Prijzenslag in Tsjechoslowakije 'Dé manier om Russen te helpen' DENH PRUZEN SCHIETEN OMHOOG DOOR OVERSTAP NAAR VRUE MARKT ECONOMIE NEDERLANDSE VOORBEELDBOERDERU SUCCESVOL IN SOVJETUNIE Amnestie Argentijnse generaals haalt veel oude wonden open Buitenlar IRAK DRI 'Samenwerkende >AT LATEN WE TOCH DE STEM EXTRA DINSDAG 8 JANUAR11991 R2, Vrijheid Hamsteren Automonteur Staketsels Moskou DESTEMBUITENL/ Smakeloos maar den haag V WASHINGTON (AFP/D enkele concessie te reke kaans-Iraakse besprekin )oelwitten die bijna drie lollar duurder Van onze correspondent Frans Wijnands PRAAG - Met wat pover vuurwerk en hun karakteristieke gemis aan uitbundigheid zijn de Tsjechen en Slowaken het nieuwe jaar binnengestapt. Vol verwachting èn bange vrees tegelijk, want 1991 moet de overstap van geleide planeconomie naar vrije-markt-economie gemaakt wor den. Een gigantische prijzenslag, zoals sinds 1918 in de Tsjecho- slowaakse republiek niet meer is vertoond. Het begrip 'prij zenslag' heeft voor de Tsjechen en Slowaken evenwel een an dere betekenis dan voor de ver slaafde Nederlandse TV-kijker die bij dat woord meteen denkt aan de portie luxe goederen die via veelvuldige TV-spelletjes aan de lopende band vergeven worden. In Tsjechoslowakije is een heel andere prijzenslag begonnen, waarbij er voor de verplichte deelnemers in eerste instantie weinig winst te behalen zal zijn. De regering heeft name lijk sinds afgelopen dinsdag de prijzen van duizend en één ar tikelen in het land vrijgelaten. Vraag en aanbod zullen voor taan de prijzen gaan bepalen. En dus zullen die onherroepe lijk gaan stijgen, al houdt de regering wel de vinger aan de pols. Vaclav Klaus wil allereerst naar een uniform belastings telsel waar het gaat om zaken als BTW, omzet-, invoer- en uitvoerbelastingen. De ruim 1400 verschillende belastingta rieven op dat terrein zullen wórden teruggebracht tot vier. Overheidssubsidies worden af geschaft en alleen de prijzen van de allereerste levensbe hoeften zullen enigermate on der overheidscontrole blijven. Een aantal levensmiddelen bij voorbeeld zal aan een maxi mumprijs gebonden worden. Sommige andere onmisbare produkten zullen alleen na bij tij dse vooraankondiging duur der mogen worden. Van een aantal andere belangrijke pro dukten zal de prijs alleen om hoog mogen als de producent of fabrikant kan aantonen dat hij meer kosten heeft moeten ma ken. Voor de rest wordt het een soort 'vrijheid blijheid', al is de vreugde over de 'Westerse' ver anderingen vooralsnog getem perd. Niet onbegrijpelijk, want er moet rekening worden ge houden met een nieuwe deva luatie van de Tsjechische kroon; de economische groei zal minstens 5 procent achter blijven ten opzichte van vorig jaar. Er wordt gerekend op een inflatie van 30 procent en er wordt gevreesd voor een hoger percentage (tegen 15 procent nu). Het aantal werklozen kan oplopen tot 400.000 (5 procent van de beroepsbevolking. Het leven van alledag zal stuk ken duurder gaan worden. Daar hebben veel Tsjechen en Slowaken de afgelopen dagen en weken al op ingespeeld. Ter wijl de overvloedig aanwezige toeristen ongegeneerd de Bo heemse kristal- en glasservie zen voor een habbekrats weg kochten ('Pakt u de hele vitrine maar voor me in...') en met stapels klassieke CD's voor minder dan 5 gulden per stuk de staats-grammofoonplaten- zaken uitliepen, hamsterde de plaatselijke bevolking heel an dere dingen: schoenen en zout, meel en elektrische apparaten, dekens en blikgroenten. Het is de eerste dagen van dit jaar dan ook opvallend rustig in de meeste zaken. „We zullen zien hoe lang de consument dat volhoudt", heeft minister Klaus gezegd. „Hij heeft nu zijn huis nog vol, maar hij zal toch eens weer de straat op moeten om nieuwe voorraad te kopen". Intussen waarschuwt de pers voor een 'economische aardbe ving' en praten de linkse bla den in een mengeling van leed vermaak en bezorgdheid over de mensen die binnenkort - als gevolg van de prijs- en loonpo litiek van deze regering - ónder het bestaansminimum zullen zakken. Er zal armoede komen, en dat was onder het commu nistische bewind ongekend, wordt er veelzeggend aan toe gevoegd. Tsjechoslowakije