen enkel gebouw meer mag
bezetten, leidt Moskou daaruit
af, dat het Westen de bezetting
van de televisietoren heeft
goedgekeurd. Daarom moet de
EG die bezetting veroordelen
Landsbergis
FOTO»
en om te beginnen de onvoot-
waardelijke teruggave eisen.
Aanhoudende en zware pot
tieke druk op Moskou van zo.
veel mogelijk landen is tl
enige wat werkt".
Landsbergis zelf is er de man
niet naar om toegevingen te
doen. Van zijn ministers en van
het parlement eist hij loyale
steun aan de vormgeving van
het vrijheidsideaal waarvoor
het Litouwse volk zich zo mas
saal heeft uitgesproken. Oud-
premier Kazmiera Prunskiene
moest onverwijld het veld rui
men toen zij om Moskou te ge-
rieven een tijdelijke opschor-
ting van de Litouwse onafhan
kelijkheid voorstelde, en ook
met die politieke partijen
waarvan het feitelijke machts-
centrum zich in Moskou be
vindt, heeft Landsbergis korte
metten gemaakt.
De president: „Partijen die niet
de zelfstandigheid van Litou
wen erkennen maar wel de
rechten van de agressor, wor
den in dit land niet als legaal
beschouwd. Zij plaatsen ziek
door hun opstelling zelf in de
illegaliteit".
UTRECHT (ANP) - De Ho-
recabond FNV zal zijn le
den in het horecabedrijf
(130.000 werknemers) zono
dig tot staking oproepen als
de werkgevers volharden in
hun laatste cao-bod.
Dat bod is volgens de bond on
toereikend waar het gaat om zli
de loonsverhoging, verdere ar- he'
beidstijdverkorting en het ver- zu]
beteren van de arbeidsomstan- wi
digheden. vei
De bondsraad van de horeca- Hi
bond heeft gisteren besloten eei
om voor het eerst in het 93-ja- af]
rig bestaan van de bond de sta- vo
kingskas open te stellen. ac
Als het tot stakingen komt, be
kan de bond dat financieel H<
lang uitzingen. De penning- lie
meester heeft miljoenen gul- wi|
dens tot zijn beschikking, tv
Voorlopig beperkt de bond ce
Door Jan Greyn
DE ZWAAR-BEBAARDE
ambassadeur van een Euro
pees land dat als uitbundig
bekend staat, sprak plots
met zachte stem en fluister
de: „Waarom neemt de Ne
derlandse minister van Bui
tenlandse Zaken toch zo
snel de rol over van me
vrouw Thatcher? "Menigeen
op het continent was blij
dat ze, verdween,. En nu,
kiest die Nederlander zo
duidelijk positie tégen de
rest".
Het was in de vroege avond
-aan drank kon het dus niet
liggen - en de ambassadeur
stond op om een desert op te le
pelen van het lopend buffet.
Hij schudde nog even het ka
lende hoofd, voordat hij wat
verse vruchten opschepte. Hij
was een van de velen die hun
verbazing uitten over de Ne
derlandse opstelling -en met
name die van Van den Broek -
in de discussie over de veilig
heidsstructuur van Europa.
Op een seminar van de Euro
pese lidstaten van de Navo
kwamen deze week topambte
naren, diplomaten en een en
kele bewindsman bijeen om
van gedachten te wisselen over
de toekomstige veiligheids
structuur van Europa. Het in
eenstorten van De Muur en het
daardoor uitdijende Europa
verplichten tot een intensieve
discussie, dachten de organise
rende Duitsers. En bij inten
sieve discussie duiken snel me
ningsverschillen op. Dat moést
wel aardig zijn.
Die meningsverschillen bleken
inderdaad al snel in Bonn.
Want: hoe groot is het Nieuwe
Europa? Tellen alle Oosteuro-
pese landen mee, ook Roeme
nië? Telt uiteindelijk zelfs de de
Sovjet-Unie mee, of eigenlijk
alleen de Russische federatie.
Hoort Turkije bij Europa?
Doen de Fransen eerstdaags
weer meer, via een Omweg, in
de Navo of in een opgewaar
deerde Westeuropese Unie
(WEU)?
