Buitenstaanders beïnvloeden verloop Poolse verkiezingen
Europese top neemt geen verstrekkende besluiten
Kiezers en politieke vernieuwing
Baghdad e
\ll#-
WALESA EN MAZOWIECKI MAKEN MEESTE KANS OP PRESIDENTSCHAP
TWAALF REGERINGSLEIDERS DIT WEEKEINDE BIJEEN IN ROME
Te veel zw*
metalen in
speelgoed
Studiecentrui
Fout
PSV
PAPIER
VOOR UW PEN
Lausitz
DE STEM ACHTERGROND ZATERDAG 27 OKTOBER 1990
DE STEM.
pE STEM
liman]
Als groot tennisfanaat wil
ik reageren op het artikel
'Stefan Edberg op en neer'
in De Stem Sport van don
derdag 18 oktober jl.
In dit artikel staan enige
blunders van de eerste orde.
1. In het artikel wordt be
weerd door Léon Krijnen
dat Edberg de finale in Mel
bourne in het begin van dit
jaar niet gespeeld zou heb
ben, en dat Lendl destijds
zonder de finale te spelen
winnaar werd van dit eerste
Grand Slam toernooi van
1990. Dat is de eerste fout:
Edberg speelde wel degelijk
de finale, maar moest na
precies 2 uur en 26 minuten
opgeven wegens een rug
blessure op de stand 4-6, 7-6
en 5-2 voor Lendl.
2. Verderop in het artikel
wordt gezegd dat Edberg
het onlangs gehouden toer
nooi in Tokyo zou hebben
gewonnen, door achtereen
volgens Boris Becker en
Ivan Lendl te verslaan. Dit
is de 2e grote fout: Edberg
versloeg deze beide heren
niet, maar werd in de halve
finale door Lendl geklopt
met 7-5 en 6-3. Ivan Lendl
won dit toernooi trouwens
door in de finale Boris Bec
ker met 4-6, 6-3 en 7-6 te
verslaan.
Ik hoop dat de heer Krijnen
zijn feitenmateriaal in de
toekomst wat beter veri
fieert, zodat de artikelen
van zijn hand een wat gro
ter waarheidsniveau krij
gen.
Oosterhout
Marcel Buitenhuis
Naschrift redactie:
U heeft gelijk. De door U
vermelde fouten zijn in het
verhaal geslopen. Overi
gens wordt in deze brief
eenzelfde fout gemaakt.
Gesproken wordt over Ed-
bergs rugblessure, maar in
de Australische finale van
dit jaar gaf hij op vanwege
een opspelende buikspier.
De rugbeschadiging over
kwam hem een jaar eerder.
Dat jaar won Edberg in de
vierde ronde van Pat Cash
(6-4, 6-0, 6-2), maar de rug
blessure die hij in die par
tij opliep verhinderde hem
om in de kwartfinales uit
te komen, zodat Thomas
Muster daarin een walk
over kreeg.
Ik vraag me al heel lang af
waarom De Stem naar voet
balwedstrijden van PSV
gaat. Is het om PSV iedere
week af te kraken. Er kan
geen enkel positief zinnetje
voor PSV vatidï.
Neem nou het 'commentaar'
van Bert Willemsen over
PSV-RKC van afgelopen
zaterdagavond.
1. Als kop heeft het arti-
kel'PSV nog niet uit proble
men'. Waarom schrijft hij
niet: 'Gehavend PSV toch
een overwinning'. PSV
speelde zeker geen 'top
wedstrijd, maar slecht was
het evenmin.
2. De namen van Beenhak
ker en Ajax worden hier ge
noemd. Waar is dat goed
voor
3. 'Leo Beenhakker consta
teerde belangrijke zaken,
zoals het gemak waarmee
RKC-er Marco Boogers
volop openingen vond in de
PSV-defensie'. Als je een
klein beetje verstand van'
voetballen hebt, dan zeg je
dit niet. Waarom niet Om
dat PSV heel sterk aanval
lend voetbalde en daardoor
risico neemt. Daarom dat er
ook altijd ruim 20.000 toe
schouwers aanwezig zijn.
