DE STEM
W E E K El
A
Helmut Kohl, de eenheidskanselier
A
120 Jaar
later kan
de eenheid
echt
beginnen
Verkeer;
OOIT WERD HIJ
UITGELACHEN.
NU LACHT
HIJ
Ontwikkeld
Risee
Doorkruist
Bittertafel
Handdoek
Triomf
DE DUITSERS
TRADITIE IN
DEMOCRATIE
Centrale macht
Verbrokkeld
Coup
Weimar
Ondergang
Duitse ziel
Beschaafd
ZATERDAGI
29 SEPTEMBER 19901
een keer eerder,
ongeveer 120 jaar geleden, heeft
een kanselier de Duitse eenheid tot
stand gebracht - Bismarck. Van
daag is het Helmut Kohl die ons de
eenheid brengt". Zo stond het in de
folders die miljoenen Oostduitsers
aan de vooravond van de eerste
vrije verkiezingen in hun land in de
hand gedrukt kregen. De sociaal
democraten, die zich al zeker
waanden van de overwinning, wer
den op 18 maart door de christen
democraten weggevaagd. Net zoals
Bismarck had Kohl de 'Sozi's', die
kritiek hadden op de te snelle ver
eniging, het etiket van 'Vaterlands-
lose Gesellen' weten op te plakken.
Door Caspar Clllekens
De eenheidskanselier, zo zal Kohl de ge
schiedenisboekjes ingaan. Als de man,
die in navolging van de 'ijzeren kanse
lier' de tweede Duitse eenheid gesmeed
heeft.
Er is een wereld van verschil tussen de
eerste en tweede Duitse eenwording. De
eerste, gesmeed in „bloed en ijzer", van
bovenaf opgelegd, leidde uiteindelijk tot
de Eerste Wereldoorlog. De tweede ver
liep vreedzaam én met brede instemming
van buren en bondgenoten. De nieuwe
Duitse staat is ingebed in een Europese
veiligheidsstructuur en heeft, benadrukt
Kohl keer op keer, geen politieke aspira
ties meer.
De bondskanselier heeft handig gebruik
gemaakt van de mogelijkheden die de
Oostduitsers hem op 9 november vorig
jaar boden. Met grote voortvarendheid
heeft Kohl op de roep van de DDR-bur-
gers om 'Deutschland, einig Vaterland'
ingespeeld. Het links-alternatieve dag
blad 'Die Tageszeitung' vatte de stem
ming in beide Duitslanden eind vorig
jaar bondig samen: „Ein Volk. Ein
Bund. Ein Kohl".
Meer dan eens plaatste Kohl tijdens het
eenwordingsproces zijn buren -soms
zelfs zijn eigen ministers - voor voldon
gen feiten. Maar hij was ook nooit te be
roerd om die fouten te corrigeren. In de
bijna acht jaar, dat Kohl nu kanselier is,
heeft hij zich tot een bekwaam politicus
ontwikkeld.
Wat een verschil met de beginjaren.
Toen de nieuwe kanselier eind 1982 aan
trad, moest menige journalist in Bonn
even slikken. Tussen Kohl en zijn voor
de sociaal-democraat Helmut
gaapte een grote kloof.
Schmidt, 'Der Macher', die in het Engels
de Amerikaanse president Jimmy Carter
de les leerde; Kohl, de 'Hampelmann',
die niet eens zijn vreemde talen spreekt.
Het werd allemaal nog erger. Kohl
maakte de ene na de andere uitglijder.
Amper was Gorbatsjov partijleider ge
worden in de Sovjetunie of Kohl verge
leek hem niet Hitiers propagandaminis-
ter Goebbels. Het maakte hem tot de ri
see van Washington tot Vladivostok. En
dan was er nog dat SS-kerkhof in Bit
burg, waar Kohl zo nodig Ronald Rea
gan moest rondleiden.
Goh, wat hebben we gelachen! Die
Kohl, die nam je toch niet serieus.
Het waren niet alleen de buitenlanders,
die Kohl onderschatten. Menige landge
noot van de kanselier is ons daarin voor
gegaan.
Kohl wekt in zijn optreden én door zijn
postuur - 1,95 meter en 115 kilo - de in
druk een Houten Klaas te zijn, die in ge
voelige situaties steevast verkeerde en
pijnlijke dingen zegt. Talloos zijn de
Witze die 's mans stunteligheid tot kern
hebben.
