Prijzenslag in Tsjechoslowakije
'Dé manier om Russen te helpen'
DENH
PRUZEN SCHIETEN OMHOOG DOOR OVERSTAP NAAR VRUE MARKT ECONOMIE
NEDERLANDSE VOORBEELDBOERDERU SUCCESVOL IN SOVJETUNIE
Amnestie Argentijnse
generaals haalt veel
oude wonden open
Buitenlar
IRAK DRI
'Samenwerkende
>AT LATEN WE TOCH
DE STEM EXTRA DINSDAG 8 JANUAR11991
R2,
Vrijheid
Hamsteren
Automonteur
Staketsels
Moskou
DESTEMBUITENL/
Smakeloos
maar den haag V
WASHINGTON (AFP/D
enkele concessie te reke
kaans-Iraakse besprekin
)oelwitten
die bijna drie
lollar duurder
Van onze correspondent Frans Wijnands
PRAAG - Met wat pover vuurwerk en hun karakteristieke
gemis aan uitbundigheid zijn de Tsjechen en Slowaken het
nieuwe jaar binnengestapt. Vol verwachting èn bange
vrees tegelijk, want 1991 moet de overstap van geleide
planeconomie naar vrije-markt-economie gemaakt wor
den.
Een gigantische prijzenslag,
zoals sinds 1918 in de Tsjecho-
slowaakse republiek niet meer
is vertoond. Het begrip 'prij
zenslag' heeft voor de Tsjechen
en Slowaken evenwel een an
dere betekenis dan voor de ver
slaafde Nederlandse TV-kijker
die bij dat woord meteen denkt
aan de portie luxe goederen die
via veelvuldige TV-spelletjes
aan de lopende band vergeven
worden.
In Tsjechoslowakije is een heel
andere prijzenslag begonnen,
waarbij er voor de verplichte
deelnemers in eerste instantie
weinig winst te behalen zal
zijn. De regering heeft name
lijk sinds afgelopen dinsdag de
prijzen van duizend en één ar
tikelen in het land vrijgelaten.
Vraag en aanbod zullen voor
taan de prijzen gaan bepalen.
En dus zullen die onherroepe
lijk gaan stijgen, al houdt de
regering wel de vinger aan de
pols.
Vaclav Klaus wil allereerst
naar een uniform belastings
telsel waar het gaat om zaken
als BTW, omzet-, invoer- en
uitvoerbelastingen. De ruim
1400 verschillende belastingta
rieven op dat terrein zullen
wórden teruggebracht tot vier.
Overheidssubsidies worden af
geschaft en alleen de prijzen
van de allereerste levensbe
hoeften zullen enigermate on
der overheidscontrole blijven.
Een aantal levensmiddelen bij
voorbeeld zal aan een maxi
mumprijs gebonden worden.
Sommige andere onmisbare
produkten zullen alleen na bij
tij dse vooraankondiging duur
der mogen worden. Van een
aantal andere belangrijke pro
dukten zal de prijs alleen om
hoog mogen als de producent of
fabrikant kan aantonen dat hij
meer kosten heeft moeten ma
ken.
Voor de rest wordt het een
soort 'vrijheid blijheid', al is de
vreugde over de 'Westerse' ver
anderingen vooralsnog getem
perd. Niet onbegrijpelijk, want
er moet rekening worden ge
houden met een nieuwe deva
luatie van de Tsjechische
kroon; de economische groei
zal minstens 5 procent achter
blijven ten opzichte van vorig
jaar. Er wordt gerekend op een
inflatie van 30 procent en er
wordt gevreesd voor een hoger
percentage (tegen 15 procent
nu). Het aantal werklozen kan
oplopen tot 400.000 (5 procent
van de beroepsbevolking.
Het leven van alledag zal stuk
ken duurder gaan worden.
Daar hebben veel Tsjechen en
Slowaken de afgelopen dagen
en weken al op ingespeeld. Ter
wijl de overvloedig aanwezige
toeristen ongegeneerd de Bo
heemse kristal- en glasservie
zen voor een habbekrats weg
kochten ('Pakt u de hele vitrine
maar voor me in...') en met
stapels klassieke CD's voor
minder dan 5 gulden per stuk
de staats-grammofoonplaten-
zaken uitliepen, hamsterde de
plaatselijke bevolking heel an
dere dingen: schoenen en zout,
meel en elektrische apparaten,
dekens en blikgroenten.