Iedere speler van PSV (be
halve Van Breukelen) is
minstens 1 of meer keren
voor het doel van de tegen
stander gekomen. PSV heeft
op dit moment de nog minst
gepasseerde achterhoede in
het betaalde voetbal. Dit
mogen juliie de Ajax-trai
ner wel vertellen
Zo zijn er nog meer nega
tieve punten in het com
mentaar, ik noem het een
commentaar, omdat een
verslag van een wedstrijd
vrij moet zijn van partijdig
heid. Het moet het juiste
verloop van de wedstrijd
weergeven.
Hiermee wil ik niet zeggen,
dat er geen negatieve din
gen geschreven mogen wor
den, maar het moet wel op
bouwend zijn en kritisch ten
opzichte van beide partijen.
Het is nooit zo, dat er maar
één ploeg (voor De Stem al
tijd PSV) slecht speelt en de
ander alleen maar goed.
Dat PSV toevallig met een
groter budget draait, bete
kent niet dat er altijd ge
wonnen moet worden met
sprankelend voetbal.
Breda
W.R. Nagel
Sedert 1979 hebben wij sa
men met aldaar gekregen
vrienden steden en streken
van half Oost-Duitsland
doorkruist. Hans Veldhuis
vertelt ons interessante en
herkenbare dingen daar
over in zijn artikel van vrij
dag 12 oktober jl. Maar hij
laat ons ook achter met een
merkwaardig raadseltje.
Hij heeft het over de fraaie
stad Lausitz ergens in het
zuiden, die hijzelf een van
de mooiste van Duitsland
noemt. Behalve dat wij er
onze in Wolfen woonachtige
vrienden nooit over hebben
horen spreken, hebben wij
op verschillende kaarten
(ook die uit de DDR) ver
geefs gezocht naar die stad.
Misschien kan Hans Veld
huis ons daaromtrent toch
iets meer vertellen.
Bavel
H. van Raay
Naschrift redactie:
Het plaatsje Lausitz ligt in
de driehoek Dresden-Gör-
litz-Kottbus, in een gebied
dat op kaarten eveneens
met de naam Lausitz wordt
aangeduid. Vlak bij Lau
sitz ligt het stadje Bautzen,
waar zich de scheve toren
bevindt, die in het artikel
abusievelijk aan Lausitz
wordt toegeschreven.
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
C. Hamans en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911 Telefax 076-236405.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Steenbergsestraat 23-23a, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363,4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023,4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145,4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
per maand 26,10; per kwartaal 75,25 of per jaar 292,00.
Abonnees die automatisch betalen ontvangen een korting van
resp. 1,- per maand, 2,00 per kwartaal, 7,50 per jaar.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: ma. t/m vrijd. 1,35; zat. 1,60.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd.
8.30-12.00 en van 12.30-16.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Ranlfrplfltip^'
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447. m»
Door Frans Wijnands
OP 25 november worden in
Polen vrije presidentsver
kiezingen gehouden. Het
volk wijst dan de opvolger
aan van de terugtredende
president, generaal Jaru-
zelski.
Jaruzelski stapt vrijwillig op,
nog voor zijn officiële ambts
termijn verstreken is, omdat
hij begrepen heeft dat het
Poolse volk hem niet meer
ziet zitten.
Hij herinnert hen te veel aan
het recente verleden. De Po
len hebben alleen oog voor de
toekomst en relikwieën uit
het communistische verleden
zijn nutteloos. Dus stapt de
generaal op, maar wie volgt
hem op?
Van de zes officieel geregi
streerde presidentskandida
ten hebben er maar twee een
serieuze kans: vakbondsleider
Lech Walesa en premier Ta-
deusz Mazowiecki.
De meest recente opiniepei
lingen geven een voorsprong
aan voor Walesa, maar dat
garandeert nog niet dat hij
met vlag en wimpel en een
verpletterende meerderheid
in de eerste kiesronde al geko
zen wordt.
Dat zou hij wel het liefst heb
ben. IJdel en zelfbewust heeft
hij herhaaldelijk geroepen
dat hij minstens met tachtig
procent van de stemmen ge
kozen wil worden. Anders
hoeft het voor hem eigenlijk
niet.