staat voor Een vrouw koopt wat fruit op de markt in Praag. De prijzen stijgen terwijl de lonen niet mee omhoog gaan. - fotoepa een financieel-economische krachttoer. Het is des te verve lender voor die overheid dat handelspartner Sovjetunie sinds 1 januari alleen nog za ken wil doen in harde valuta. En niet langer in roebels of met gesloten beurzen. Niet langer meer Tsjechische schoenen en locomotieven voor Russisische olie, maar harde handel met harde valuta. Tegelijk blijven de buiten landse investeringen achter bij de verwachtingen. Er zal dus geld geleend moeten worden, onder meer via het IMF of rechtstreeks van de rijke buur man Duitsland. „Dat geleende geld zal gebruikt moeten wor den voor onze economische ontwikkeling en niet om er be ter van te gaan eten", aldus een niet mis te verstane premier Calfa een dezer dagen. De spreekwoordelijke buik riem zal moeten worden aan gehaald. Eind vorig jaar wer den de energieprijzen al dras tisch verhoogd, behalve de re latief toch al hoge elektrici teitsprijs. Prijsverhogingen zijn nu aan de orde van de dag. Een kilo meel is van drie dub beltjes verhoogd tot bijna veer tig cent; een kilo suiker van zestig naar vijfentachtig cent, en een liter melk kost nu vijf enveertig tegen dertig cent een week geleden. In Westerse ogen mogen het nog altijd uiterst hebbelijke prijzen zijn. Voor de doorsnee Tsjech en Slowaak grijpt dit soort massale prijsverhogingen van vijftig procent of meer echter diep op het huishoud budget in. De prijs van de dagbladen is verdubbeld (van een stuiver naar een dubbeltje en zater dags nog eens het dubbele). Of ficiële taxichauffeurs vragen voortaan dertig cent per gere den stadskilometer. De maal tijden in restaurants zijn ten opzichte van een paar maanden geleden drie tot vier keer zo duur geworden. In Praag zijn dezer dagen veel winkels gesloten: wegens zoge heten inventarisatie, wegens verbouwing of gewoon liquida tie, want eind deze maand krijgt de kleine privatisering zijn beslag en komen duizen den winkels, kleine bedrijfjes en horecazaken onder de ha mer. Ze zullen publiekelijk aan de hoogst biedenden worden verkocht. Winkels verdwijnen van de ene dag op de andere, nieuwe zaken openen hun deuren. Westers aandoende boetieks en boek winkels waar Engelstalige lec tuur en literatuur te koop is. Ongekende, maar vooralsnog ook onbetaalbare luxe voor de Tsjechen en Slowaken zelf. Ze zullen snel aan die hoge prijzen moeten wennen. Het is immers de prijs die betaald moet worden om het begeerde Westerse marktmodel te ver werven. Goedschiks of kwaad schiks, want de regering is vastbesloten de hervormingen in één klap door te voeren. Want volgens minister Klaus is er met pappen en nat houden geen eer, laat staan resultaat te behalen in de wereld van het grote geld. Op het Russische platte land komen de boeren in beweging. Heel voorzich tig trachten ze zich, met het referendum over het eigendom van de grond in aantocht, te organiseren. En terecht. Wijnand Bok en Wim van Lier uit Em- meloord hebben het afge lopen jaar op een 'voor beeldboerderij' in de buurt van Dmitrov laten zien dat de Russische grond goud waard is. Door Hans Bos ALEXANDROVA - Het eerste en tot nu toe enige particuliere agrarische pro ject in de Sovjetunie is zeer succesvol verlopen. De twee boeren uit Flevoland die het afgelopen jaar hebben deel genomen aan het 'voor- beeldboeren' in Alexand- rova hebben naar schatting twintig keer zo veel ver diend als hun vakgenoten op collectieve boerderijen. En dan te bedenken dat het project slechts een aanlooptijd heeft gekend van enkele maan den. Pas in november 1989 wer den de eerste contacten gelegd. Geboren uit contacten tussen de Nederlandse zakenman Van Eeghen en de toenmalige Rus sische premier Ryzjkov is het project sindsdien geadopteerd door de provincie Flevoland, pootgoed-leverancier Agriko uit Emmeloord en enkele an dere Flevolandse bedrijven op het gebied van de agribusiness. Stuk voor stuk hopen de deel nemende ondernemingen uiteraard dat de Sovjetunie in de nabije toekomst een trouw afnemer wordt van hun Neder landse produkten en bijbeho rende kennis. De Flevolandse boeren Wij