Het is de eerste dagen van dit
jaar dan ook opvallend rustig
in de meeste zaken. „We zullen
zien hoe lang de consument dat
volhoudt", heeft minister Klaus
gezegd. „Hij heeft nu zijn huis
nog vol, maar hij zal toch eens
weer de straat op moeten om
nieuwe voorraad te kopen".
Intussen waarschuwt de pers
voor een 'economische aardbe
ving' en praten de linkse bla
den in een mengeling van leed
vermaak en bezorgdheid over
de mensen die binnenkort - als
gevolg van de prijs- en loonpo
litiek van deze regering - ónder
het bestaansminimum zullen
zakken. Er zal armoede komen,
en dat was onder het commu
nistische bewind ongekend,
wordt er veelzeggend aan toe
gevoegd.
Tsjechoslowakije staat voor
Een vrouw koopt wat fruit op de markt in Praag. De prijzen stijgen terwijl de lonen niet
mee omhoog gaan. - fotoepa
een financieel-economische
krachttoer. Het is des te verve
lender voor die overheid dat
handelspartner Sovjetunie
sinds 1 januari alleen nog za
ken wil doen in harde valuta.
En niet langer in roebels of met
gesloten beurzen. Niet langer
meer Tsjechische schoenen en
locomotieven voor Russisische
olie, maar harde handel met
harde valuta.
Tegelijk blijven de buiten
landse investeringen achter bij
de verwachtingen. Er zal dus
geld geleend moeten worden,
onder meer via het IMF of
rechtstreeks van de rijke buur
man Duitsland. „Dat geleende
geld zal gebruikt moeten wor
den voor onze economische
ontwikkeling en niet om er be
ter van te gaan eten", aldus een
niet mis te verstane premier
Calfa een dezer dagen.
De spreekwoordelijke buik
riem zal moeten worden aan
gehaald. Eind vorig jaar wer
den de energieprijzen al dras
tisch verhoogd, behalve de re
latief toch al hoge elektrici
teitsprijs. Prijsverhogingen
zijn nu aan de orde van de dag.
Een kilo meel is van drie dub
beltjes verhoogd tot bijna veer
tig cent; een kilo suiker van
zestig naar vijfentachtig cent,
en een liter melk kost nu vijf
enveertig tegen dertig cent een
week geleden.
In Westerse ogen mogen het
nog altijd uiterst hebbelijke
prijzen zijn. Voor de doorsnee
Tsjech en Slowaak grijpt dit
soort massale prijsverhogingen
van vijftig procent of meer
echter diep op het huishoud
budget in.
De prijs van de dagbladen is
verdubbeld (van een stuiver
naar een dubbeltje en zater
dags nog eens het dubbele). Of
ficiële taxichauffeurs vragen
voortaan dertig cent per gere
den stadskilometer. De maal
tijden in restaurants zijn ten
opzichte van een paar maanden
geleden drie tot vier keer zo
duur geworden.
In Praag zijn dezer dagen veel
winkels gesloten: wegens zoge
heten inventarisatie, wegens
verbouwing of gewoon liquida
tie, want eind deze maand
krijgt de kleine privatisering
zijn beslag en komen duizen
den winkels, kleine bedrijfjes
en horecazaken onder de ha
mer. Ze zullen publiekelijk aan
de hoogst biedenden worden
verkocht.
Winkels verdwijnen van de ene
dag op de andere, nieuwe zaken
openen hun deuren. Westers
aandoende boetieks en boek
winkels waar Engelstalige lec
tuur en literatuur te koop is.
Ongekende, maar vooralsnog
ook onbetaalbare luxe voor de
Tsjechen en Slowaken zelf.
Ze zullen snel aan die hoge
prijzen moeten wennen. Het is
immers de prijs die betaald
moet worden om het begeerde
Westerse marktmodel te ver
werven. Goedschiks of kwaad
schiks, want de regering is
vastbesloten de hervormingen
in één klap door te voeren.
