L de stem IGER m/v DRM BQEKE Nu pas is de tweede wereldoorlog afgelopen' Natalia Ginzburg is soms wat al te saai Nieuwe roman Anita Brookner: de angst voor het onbekende John Updike's kwalen Geheime roman van Hotz irs m/v AKO-PRIJSWINNAAR LOUIS FERRON BLIJFT EEN 'MOEILIJKE SCHRIJVER': HET BEGIN (1) Jos Vandeloo verhuist weer rerker land Johan Diepstraten vaste recensent ZATERDAG G2 8 SEPTEMBER 1990 „EIND jaren veertig ontstonden de twee Duitse staten. Zolang die deling bestond, was de tweede wereldoorlog nog niet helemaal geëindigd. Rosetta Loy Worsteling (Maar zonder emotie) lPORTAL uitvoeren van de hl hardglazen construc- 11 aluminium systemen pn stmctural glazing, i M.G.I, de Dordtsche ermijn in contact 3 offertes om te zetten pt van de Dordtsche diesgevels, atriums, Itructies etc.) leent Ttie met klanten. hdige opleiding op beschikt over enige kbare functie. btie bij een groeiend Een psychologisch dure. Glashandel B.V. (straat 80, Postbus 50 DORDRECHT ken wij een |>n met bestaande relaties t benaderen van het rayon ichappen elieve dan uitsluitend schriftelijk te jrop - t.a.v. directie. ONAAL B.V. Ie 'besturingssystemen prk(st)ers. [rijf plaats voor: elding van vakature- 18/SE. yor Systems maakt deel tork concern, een groep irichte ondernemingen id programma van kapl- n en industriële ver- rkten ten behoeve van de latingindustrie, de voe- lenindustrie en aktivitei- ustriële dienstverlening, en buitenland werken 15.000 medewerk(st)ers. aanpak, klantgerichte wikkeling en een wereld- ktbewerking kenmerken emingsbeleid. AB Raamsdonksveer zs. -m-ü. Louis Ferron (1942) is de zoon van een Wehrmacht-soldaat die stierf tijdens de tweede wereldoorlog („Hij was op verlof en kreeg een vallende gevel op z'n kop. Is dat ook sneuvelen?"). Dit gegeven moet zijn fascinatie verklaren voor dat ene on derwerp waarover al zijn romans hande len: Duitsland. Zijn laatste boek, 'Karelische nachten', werd dit jaar bekroond met de AKO-lite- ratuurprijs. Het is de roman over de schrijver Fred Hofzanger die geen schrij ver was, maar het manuscript van een overleden vriend onder eigen naam uit gaf en beroemd werd. Het is een typisch Ferron-boek: de ver woestende invloed van de jeugdjaren. En de vader naar het front, in dienst van de Duitse nazi's. Een speurtocht naar het verleden. Een interview over Duitsland, de autobiografie en de kritiek. Johan Diepstraten. - FOTO BEENHAKKERS VANAF vandaag verschijnt er elke zaterdag op de Boeken pagina van De Stem een bijdrage van Johan Diepstraten. In de vorm van recensies en interviews volgt hij de ontwik kelingen in de Nederlandse literatuur. Johan Diepstraten (1951is docent Nederlands aan de Nationale Hogeschool voor Toerisme en Verkeer in Breda. In de jaren zeventig schreef Diepstraten in deze krant over televisie, radio en literatuur. Hij werkte verder voor de Volkskrant, de VARA en het literaire tijdschrift Bzzlletin. Hij heeft de boeken 'Het nieuwe proza', 'Dichters', 'Hella Haasse, een .interview', 'De literaire wereld van Jeroen Brouwers' en de kinderboeken 'De verborgen steeg', 'De branden van de Duivelsbrug' en 'De samenzwering' op zijn naam staan. Door Johan Diepstraten Het was oorspronkelijk een oorlog van de democratische landen tegen de fascisten, maar na '45 is het dezelfde oor log gebleven met een andere ideologische inhoud: de ka pitalisten tegen de communisten. Daar is vooral Oost-Duitsland Gek eigenlijk, want West- het slachtoffer van geworden. Wat was het meer dan een wingewest van de Sovjet- Unie? Ik heb het altijd onrechtvaar dig gevonden dat een willekeu rig deel van Duitsland, in het oosten, zoveel meer heeft moe ten lijden. Aan die onrecht vaardige situatie is nu een einde gekomen. Je kunt zeggen dat nu pas de tweede wereld oorlog is afgelopen". Wat heeft dat voor