ITEM
L
'M'n mouwen zijn weer opgestroopt'
B
Economisch optimisme is vervlogen
stvakantie
st
tend.
mos
Nederland
VEL-H0ME
NEDERLANDSE
AN NOTOWICZ
IN DDR TROUW
AAN IDEALEN
GOLFCRISIS
WERPT
SCHADUW OP
HERENIGING
I HONGARIJE
ZEN
EXTRA
ELDC0NTACT
ND/ALGEMEEN
i 'SKI USA' brochure.
>6-1611 (Lid S.G.R.)
WT
CH BOTENVERHUUR
PORT
ROCKY MOUNTAINS
Massa-gevoel
Ballast
'Onaantastbaar'
Koningshuizen
ZATERDAG I
29 SEPTEMBER 19901
Taak
Indicatoren
Duitsland winnaar
Puinhopen
Reizen en Rekreatie is een
gezamenlijke rubriek van de
VNU Dagbladengroep
Advertentiereserveringen:
tpl. 073-125225, fax 073-137750
aardrijden. Fietsen zijn te huur.
eng een bezoek aan schilder-
:htige stadjes zoals Veere,
iddelburg en Zierikzee of de
elta-expositie op het eiland
eeltje Jans, halverwege de
ormvloedkering.
eserveer snel
oor de herfstvakantie is nog
en beperkt aantal chalets
eschikbaar. Huurprijs: herfst-
akantieweek vanaf f 840,-.
iclusief bad- en bedlinnen,
choonmaak bij vertrek, annu-
iringsverzekering en toeris-
anbelasting. Gedurende de
ast van het najaar kunt u bij
ns nog reserveren tegen zéér
antrekkelijke tarieven.
Bel voor de brochure of nadere
informatie, ook 's avonds en
in het weekend:
01115-7777
RESORTS
iet exclusieve buitenverblijf
Discovery CAMPERS. Ver
huur en verkoop van VW-
campers. In het naseizoen
verhuur extra voordelig.
04162-1654/04163-79217
gu
oor
3,
lij-
W
il.).
P-
aren
BUDAPEST PENDEL v.a.
100,- en appartement v.a.
ƒ225,-. Inl: 050-121640.
lilie of zomaar vakantie in
AUSTRALIË, Nw. ZEELAND,
LIË, ZUID AFRIKA,
ERRE BESTEMMINGEN?
vr. tijdens kantooruren
:en met échte extra's
d SGR/ANVR)
13438-23411
13412-56564
14192-19035
betrouwbaar op reis.
erzorgde rondreizen.
a klassiek 2.800,-
d India 4.650,-
VestUSA/3.676,-
gratis brochure aan.
Agent: TransAfrica b.v.
445,3299 ZG Maasdam
•jachten, dag-/weekendkruisers,
ano's vanuit Lage Zwaluwe.
bel: 01684 - 2317/4234.
ikiër, 13 dg compleet arrangement
,-pp. Alpine/Cross Country 1995,-
I9/460679. Fax: 040-435775.
10 dg
'zeker,
ikipas,
school
a. 10
pskor-
15847
Otz-
iölden.
is inkl.
'ervoer
Super-
Gaat
,- kor-
13/10
27/10-
11
ecialist
2233
Met een groep op winter
sport? Bel 'Dubbel Dutch'
(lid sgr). Wij maken de juiste
reis op maat. Zeer scherpe
prijs/kwaliteitverhouding!
Dus bel: 076-211038. Vraag
ook naar onze complete
individuele ski-krant!
Afió EHEZófEWz&ZS I/(OOK1.
yeviKVM Ml£- I
iMES Q-T&*MaPGaS£KS
h a pi0Vwm&Dfrfumtti
i
0NPER TbSTZEóU NMf> VEEN
M EHEKriEBEPZlJF 21
'iefde en de drang
om mee te helpen aan de opbouw
van een nieuwe socialistische sa
menleving brachten de Amster
damse An Notowicz-De Lange, nu
76 jaar oud, in 1948 naar de DDR.
„We wilden een dijk bouwen tegen
het fascisme", zegt ze. Toen de
machthebbers die wens met de
bouw van de Muur letterlijk in prak
tijk brachten, is ze gebleven. Van
daag, vanuit haar huidige woon
plaats Grünau, een voorstadje van
Oost-Berlijn, is ze getuige van de
nederlaag van 'haar' socialistische
heilstaat. Haar idealen staan onder
grote druk. Een druk, die zij weer
staat door vast te houden aan wat
ooit haar drijfveer is geweest: „Een
soort primitief gevoel over wat recht
is en wat onrecht".