„Gelooft u mij. Helmut Kohl zal nooit
bondskanselier worden. Die zal op 90-ja-
rige leeftijd zijn memoires schrijven geti
teld: ik was 40 jaar kandidaat - lessen en
ervaringen uit een bitter tijdperk". Dat
voorspelde Franz Josef Strauss, de
'rechtsbuiten' uit Beieren, een paar
maanden voor de Bondsdagverkiezingen
van 1976.
Oppositieleider Kohl haalde het niet in
1976. Mede door toedoen van de CSU
van Strauss. De op zakelijke leest ge
schoolde campagne rond Kohl, de man
van het midden, werd doorkruist door de
verkiezingsslogan van de 'broeders' uit
Beieren: 'Freüteit oder Sozialismus'. In
arren moede maakte Kohl er toen maar
'Freiheit statt Sozialismus' van. Te red
den viel er echter niets meer. Het kwaad
was al geschied: Kohl verloor met enige
honderdduizenden stemmen van
Schmidt. Een bittere ervaring voor de
Kohl heeH een
aantal
eigenschappen,
waarin menige
Duitser zich
herkent: een
beetje tactloos,
wat gekwetste
trots, zeltvoldaan,
boerensllm,
gemoedelijk,
wijdlopig en een
tikkeltje
autoritair.
man, wiens carrière tot dan toe in
drukwekkend was verlopen.
Kohl werd geboren in 1930 in Ludwigs-
hafen. Zijn vader was ambtenaar. De
oorlog maakte een eind aan de vrolijke
jeugd van Helmut. Op 12-jarige leeftijd
moest hij samen met klasgenootjes na
bombardementen lijken onder het puin
halen en branden blussen. Op het eind
van de oorlog werd de gymnasiast naar
Beieren gestuurd om opgeleid te worden
tot 'Flak'-schutter. Geschoten heeft hij
niet: de oorlog was voorbij voordat de
opleiding werd afgesloten.
Als gymnasiast en student geschiedenis
in Frankfurt was Kohl actief in de jonge
renorganisatie van de CDU. Hij gold als
een linkse rakker, die tekeer ging tegen
de bonzencultuur en achterlijkheid van
de CDU in Rijnland-Palts. Na zijn pro
motie werd Kohl secretaris van een re
gionale organisatie van chemische be
drijven.
De ster van de 'zwarte reus' binnen de
CDU rees snel. In 1969 werd hij minis
ter-president van Rijnland-Palts. De
jongste in de geschiedenis van de deel
staat.
Kohl verdiende zijn studie met het sle
pen van zakken cement en als steenslij
per bij BASF, de grootste werkgever in
zijn geboorteplaats. In die tijd leerde hij
de 'gewone' man kennen. Nog altijd is
Kohl in zijn element, als hij 'draussen im
Lande' is. Net zoals Van Agt, de voor
malige Nederlandse premier, zoekt kan
selier Kohl de steun van de bittertafel,
als het regeren in Bonn hem weer eens de
keel uithangt.
Kohl heeft een aantal eigenschappen,
waarin menige Duitser zich herkent: een
beetje tactloos, wat gekwetste trots, zelf
voldaan, boerenslim, gemoedelijk, wijd
lopig en een tikkeltje autoritair (maar
lang niet zo autoritair als 'Schnauze'
Schmidt, zijn voorganger). Kohl is de ty
pische vertegenwoordiger van de 'Deut
sche Provinz'. Ook dat draagt ertoe bij
om hem te onderschatten.
In de alledaagse politiek in Bonn ont
wikkelde Kohl zijn vaardigheid om op
allerlei belangrijke posten vertrouwelin
gen te plaatsen. Dat is nog steeds zijn
grote, stille kracht. De huismacht, die
Kohl binnen de CDU opgebouwd heeft,
vrijwaart hem van elke concurrentie.
Kohl is geen grote redenaar, geen theore
ticus. Hij handelt instinctief, spontaan,
direct, emotioneel. In de praktijk is hij
bereid tot compromissen. Al zal hij dat
niet toegeven naar buiten toe. Compro
missen sluiten geldt in Duitsland als te
ken van zwakte.
Voor Kohl staat politiek gelijk aan een
permanente verkiezingsstrijd. Dat heeft
hij afgelopen jaar met zijn eenwordings-
politiek overduidelijk laten zien. Voor al
les gold het een zo gunstig mogelijke uit
gangspositie voor de CDU te verkrijgen.
Na de verloren campagne van 1976 bra
ken voor Kohl bittere jaren aan in Bonn.