En wat te zeggen over contac
ten met Noord-Afrika? Neemt
de WEU in de vorm van een
EG-agentschap voor vrede de
rol van de Navo over? Zijn de
talloze kleine veiligheidsrisi
co's in Oost-Europa bedreigen
der dan één overzichtelijke vij
and, zoals de Sovjetunie was?
Lentemist lag al vroeg over het
Bonner seminar, want de echte
vragen werden niet gesteld en
antwoorden bleven al helemaal
uit. Iedereen draaide om de
hete brij heen. De onenigheid
tussen Frankrijk en Nederland
(Van den Broek dus) over de rol
van de Westeuropese Unie
speelde in vele achterhoofden,
maar niemand zei het hardop.
Maar de wens van de Fransen
om vaart te maken met het on
derbrengen van WEU (negen
EG-landen: Frankrijk, Groot-
Brittannië, Benelux, Duitsland,
Spanje, Portugal en Italië) bij
de Europese Gemeenschap was
bijna tastbaar, zonder ook
maar één Fransman in de zaal.
Vrede en veiligheid was altijd
al een complexe kwestie en het
nam, na de euforie over het
Nieuwe Europa, alleen maar
toe. De Fransen zien onder de
gewijzigde omstandigheden
mogelijkheden om opnieuw in
militair opzicht een rol van be
tekenis te spelen nadat ze in de
jaren zestig met veel bombarie
uit de Navo stapten.
Daar hebben ze nu duidelijk
spijt van; hun relatie met de VS
verbeterde als gevolg van de
Golfoorlog sterk de laatste
maanden, en dat zou nog beter
kunnen als ze 'iets officieels'
waren in Europa. Want samen
met Duitsland, maar liefst al
leen willen de Fransen het roer
van Europa in handen houden -
op alle terreinen.
Van den Broek zette de Fran
sen de voet plotseling en stevig
dwars. Een enkele toeschouwer
deed het denken aan de periode
waarin Luns ferm oppositie
voerde tegen De Gaulle. Luns
raakte er wereldbekend door
en uiteindelijk ook secretaris
generaal van de Navo. Boos
wichten vermoeden dat Van
den Broek eenzelfde ambitie
heeft. Maar het verzet van Van
den Broek zou onrecht worden
gedaan met deze losse specula
ties.
Van den Broek is behalve een
trouw atlanticus ook een prag
maticus. Hij ziet grote prakti
sche problemen als defensie
aangelegenheden in het spinne-
web van de EG moeten gedijen.
De Navo is een inter-gouverne-
menteel gezelschap, waarvan
de VS natuurlijk de eerste viool
spelen, maar een Westeuropese
Unie onder de hoede van de
Europese bureaucraten is in elk
geval slechter.
De discussies in Bonn speelden
zich op een abstract vlak af.
Het Grote Doel (een veiliger
Europa) stond ieder voor ogen,
maar wat dat exact betekende,
wist, of zei niemand. Over de
mocratische controle geen
woord. De twist van Van den
Broek en de Fransen werd op
een gegeven moment zelfs afge
daan, door iemand van de
WEU nota bene, als een 'theo
logische discussie'. Vragen van
democratische controle zijn
toch erg aards.
De Duitsers die met de grootste
staf aanwezig waren, hielden
zich het meest op de vlakte. De
Duitse defensie-minister Stol-
tenberg sprak in vierkant Teu
toons Engels over de risico's
die Europa bedreigen, ook in
tern. „Sociale misstanden in
Oost-Europa kunnen leiden tot
nieuwe crises. De Duitsers we
ten dat als geen ander," zei
Stoltenberg. Hij liet er geen
misverstand over bestaan dat
de Navo de ruggegraat van de
verdediging van Europa moet
zijn, met daarin een belang
rijke rol voor de VS.
Het is de vraag of de Fransen
hun eensgezindheid met de
Duitsers over de opgewaar
deerde WEU ook zo uitleggen.
Of de Fransen ook de VS als
héél belangrijke bondgenoot in
Europa wülen zien? Stolten
berg zei met nadruk dat het
militaire potentieel van de VS
nodig is in Europa. Weer zoiets.
En: „De WEU moeten de EG-
leden die ook lid van de Navo
zijn bundelen om een sterk at-
lantisch bondgenootschap te
behouden".
Het leek meer op een instem
ming met Van den Broek dan
op een onderschrijving van de
Franse haast om van de WEU
een EG-agentschap te maken.