nand Bok en Wim van Lier hebben in 1990 gedurende een half jaar in Alexandrova, on geveer honderd kilometer ten noorden van Moskou, het spits afgebeten. Met vrouw en kind hebben ze gewoond tussen de Russen, vrijwel afgesloten van Metaalarbeiders moeten helpen bij de aardappeloogst in de Sovjetunie. De collectieve boerderijen zijn slecht georgani seerd, aldus de Flevolandse boer Wijnand Bok die een tijd in de Sovjetunie werkte. - fotoap enig contact met de buitenwe reld. Tot voor kort was Ale xandrova, in de buurt van dis trictshoofdstad Dmitrov, ver boden gebied vanwege de na bijgelegen raketbasis. Wim van Lier gaat dit jaar weer terug, Wijnand Bok gaat zich weer toeleggen op de eigen boerderij in de Noordoostpol der. Bok: „We hebben de no dige problemen gehad. De hui zen waren nog niet klaar toen we aankwamen. Werken in de Sovjetunie is terug naar 'af'. Een halfjaar is voldoende". Merkwaardig genoeg waren het geen Russische agrariërs die deelnamen aan het 'voor- beeldboeren', maar een auto monteur en een elektriciën. Zij waren de enigen die zich aan meldden voor de Hollandse op zet. Als het project dit jaar wordt uitgebreid met veeteelt staan een veearts en een diri gent op de nominatie om het project aan te vullen. Russische boeren kijken eerst de kat uit de boom. Zij zijn niet snel ge neigd om nieuwe technieken toe te passen. Waar dat toe leidt, leert een be zoek aan de nabijgelegen sov- choz, een collectieve boerderij met een oppervlakte van 11.000 hectare. Daarvan zijn er 4600 bestemd voor akkerbouw. De sovchoz telt 838 werknemers, ruim 100 vrachtwagens, 190 tractoren én een niet-capabele directeur. Geen ongewoon ver schijnsel in een land waar par tijtrouw doorgaans hoger scoort dan capaciteiten. Er wordt zeer inefficiënt ge werkt. Zo moeten alle werkne mers zich elke ochtend van heinde en verre naar het hoofdkantoor spoeden om daar een werkbriefje met opdracht in ontvangst te nemen. Van enige systematiek is geen spra ke. Van verantwoord landbe- heer trouwens ook niet. Her ders trekken met kuddes vee over slecht grasland, dat zelden gemaaid wordt en nooit ge mest. Slechts met de grootste moeite weten de boeren zich in dit uit gestrekte land, waar wilde zwijnen en elanden grote schade aanrichten, in leven te houden. In de nabijgelegen pol der hebben de boeren dit na jaar zelfs moeten oogsten van uit helikopters. Het was onmo gelijk het zompige gebied met machines te berijden. De Nederlandse leveranciers van pootgoed moeten hier goede zaken kunnen doen. Alle gebruikte pootaardappelen waren in 1990 ziek. Op het land staan velden met staketsels. Het zijn tuinbouwkassen die al twee jaar wachten op glas of plastic om ze dicht te maken. De koeien in de stal zijn op geen enkele manier te vergelij ken met hun weldoorvoede Hollandse soortgenoten. Schonkig liggen ze in hun eigen vuil, doorgaans met vergroeide hoeven en overdekt met open wonden. Wijnand Bok: „Van ziek poot goed krijg je een slechte op brengst. Probleem is dat de Russen het goede pootgoed al leen in het Westen kunnen ha len. Ze hebben echter niet de bijbehorende valuta. Dus ko pen ze ziek materiaal in Polen. Het is hier zogezegd meer pio nieren dan destijds in de nieuwe Flevolandse polders". De 'voorbeeldboerderij' in Ale xandrova omvat vier percelen van elk veertig hectare, be plant met aardappelen, worte len, mais en kool. De opbrengst is dermate hoog dat een van de deelnemende boeren zich een Japanse kleuren-tv heeft aan kunnen schaffen. Dat staat in Rusland gelijk aan een heel jaarloon. Dit jaar wordt getracht het project uit te breiden naar 500 hectare, waar acht tot tien fa milies op kunnen boeren. De huidige schaal is immers onbe taalbaar. Alle gebruikte ma chines én alle pootgoed en za den zijn door de USSR met hapde valuta in Nederland aangeschaft. „Dit is in feite de beste vorm van ontwikkelings hulp. Als de Russen er veel geld in moeten stoppen, willen ze het er ook weer uithalen", zo stelt Bok tevreden vast. De Flevolandse boeren hebben het afgelopen jaar ook advie zen gegeven aan sovchozen in de buurt. Op de betrokken agrarische bedrijven zijn de opbrengsten verdrievoudigd. Bok: „Collectieve