Jaren, waarin de ene na de andere pro
vinciale leider van de CDU trachtte hem
pootje te lappen. Begin 1980 smeet Kohl,
de kritiek op zijn leiderschap beu, de
handdoek in de ring. Hij schoof Ernst
Albrecht, de premier van de deelstaat
Nedersaksen, als kanselierskandidaat
van de CDU naar voren.
Weer was het Strauss, alias FJS, die roet
in het eten gooide. Niet Albrecht, maar
hij moest kanselierskandidaat van de
CDU/CSU worden. Kohl legde zich er
bij neer. Naar buiten de indruk wekkend
dat hij zich tot het laatst tegen de kandi
datuur van FJS verzet had. In werkelijk
heid vond Kohl het prima. Hij wist dat
Strauss het toch niet zou redden.
Zo pakte het ook uit. FJS leed een ver
pletterende nederlaag. Exit Strauss,
Kohl werd de onbetwistbare leider van
de oppositie in Bonn. Geen CDU'er of
CSU'er zou het meer in zijn hoofd halen
tegen hem te rebelleren.
Kohls 'wachten op Genscher' werd in
het najaar van 1982 eindelijk beloond.
De liberale minister van buitenlandse za
ken keek met argusogen toe hoe kanse
lier Schmidt door zijn eigen partij steeds
meer onderuit gehaald werd in de raket-
tenkwestie. Genscher achtte de tijd rijp
voor de 'Wende'. Kohls opvatting dat de
FDP de links-liberale coalitie zou opzeg
gen, bleek juist te zijn.
Tot nu toe is 1990 een oogstjaar voor
Kohl. Zijn grootste triomf boekte hij af
gelopen zomer in de Kaukasus, waar hij
de laatste hobbels op weg naar de Duitse
soevereiniteit 'opkocht'. En glunderende
Kohl stond na zijn ontmoeting met Sov
jet-president Gorbatsjov de journalisten
te woord. De lach op zijn gezicht sprak
boekdelen. In zulke situaties moet de
kanselier nog leren een stalen gezicht te
bewaren.
Dan wordt hij pas écht een staatsman,
lis volgende week
de Duitse eenwording een feit is,
lijkt het nieuwe Duitsland weer bijna
op dat oude Duitse Rijk dat ruim
een eeuw geleden in de Spiegelzaal
in Versailles werd uitgeroepen. Bij
na, want de voormalige Duitse ge
bieden Pommeren, Oost-Pruisen en
Silezië zullen niet in het nieuwe
Duitsland terugkeren.
Door Mathleu Kothuls
Op 18 januari 1871 werd in Versailles de
koning van Pruisen tot Duits keizer uit
geroepen. Die 18e januari 1871 kan
daarom worden beschouwd als de ge
boortedag van de Duitse nationale staat
zoals we die dit jaar, na een ruim veertig
jarige deling in Oost- en West-Duitsland,
weer leren kennen. In zekere zin is de ge
boortedag van het Duitse Keizerrijk-
voor veel Duitsers altijd het hoogtepunt
van hun historisch bewustzijn gebleven.
'Eendracht, recht en vrijheid', luidt de
eerste regel van het Westduitse volkslied
van Hoffmann von Fallersleben. Met die
Duitse eendracht zat het op den duur
wel goed, maar Europa heeft maar al te
goed ervaren wat de Duitse begrippen
van 'recht' en 'vrijheid' inhielden.
'De moffen hebben verstand van rege
ren' schreef Multatuli rond 1860. Het
Duitse Keizerrijk moest toen nog wor
den geboren en Multatuli's uitspraak
gold dan ook Pruisen (in Oost-Duits-
land) die de centrale macht vormde in
die lappendeken van Duitse vorsten
dommetjes, hertogdommen en onafhan
kelijke stadstaden.
De bevolking van het huidige Duitsland
is ontstaan uit een samensmelting van al
lerlei stammen en volkeren (Finnen, Kel
ten, Germaanse en Slavische stammen)
en het land heeft daarmee een van de
meest gemengde bevolkingen in Europa.
Vanaf 843 (het Verdrag van Verdun)
vormde het westelijke, niet slavische deel
van het oude en niet duidelijk afgeba
kende Germania het Oostfrankische of
Duitse koninkrijk. In 961 werd dit ko
ninkrijk onder keizer Otto 1 het noorde
lijke deel van het 'Heilige Roomse Rijk'.
Een eenheid van land en bevolking was
nog ver te zoeken toen dit rijk vanaf de
16e eeuw onder invloed kwam van het
Oostenrijkse Huis Habsburg.