Vragen over de relatie tussen
EG en WEU werden bekwaam
omzeild, want dat zou al te snel
tot de kern van de discussie
hebben geleid; en dat hoort niet
op een seminar met diploma
ten.
Dat kwam ook omdat de
Noorse minister van Defensie
zich had voorgenomen om
vooral verzoenend te werk te
gaan tijdens het seminar. Hij
vertelde zijn gehoor dat er ook
nog veel andere belangrijke za
ken waren waar mensen zich
druk over maken. Dat werd
niet opgevat als een gotspe,
maar als een oplossing voor de
spanning.
De Noor, dr. Holst, verwierf
zich dan ook als enige faam op
het seminar. En zijn pleidooi
voor rust en kalmte in de dis
cussie over vrede en veiligheid
ontmoette vlak voor het einde
van de bijeenkomst zelfs en
thousiasme. Misschien was dat
wel wat Hans van den Broek
bedoelde toen hij dwars voor
de Fransen ging liggen. Maar
het is vreemd dat een erkend
politicus-diplomaat als Van
Rekq
Van onze Haagse redactie
DEN HAAG - Het ministeri
heeft te weinig invloed op
kosten van dure medische be
Dat schrijft de Algemene Reken
schenen rapport over de 'top-klir
Deze controleur van overheids- D;
beleid vindt dat achtereenvol
gende staatssecretarissen de ont
wikkelingen te veel op hun be
loop hebben gelaten.
Bovendien ontbreekt op het mi
nisterie van WVC een exact in
zicht in de kosten. Dat maakt
hét voor de Tweede Kamer
moeilijk om een goede afweging
tussen alle voorzieningen te ma
ken. Jaarlijks kost deze vorm
van hoogstaande geneeskunde -
variërend van orgaantransplan
taties tot reageerbuisbevruch
ting - ongeveer 900 miljoen,
schat de Rekenkamer.
De staatssecretaris kan volgens
de wet dure geneeskunde binden
aan een vergunning, via artikel
18 van de Wet op de Ziekenhuis
voorzieningen (WZV). Daaron
der vallen onder meer dialyse,
niertransplantatie, radiothera
pie, neuro- en hartchirurgie, rea
geerbuisbevruchting en inten
sive care voor te vroeggeborenen
(neonatologie).
Van den Broek
- FOTO DE STEM/JOHAN VAN SWP 1
den Broek de verkeerde me-1
thode gebruikte om zijn doel te I
bereiken.
Van den Broek sprak krachtige
taal in een gezelschap waar
zalvende taal blijkbaar nodig
is. De Nederlandse bewinds
man maakte in elk geval de
tongen los over een onderwerp
dat na het wegebben van de
commotie rond de Golfcrisis
pas weer met de grootste moge
lijke moeite in de publiciteit
zal komen.
En die vergelijking tussen
Thatcher en Van den Broek'
Van den Broek kan geen hekei I
aan het continent worden aan-
gewreven. Hij is voorzichtig en
dat is iets anders dan dat hij de
Europese eenwording zou blok
keren. Bovendien spreekt Van
den Broek anders dan Thatcher
vloeiend Frans.
MAANDAG is het dan
zover. Ongeveer anderhalf
jaar na de ineenstorting van
de communistische regimes
in Oost-Europa gaat de
nieuwe ontwikkelingsbank
functioneren die het gebied
moet helpen over te schake
len op een markteconomie
binnen een democratisch
politiek stelsel.
Maar van de euforische stem
ming waarin eind 1989 werd
besloten de instelling op te
richten is inmiddels weinig
meer over.
De Europese Bank voor Weder
opbouw en Ontwikkeling
(EBRD), in de wandeling Bank
voor Oost-Europa genoemd,
ziet zich als een katalysator
voor het scheppen van een
nieuwe economische orde.
Via leningen voor allerlei pro
jecten, vooral in de particuliere
sector, moet de troosteloze er
fenis van 40 jaar planeconomie
worden opgeruimd.
Tijdens de revolutionaire ont
wikkelingen van 1989 leek er
voldoende dynamiek te zijn om
de klus relatief snel te klaren,
maar allengs is duidelijk ge
worden dat de weg naar een
economische bloei in Oost-
Europa lang zal zijn.