conse quenties voor de literatuur? Ferron: „De schrijvers in de DDR hebben een waanzinnig probleem. Vóór de val van de Muur hadden ze de neiging om het mooie van het socialisme te laten zien en het tegelijkertijd te bekritiseren. Maar dan van uit een positieve invalshoek. De meeste schrijvers hebben zich niet helemaal tegen het sys teem gekeerd, ze verklaarden zich zelfs enigszins solidair. Het systeem is in elkaar gela zerd en nu zitten ze met een gi gantische kater: is hun litera tuur nu ongeldig geworden? Op dit moment zijn de verwij ten in de Westduitse pers niet gering. Ik denk dat veel Oost- duitse schrijvers geen letter meer op papier zullen krijgen". De Duitse literatuur is niet echt populair in Nederland. Gaat dat veranderen? Ferron: „Wij zitten nog steeds met de naweeën van de bezet ting. de anti-Duitse cultus is bijna een godsdienst geworden hier. Het is echt een heel du bieus verschijnsel. Tot op de dag van vandaag worden die anti-Duitse sentimenten ge voed. Op het meest platte ni veau zie je het met voetbal lende Oranje, maar om precies dezelfde reden worden Duitse intellectuelen hier nauwelijks serieus genomen. Gewoon om dat ze Duitsers zijn. Duitsland heeft een eerbied waardige democratische tradi tie. Toen de RAF bestreden moest worden, dreigde even al les over de schreef te gaan, maar ook dat was onvoorstel baar als je zag wat die gasten aanrichtten. Nu komt Oost- Duitsland- erbij. Vanaf 1933 hebben de mensen daar onder een dictatuur geleefd. Straks is dat allemaal keurig ingebed in een democratische Europese hoofdstroom. Waarom zou je ineens moeten oppassen voor zo'n land?" Hebben de recente ontwik kelingen invloed op jouw werk? Ferron: „Het ligt alweer een tijdje stil hier. Dat komt na tuurlijk door die AKO-prijs en al dat gedoe eromheen, maar ook door de val van de Muur. De geschiedenis is voltooid. Voor mij is die oorlog altijd maar doorgegaan, dat was de bron voor mijn boeken. Heeft het nog zin om 'te schrijven over een definitief gesloten pe riode? Heeft dat nut? Daar staat tegenover: wat nu alle maal boven tafel komt uit de DDR levert weer veel stof op. Mijn boeken gaan óver de ge schiedenis van Duitsland, maar dan vooral over de Duitse fa cetten ervan. Ik haal het vullis naar boven. Ik probeer dat niet te analyseren, ik maak alleen alles zichtbaar zonder daar waarde-oordelen over te geven. Ik heb geen boodschap. Als ik kunstschilder was en ik maakte slachthuizen, dan zou ik dat alleen doen omdat ik ge fascineerd ben door de schoon heid van die slachthuizen. Die zelfde schoonheid zie ik in de gruwelen van de Duitse ge schiedenis". Niet dat je een nieuwe Maarten 't Hart wordt, maar je laatste romans worden Louis Ferron: „De anti-Duitse cultus is bijna een godsdienst geworden hier." steeds persoonlijker. Ze gaan eigenlijk niet meer over Duitsland. Ferron: „Ik probeer het thema steeds uit te werken. Het is in de jaren zeventig begonnen met het hele specifieke Duits land van mijn eigen verleden: 'Gekkenschemer', 'Het Stiere noffer', 'De Keisnijders van' Fichtenwald', 'Turkenvespers'. Maar na een aantal romans was dat uitgeput. Ik had alle facetten wel behandeld. De zelfde thematiek heb ik naar een algemener plan verheven. De keuze voor Karelië in mijn laatste bek is niet voor niets. Het is een mythologisch land. Het boek blijft overigens gaan waar het bij mij altijd over handelt: de verwerking van een verleden. Dat probeer ik te veralgemeniseren. 