Want volgens minister Klaus is
er met pappen en nat houden
geen eer, laat staan resultaat te
behalen in de wereld van het
grote geld.
Op het Russische platte
land komen de boeren in
beweging. Heel voorzich
tig trachten ze zich, met
het referendum over het
eigendom van de grond in
aantocht, te organiseren.
En terecht. Wijnand Bok
en Wim van Lier uit Em-
meloord hebben het afge
lopen jaar op een 'voor
beeldboerderij' in de buurt
van Dmitrov laten zien
dat de Russische grond
goud waard is.
Door Hans Bos
ALEXANDROVA - Het
eerste en tot nu toe enige
particuliere agrarische pro
ject in de Sovjetunie is zeer
succesvol verlopen. De twee
boeren uit Flevoland die het
afgelopen jaar hebben deel
genomen aan het 'voor-
beeldboeren' in Alexand-
rova hebben naar schatting
twintig keer zo veel ver
diend als hun vakgenoten
op collectieve boerderijen.
En dan te bedenken dat het
project slechts een aanlooptijd
heeft gekend van enkele maan
den. Pas in november 1989 wer
den de eerste contacten gelegd.
Geboren uit contacten tussen
de Nederlandse zakenman Van
Eeghen en de toenmalige Rus
sische premier Ryzjkov is het
project sindsdien geadopteerd
door de provincie Flevoland,
pootgoed-leverancier Agriko
uit Emmeloord en enkele an
dere Flevolandse bedrijven op
het gebied van de agribusiness.
Stuk voor stuk hopen de deel
nemende ondernemingen
uiteraard dat de Sovjetunie in
de nabije toekomst een trouw
afnemer wordt van hun Neder
landse produkten en bijbeho
rende kennis.
De Flevolandse boeren Wij
nand Bok en Wim van Lier
hebben in 1990 gedurende een
half jaar in Alexandrova, on
geveer honderd kilometer ten
noorden van Moskou, het spits
afgebeten. Met vrouw en kind
hebben ze gewoond tussen de
Russen, vrijwel afgesloten van
Metaalarbeiders moeten helpen bij de aardappeloogst in de Sovjetunie. De collectieve boerderijen zijn slecht georgani
seerd, aldus de Flevolandse boer Wijnand Bok die een tijd in de Sovjetunie werkte. - fotoap
enig contact met de buitenwe
reld. Tot voor kort was Ale
xandrova, in de buurt van dis
trictshoofdstad Dmitrov, ver
boden gebied vanwege de na
bijgelegen raketbasis.
Wim van Lier gaat dit jaar
weer terug, Wijnand Bok gaat
zich weer toeleggen op de eigen
boerderij in de Noordoostpol
der. Bok: „We hebben de no
dige problemen gehad. De hui
zen waren nog niet klaar toen
we aankwamen. Werken in de
Sovjetunie is terug naar 'af'.
Een halfjaar is voldoende".
Merkwaardig genoeg waren
het geen Russische agrariërs
die deelnamen aan het 'voor-
beeldboeren', maar een auto
monteur en een elektriciën. Zij
waren de enigen die zich aan
meldden voor de Hollandse op
zet. Als het project dit jaar
wordt uitgebreid met veeteelt
staan een veearts en een diri
gent op de nominatie om het
project aan te vullen. Russische
boeren kijken eerst de kat uit
de boom. Zij zijn niet snel ge
neigd om nieuwe technieken
toe te passen.
Waar dat toe leidt, leert een be
zoek aan de nabijgelegen sov-
choz, een collectieve boerderij
met een oppervlakte van 11.000
hectare. Daarvan zijn er 4600
bestemd voor akkerbouw. De
sovchoz telt 838 werknemers,
ruim 100 vrachtwagens, 190
tractoren én een niet-capabele
directeur. Geen ongewoon ver
schijnsel in een land waar par
tijtrouw doorgaans hoger
scoort dan capaciteiten.
Er wordt zeer inefficiënt ge
werkt. Zo moeten alle werkne
mers zich elke ochtend van
heinde en verre naar het
hoofdkantoor spoeden om daar
een werkbriefje met opdracht
in ontvangst te nemen. Van
enige systematiek is geen spra
ke. Van verantwoord landbe-
heer trouwens ook niet. Her
ders trekken met kuddes vee
over slecht grasland, dat zelden
gemaaid wordt en nooit ge
mest.