Dat laatste wordt in Polen als
grootspraak beschouwd.
Want ook als Walesa precies
het vereiste stemmenaantal
haalt van de helft plus één, zal
hij ongetwijfeld neuriënd van
tevredenheid het presiden
tiële paleis in Warschau voor
zich in orde laten maken. En
zijn programma gedetailleerd
Walesa
gaan uitwerken, want dat
heeft hij tot nu toe niet de
moeite waard gevonden.
„Ik moet lachen om dat soort
vragen. Een presidentskandi
daat geeft grote lijnen aan:
democratie, pluralisme, eco
nomische hervormingen, pri
vatisering", wimpelt de leider
van Solidariteit alle vragen
naar details af.
Het enige 'detail' waar hij wel
over spreekt is de pers. Als hij
gekozen is, moet het afgelopen
zijn met al die regeringsge
zinde massamedia die hem
soms ook nog voor gek zetten
en „mijn badkamergedrag
graag zien als mijn toekom
stige gedrag als president".
In Lodz verscheen onlangs
een Walesa-gezinde krant die
voor enig tegenwicht moet
zorgen in de dagelijkse infor
matiestroom over de verkie
zingen.
Ook de rol van de radio en de
televisie heeft ter discussie
gestaan. De speciaal inge
stelde staatscommissie voor
de verkiezingen heeft bepaald
dat alle kandidaten gratis
twee uur televisiezendtijd
mogen vullen en vier uur ra
diotij d. De volgorde van op
treden wordt door loting be
paald.
De kosten van de verkiezin
gen drukken uiteraard op het
staatsbudget, maar hun cam
pagnes moeten de kandidaten
(of hun partijen) zelf betalen.
Inzamelingen mogen niet
worden gehouden, donaties en
schenkingen mogen wel geac
cepteerd worden.
Mazowiecki lijkt een licht
voordeel te hebben omdat hij
als zittend premier regelma
tig op tv verschijnt en voor de
radio praat. Maar hij heeft
beloofd zeer behoedzaam zijn
regeringswerk en de verkie
zingscampagne gescheiden te
zullen houden.
Hoewel geen van de andere
kandidaten een serieuze kans
maakt gekozen te worden,
zullen ze grote invloed op het
verloop van de verkiezingen
uitoefenen.
In eerste instantie houden ze
veel stemmen weg van Wa
lesa en Mazowiecki, en op de
tweede plaats geven zij hun
achterban een stemadvies op
wie van de beide overgeble
ven kandidaten in de tweede
kiesronde gestemd moet wor
den.
Want dat er een tweede ronde
nodig zal zijn, staat vrijwel
voor iedereen vast. Er wordt
sterk getwijfeld of een van de
kandidaten in de eerste ronde
al meer'dan de helft van het
aantal stemmen zal vergaren.
Een hechte, grote groep als de
boeren kan in zo'n tweede
ronde veel gewicht in de
schaal leggen en hun voor
keur is op dit moment hoogst
ongewis.
Walesa zien ze als een typi
sche vertegenwoordiger van
Mazowiecki - foto-sap
de industrie, die geen ver
wantschap met de boeren
voelt; en de premier heeft tot
nu toe een landbouw-on-
vriendelijk beleid gevoerd,
vinden de boeren.
Vandaar dat ze voor de eerste
ronde een eigen kandidaat
naar voren hebben geschoven.
Dat is Roman Bartoszcze,
voorzitter van de Poolse boe
renpartij. Hij hoopt op een
'verkiezingsslag tussen pro
gramma's'. Dat vindt hij beter
dan dat de kiezers alleen
maar naar de mooie blauwe
ogen van hun kandidaat kij
ken zonder diens programma
te lezen.
Logisch is dat in zijn pro
gramma de landbouw en de
hele voedselbranche een be
langrijke plaats innemen, als
onmisbare stutten onder de
nieuwe economische orde.