'Hoor mijn lied', 'Violetta', 'Over de wateren', en 'Toon kunst' zijn sterk autobiogra fisch. Vooral dat laatste: een operazangeres die door de oor log haar carrière naar de blik sem ziet gaan en in wrok om kijkt. Daar heb ik in grote lij nen de biografie van mijn moe der voor gebruikt. De tendens zit er wel in dat ik steeds meer bij mezelf terechtkom en ver der weg van de Duitse geschie denis. Maar ach, wat is ver weg? Alles is bij mij verweven met elkaar, alleen het accent wordt verlegd. Het gaat van buiten naar binnen." Je schrijft literatuur voor een klein publiek. Ferron: „Ik heb gekozen voor een bepaalde aanpak. Ik schrijf over de duistere kanten van de geschiedenis, over mijn eigen leven, maar ik doe ook nog uit spraken over de literatuur zelf. Literatuur moet ook over lite ratuur gaan. Die aanpak vind ik prima, maar dat houdt in dat ik niet werk voor een groot pu bliek". Betrekkelijk klein zelfs, want ook binnen de kring van geïnteresseerden in literatuur heb je geen groot gehoor. Ferron: „Er zijn mensen die be roerd van me worden: daar heb je Ferron weer met zijn Duits land. In kritieken klinkt ook die toon van vermoeidheid door: daar is hij weer met zijn Teutoonse gedachtenwereld. Maar ik kan er geen afstand van doen. Dat is wat mij drijft. Ik moet over Duitsland schrij ven, omdat ik Duitsland ben. Ik heb het op mij genomen om Duitsland te zijn". En dat louter en alleen om dat je de zoon bent van een Wehrmachtsoldaat? Omdat je hebt meegemaakt hoe je onge trouwde moeder door de buurt met de nek werd aangekeken? Ferron: „Dat is de aanleiding geweest. De persoonlijke bele venissen van mijn romanfigu ren staan voor de Duitse ge schiedenis. En omgekeerd na tuurlijk. De afschuwelijke gang van de Duitse natie is een metafoor voor wat er met een individu kan gebeuren. Dan heb ik het dus overliet Lot van de Mensheid, om maar eens wat grote woorden te gebrui ken". De onverwachte toeken ning van de AKO-literatuur- prijs was eindelijk weer de waardering waar het een tijd aan heeft ontbroken? Ferron: „'Karelische nachten' kreeg uitmuntende kritieken. Maar dat werkte niet in de ver koop door. Ik ben nu eenmaal bestempeld als een moeilijk schrijver. Daar kom ik nooit meer vanaf. Hoe lovend er ook over me geschreven wordt, het stimuleert de verkoop nauwe lijks. 'Karelische nachten' zou een roemloze dood zijn gestor ven als die AKO-prijs er niet was geweest. Nu loopt de ver koop behoorlijk, zeker in ver gelijking met mijn vorige boe ken. Ik heb niet de illusie dat mijn volgende romans als een trein zullen gaan. Ik stel mijn verwachtingen zo laag moge lijk. Dan kan hét niet tegenval len ook". Door Wim van Leest NATALIA Ginzburg heeft met boeken als 'De weg naar de stad', 'Familielexi con', 'Zo is het gebeurd' en 'De stemmen van de avond' de reputatie opgebouwd van een schrijver die van doodgewone zaken meeslepende lectuur weet te ma ken. De manier waarop deze Italiaanse alledaagsheid omvormt tot indringend proza, is indrukwekkend. Vooral 'Familielexicon' en 'Zo is het gebeurd' zijn fenomenale boeken die hun grote kracht vinden in de volstrekte eenvoud. Ze zijn zon der opsmuk geschreven, de verhaaltrant is sober en efficiënt en juist dat maakt die boe ken zo enorm boeiend. Van Natalia Ginzburg verscheen onlangs de bundel 'Mensen om mee te praten'. Er staan veertien autobiografische schetsen en verha len in en het boek is samengesteld uit twee bundels die respectievelijk in 1962 en 1972 in net Italiaans verschenen. 'Mensen om mee te Praten' is me net iets te veel van hetzelfde, «atalia vertelt op weliswaar boeiende wijze belevenissen uit haar jeugd, maar die herin neringen halen het bij lange na niet bij wat al m 'Familielexicon' stond. Ginzburg, maar in literair opzicht stelt het weinig voor. Het is overdaad die niet zozeer schaadt als wel verveelt. Sad je bij vroeger werk het idee dat Natalia Linzburg in haar beschrijvingen van alle- ™agse zaken juist allesbehalve saai was, in Mensen om mee te praten' slaagt ze herhaal delijk niet in om saaiheid te vermijden. Het 's bij vlagen een worsteling om door dit boek been te komen en zeker daar waar Natalia °P de filosofische toer gaat, is er weinig dat de verbeelding van de lezer spreekt. 