boerderijen zijn slecht georganiseerd. Ze hebben slechte machines en slecht pootgoed. Vanuit Mos kou krijgen ze opdracht om op een bepaalde dag insecticide te spuiten, of de planten nu ziek zijn of niet. Meestal is er trou wens helemaal geen insectici de, of de verkeerde soort. Iedere agrarische werknemer houdt zich angstvallig aan zijn eigen taak. Verder is hij ner gens in geïnteresseerd". De vraag is alleen wat de kan sen zijn van het succesvolle Agriko-project in de Sovjet- Unie. Nu al houden Bok en Van Lier rekening met mogelijke schadelijke acties van naijve rige boeren in de omtrek. Zij zien voor hun ogen een klein agrarisch wondertje, maar mo gen daar door allerlei bureau cratische rompslomp voorlopig nog geen deel aan hebben. Een 'apparatsjik' vormt voor de Russen op het platteland een grotere bedreiging dan de hon ger. BUENOS AIRES - De amnestie die de Argentijnse president Carlos Menem op 29 december heeft ver leend aan de twee ex-juntaleiders Jorge Videla en Ro berto Viola, heeft vooralsnog meer wonden openge haald dan er zijn genezen. Menem lijkt met zijn stap, volgens hem bedoeld om „de geesten te verzoenen" een ware doos van Pandora van eisen en beschuldigingen te hebben geopend. De president verleende vo rige week gratie aan Videla, Viola en de commandanten Emilio Massera, Armando Lambruschini en Orlando Agosti. De twee juntaleiders hadden de leiding over de vuile oorlog die in de jaren zeventig aan tienduizenden Argentijnen het leven kost te. De verontwaardiging in de samenleving over de am nestie voor die twee wordt nog aangewakkerd door de schaamteloze houding van de ex-generaals. Videla stuurde enkele uren na zijn vrijlating een brief naar legerbevelhebber ge neraal Martin Bonnet. Daarin eiste hij dat het leger zou worden gerehabiliteerd na de beschuldigingen over schendingen van de men senrechten die de militairen tijdens de vuile oorlog be gingen. Videla, die ten tijde van de dictatuur van 1976 tot 1983 president was, werd inder tijd schuldig bevonden aan 66 moorden, vier gevallen van marteling waarop de dood eindigde, 93 gevallen van marteling, 306 gevallen van onrechtmatige vrij heidsberoving, en 26 geval len van diefstal. Later verklaarde ook ex- president Viola nog steeds achter de repressie te staan die het leger tijdens de vuile oorlog uitoefende. Volgens Viola vormden de operaties van het leger een „substan tiële factor voor het herstel van de democratie", en Ar gentinië zou volgens hem in „een drama" zijn gestort als het leger niet had ingegre pen. Viola deed zijn uitspra ken in het plaatselijke och tendblad in Mar del Plata. President Menem heeft de brief van Videla aan Bonnet inmiddels afgedaan als „smakeloos en onhandig", en meent dat het verblijf in de gevangenis de geesten van de twee ex-militairen ken nelijk „verduisterd" heeft. Hij klaagde dat door de on rust die door de brief van Videla is ontstaan, geheel aan de aandacht is ontsnapt dat de regering de brand stofprijzen heeft geliberali seerd. Bevelhebber Bonnet heeft Videla per brief geant woord, maar de inhoud van dit schrijven is niet bekend gemaakt. De woede in de Argentijnse samenleving is echter voor lopig nog niet geluwd Acht parlementsleden van Me- nems eigen Peronistische Partij hebben zich afge scheiden uit protest tegen de amnestie. Volgens deze dis sidenten is de amnestie maatregel een „ethische dwaling." Ook zestien be stuursleden van de Peronis tische Partij zijn afgetreden uit protest tegen de amnes tie. De Radicale Burgerunie van oud-president Raul Al- fonsin heeft zich eveneens fel tegen de amnestie verzet. De leider van de Sociaal- Democratische Partij, Hec tor Pollino, heeft mensen rechtenorganisaties opge roepen tot een actie om op de 29ste van elke maand 's avonds alle lichten uit te doen. Zo wordt dan de dag herdacht waarop de amnes tie aan de twee juntaleiders werd verleend. De directeur van het Cen trum voor Juridisch en So ciaal Onderzoek (Cels), Emi lio Mignone, en de christen democraat Augusto Comte hebben de aartsbisschop van Buenos Aires, Antonio Quarraccino verzocht om Videla en Viola te excom municeren. Mignone be toogde dat de foto van