Door Mar/a Klein Obbink
Om uiting te geven aan haar ambivalente
gevoelens over de omwenteling -'een
drang bij het volk die niet meer is te
stoppen'- valt ze terug op één getypt
velletje A4. Dat kreeg ze in handen tij
dens een seminar in april j.l. in Amster
dam over de economie in de landen van
de derde wereld. An Notowicz was daar
zelf een van de sprekers. „Als leek",
lacht ze „want ik heb nooit gestudeerd".
Op het velletje staan een aantal discus
siepunten, die voor haar nog niet aan
kracht hebben ingeboet. Ze leest voor:
„De verantwoordelijkheid van de effecten
van maatschappelijk (politiek) handelen
moet allereerst worden begrepen vanuit het
ogenblik zelf Een veroordelende terugblik
kan een belemmering zijn voor een open
zicht op de samenhang van gebeurtenissen
waaruit lering is te trekken. Een morele
(aan)klacht kan niet de plaats van een oor
zakelijke verklaring innemen".
„Je moet de feiten beoordelen vanuit de
omstandigheden waarin ze plaatsvin
den", zegt An Notowicz. „Als je mij
vraagt heb je 't zien aankomen, dan zeg
ik ja, want de drang, van vooral intellec
tuelen en kunstenaars, was niet meer te
stoppen. We hebben fouten gemaakt en
ook ik ben ervan geschrokken dat ik de
realiteit uit het oog ben verloren. Maar
dat wil niet zeggen dat alles voor niks is
geweest. Ook in moeilijke tijden moeten
je idealen overeind blijven staan. Mijn
dochters zeggen: Pas op, moeder heeft
de mouwen weer opgestroopt".
Ze begint te vertellen over haar jeugd, de
opvoeding in het klein-burgerlijke, maar
toch liberale gezin. Gevormd werd ze op
het gemeentegirokantoor in Amsterdam.
„Bij de PTT kwam ik voor het eerst in
contact met de buitenwereld. Ik heb er
het een ander geleerd over onderlinge
verhoudingen en als uitvloeisel daarvan:
het verschil tussen recht en onrecht".
Haar eerste demonstratie liep ze in het
vrouwencomité tegen oorlog en fascisme.
Maar 'dat echte massa-gevoel' leerde ze
pas kennen tijdens de februaristaking in
'41. „We hepen in de Jordaan, wij vrou
wen met de vuisten omhoog en we zon
gen de Internationale".
In het verzet leert ze Nathan Notowicz
kennen. Ze raakt zwanger en op 2 sep
tember 1945 wordt haar dochter gebo
ren. Nathan keert terug naar zijn vroe
gere woonplaats Düsseldorf. An volgt
hem niet. „Ik heb altijd gezegd: ik wil
nooit meer in een fascistisch land leven.
Ik wilde in geen enkel opzicht met fas
cisme te maken hebben. En wat West-
Duitsland betreft: ik had niet 't gevoel
dat de Engelsen, Amerikanen en Fran
sen daar 't fascisme de nek om zouden
draaien. Je zag SS-üeden weer partijen
vormen".
Maar als Nathan Notowicz besluit in
Berlijn te gaan wonen, gaat An, het is
1948, overstag. Het is daar waar ze dat
massa-gevoel 'waarvan ik nooit had ge
weten dat 't me zo zou pakken', weer te
rugvindt. „Berlijn was een spookstad. Je
kon er dwars door de huizen heen naar
de andere kant van de stad kijken. We
moesten de stad, het land weer opbou
wen. Maar ook datgene wat nog in de
hoofden van de mensen leefde. We
moesten ze bevrijden van de last van de
fascistische ideologie".
An en de haren werken samen aan die
ene grote droom: solidariteit, bestaans
zekerheid voor iedereen, de socialistische
heilstaat. An deed het op haar manier
door te werken in (internationale) vrou
wenorganisaties.
De bouw van de Muur bracht een rust
punt in haar leven, zegt An: „Ik stond
echt niet hoera te roepen toen de muur
er kwam, maar ik wist wel dat we nu ein
delijk in alle rust aan onze idealen kon
den werken. Ze stonden met tanks voor
de Muur, we werden echt belaagd. Ik
ging so wie so niet naar West-Berlijn,
omdat we alles moest vermijden wat
naar provocatie riekte. Ook nu nog is
West-Berlijn voor mij een fantoom".