De glasnost en de perestroika
in de Sovjetunie zijn verwor
den tot een proces van politieke
en economische desintegratie.
Het vroegere West-Duitsland
ligt het opslokken van de DDR
zwaar op de maag. De kosten
van de hereniging blijken de
somberste verwachtingen fors
te overtreffen. En in de andere
Oosteuropese landen is de si
tuatie zo mogelijk nog slechter.
In Roemenië en Bulgarije is op
het gebied van economische
vernieuwing tot nu toe weinig
van de grond gekomen. Polen,
Hongarije en Tsjechoslowakije
staan er beter voor. Maar ook
daar verloopt de overschake
ling moeizaam, vooral door
eindeloze debatten over priva
tisering van staatsbedrijven.
Het Internationale Monetaire
Fonds (IMF) voorspelt dat het
bruto nationaal produkt van
Oost-Europa in 1991 voor het
tweede achtereenvolgende jaar
duidelijk zal verminderen.
Voor volgend jaar voorziet het
fonds niet meer dan een stabili
sering.
De EBRD moet proberen licht
in de duisternis te brengen met
een beginkapitaal van tien mil
jard ecu (ruim ƒ23 miljard).
Dat lijkt een aardig bedrag,
maar het verbleekt in verhou
ding tot de sommen die alleen
al zijn gemoeid met de Duitse
hereniging. De topman van de
EBRD, de Fransman Jacques
Attali, relativeert dit door te
wijzen op de beoogde katalyse
rende rol van de bank.
Via een 'hefboomeffect' zou de
instelling volgens hem het tien
voudige van het eigen kapitaal
kunnen losmaken door vertrou
wen te wekken bij andere in
vesteerders. Menigeen heeft
zijn twijfels over de visioenen
van Attali. Het Westerse be
drijfsleven heeft tot nu toe wei
nig lust getoond om op grote
schaal in Oost-Europa te inves
teren. Het is de vraag of de hef
boom van de EBRD daarin veel
verandering zal brengen.
Kritici vinden dat er meer dui
delijkheid moeten komen over
de rol die de nieuwe bank wil
spelen naast in Oost-Europa al
actieve instellingen als de We
reldbank. Zij hebben de indruk
dat de bank nog op zoek is naar
die rol. Attali heeft verklaard
vooral een sleutelfunctie te zien
bij privatiseringen. Volgens
hem zal de bank op dat terrein
voor het eind van het jaar een
duidelijke filosofie hebben uit
gewerkt.
Voor al te veel kritische gelui
den is maandag bij de ceremo
niële inauguratie van de EBRD
in Londen natuurlijk geen
plaats. Minister Kok (Finan
ciën) zal dan als voorzitter op
treden van zijn collega's uit de
veertig deelnemende landen
(naast de Oost- en Westeuro
pese staten ook onder meer de
VS, Canada en Japan). Boven
dien zullen in Londen ongeveer
30 staats- en regeringsleiders
van de partij zijn, onder wie
premier Lubbers.
Toespraken worden gehouden
door John Major, premier van
het gastland van de bank, en de
Franse president Mitterrand.
Laatstgenoemde wordt gezien
als de geestelijke vader van de
EBRD. Mitterrand, nooit vies
van een groots internationaal
initiatief, achtte ten tijde van
de instorting van het commu
nisme de tijd rijp om de Franse
haan weer eens te laten kraai
en. In oktober 1989, enkele we
ken voor de val van de Ber-
lijnse muur, lanceerde hij het
voorstel voor de oprichting van
een ontwikkelingsbank voor
Oost-Europa in een toespraak
tot het Europese Parlement.
Het idee was de voorgaande
maand al naar voren gebracht
door de Duitse bankier Alfred
Herrhausen, die eind november
1989 werd vermoord door ter
roristen. Deze topman van
Deutsche Bank had toen nog in
de eerste plaats Polen op het
oog. In de rest van Oost-
Europa moest de zon nog door
breken. Herrhausen sugge
reerde op de jaarvergadering
van het IMF dat de bank zou
kunnen worden geleid door
'een in ontwikkelingsvraag
stukken ervaren Nederlander'.
Menigeen dacht aan de toen
malige minister van Financiën
Ruding, die had laten weten na
het aflopen van zijn ambtster
mijn iets anders te willen. Die
verklaarde in eerste instantie
echter niets te zien in het plan
van Herrhausen.