Een man die ook op platte-
landsstemmen rekent is
Wlodzimierz Cimoszewicz,
fractieleider van de Poolse so
ciaal-democratische partij,
oftewel de vernieuwde, ver
jongde communistische partij.
Cimoszewicz is een jonge
veertiger, een academicus, die
een tijdje terug de politiek en
de universiteit de rug toe
keerde om een twintig hectare
groot boerenbedrijf te gaan
runnen.
Hij combineert een grote in
telligentie met boerenver
stand en is populair, zowel
onder de jongeren als bij de
boeren. Hij zou graag een in
ternationale commissie van
deskundigen willen uitnodi
gen om de presidentsverkie
zingen te volgen en te contro
leren op hun correcte verloop.
Leszek Moczulski en Stanis-
law Tyminski zijn pas gister
middag officieel geregi
streerd. Zij kwamen donder
dagavond zo laat met hun
lijsten met de vereiste 100.000
handtekeningen aanzetten
dat de staatscommissie giste
ren nog een paar uur wilde
besteden aan het verifiëren
van het ingediende materiaal.
Kornel Morawiecki, hoofd
van de Vrijheidspartij, werd
nog niet geregistreerd, omdat
er enkele onduidelijkheden in
zijn lijst met handtekeningen
werden geconstateerd.
Moczulski is leider van de
confederatie voor een onaf
hankelijk Polen. Fel anti
communist; fel anti-Russisch.
Voor zijn activiteiten heeft hij
jarenlang gevangen gezeten,
maar het heeft zijn instelling
alleen maar verhard. Morele
herbewapening is een van
zijn programmapunten en hij
wil terug naar de grondwet
van 1935; naar de periode en
de opvatting dat de Poolse
president alleen tegenover
God en de geschiedenis ver
antwoording hoeft af te leg
gen.
Verreweg de kleurrijkste
kandidaat is Stanislaw - 'Zeg
maar Stan' - Tyminski. Twin-
y
Maczulski
tig jaar geleden vertrok
met vijf dollar op zak naai
Zweden waar hij zijn
goed de kost gaf en veel leerde
van een totaal ander systeem
dan hij thuis gewend was.
Hij bleef in het buitenland
maar vroeg er nooit politiek
asiel aan, dat zou hij verraai
aan zijn vaderland hebben
gevonden. Wel heeft hij drje
paspoorten: een Pools, een Pe-
ruviaans en een Canadees. H;
werkte zich van elektro- tech
nicus op tot zeer succesvol zs-
kenman, werd in Canada mil-
jonair en is daar voorzitter
van de vierduizend leden
lende Vrijheidspartij.
In zijn boek 'Heilige honden'
zet hij zijn economische
ideeën uiteen. Hij bekent geen
politieke kleur en wil zijn va
derland als president dienen
met zijn zakenervaring
kennis. Het zal Polen en de
Polen geen windeieren leggen
belooft hijmaar of die belofte
hem veel stemmen zullen
leveren, mag rustig betwijfeld
worden.
Door Jo Wijnen
DE REGERINGSLEIDERS van
de 12 EG-landen reizen dit week
einde naar Rome af om er een
enigszins onzekere en mogejijk
zelfs rommelige topontmoeting
te hebben die niét tot ingrijpende
besluiten zal leiden. n'-:
De top is destijds ingelast om de
Europese Raad - zo heet het overleg
van de regeringsleiders officieel - de
kans te geven zich nog eens te buigen
over twee belangrijke zaken: dé poli
tieke unie (EPU) en de economische
en monetaire unie (EMU) van de Ge
meenschap.
In december beginnen in Rome twee
parallel lopende intergouvernemen
tele conferenties tijdens welke de
twaalf EG-landen moeten besluiten
het Verdrag van Rome zodanig te
wijzigen dat zowel de EMU en de
EPU definitief worden.
De voorbereidingen voor de EMU
zijn vrijwel rond. In feite liggen er in
Rome nog slechts twee obstakels. Dat
is het vaststellen van de datum
waarop de zogenaamde tweede fase
van de EMU moet ingaan. Tijdens
die tweede fase moet onder meer een
Europese centrale bank worden op
gezet die(Iitve£n later stadium één
Europese munt - de ECU - zal intro-
du<jer<?ft,,o
Tot-dusver was gehoopt'dat die fase
op 1 januari 1993 zou kunnen ingaan.