De DDR werd haar thuis. „Mijn beide
kinderen zijn hier groot geworden. Ik
had hier veel te veel te doen. We gingen
op vakantie in Bulgarije en Yoegoslavië.
Wat had ik nog in Nederland te zoeken?
In Nederland zou ik een toeschouwer
zijn die achter 't spionnetje zit te kijken
wie er voor de deur staat".
An Notowicz is gebleven, ook toen na
november 1989 de 'glasnost' alles omver-
„Hier ligt nog steeds een taak voor mij. En die Is nu te strijden tegen alle uitingen In de richting van fascisme en strijden
vóór wat menselijk Is - foto de stem/ben steffen
gooide wat zij in 42 jaar had helpen op
bouwen. An: „Het voordeel ervan is dat
we ontzaglijk veel dicussiëren. Een ander
positief aspect van de omwenteling is dat
de mensen die in wezen ballast waren
voor de partij (SED), omdat ze alleen lid
werden vanwege de kans op een beter
baantje, nu verdwenen zijn. Wat we over
houden zijn geen 2,2 miljoen, maar toch
nog 350.000 enthousiaste mensen, onder
wie veel jongeren, die lid zijn geworden
van de PDS. Ik vind dat veel, als je be
schouwt dat het deze mensen nu moeiljk
wordt gemaakt; er zijn er die nu slacht
offer worden van omgekeerde discrimi
natie. Deze mensen kiezen desalniette
min voor een linkse partij en niet voor de
SPD. PDS-voorman Gregor Gysi zei het
onlangs zo: 'sociaal-democraten willen
een gereformeerd kapitalisme; wij willen
een gereformeerd socialisme'".
Want de grondslag van het socialisme is
goed, meent An Notowicz. „Op sociaal
gebied hadden we 't hier tamelijk goed
voor elkaar. Vooral voor de vrouwen.
We hebben een netwerk van kindercrè
ches voor iedereen, ook voor de vrouwen
die thuisbleven. Een heel jaar zwanger
schapsverlof. Negentig procent van de
vrouwen tussen de 16 en 60 werkte. We
waren aardig op weg".
„Maar we hebben ook fouten gemaakt",
geeft An Notowicz toe. De verhalen over
'zakkenvullerij' van partijbonzen vindt
ze sterk overdreven. Ook het volk heeft
de realiteit uit het oog verloren, stelt ze.
„Onze leiders waren de mensen die ja
renlang in concentratiekampen hadden
gezeten, anti-fascisten, die voor ons on
aantastbaar waren. Wij hebben niet be
grepen dat deze mensen ouder werden
en niet meer zo dynamisch waren en be
reid risico's te nemen om nieuwe wegen
in te slaan".
Nee, met de economie is het echt fout
gegaan, vervolgt An. „Wij hebben veel
bedrijven gesubsidieerd die voor ons
eigenlijk te groot waren. We hadden be
drijven die zulke geraffineerde produk-
ten maakten. Wij hadden ook niet die
drang om op een hoger plan te komen,
want waar moest je dan met de arbeiders
naar toe. We hadden 't wel kunnen bol
werken als de wereld om ons heen niet
zo aan ons zou trekken. Op het seminar
in Amsterdam heb ik gezegd dat ik niet
wist dat men in zó korte tijd een land
kan koloniseren".
„Het gevolg is nu dat de mensen in de
DDR met massa's tegelijk werkloos wor
den. Zij kunnen dat niet aan. Wij, en dat
is onze grote zwakte geweest, wij hebben
onze kinderen in koningshuizen opge
voed. Ze hebben geen idee hoe ze zich
moeten verweren.
De generatie na ons
heeft alles geserveerd gekregen, waar wij
zo lang voor hebben gewerkt: het recht
op arbeid en al die zaken. Voor de jonge
ren was dat net zo vanzelfsprekend als
de zon die 's morgens opgaat". En feller:
„Wij hebben de studie betaald van de
jongens die nu in het parlement zitten.
Nu spugen ze op ons. Voor veel mensen
van mijn generatie is dit heel bitter".