Slechts met de grootste moeite
weten de boeren zich in dit uit
gestrekte land, waar wilde
zwijnen en elanden grote
schade aanrichten, in leven te
houden. In de nabijgelegen pol
der hebben de boeren dit na
jaar zelfs moeten oogsten van
uit helikopters. Het was onmo
gelijk het zompige gebied met
machines te berijden.
De Nederlandse leveranciers
van pootgoed moeten hier
goede zaken kunnen doen. Alle
gebruikte pootaardappelen
waren in 1990 ziek. Op het land
staan velden met staketsels.
Het zijn tuinbouwkassen die al
twee jaar wachten op glas of
plastic om ze dicht te maken.
De koeien in de stal zijn op
geen enkele manier te vergelij
ken met hun weldoorvoede
Hollandse soortgenoten.
Schonkig liggen ze in hun eigen
vuil, doorgaans met vergroeide
hoeven en overdekt met open
wonden.
Wijnand Bok: „Van ziek poot
goed krijg je een slechte op
brengst. Probleem is dat de
Russen het goede pootgoed al
leen in het Westen kunnen ha
len. Ze hebben echter niet de
bijbehorende valuta. Dus ko
pen ze ziek materiaal in Polen.
Het is hier zogezegd meer pio
nieren dan destijds in de
nieuwe Flevolandse polders".
De 'voorbeeldboerderij' in Ale
xandrova omvat vier percelen
van elk veertig hectare, be
plant met aardappelen, worte
len, mais en kool. De opbrengst
is dermate hoog dat een van de
deelnemende boeren zich een
Japanse kleuren-tv heeft aan
kunnen schaffen. Dat staat in
Rusland gelijk aan een heel
jaarloon.
Dit jaar wordt getracht het
project uit te breiden naar 500
hectare, waar acht tot tien fa
milies op kunnen boeren. De
huidige schaal is immers onbe
taalbaar. Alle gebruikte ma
chines én alle pootgoed en za
den zijn door de USSR met
hapde valuta in Nederland
aangeschaft. „Dit is in feite de
beste vorm van ontwikkelings
hulp. Als de Russen er veel geld
in moeten stoppen, willen ze
het er ook weer uithalen", zo
stelt Bok tevreden vast.
De Flevolandse boeren hebben
het afgelopen jaar ook advie
zen gegeven aan sovchozen in
de buurt. Op de betrokken
agrarische bedrijven zijn de
opbrengsten verdrievoudigd.
Bok: „Collectieve boerderijen
zijn slecht georganiseerd. Ze
hebben slechte machines en
slecht pootgoed. Vanuit Mos
kou krijgen ze opdracht om op
een bepaalde dag insecticide te
spuiten, of de planten nu ziek
zijn of niet. Meestal is er trou
wens helemaal geen insectici
de, of de verkeerde soort.
Iedere agrarische werknemer
houdt zich angstvallig aan zijn
eigen taak. Verder is hij ner
gens in geïnteresseerd".
De vraag is alleen wat de kan
sen zijn van het succesvolle
Agriko-project in de Sovjet-
Unie. Nu al houden Bok en Van
Lier rekening met mogelijke
schadelijke acties van naijve
rige boeren in de omtrek. Zij
zien voor hun ogen een klein
agrarisch wondertje, maar mo
gen daar door allerlei bureau
cratische rompslomp voorlopig
nog geen deel aan hebben. Een
'apparatsjik' vormt voor de
Russen op het platteland een
grotere bedreiging dan de hon
ger.
BUENOS AIRES - De amnestie die de Argentijnse
president Carlos Menem op 29 december heeft ver
leend aan de twee ex-juntaleiders Jorge Videla en Ro
berto Viola, heeft vooralsnog meer wonden openge
haald dan er zijn genezen. Menem lijkt met zijn stap,
volgens hem bedoeld om „de geesten te verzoenen" een
ware doos van Pandora van eisen en beschuldigingen
te hebben geopend.