Op voorstel van de Nederlandse mi
nister van Financiën Kok wordt die
datum waarschijnlijk een jaar naar
achteren verschoven.
Kok - en met hem tal van andere be
windslieden - vinden dat het proces
van een verdergaande gelijkschake
ling van de Europese economieën -
dat voorwaarde is om tot een Euro
pese munt te komen - meer tij d nodig
heeft. De Italiaanse premier An-
dreotti is er bovendien op uit om de
top nu al het besluit te laten nemen
dat de EMU definitief tot één Euro
pese munt zal leiden.
Het tweede obstakel zal worden ge
vormd door de Britse premier Mar
garet Thatcher die veel bezwaren te
gen de EMU heeft. Haar hoofdbe
zwaar betreft juist de poging om tot
een Europese munt te komen. Me
vrouw Thatcher voelt meer voor wat
zij een 'harde Ecu' noemt; een Euro
pese munt die als het ware gedragen
wordt door alle andere Europese
munten.
Veel kans van slagen heeft de Britse
premier niet, want alle andere lan
den lijken achter de nu bijna com
plete EMU-plannen te staan.
Met de politieke unie (EPU) liggen de
zaken veel moeilijker omdat zich tij
dens de voorbereidende besprekin
gen tal van problemen hebben voor
gedaan. Bovendien is gaande de ge
sprekken over de EPU de vraag op
geworpen of de Gemeenschap niet
zoiets als een eigen veiligheidsbeleid
moet hebben. Die vraag is nog
krachtiger gesteld na het begin van
de Golfcrisis.
In een nieuwe EPU-studie, die de
voorzitter van de Europese Commis
sie Jacques Delors deze week presen
teerde, wordt gezegd dat 'een ge
meenschappelijk buitenlands beleid
van de EG eveneens de veiligheid
moet omvatten'.
Delors wil het Verdrag van Rome
dan ook in die zin wijzigen dat de
West Europese Unie - het verband
van negen Europese landen die elk
aar wederzijdse militaire bijstand
hebben beloofd - als het ware in de
EG kan opgaan. In een mondelinge
toelichting liet Delors later deze
week evenwel weten dat 'een snelle
opname van de WEU in de Gemeen
schap niets oplost'.
Volgens Delors 'zou het daarom beter
zijn als de WEU haar werk voortzet
en dat een eventuele samensmelting
te zijner tijd tot stand komt'.
De Top van Rome zal uitvoerig ko
men te spreken over een mogelijk
grootscheeps economisch en finan
cieel hulpprogramma voor de Sov
jetunie. De Europese Commissie zal
over dat onderwerp eind december
een rapport op tafel leggen dat on
derwerp van bespreking wordt van
een tweede EG-top die eveneens in
Rome wordt gehouden. Maar Com
missievoorzitter Delors zal dit week
einde al een mondelinge uiteenzeting
geven over de ervaringen die
kundigen van de EG, die de af
pen maanden de Sovjetunie bezetiH
ten, hebben opgedaan.
In het documènt dat de Cpmmissie
december op tafel legt zullen ook ele-|
menten van het energieplan van ii
Nederlandse premier Lubbers zijn'
opgenomen.
DEN HAAG (ANP,
11 van 47 plastic s
goedartikelen die
sumenten Kontakt
onderzocht zitten z
metalen.
De concentraties in
van de elf artikelen z
hoog, dat het speelgo,
afdanking onder de
Chemische Afvalst
valt.
Dat blijkt uit een o
zoek van Konsum
Kontakt (KK), dat is
bliceerd in het nover
nummer van Koopkr
het blad van de consu
tenorganisatie.
Konsumenten Kontak
in 1988 al een ondei
deed naar metaler
speelgoed, heeft de in
dat het gebruik van n
len in speelgoed is afg
men.
Maar volgens de orga:
tie komen fabrikante
handelaren hun toezeg
gen om het gebruik
zware metalen in
goed sterk terug te
gen, onvoldoende na.