Een economie die heeft gefaald, een sys
teem dat verworden is tot een bureaucra
tisch gezwel, 'het wegzeven van kritiek'
zoals An de gang van zaken in bedrijven
en andere overheidinstanties typeert en
socialistische onderdanen die blijken te
zwichten voor luxe. Wat is er nog over
gebleven van de mooie idealen van 40
jaar geleden?
An Notowicz: „Laat ik beginnen met te
zeggen dat de huidige situatie niet verge
lijkbaar is met die van 40 jaar geleden.
Natuurlijk, veel mensen zijn gedesillusio
neerd. We hebben al enkele zelfmoorden
gehad. Maar je moet niet denken dat als
je in moeilijkheden bent, alles vergeefs is
feweest. Wat we hebben ontwikkeld en
ewaard is dat gevoel van solidariteit,
iets over hebben voor een ander. De kin
deren werd op school al bijgebracht dat
ze boodschappen moesten doen voor een
zieke en bij oudere mensen de sneeuw op
de stoep wegvegen. Ik vind dat belang
rijk omdat dat te maken heeft met men
selijke verhoudingen. Als je bereid bent
elkaar te steunen en te helpen dan kom
je in een betere wereld".
Dat klinkt als een ideaal. U bent niet te
leurgesteld?
„Nee, evenmin heb ik ooit spijt gehad
van mijn wat ik gedaan heb. Ik hou me
met die gevoelens niet bezig. Niet dat ik
mijn gevoelens uitwis, ik wil ze beheer
sen".
Maar hoe gaat u dan nu verder? Liggen
er voor u nog idealen in het verschiet?
„Ja natuurlijk. We hebben een grote klap
gehad, maar daardoor leer je wel een be
tere weg in te slaan. Ik heb m'n mouwen
weer opgestroopt. Hier ligt nog steeds
een taak voor mij. En die is nu te strijden
tegen alle uitingen in de richting van fas
cisme en strijden vóór wat menselijk is,
dus dat je je bekommert voor je omge-
ving".
Dat zijn dus dezelfde idealen als 40 jaar
geleden?
„Dat klopt. Mijn verplichting ten op
zichte van het leven is niet veranderd. En
voor mij houdt die in dat ik strijd voor
recht en tegen het onrecht. Ik ben nooit
op de Partijschool geweest. Maar wat ik
van Marx begrijp is dat we een maat
schappij moeten creëren waarin ieder
mens menselijk kan leven. Dat ik me
schaam als duizenden kinderen van de
honger sterven".
„Als je praat over de morele schuld dan
denk ik dat het tijd is om de fouten toe
te geven, en een betere weg in te slaan.
Dat zal niet gemakkelijk zijn, maar het is
ook nooit gemakkelijk geweest. Deze te
rugslagen horen erbij. De ontwikkelin
gen die hebben geleid tot de Franse Re
volutie hebben ook niet in één mensenle
ven plaatsgevonden. De geschiedenis
leert dat maar een klein aantal mensen
bereid is iets te doen voor de grote mas
sa, bereid is om voor die moeilijke weg te
kiezen. Die mensen vormen het zuurde
sem in het deeg".
ij het aanbreken
van de dag van donderdag 2
augustus 1990 bleek een illusie ver
vlogen. Het duurde nog een paar
dagen voordat duidelijk werd hoe
veel schade Saddam Husayn zou
gaan aanrichten. Niet zozeer in de
steden' van het oliedom Kuwayt
-daar telden alleen de oliebron
nen - maar in het oude Europa.
Door Willem Reljn
Europa maakte zich net op voor een gi
gantische economische doorbraak. Na
tuurlijk, er waren tekenen dat de econo
mie in de Verenigde Staten stagneerde.
De onroerend-goedmarkt liep daar klap
pen op, vele kleine banken kwamen in
problemen, de inflatie sloop langzaam
maar zeker omhoog en de begrotings- en
handelsbalanstekorten kon president
Bush maar moeilijk dichten.
Maar dat was ver weg. Het Marschall-
plan moest West-Europa ruim veertig
jaar terug weer op de been helpen. Nu
zou het oude continent met een histori
sche zelfreiniging een deze eeuw nog niet
vertoonde vitaliteit vinden. Dat daarbij
de Britten na jaren van laat-kapitalisti-
sche euforie enige hinder van het eigen
succes begonnen te voelen, was hooguit
een vervelende bijkomstigheid.