Volgens Ruding betekende het
alleen maar meer bureaucratie
en kon de hulp aan Oost-
Europa beter worden overgela
ten aan bestaande instellingen
als de Wereldbank en de Euro
pese Investeringsbank. Toen de
nieuwe bank toch van de grond
kwam was Ruding er deson
danks snel bij om zich kandi
daat te stellen voor het presi
dentschap.
Maar Ruding vond een Frans
man tegenover zich. President
Mitterrand schoof zijn per
soonlijke adviseur Jacques At
tali naar voren. Deze gold als
briljant man met vele gaven,
maar had geen enkele banker-
varing. De in de financiële we
reld door de wol geverfde Ru
ding leek daarom de beste kan
sen te hebben. Het machtsspel
Jacques Attali -
van de grote landen zette
echter buitenspel.
Tijdens de voorjaarsvergaM"i
ring van het IMF van mei vf-1
jaar gingen de grootste ind®'
trielanden op hun gebruikelijk
onderonsje heimelijk akkoo®
met Frans-Brits handjeklap
Dat maakte Attali president
Londen vestigingsplaat voor a
bank.
Nederland heeft uiteinden]»
slechts enkele troostprijzen i»
de wacht gesleept. Zo is voor
malig topambtenaar en bankie
Bart le Blanc secretaris-g®'"
raai en lid van het uitvoer®
comité van de EBRD geword®
Ook de keuze van minister Kt
tot voorzitter van de eers
jaarvergadering van de ba»
kan worden gezien als af
kleine pleister op de wond
(ANP)
MANNEN en vrouwen zijn niet ge
de wet echter wel. Joseph Ratzir
de Congregatie voor de Geloofsl
belangrijkste functionarissen in d<
betreuren.
In een toespraak voor-de deze
van kardinalen heeft hij het femin
vrijding van de vrouw en dus s
waarin mannen en vrouwen deze
hebben, afgewezen. In zijn visie i
digheid van vrouwen geen bevrij
ware aard van de vrouw is gege\
tentie, dus door haar vermogen
•in de maatschappij dient daar
waarachtig feminisme bevrijdt d
en geeft haar de natuurlijke plaat:
Rome is een nieuwe kruistocht
gen euthanasie en tegen femini:
niet voort uit onberedeneerde bi
deringen of gemakzucht van pr<
den dat hun witgoed gewassen
den. Er zit een diepe overtuiging
haaks staat op de geldende opin
voor Rome en Ratzinger is het
natuurlijke, door God gegeven
zijn vaste plaats heeft. De mens
boven de flora en het nietigst:
dode stof. Zo is het heelal gesel
ln de geschiedenis is dit denkei
gegeven als een ladder. Ondera:
ten, een paar sporten hoger verc
bovenaan, net onder de schepp*
wat lager staat. Mens zegt de tb
teder heeft zijn vaste plaats op
beren een sport hoger te komen
stond al iemand en die kan hij r
keten van wezens te breken. Ee
wenste opgave. Bevrijding is t
Pogen bovenaan te komen, om
een te krijgen als de heerser,
in^ tigetrede, zodat ieder k
ivfnatuur voor hem bepaald i
,'t 'dee van de natuurlijke, vast
verzet mogelijk is, heeft de Wer
neerst. Tot aan de Verlichting t
e gedachte opgekomen van
nens. De mens die zijn eigen I
t ®Jar,twoordelijk moet zijn voor
no u binnen deze visie het k
en, het toekennen van gelijke i
ouw, De Verklaring van de Ri
lingVen s'u'tstuk van deze p
be jaren zestig gaven een kat
dio muet z'cH2elf. Enerzijds de
anA'ch baseerde op het onwr
nderz'|ds de toen modern g
aJ/ eeuwen oude, Verlichting
woordelijkheid, en dus de
D °tgere 'eerstelligheid. Rome
tinn!v? aan de maatschappen
Npfrf u3' geaccpeteerd was
Het 5ebat is halverwege ges
riteito9en dogmatische gelijk
een floten. Voor de ee
Qewn°e 5 zaak- Voor de ma
eni °n door. Of de kerken
te kp, 'nv'oed op deze autono
bevel doven"' Tweehonderd