Volgens KK komen de
talen niet snel los ui
plastic en vormen ze
gevaar voor de gebru
Maar de onderzoekers
zen wel op de schade
gevolgen voor het mi
als het speelgoed
dankt wordt.
Het gaat om metaler
cadmium, seleen, chi
en antimoon. In de n
soorten vingerverf
boetseerklei die we
onderzocht troffen de
derzoekers vrijwel
metalen of schade
stoffen aan.
De onderzoekers trc
verder in de helft var
onderzochte speelgoec
in een derde van de pl
verpakkingen PVC
een kunststof die sch
lijk is voor het milieu.
Volgens Konsume
Kontakt is met name
gebruik van PVC in pl<
verpakkingen - o
omdat er goede vervan
bestaan.
Tenslotte zullen de regeringsleiders
dit weekeinde onder meer praten
over de voorbereidingen van de Con
ferentie voor Veiligheid en Samen
werking in Europa (CVSE) die mid
den november in Parijs wordt
houden.
Natuurlijk zullen de EG-regerings-
leiders zich ook uitvoerig buigen
over de situatie in de Golf. De EG-
ministers van buitenlandse
zijn doende met het opstellen van een
verklaring over de Golf-crisis. Ove:
de inhoud van die verklaring waSj
gisteren nog niets bekend.
Door Max de Bok
RUIM één derde (36 pro
cent) van de kiezers ziet
geen nut in de gang naar
de stembus. Bijna evenveel
(34 procent) vinden dat het
weinig of niets uitmaakt
op welke partij men stemt.
Deze nogal schokkende
NIPO-cijfers geven aan hoe
groot de onverschilligheid in
het kiezerscorps is. Dat steeds
meer kiezers zich afwenden
van de politiek, blijkt ook uit
de opkomstcijfers. Na de af
schaffing van de opkomst
plicht in 1970 was er een aan
tal jaren sprake van ver
hoogde deelname aan de ver
kiezingen voor de Tweede
Kamer, Provinciale Staten en
gemeenteraden. Maar eind ja
ren zeventig, begin jaren
tachtig kwam de klad erin.
De opkomst voor de Kamer
verkiezingen daalde van 87
procent in 1981 via 81 procent
in 1982 tot 80 procent in 1989.
Een uitschieter vormden de
verkiezingen in 1986: 85,8 pro
cent.
Ook bij de Statenverkiezingen
daalde het aantal deelnemers
gestaag. Van 79,6 procent in
1978 via 68,3 procent in 1982 tot
66,3 procent in 1987.
Bij de Raadsverkiezingen
lijkt eveneens sprake van een
structurele daling: van 73,7 in
1978 naar 68,3 procent in 1982
via een opleving van 73,2 pro
cent in 1986 tot het dieptepunt
van 62,2 procent in 1990.
Uiterst somber is het beeld
van de verkiezingen voor het
Europees Parlement. Van 58,1
procent in 1979 naar 50,9 pro
cent in 1984 tot 47,2 procent in
1989.
De Thorbeckevereniging dis
cussieerde deze week over de
vraag of een lage opkomst erg
problematisch is. Drie politici
- Deetman (CDA, Kamer-
VanMierlo
- foto de stem johan van gurp
voorzitter), Bolkestein (WD,
fractievoorzitter) en Van
Mierlo (D66, fractievoorzitter)
- kwamen tot een gelijklui
dend oordeel: lage opkomst is
een probleem en de politiek
mag de daarin tot uitdruk
king komende onverschillig
heid niet accepteren.
Alleen Van Mierlo zag lage
opkomst niet als een probleem
wanneer de daaruit spre
kende desinteresse voortvloeit
uit redelijke tevredenheid
over wat de politiek tot stand
brengt. Een iets te gemakke
lijke stelling. Ervaring in het
verenigingsleven leert dat te
vredenheid van leden over het
bestuur snel leidt tot gemak
zucht omdat de prikkel tot ex
tra inspanningen, tot (nog)
betere belangenbehartiging,
ontbreekt. Dat nog afgezien
van de vraag of wat tevreden
heid heet te zijn niet veeleer
een vorm van desinteresse is.