De president verleende vo
rige week gratie aan Videla,
Viola en de commandanten
Emilio Massera, Armando
Lambruschini en Orlando
Agosti. De twee juntaleiders
hadden de leiding over de
vuile oorlog die in de jaren
zeventig aan tienduizenden
Argentijnen het leven kost
te. De verontwaardiging in
de samenleving over de am
nestie voor die twee wordt
nog aangewakkerd door de
schaamteloze houding van
de ex-generaals.
Videla stuurde enkele uren
na zijn vrijlating een brief
naar legerbevelhebber ge
neraal Martin Bonnet.
Daarin eiste hij dat het leger
zou worden gerehabiliteerd
na de beschuldigingen over
schendingen van de men
senrechten die de militairen
tijdens de vuile oorlog be
gingen.
Videla, die ten tijde van de
dictatuur van 1976 tot 1983
president was, werd inder
tijd schuldig bevonden aan
66 moorden, vier gevallen
van marteling waarop de
dood eindigde, 93 gevallen
van marteling, 306 gevallen
van onrechtmatige vrij
heidsberoving, en 26 geval
len van diefstal.
Later verklaarde ook ex-
president Viola nog steeds
achter de repressie te staan
die het leger tijdens de vuile
oorlog uitoefende. Volgens
Viola vormden de operaties
van het leger een „substan
tiële factor voor het herstel
van de democratie", en Ar
gentinië zou volgens hem in
„een drama" zijn gestort als
het leger niet had ingegre
pen. Viola deed zijn uitspra
ken in het plaatselijke och
tendblad in Mar del Plata.
President Menem heeft de
brief van Videla aan Bonnet
inmiddels afgedaan als
„smakeloos en onhandig", en
meent dat het verblijf in de
gevangenis de geesten van
de twee ex-militairen ken
nelijk „verduisterd" heeft.
Hij klaagde dat door de on
rust die door de brief van
Videla is ontstaan, geheel
aan de aandacht is ontsnapt
dat de regering de brand
stofprijzen heeft geliberali
seerd. Bevelhebber Bonnet
heeft Videla per brief geant
woord, maar de inhoud van
dit schrijven is niet bekend
gemaakt.
De woede in de Argentijnse
samenleving is echter voor
lopig nog niet geluwd Acht
parlementsleden van Me-
nems eigen Peronistische
Partij hebben zich afge
scheiden uit protest tegen de
amnestie. Volgens deze dis
sidenten is de amnestie
maatregel een „ethische
dwaling." Ook zestien be
stuursleden van de Peronis
tische Partij zijn afgetreden
uit protest tegen de amnes
tie. De Radicale Burgerunie
van oud-president Raul Al-
fonsin heeft zich eveneens
fel tegen de amnestie verzet.
De leider van de Sociaal-
Democratische Partij, Hec
tor Pollino, heeft mensen
rechtenorganisaties opge
roepen tot een actie om op de
29ste van elke maand 's
avonds alle lichten uit te
doen. Zo wordt dan de dag
herdacht waarop de amnes
tie aan de twee juntaleiders
werd verleend.
De directeur van het Cen
trum voor Juridisch en So
ciaal Onderzoek (Cels), Emi
lio Mignone, en de christen
democraat Augusto Comte
hebben de aartsbisschop van
Buenos Aires, Antonio
Quarraccino verzocht om
Videla en Viola te excom
municeren. Mignone be
toogde dat de foto van Vi
dela waarop hij ter commu
nie gaat en die op 31 decem
ber in alle kranten stond,
een belediging is „voor gelo
vigen en niet-gelovigen" en
ernstige schade heeft toege
bracht aan de katholieke
kerk.
Het socialistische parle
mentslid Simon Lazara
heeft humanitaire organisa
ties opgeroepen op 24 maart
een protestmars te houden,
ter herdenking van de da
tum van de staatsgreep die
destijds werd geleid door
Videla.
De amnestie, en vooral de
omstreden brief van Videla,
hebben echter ook inzicht
gegeven in de standpunten
van sommige politici. Het
parlementslid Alvaro Also-
garay, van de rechtse Cen
trum-Democratische Unie
heeft voorgesteld in het par
lement een debat te houden
over een mogelijke officiële
rehabilitatie van het leger.