In de hervormingsperiode raakte Duits
land opnieuw scherp verdeeld in een ver
brokkeld, protestants noordelijk en een
katholiek zuidelijk deel. De oorspronke
lijke Slavische macht Pruisen, met als
kern Brandenburg (straks een nieuwe
Duitse deelstaat) nam de leiding in dit
Duitsland waar de macht van de Habs-
burgers geleidelijk terugliep.
Na de oprichting van de Duitse Bond tij
dens het congres van Wenen (in 1815),.
de ontbinding van deze bond in 1866 en
de oprichting van de Noordduitse Bond
in 1867, ontstaat een definitieve schei
ding van Oostenrijk met het Duitse rijks
verband.
Wat in 1871 werd bereikt was vooral een
uiterlijke eenheid zonder echte innerlijke
vrijheid voor de bevolking. De eenheid
van Duitsland werd door Bismarck afge
dwongen. Het Duitse Keizerrijk bestond
nog altijd uit 4 koninkrijken, 6 groother
togdommen, 5 hertogdommen, 7 vor
stendommen, 3 vrije rijkssteden en het
rijksland Elzas-Lotharingen. De staats
macht lag in handen van de vorsten en
senaten. Weliswaar koos het volk de
Rijksdag, het parlement, maar kon geen
regering benoemen en had slechts een
geringe invloed op de buitenlandse poli
tiek.
En daarmee is die Ehiitse geschiedenis
fundamenteel anders verlopen dan die in
de Europese buurlanden. Duitsland kan
wat dit betreft ook worden beschouwd
als een laatkomer onder de Europese na
ties. De roep om eenheid die in de revo
lutiejaren rond 1848 overal in Europa
klonk, werd in Duitsland hardhandig ge
smoord door de machthebbers van de
onafhankelijke staatjes.
Door de 'coup' van Bismarck ging het
oude Pruisen ten onder aan het succes
van de Duitse eenheid. Duitslands ge
wicht was te zwaar voor Pruisen. Om
daaraan te ontsnappen werd een greep
naar de wereldmacht gedaan waaraan
eerst Pruisen en later heel Duitsland in
twee afleveringen ten onder ging en die
eindigde in het 'jaar nul'; de definitieve
ondergang in 1945.
Het 'probleem Duitsland' is niet nieuw
in Europa. Dezelfde angsten die nu gel
den voor de eenwording spelen al eeu
wenlang. Andere Europese machten heb
ben telkens opnieuw getracht deze om
vangrijke natie in centraal-Europa in te
tomen. Duitsland was, zo luidde de
openbare opvatting, te sterk om als volk
onder de volkeren te leven. Juist dit 'Rijk
van het Midden' moest daarom verdeeld
blijven in een aantal kleinere staatjes.
Toch klonk in Duitsland, evenals elders
in Europa de roep om eenheid al vroeg,
eerst in de bevrijdingsoorlogen tegen
Napoleon en later opnieuw in 1817,1832
en tijdens de 'Sturm und Drang'-periode
in 1848/49.
Maar terwijl elders die burgerlijke revo
luties slaagden, hield Pruisen zijn hiërar
chie in stand. Sterker nog: van Pruisen
onder kanselier Otto von Bismarck ging
de 'revolutie van hogerhand' uit. „Als re
voluties moeten worden gemaakt dan
doe ik het liever zelf', aldus een van
diens gevleugde uitspraken.
De historicus en literator Friedrich
Schiller schreef vlak na de bestorming
van de Bastille in Parijs, het startsein
voor de Franse revolutie van 1789, dat
hij hoopte dat die drang naar een een
heidsstaat aan de Duitse landen voorbij
zou gaan. Schiller vreesde dat de vrij
heidsgedachte in zijn vaderland nog te
weinig wortel had geschoten. Van een
eenheidsstaat die niet op vrijheid maar
op 'Obrigkeit' (overheidsdwang) en ge
hoorzaamheid zou berusten, verwachtte
hij weinig goeds. De geschiedenis zou
hem ruimschoots gelijk geven.
Bij de revolutie van 1918, het eind van
de Eerste Wereldoorlog, werd het Duitse
Keizerrijk omgevormd in een republi
keinse bondsstaat. De grondwet van
Weimar van 1919 regelde het bestuur
van deze Weimar-republiek met aan het
hoofd een rijkspresident en republi
keinse vrijstaten met een parlementair
regeringsstelsel.
Die Weimar-republiek kreeg voor het
eerst de kans om, binnen het verdrag van
Versailles, te werken aan de innerlijke
samenhang van Duitsland tot een demo
cratisch geregeerd land.