Vi dela waarop hij ter commu nie gaat en die op 31 decem ber in alle kranten stond, een belediging is „voor gelo vigen en niet-gelovigen" en ernstige schade heeft toege bracht aan de katholieke kerk. Het socialistische parle mentslid Simon Lazara heeft humanitaire organisa ties opgeroepen op 24 maart een protestmars te houden, ter herdenking van de da tum van de staatsgreep die destijds werd geleid door Videla. De amnestie, en vooral de omstreden brief van Videla, hebben echter ook inzicht gegeven in de standpunten van sommige politici. Het parlementslid Alvaro Also- garay, van de rechtse Cen trum-Democratische Unie heeft voorgesteld in het par lement een debat te houden over een mogelijke officiële rehabilitatie van het leger. Volgens hem is het leger tij - dens de ambtsperiode van president Alfonsin „bele digd". Het voorstel van Alsogaray, een van Menems adviseurs voor de buitenlandse schuld, is door de president met in stemming begroet; het par lement is volgens hem „de plaats waar dergelijke on derwerpen behandeld moe ten worden." Menem heeft het voorstel van de socialistische parle mentariër Simon Lazara om de amnestie te herroepen, van de hand gewezen. La zara had betoogd dat voor een werkelijke amnestie no dig is dat het parlement er zijn goedkeuring aan hecht. Menem houdt vol dat am nestieverlening door de grondwet aan de president is voorbehouden. Zo heeft de amnestieverle ning in de eerste week van het nieuwe jaar meer geleid tot polarisatie dan de door Menem zo vurig gewenste verzoening. Argentinië lijkt wat betreft de verhouding tussen de strijdkrachten en de burgerregering opnieuw een roerig jaar tegemoet te gaan. (IPS) AMMAN - In Israël is een ware uittocht op gang geko men van buitenlanders die bevreesd zijn voor het uit breken van een oorlog in het Midden-Oosten. Op de grote Israëlische vlieg velden staan rijen van honder den buitenlanders die het land willen verlaten. De paniek is mede ontstaan door het besluit van een aantal grote luchtvaartmaatschap pijen om de vluchten naar Is raël op te schorten. Gisteren vertrok er uit Israël niet één vliegtuig waarvan niet alle i stoelen bezet waren. Behalve buitenlanders willen ook tientallen Israëliërs het land verlaten. Zij vrezen dat 'Gee Dit heeft de Amerikaanse n landse Zaken gisteren in Lone voor overleg met zijn Britse c< i Irak moet zich uiterlijk op 15 I januari hebben teruggetrokken 1 uit Kuwayt. Daarover valt niet I te praten, aldus Baker. [Hij geeft de Iraakse minister Aziz tijdens het overleg in Ge- j nève te verstaan dat er geweld [zal worden gebruikt als Irak |niet voor de vijftiende weg is luit Kuwayt. Iln Baghdad dreigde Saddam [Husayn dat de hele Arabische [wereld betrokken zal worden Ibij zijn confrontatie met het IWesten. „De komende strijd zal ■niet alleen Irak, maar het hele grondgebied van het (Arabi sche) volk tot strijdtoneel heb ben", aldus de Iraakse presi dent. laar in Nederland zal Irak peen terroristische aanslagen plegen indien het deelneemt pan een oorlog in de Golf. Dat heeft een woordvoerder van de Iraakse ambassade in Den laag gisteren gezegd, n Nederland, maar ook in lan gen als de Verenigde Staten en proot-Brittannië, wordt reke ning gehouden met de moge lijkheid van acties van terreur- Toepen die handelen in op- Iracht van Irak, als het tot een gewapend conflict in de Golf lomt. Savens, luchthavens en indu- jtrieën worden als potentiële ïoelwitten gezien. Met het oog [EW YORK (ANP/KRF) - De lieprijzen zijn maandag zeer erk gestegen nu het er naar Itziet dat een vreedzame op- psing in de Golfcrisis vrijwel [et mogelijk is. arde taal van zowel de Ver- ugde Staten als Irak zorgde lI°i°F op de olietermijn- larkt van New York de note- Yan de meest verhandelde P' West Texas Intermediate fcs ,iFering in februari, met F dollar per vat (159 liter) Inn61 maandag was in inden de notering van de L m^st verhandelde olie, p uit het Noordzee-veld luari V°?r levering in fe- f gestegen met 2,04 dollar '■«,60 dollar per vat. (ADVERTEh De amnestie voor Videla heeft voor protesten gezorgd in Argentinië. fotoap GIRO

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1991 | | pagina 4