Betekent een lage opkomst
van kiezers dat de legitimatie
van de gekozenen in het ge
drang komt? Met andere
woorden: is het optreden van
de volksvertegenwoordiger
nog wel wettig als steeds min
der (bijvoorbeeld minder dan
de helft) kiezers hem/haar
hebben aangewezen als hun
vertegenwoordiger?
De drie genoemde politici wa
ren met elkaar eens dat, zoals
Bolkestein het uitdrukte, 'een
parlement dat door kiezers in
vrije en geheime verkiezingen
is verkozen, legitiem is tegen
over de regering, los van de
opkomst'.
Een heel wat wezenlijker
vraag is of een volksvertegen
woordiging, die is neergezet
door slechts weinig kiezers,
met voldoende gezag haar
werk kan doen. Die vraag is
niet met een eenvoudig ja of
nee te beantwoorden. Het ant
woord zal in belangrijke mate
afhangen van de mate waarin
de besluiten van die vólksver-
tegenwoordiging in de prak
tijk worden aanvaard.
Het is heel wel denkbaar dat
een vertegenwoordigend li
chaam dat niet steunt op een
meerderheid van de kiezers
toch door zijn beleid een
meerderheid van de burgers
tevreden weet te stemmen.
Het was niet verrassend dat
juist Van Mierlo wat dieper
dan de anderen inging op de
legitimiteits-vraag. D66 pro
beert immers al sinds haar
oprichting ons politiek-be-
stuurlijk stelsel open te bre
ken. Totnutoe zonder tastbare
resultaten. Maar Van Mierlo
geeft niet op. Minder legiti
matie, zo poneerde hij, wordt
niet veroorzaakt door lagere
opkomst.
„Het is eerder andersom: er is
lagere opkomst omdat er min
der legitimatie is. Niet de la
gere opkomst zelf, maar de
redenen daarvoor zijn be
langrijk. De kwaliteit van de
politiek is in het geding. En in
die zin is het een kwaad teken
dat meer dan één derde zegt
dat zijn stem er niet toe doet,
überhaupt niet en ook niet
wat de partijkeuze betreft".
Van Mierlo zag drie mogelijke
oorzaken van een mindere le
gitimatie in materiële zin.
1. De vorming van de macht
(het kabinet) is niet of onvol
doende in overeensteming
met de uitslag van de verkie
zingen of met de gevoelens
van de kiezers. Als voorbeeld
noemde Van Mierlo de vor
ming van het kabinet-Lub-
bers II in 1986. De WD komt
ondanks verlies van tien ze
tels toch weer in de regering.
Niet ten onrechte werd Van
Mierlo voor het noemen van
dit voorbeeld op de vingers
getikt door CD A-senator Ka-
land, die erop wees dat CDA
en WD het door Lubbers I
gevoerde beleid uitdrukkelijk
inzet maakten van de verkie
zingsstrijd, tezamen met hun
bedoeling de coalitie voort te
zetten. Weliswaar verloor de
WD tien zetels, maar het be
leid van de coalitie als geheel
(CDA en WD) kreeg de goed
keuring van de kiezer, die het
CDA negen zetels winst
schonk. Beter had Van Mierlo
het voorbeeld van zijn eigen
partij kunnen noemen: de
duidelijke winnaar van de
verkiezingen 1989 (van 9 naar
12 zetels) wordt bij de forma-
3. De kiezer heeft het
dat het hele Haagse circuit
(parlement en regering) van
zichzelf is en niet van de bur
gers. De vervreemding slaat
dan om zich heen, de kiezers
wendt zich af: ze zoeken hel
maar uit.
Van Mierlo maakt vrijwel al
tijd heel heldere analyses. Bo
vendien steekt hij - en steke
anderen in zijn partij - veel
creativiteit in het aandragf
van mogelijke oplossingen. 1
blijven nu hier buiten be
schouwing.
UTRECHT (ANP)-Ei
in Nederland een stud
tram komen waarin
icijnmannen en -vrc
samenwerken.