'Over ■net wel en niet geloven in God' en 'Univer sal erbarmen' komt ze met denkbeelden anzetten die geen enkele originaliteit he etten, noch getuigen van diepe inzichten, uensen om mee te praten' is aardig voor over je als lezer uit bent op nog meer histo- sche achtergrond bij het leven van Natalia De Italiaanse schrijfster Rosetta Loy schetst in haar roman 'Wegen van stof' de lotgeval len van een boerengeslacht in het noorden van Italië. Het tijdvak waarin het boek zich af speelt strekt zich uit van eind 18e tot het einde van de 19e eeuw. Het is de tijd waarin het op het Appenijnse schiereiland een ko men en gaan is van buitenlandse militaire machthebbers. Daaraan komt pas een eind als in de tweede helft van de negentiende eeuw de Italiaanse staat gestalte krijgt. Rosetta Loy heeft die historische ontwikke lingen niet benut om er haar hoofdpersonen belangrijke rollen in te laten spelen. Som mige familieleden belanden wel in het krijgsgewoel, maar het zijn gebeurtenissen van bijkomende aard. Wat in 'Wegen van stof' centraal staat, is het leven op het Italiaanse platteland door de seizoenen heen en door de jaren heen. Het is leven dat zich met een welhaast natuurlijk ritme afspeelt. Omdat er nog geen revolutio naire technische ontwikkelingen hebben plaatsgevonden, gaat het leven zijn gangetje. Zaaien, het land bewerken en oogsten bepa len het verloop van een jaar en jaar na jaar is hetzelfde. Omdat in 'Wegen van stof' geen grootse ge beurtenissen beschreven worden, moet de le zer het bij Rosetta Loy doen met haar sfeer tekeningen van die langvervlogen tijd. Dat valt lang niet altijd mee. Rosetta slaagt er maar zelden in meer weer te geven dan uiterlijke contouren. Haar hoofdpersonen krijgen amper gestalte en al helemaal geen diepgang. 'Wegen van stof' is daardoor een heel matig boek geworden. Overbodig eigen lijk. Natalia Ginzburg: 'Mensen om mee te praten'. Uitg. Meulenhoff, prijs 34,50. Rosetta Loy: 'Wegen van stof'. Uitg. Meulenhoff, prijs 39,50. Door Marjan Mes EMOTIONELE en maat schappelijke hulpeloos heid spelen opnieuw de hoofdrol in de nieuwe ro man van de Engelse schrijfster Anita Brookner (62), 'De leerschool van Le wis Percy'. Ditmaal is de hoofdpersoon een man, maar hij staat - ondanks zijn intellectuele status - even wankel in het leven als de vrouwelijke perso nages in 'Hotel du Lac' en 'Een vriendin uit Enge land'. Lewis Percy is enigszins we reldvreemd omdat hij in be schermende liefde is opge voed door een moeder, die hem de indruk heeft gegeven dat het leven en vrouwen er zijn om een rustige, harmo nieuze en ordelijke relatie mee aan te gaan. Tijdens zijn studie in Parijs is hij vertroe teld door een aantal moeder lijke pensiongastes en wan neer zijn moeder is overleden meent hij het stabiele geluk van een huwelijk te kunnen vinden bij de breekbare Tissy Harper. Gedomineerd door een in het leven en de mannen teleurge stelde moeder blijkt Tissy echter een affectief geremd wezen met pleinvrees dat al leen geïnteresseerd is in het huwelijk als status en nau welijks in haar echtgenoot. Dat deze naast zijn beschei den baanfje als bibliothecaris werkt aan een studie over 'De Anita Brookner. FOTO CONTACT held als archetype' beschouwt Tissy als een inbreuk op de echtelijke toewijding. Lang probeert de voor iedere turbulentie benauwde jonge man te doen alsof zijn huwe lijk geslaagd is. Maar echt op zijn gemak voelt hij zich al leen bij zijn collega/vriend Pen. Diens in eindeloze reek sen liefdesverhoudingen met getrouwde mannen verwik kelde zuster Emmie steelt zijn hart met haar gebrek aan tact en 'fatsoen' en haar opwin dende uiterlijk. Maar omwille van de echtelijke trouw pleegt hij geen overspel. Tissy meent echter