Volgens hem is het leger tij -
dens de ambtsperiode van
president Alfonsin „bele
digd".
Het voorstel van Alsogaray,
een van Menems adviseurs
voor de buitenlandse schuld,
is door de president met in
stemming begroet; het par
lement is volgens hem „de
plaats waar dergelijke on
derwerpen behandeld moe
ten worden."
Menem heeft het voorstel
van de socialistische parle
mentariër Simon Lazara om
de amnestie te herroepen,
van de hand gewezen. La
zara had betoogd dat voor
een werkelijke amnestie no
dig is dat het parlement er
zijn goedkeuring aan hecht.
Menem houdt vol dat am
nestieverlening door de
grondwet aan de president
is voorbehouden.
Zo heeft de amnestieverle
ning in de eerste week van
het nieuwe jaar meer geleid
tot polarisatie dan de door
Menem zo vurig gewenste
verzoening. Argentinië lijkt
wat betreft de verhouding
tussen de strijdkrachten en
de burgerregering opnieuw
een roerig jaar tegemoet te
gaan. (IPS)
AMMAN - In Israël is een
ware uittocht op gang geko
men van buitenlanders die
bevreesd zijn voor het uit
breken van een oorlog in het
Midden-Oosten.
Op de grote Israëlische vlieg
velden staan rijen van honder
den buitenlanders die het land
willen verlaten.
De paniek is mede ontstaan
door het besluit van een aantal
grote luchtvaartmaatschap
pijen om de vluchten naar Is
raël op te schorten. Gisteren
vertrok er uit Israël niet één
vliegtuig waarvan niet alle
i stoelen bezet waren.
Behalve buitenlanders willen
ook tientallen Israëliërs het
land verlaten. Zij vrezen dat
'Gee
Dit heeft de Amerikaanse n
landse Zaken gisteren in Lone
voor overleg met zijn Britse c<
i Irak moet zich uiterlijk op 15
I januari hebben teruggetrokken
1 uit Kuwayt. Daarover valt niet
I te praten, aldus Baker.
[Hij geeft de Iraakse minister
Aziz tijdens het overleg in Ge-
j nève te verstaan dat er geweld
[zal worden gebruikt als Irak
|niet voor de vijftiende weg is
luit Kuwayt.
Iln Baghdad dreigde Saddam
[Husayn dat de hele Arabische
[wereld betrokken zal worden
Ibij zijn confrontatie met het
IWesten. „De komende strijd zal
■niet alleen Irak, maar het hele
grondgebied van het (Arabi
sche) volk tot strijdtoneel heb
ben", aldus de Iraakse presi
dent.
laar in Nederland zal Irak
peen terroristische aanslagen
plegen indien het deelneemt
pan een oorlog in de Golf. Dat
heeft een woordvoerder van de
Iraakse ambassade in Den
laag gisteren gezegd,
n Nederland, maar ook in lan
gen als de Verenigde Staten en
proot-Brittannië, wordt reke
ning gehouden met de moge
lijkheid van acties van terreur-
Toepen die handelen in op-
Iracht van Irak, als het tot een
gewapend conflict in de Golf
lomt.
Savens, luchthavens en indu-
jtrieën worden als potentiële
ïoelwitten gezien. Met het oog
[EW YORK (ANP/KRF) - De
lieprijzen zijn maandag zeer
erk gestegen nu het er naar
Itziet dat een vreedzame op-
psing in de Golfcrisis vrijwel
[et mogelijk is.
arde taal van zowel de Ver-
ugde Staten als Irak zorgde
lI°i°F op de olietermijn-
larkt van New York de note-
Yan de meest verhandelde
P' West Texas Intermediate
fcs ,iFering in februari, met
F dollar per vat (159 liter)
Inn61 maandag was in
inden de notering van de
L m^st verhandelde olie,
p uit het Noordzee-veld
luari V°?r levering in fe-
f gestegen met 2,04 dollar
'■«,60 dollar per vat.
(ADVERTEh
De amnestie voor Videla heeft voor protesten gezorgd
in Argentinië. fotoap
GIRO