NIEUWE
STEENOUDE SLUISJES DREIGEN VOORGOED TE VERDWIJNEN
IpE STEM VAN ZEELAND 4 ZATERDAG 26 JANUAR11991
f
'j'
Verscholen
Restauratie
Buis
Overal
Tragiek
■Klunzig
-
A51
T20
WE
USSAN ON-UNE
m gratis
stofcalcutatie.
U FINANCE binnen één
jt volledige acceptatie
w financiering,
lease of Profijtplan.
Oe vergeten watermonumenten
m EN der in het Zeeuws-
JJaamse land liggen tiental-
In heel oude sluisjes ver-
jorgen. Onder struiken,
|,aak in sterk vervallen
laat, maar wel heel oud.
lijjna niemand bekommert
Ich om deze resten van de
Jeeuwsvlaamse cultuurhis-
Ijprie. Ze staan niet te boek,
Ijeen monumentenlijst
'aemt ze. Weinigen ook we-
jze te vinden. Toch zijn
J'eze bouwwerkjes onlosma
kelijk verbonden met de ge-
ltchiedenis van dit oude pol
derland. De vergeten water-
ljonumenten van
leeuwsch-Vlaanderen.
IjjorCeesMaas
|jET IS nog een hele toer. Je
iet je een weg banen door
||cht doorngewas, slippend je
nwicht zien te bewaren op de
ieile oever en wat losse takken
igbreken, maar dan sta je ook
aan ijsselsteen met een
luwwerkje dat kunstige metse-
hier in het jaar 1696 heb-
neergezet. En dat slechts
ïigen weten te vinden,
jnder de ruwe reparaties, die
t sluisje sindsdien heeft onder
zijn de oude welvende
pjorm en het jaartal nog zicht-
Maar het slordige voeg-
met een verkeerde kleur
pecie, en het kille beton
nee de doorlaatbuis is be
pleisterd, ze doen afbreuk aan
|vat hier eigenlijk ligt: een mo
ment uit de waterstaatshisto-
Ine van Oost-Zeeuwsch-Vlaande-
Een bouwwerkje dat, mocht
liet op het droge staan' en duide-
l|;k zichtbaar zijn, allang een
pub van beschermers had aan-
ord tot restauratie en be-
jkd voor het nageslacht.
|Dit sluisje niet. Het ligt er zo-
raar, verscholen onder het win-
uweel van een oeverkant,
lie ooit behoorde tot het Vogel
en, nabij Hengstdijk. Je ziet het
vanaf het mooie slinger-
|ijkje waar de duiker onderdoor
'popt, het is een monumentje
oor eenden en watervlooien, en
k jaar trekt er een barst bij.
„Vroeger wilden de water-
'ïappen maar één ding: dat de
older afwaterde. Wanneer zo'n
1 sluisje in elkaar zakte, leg-
i ze er gewoon een betonnen
huis voor in de plaats. Als het
kater maar stroomde. Niemand
bekommerde zich om de histori- -
fehe waarde. Soms zie je dat
luisjes uit de achttiende eeuw
gepareerd zijn met witte blok-
'u steen, nota bene."
(Kekliefhebber en amateur-
istoricus George Sponselee zit
op te winden. Hij verhaalt
tan tientallen sluisjes in heel
Itauwsch-Vlaanderen, die er
Ifaht aan toe zijn en hoognodig
■restauratie behoeven. Mompelt:
1-Dat kan toch zo nie duren, ee
De Grote Petrus, een eeuwenoude zeesluis bij Westdorpe
h waterstaatstaai heet een
Puis, die niet meer werkt 'veria-
Tan'. Dit is letterlijk van toepas-
I®g op tientallen oude water- BUIIGPS
■werkjes in de regio. Verlaten.
Het Verlaat bij Pyramide
pleistering. Tussen de scheuren
zijn stukken hout geslagen, een
ijzeren balk steunt een op instor
ten staande wand. Een rood
borstje huppelt over een in stuk
ken geslagen ornament. Er staat
een soort van wapen op, maar
dat is onleesbaar.
Nee, dan de andere kant. De
dijk oversteken. Weer moet je er
enige moeite voor doen, maar
ook dan komt een onvervalst
stukje monument in zicht. Hier
is de sluis in redelijk oorspronke
lijke staat. Met grote hardstenen
blokken in elkaar gezet, ook al
wankelen ze onder je voeten.
Een zeesluis bij Westdorpe!
Een dorp, dat nu tientallen kilo
meters diep landinwaarts ligt.
De Grote Petrus vertelt het ver
haal van toen. De tijd, dat het
zoute water tegen de Sasdijk
klotste en de Belgische schuiten
hier hun geschut vonden, de
Schelde op.
Nu is die Grote Petrus niet meer
dan zomaar een buis onder een
dijk. Het schutten is gedaan, dat
verhaal ligt bedolven onder
struiken en aarde. Maar het is er
nog wel.
Zeeuwsch-Vlaanderen telt
tientallen van dit soort sluisjes,
die er waterschapstechnisch niet
meer zo toe doen en altijd open
blijven staan. Ze zijn gebouwd
tijdens de vele inpolderingen, die
van het land een geografische
puzzel van dijkjes hebben ge
maakt. Elk stukje polder moest
afwateren, dus in de loop der tij
den ontstonden er honderden
sluisjes en duikers. Grote en
kleinere, fraaie en lelijk-functio-
nele.