dat hij haar heeft bedrogen en breekt met haar man, waarna zij een dochtertje ter wereld brengt dat bij haar moeder opgroeit. De ongelukkige Le wis krijgt niet de kans om zijn kind op te voeden, terwijl zijn vrouw zich uit afkeer van mannen tot het femi nisme bekeert. Zij blijkt dan helemaal niet zo kwetsbaar als hij had vermoed. Lewis' leven wordt steeds doellozer en ellendiger totdat zich onverwachts een jonge Amerikaan aandient, die geïnteresseerd is in zijn boek 'De held als archetype' en hem uitnodigt om naar Ame rika te komen om daar als gastdocent aan de universi teit te werken. De voor iedere verandering beduchte Lewis neemt de uitnodiging na lang wikken en wegen aan en wordt daarvoor met een on verwachtse gebeurtenis be loond. 'De leerschool van Lewis Per cy' is een subtiel geschreven roman die ondanks de lichte toon en de droge humor een essentieel menselijk probleem aansnijdt; dat van de condi tionering door opvoeding en sociale onderdrukking. Als Britse met gevoel voor under statement, geestelijke reserve en preutsheid weet Anita Brookner schitterend inner lijke levens te observeren, die door een verkeerd geïnter preteerde deugdzaamheid mislukken. Voor wie geen behoefte heeft aan uiterlijke avonturen, maar genoegen weet te ne men met een fijnzinnige psy chologische ontleding van een bescheiden levensverhaal is 'De leerschool van Lewis Per cy' een kostelijke roman. Sterker dan Brookner's vo rige 'vrouwen'-romans waarin de levenstragiek iets vaags en onbestemds bleef houden die niet volledig kon overtuigen. Anita Brookner: 'De leerschool van Lewis Percy'. Uitg. Contact, prijs 34,90. Een mens werkt, vrijt, slaapt, eet - en overal op de aarde wordt inmiddels alchemie bedreven met de dertien let ters van zijn naam. Norman Corinth uit Baltimore, Maryland, vond de uitnodiging voor het kongres op een ochtend in septem ber bij zijn ontbijt. Hijgend en bezweet kwam hij uit de tuin, de zon lag op het tafellaken Twee maanden later, in de trillende machine boven de oceaan, bemoederd door stewardessen die hem bij de naam noemden ('A Mister Corinth', 'O Mister Corinth'), duurde die ochtend nog voort. De zee was al Europa. Dit is het begin van een bekend boek, maar..welk boek was het ook weer? Een goede oplossing kan een boekenbon opleveren van 25 gulden. Stuur een brief of briefkaart met de titel en de naam van de schrijver naar De Stem, Boekenredactie, Postbus 3229,4800 MB Breda. John Updike doet een reeks onthullingen in zijn autobio grafie 'Self-Consciousness', hij heeft een huidziekte (pso riasis), hij stottert en is als de dood voor insekten. Voor de fans van Updike is het aardig te lezen hoe deze kwalen zijn schrijven hebben beïnvloed. Om zijn psoriasis te bestrij den trok hij bijvoorbeeld steevast in het voorjaar naar het strand en de duinen en dat resulteerde in ieder geval in de roman 'Trouw met mij'. In de jaren zestig schaarde Updike zich als loyale demo craat aanvankelijk achter president Johnson, toen deze aan het Vietnam-avontuur begon en onder intellectuele Amerikanen veel tegenstan ders kreeg. Updike legt uit het dat zat en verklaart dat hij echt geen 'havik' is. Aardig is ook het hoofdstuk over de afkomst van de Updi- ke-familie. Stamvader is Louris Jansen Opdyck, die in 1653 uit Nederland kwam. John Updike was zo geïnte resseerd in die stamboom, dat hij bij zijn bezoek aan ons land in 1977 zijn Nederlandse uitgever vroeg naar gegevens over in Nederland woonach tige 'Opdycks'. 