Tot nu toe opereren deze
tionele genezers aut
waardoor kennis verlor*
gaan. Het centrum mo*
richten op uitwisselin
kennis en documentatie
moet ook tarieven gaan
stellen.
Dat bepleit H. Stepher
kundige op het gebie*
Winti, die er gister
Utrecht een boek over p
teerde.
Winti is de naam van de
fiaamse religie die in Af
ontstaan en door de
werd meegenomen. One
lurinamers in Ned
speelt Winti nog steed
rol, niet alleen als i
jaar ook als geneeswijze
ais van Winti is belai
/oor de geestelijke ge
heidszorg: voor een juiste
nose en voor een goede b
ieling, aldus Stephen.
Deetman
foto de stem johan van gurp
tie buiten de deur gehouden.
2. Het systeem gaat conse
quent voorbij aan de laatste
en meest essentiële, mini-
mum-randvoorwaarde voor
de democratie: je kunt van
iets, van iemand, van een par
tij af als de meerderheid dat
wil. Van Mierlo koos daarmee
een nieuwe formulering voor
het aanduiden van een oud
probleem, dat hij nog eens als
volgt samenvatte: 'De prak
tijk in Nederland is dat het
belangrijkste element van de
macht - het CDA - altijd te
rugkomt. Je komt niet verder
dan het CDA zo nu en dan de
missionair maken. Maar je
kunt er vergif op innemen dat
het weer terugkomt in de re
gering. Ook al verliezen de
christen-democraten tien ze
tels. Overigens: niet hun fout;
zij kunnen niet anders. PvdA
en VVD wel, maar die doen
het tot op heden niet.'
Er zal in de toekomst nog re
den te over zijn dieper in
gaan op analyses en mogelijk
oplossingen. Ook al moet wor
den gevreesd dat de ideeé»
van D66 onvoldoende door
andere politieke partijen wor
den gedragen. WD-leidei
Bolkestein maakte deze wed
voor de goede verstaande!
duidelijk dat van zijn kant op
dit vlak weinig tot niets n
verwachten is. CDA en PvdA
staan al evenmin te dringen.
iei
De geluiden die totnutoe naï
buiten zijn gekomen uit 4
commissie van fractieleider
onder leiding van Kamer
voorzitter Deetman - die ove
rigens niet meer, maar
niet minder doet dan op gro»
van analyses vraagpunten
voor politieke vernieuwioi
inventariseren - stemme»
evenmin optimistisch. R
vrees Ijkt gerechtvaardig
dat Van Mierlo zich uiteinde
lijk tevreden zal moeten
len met het feit dat de proble
matiek op de politiekè agend
blijft. Zijn (getemperd]
vreugde over het voorui
dat er opdrachten komen
universiteiten om het pf
bleem en mogelijke oplossin
gen verder te bestudei
sprak boekdelen.
litzicK
iaat
.eren «i
m
leef.
3en.
VERDEEL EN HEERS is
«oor Saddam Husayn, de
®ef. Hij gebruikt in zijn c
burgers van andere lande
:en kleine groep gijzelaa
Sische doelen om te voor
jen. De rest zit in en om
je ketel te houden.
Nadat de Oostenrijkse p
endgenoten vrij kreeg, t
Sasten' een goed midde
®9enstanders te splijten.
Niemand wil rechtstreek!
'en zijn overval op Kuwa
j'ge burgers is immers z<
Resident als een nederla
jnderzijds voelt men in
net hun lot. Een ouder e
teath heeft daarom - en
teven - zijn humanitaire
jandjevol landgenoten v
«n echte Zweedse hote
neer Zweden op het vlieg
oor het gevoel van mee
bestaat,, is Saddam
iet hem te praten en noc
«reikt hij twee zaken teg
L us een vergelijk moge
°or Saddam zou dit, al
joiement betekenen. En
®9enstanders in. Zo'n
°r 9eweld en intimidatie
Ihe'id0" dat t0en de h0C
bnF,Sler Van den Broekh
■arrfu verzoekeen Nedei
0 het lot van de gijzela
lasterdichte boycot k
nkt over bruutheid