Een inventarisatie is nooit ge
maakt. Een boekje, zoals over tal
van historische zaken in de regio
zijn geschreven, bestaat niet. De
sluisjes zijn zo vergeten als maar
kan.
b "dï&tfr
- FOTO'S DE STEM/COR J. DE BOER
„Het is echt iets voor een nieuwe
toeristische route", oppert hij.
Er is al veel verloren gegaan
door gebrek aan historisch besef.
Bij Campen bijvoorbeeld hebben
drie eeuwenoude sluisjes plaats
moeten maken voor veel beter
werkende betonnen, esthetische
ondingen.
Ook is er sprake van twee
slachtigheid in het onderhoud
van weer andere sluizen. Zoals
de Oudenburgse sluis, zuidelijk
van Westdorpe op de rijksgrens.
Aan de Nederlandse zijde is de
sluis vervallen. De Belgische
kant is echter prima onderhou
den.
Dat komt omdat de Belgen be
lang hebben bij het goed func
tioneren van de doorlaat; de pol
der watert naar Nederland af.
En Nederland, de ontvangster
van het nutteloze Belgische wa
ter, stelde weinig belang in goed
onderhoud van de sluis.
Ze liggen echt overal. Bij Wal
soorden, Hulst, Nieuw Namen,
noem maar op. En het is niet al
lemaal kommer wat onderhoud
betreft. Rond Hulst, en natuur
lijk Sluis, liggen prachtig geres
taureerde sluisbolwerken.
De sluis Doddehoek (1675) na
bij het buurtschap Nummer Een
is vorig jaar met een rijkssubsi
die van 25 mille opgeknapt. Het
waterschap Het Vrije van Sluis
ijvert nu voor het losweken van
subsidie voor het restaureren
van de sluis Verlaat, onder IJ-
zendijke.
Het hoofd technische dienst
van dat waterschap is J. Boek
hout. Hij is, evenals Sponselee en
Meesen, van mening dat de oude
sluisjes niet verloren mogen
gaan. „Er zijn er al teveel ver
dwenen, we gaven er gewoon
mm
Het houten windwerk bij een andere sluis langs de Oostdijk
nooit zo om. Maar het zijn niet
alleen oude gevels van huizen die
behouden moeten blijven."
De tragiek van de verlaten sluis
jes is inderdaad dat ze nooit zijn
opgevallen. Oude gevels aan
marktpleinen en duidelijk zicht
bare sluizen, zoals rond Hulst en
Sluis en ook de sluis Verlaat, to
nen hun verval aan alle voorbij
gangers. Zodat de roep om res
tauratie al veel vroeger heeft ge
klonken. En bij Walsoorden bij
voorbeeld, steekt duidelijk zicht
baar het oude houten windwerk
van een sluis boven het land
schap uit. Dat is ook keurig ge
restaureerd.
Maar de Grote Petrus ligt ver
scholen achter de lisdodden, de
sluis bij het Vogelfort stopt zich
weg onder de slingerdijk. En tal
van kleinere waterdoorlaten, die
niet of nauwelijks opvallen in
het kleiland
Was het niet Lucebert, die
schreef: 'Alles van waarde is
weerloos?'. Ze liggen daar maar
en verbrokkelen, de verloren wa
termonumenten van Zeeuwsch-
Vlaanderen. En ze wachten al
decennia op de restaurateur.
„Tot mijn schande moet ik be
kennen, dat ik niet precies weet
hoeveel van die oude sluisjes er
in ons gebied liggen", zegt het
hoofd technische dienst J. Mee
sen van het waterschap De Drie
Ambachten.
Meesen is voorstander van be
houd van de monumenten. Dat
besef is, zegt hij, bij de water
schappen pas de laatste jaren ge
groeid. „Nu houden we er in de
ruilverkaveling van Axel reke
ning mee, maar geld uitgeven
voor restauratie lijkt me geen
taak van het schap. Daar moeten
andere instanties voor zijn."
Meesen vindt de sluisjes van
groot cultuur-historisch belang.
Is nog zo'n stukje vergane
Ifjorie even buiten Westdorpe,
■san de Sasdijk. Aan de ene kant
■'•an de dijk ziet het er niet uit:
l(® historische mix van klunzig
Ijpapwerk door de jaren heen.
|ïet werk van lieden met weinig
teef van historisch erfgoed.
De sluis heeft drie doorgan-
|S&, elk in een andere kleur be-
Twee halfronde buffers steken
de waterleiding in, halverwege
de doorgang hangen nog de hou
ten sluisdeuren. En wanneer je
met je zakdoek de gewelfplaat
schoonveegt, wordt daar het
jaartal 1788 zichtbaar. Je staat
op metselwerk van ruim twee
honderd jaar oud.
Het is de Grote Petrus, oor
spronkelijk een zeesluis, nu weg
gestopt onder doornstruiken en
lappen plastic.
-1 - v f
-f-rsssw#y-mw
- ~mr-
- 'TT- -* I
'$k
Het sluisje onder het Vogelfort uit 16i)b
De zeesluis bij Slijkplaat
f .v
*'.A
ji'
-
ji*<
%.-r
Sluis bij de Oostdijk in de buurt van Ossenisse