'Self-Consciousness' is als De jonge John Updike. - FOTO FAWCETT CREST Engelstalige pocket in Neder land verkrijgbaar (importeur is Van Ditmar). Er is nog be ter nieuws voor de fans: in het najaar verschijnt in Ame rika het vierde en laatste deel in de Rabbit-cyclus. Hoofd persoon Harry Angstrom en zijn vrouw Janice verhuizen op hun oude dag naar Florida. F. B. Hotz staat bekend als schrijver van verhalen. Vijf kloeke bundels inmiddels: 'Dood weermiddel' (1976), 'Ernstvuurwerk' (1978), 'Proefspel' (1980), 'Duistere jaren' (1983) en 'Eb en vloed' (1987). In de binnenkort te verschij nen essaybundel 'Een das speld uit Toela' beweert Maarten 't Hart dat er een prachtig boek is te construe ren als een aantal verhalen uit de verschillende bundels achter elkaar worden ge plakt. Volgens hem heeft Frits Hotz een geheime roman verstopt in al zijn verhalenbundels. Wie Hotz compleet in de kast heeft staan, kan aan de slag: lees achtereenvolgens de ver halen 'Drijvende mijnen' (1903-1916), 'Weltevreden' (1916-1920), 'De tuin der weeën' (1928), 'Liefde' (1929), 'Een dubbel incident' (1929), 'Liebestraum' (1930), 'De ver plaatsing' (1932) en 'De Enve lop' (1932-1984 of later). Te sa men vormen zij de huwelijks- en echtscheidingsgeschiede nis van de ouders van Hotz. Wat er in ieder geval buiten valt, is de zojuist verschenen novelle 'De voetnoot' (Arbei derspers, prijs 15,90). Cen traal staat daarin de legenda rische treinramp bij de Vink op 9 september 1926. Een tante van Hotz verloor bij het onge luk haar voet en het kostte haar bovendien een toneel-j carrière. Het verhaal begint als een ge dicht: „De Kagerstraat was een doodlopende straat. Zelfs op de trottoirs schoot onkruid op tussen de tegels. Het was er doodstil, de klinkers waren bleek en het verkeer meed deze fuik vanwege een afslui tend hek. Daarachter was al leen vuil gras." Bij dat hek staat de vij fjarige hoofdpersoon die ver wég een rommelende slag hoort. „Het zou onweer kunnen zijn maar het kwam niet uit de hemel, het leek uit de aarde op te stijgen." Het levensdrama van tante Ina heeft Hotz is een flinterdun boekje zeld zaam mooi uitgewerkt. De herinneringen van het kind aan zijn tante zijn frag mentarisch, maar heel teke nend. Korte dialogen, poëti sche beschrijvingen en vooral veel zinnen om over na te denken. Een juweeltje. Ge woon drie keer lezen. (J.D.) De meest gerenommeerde Belgische auteurs publiceren bij Nederlandse uitgeverijen. Ook Jos Vandeloo verhuisde een paar jaar geleden van het Antwerpse Manteau naar het Amsterdamse uitgevershuis Meulenhoff. Daar verschenen de verzamelbundel met fan tastische vertellingen ('Ob servatorium') en de roman 'De weg naar de Ardennen'. Deze week was de presentatie van de nieuwe roman van Vandeloo: 'De beklimming van de Mont Ventoux'. In Antwerpen, bij Manteau. Is de overstap naar Neder land op een frustratie uitge lopen? Vandeloo: „O nee. Uiteinde lijk maakte het weinig ver schil. Meulenhoff en Manteau zijn allebei goede uitgevers. Ik heb niet te klagen over Meulenhoff, maar ik heb toch met Manteau al zo lang con tacten, en Amsterdam is wel een eind uit de buurt. Bij Manteau loop ik binnen en buiten, ik ben daar 'de zoon des huizes', een soort meubel stuk dat weliswaar antieker begint te worden, maar desal niettemin: ik voel me er goed thuis. Meulenhoff verkocht wat meer in Nederland en minder in Vlaanderen. Bij Manteau is het precies omge keerd. Wat de recensies be treft was er ook weinig ver schil." Vraag: Maar je bent toch niet voor niets weggegaan toen tertijd? Vandeloo: „Ik lag nogal over hoop met de Elsevier-mensen. Die hadden weinig respect voor schrijvers en boeken. Er viel moeilijk te praten met de directie van Elsevier. Ze kon meer geld elders verdienen dan met boeken en dat deed ze dan ook. Toen werd René Malherbe eigenaar, een fijne man. Ik was bovendien ai ja renlang bevriend met Angele Manteau die mij ontdekt heeft. Ik heb wel problemen gehad met Elsevier, maar nooit met de mensen van Manteau. Dat was de reden dat ik terugkeerde." (J.D.)

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1990 | | pagina 11