Neen, de nieuwe tijden gloorden aan de
horizon. De vrede zorgde voor een gun
stig psychologisch klimaat. De verande
ringsprocessen in de Sovjet-Unie deden
zakenlieden met koffers vol plannen en
contracten naar het Oosten reizen. De
Berlijnse Muur, niet alleen een sociaal-
politieke maar vooral ook een economi
sche barrière, viel en nieuwe markten
zouden nieuwe impulsen voor Europa
gaan betekenen.
En deze fraaie vooruitzichten kwamen in
de tijd dat de Europese Gemeenschap
zelf de laatste hand legde aan de slech
ting van de interne muren. Het romme
lige gebouw met zijn kleine kamertjes
zou aan het eind van 1992 worden omge
toverd tot één grote balzaal, waar het da
gelijks feest zou zijn. Europa zou in 1990
een van de snelst groeiende delen van de
wereld worden. En dat na een decen-
pium van verval en geleidelijke wederop
bouw.
In de jaren tachtig bedroeg de gemid
delde economische groei twee procent
per jaar. En daarmee lag de oude man
ver achter bij de Verenigde Staten dat
2,8 procent groeide (veertig procent
meer derhalve) en Japan dat elk jaar het
nationaal inkomen met meer dan het
dubbele (4,2 procent) zag toenemen. En
dan tellen de Nieuwe Economische Lan
den in Zuidoost-Azië, zoals Zuid-Korea
en Taiwan, nog niet mee, want die moes
ten immers van ongeveer nul beginnen.
Maar in de jaren negentig zou de groei in
Europa toenemen met vijftig procent en
op een gemiddelde van drie procent per
jaar uitkomen. De enige vraag was nog
wie het meest zou profiteren van de
hoorn des overvloeds.
Aan de hand van zeven indicatoren on
derzocht het gezaghebbende Britse week
blad The Economist wie de winnaars en
de (relatieve) verliezers van het laatste
decennium van de twintigste eeuw zou
den worden. De factoren van belang wa
ren:
De export naar West-Duitsland als
percentage van de totale export. Welis
waar is Frankrijk in absolute zin de
grootste handelspartner van West-Duits
land, maar kleine staten als Nederland,
Oostenrijk en Zwitserland hebben naar
verhouding een veel inniger band met de
Bondsrepubliek. Het handelsverkeer met
Duitsland maakt bij Oostenrijk 31 pro
cent en bij Nederland 27 procent van de
export uit, terwijl het Duitse deel in de
export van Frankrijk slechts 17 procent
bedraagt.
Export als aandeel van het nationaal
produkt. Nederland heeft een van de
meest open economieën met een export
van 55 procent van het bruto nationaal
produkt. Als West-Duitsland tien pro
cent méér importeert, gaat het nationaal
inkomen van Nederland met anderhalf
procent omhoog. Frankrijk zou in veel
minder mate profiteren: met 0,4 procent.
De export naar Oost-Europa als deel
van de totale export. Als de grote hervor
mingen in het Oostblok zouden slagen
(enige slag om arm is op z'n plaats), zou
den de landen met een intensieve han
delsrelatie met Oost-Europa daar het
best garen bij spinnen. Oostenrijk, stra-
In de Jaren '90 zou de groei In Europa toenemen met 50 procent en op een gemiddelde van drie procent per jaar uitkomen.
De enige vraag was nog wie het meest zou profiteren van deze overvloed. foto de stem/ben steffen
tegisch gelegen op de scheiding van Oost
en West, staat hier bovenaan. Van Oos
tenrijks export gaat twaalf procent naar
de voormalige communistische landen.
De export van kapitaalgoederen als
percentage van het nationaal produkt.
Kapitaalgoederen (machines, vrachtwa
gens, etc.) vormen de basis bij de weder
opbouw van de Oosteuropese econo
mieën. West-Duitsland is hier een abso
lute koploper, hoewel heel opmerkelijk
Ierland relatief de meeste kapitaalgoede
ren uitvoert.
De kosten van arbeid. De landen met
lage kosten krijgen er met het vrijere
handelsverkeer de meeste werkgelegen
heid bij. Zuid-Europa, met uitzondering
van Italië, kan veel verwachten.
De interne economische omstandighe
den in de landen: zaken als een lage in
flatie of een gezonde handelsbalans ko
men de kracht van een land ten goede.
West-Duitsland, Nederland, Zwitserland
en Ierland hebben overschotten op de
handelsbalans. Verschillende landen,
waaronder opnieuw Nederland, zullen
eind dit jaar een nog lagere inflatie heb
ben dan Duitsland.
Het resultaat van het onderzoek is dat
West-Duitsland de absolute winnaar zou
worden in het Nieuwe Europa. De buur
landen Oostenrijk en Zwitserland volgen
als goede nummers drie en vier op de
lijst.
Bijzonder is de positie van Nederland.
Want met een hoge vierde plaats zou
Nederland bij uitstek profiteren van de
grondige verandering van de economi
sche verhoudingen in de Oude Wereld.
En dat terwijl het land in de jaren tach
tig de laagste groei van de belangrijke
Westerse industrielanden kende. De
hoge notering is te danken aan de sterke
afhankelijkheid van ons land.
Landen die zeker wel groei zullen ken
nen, maar nauwelijks profijt trekken van
de nieuwe ontwikkelingen zijn Spanje,
Groot-Brittannië, Griekenland en Zwe
den.
Nog voor Saddam donderwolken over de
wereld bracht, kwamen er al enkele
wolkjes aan de hemel. De herstructure
ring van Oosteuropese economieën zal
een taaie klus worden. Niet alleen de
veranderingen zelf vallen moeilijker te
realiseren dan verwacht (organisatieve
randeringen, attitude), maar de toestand
waarin de infrastructuur is aangetroffen
is veel slechter dan verwacht.
Het is kenmerkend dat eigenlijk nie
mand weet hoeveel de wedervereniging
gaat kosten. De werkloosheid in de voor
malige Duitse Democratische Republiek
ligt nu om en nabij de driehonderddui
zend mensen, maar de schattingen over
de werkloosheid in het diepste dal waar
Oost-Duitsland doorheen moet beginnen
bij minimaal een miljoen mensen. Een
somber vooruitzicht voor een volk dat
tot voor kort werd voorgehouden het Ja
pan van de Comecon te worden, en even
later toch nog het Taiwan van West-
Europa.
De staat waarin havens, autobanen en
spoorwegen verkeren, doet denken aan
de rokende puinhopen van 1945. De
schattingen over de kosten die ermee zijn
gemoeid om de infrastructuur op het ni
veau van de Bondsrepubliek te krijgen,
lopen op tot vijfhonderd miljard gulden
of meer. En dat terwijl wordt veronder
steld dat zelfs het rijke West-Duitsland
niet meer dan dertig miljard in het arme
oosten kan pompen.
En dan is er het milieu. Heel even nog
dachten althans sommige Oostduitsers
dat het milieu in West-Duitsland was
aangetast door eindeloze rijen Mercedes-
sen en BMW's en bedekt lag onder de af
valbergen van het tomeloze kapitalisti
sche consumptiehonger. Niet dat dat on
juist was, maar de erfenis van veertig
jaar communistisch wanbeleid mag er
ook zijn.
De grondige vervuiling van het Oost-
duitse land schrikt buitenlandse én
Westduitse investeerders af. De gevolgen
van die constatering zijn ingrijpend.
Enerzijds betekent de vervuiling dat er
veel geld moet worden gestoken in sane
ring; daarnaast kunnen de bedrijven zelf
door hun deplorabele toestand het vuil
ook niet opruimen en ten slotte zullen
buitenlandse bedrijven nu kiezen voor
export naar de DDR in plaats van inves
teringen, waardoor de werkloosheid al
leen maar hoger uitvalt.
En toen was daar de nacht van Saddam.
De olieprijzen zorgen voor een volstrekte
destabilisering van de wereldeconomie.
Investeerders woren terughoudend, de
beurzen reageren met een sluipende
krach. Risico-kapitaal is daardoor moei
lijker aan te trekken en de vooruitzichten
zijn zo niet donker, dan toch troebel.
De eenwording van Europa zal trager
kunnen verlopen, omdat de drempels in
tijden van economische expansie makke
lijker te nemen zijn dan in tijden van on
zekerheid.
In de grote balzaal van Europa met het
aangebouwde kamertje van de Duitse
Democratische Repubiek, zou het elke
dag van het laatste decennium van de
twintigste eeuw feest worden. Maar elke
voorspelling van voor 2 augustus is op
losse schroeven komen staan. Het gren
zeloze optimisme is vervlogen. De onze
kerheid overheerst.