Er is inmiddels veel gepubliceerd over de
gevolgen, die de zware oorlogshypotheek
die op Duitsland drukte, neeft gehad
voor de uiteindelijke ondergang van de
Weimar-republiek, de opkomst van het
Derde Rijk en daarmee het begin van de
Tweede Wereldoorlog. Feit is dat de
reactionaire en nationalistische krachten
in Duitsland kansen genoeg kregen zich
te onttrekken aan hun verantwoordelijk
heid voor de ineenstorting van het kei
zerrijk.
„Wie beweert dat de Eerste Wereldoor
log louter en alleen een ongeluk was
waaraan Duitsland geen schuld had, wie
het onrecht van Versailles van 1919 han
teert bij wijze van verontschuldiging
voor de machtsgreep van de nationaal-
socialisten, die heeft de oorzaken van de
ineenstorting van 1918 nog altijd niet
onder ogen gezien. Honderd jaar Duits
Rijk, dat betekent niet slechts éénmaal
De eenheid van
Duitsland werd In
1871 door
Bismarck
afgedwongen.
Maar het was
vooral een
uiterlijke eenheid
zonder echte
Innerlijke vrijheid
voorde
bevolking.
- FOTODIENST
AUS DEUTSCHLANO
Versailles, maar tweemaal Versailles, in
1871 en 1919 en dat betekent ook
Auschwitz, Stalingrad en de onvoor
waardelijke caputilatie van 1945", aldus
de oud-president van de Bondsrepu
bliek, Gustav Heinemann, in 1971 bij de
herdenking van 100 jaar Duitsland.
In zijn kritische reflectie over de Duitse
ziel is hij later door talloze landgenoten
nagevolgd. Want wie de discussies van
de laatste jaren in Duitsland heeft ge
volgd over de Tweede Wereldoorlog, de
jodenvervolging, de holocaust, de men
senrechten en de plaats van het nieuwe
Duitsland in Europa, kan niet in rede
lijkheid volhouden dat er aan de kriti
sche zin in Duitsland niks is veranderd.
Toch wordt daar in het buitenland nogal
eens aan getwijfeld. Het 'Wirtschafswun-
der', dat zich in de jaren '50 en '60 vol
trok, werd vooral gezien als een vlucht
voor het politieke taboe: de hereniging
van de twee Duitse staten. De DDR was
in oktober 1949 ontstaan op het stuk dat
in de oorlog door de Sovjet-Unie werd
bezet. De Bondsrepubliek kwam tot
stand na samenvoeging van de Franse,
Britse en Amerikaanse zones waarin de
rest van Duitsland in '45 was verdeeld.
De poütieke stabiliteit van de Duitse
Bondsrepubliek na de oorlog is des te
opmerkelijk omdat het Duitse volk niet
kan bogen op een democratische traditie.
Die stabiliteit is kennelijk vooral te dan
ken geweest aan het feit dat de overgrote
meerderheid van de Westduitsers het in
de kern kennelijk eens is over de voorde
len van een politieke democratie in com
binatie met een markteconomie. Verder
heeft het naar Amerikaans model conse
quent doorgevoerde federaal stelstel,
waarbij de tien deelstaten veel bevoegd
heden kregen, sterk aan die stabiliteit
bijgedragen.
Die stabiliteit blijkt ook uit het feit dat
de Bondsrepubliek sinds '45 slechts zes
bondskanseliers heeft gekend. Een van
de belangrijksten was ongetwijfeld de
CDU'er Konrad Adenauer (1949-63) die
de integratie in het westerse militaire en
economische bondgenoodschap (NAVO
en EG) tot centraal doel van het West
duitse beleid maakte. De SPD'er Willy
Brandt (1969-74) normaliseerde de be
trekkingen met Oost-Europa met zijn
'Ost-Politik'. Voor die ontspanningspoli-
tiek kreeg deze ex-burgemeester van
West-Berlijn de Nobelprijs voor de Vre
de. Aan zijn kanselierschap kwam in
1974 echter een abrupt einde nam nadat
zijn privé-secretaris Günther Guillaume
ontmaskerd werd als spion voor de
DDR.
„Duitsers zijn rücksichtslos, georgani
seerd, vreselijk hard werkend en nationa
listisch. Maar Duitsland is ook een
beschaafde Europese maatschappij
worden.We hebben in Duitsland een
maatschappij opgebouwd waarin we met
vallen en opstaan een evenwicht hebben
gevonden dat kennelijk beter is dan in
het Duitse verleden", aldus de schei
dende ambassadeur van de Bondsrepu
bliek in Den Haag, Otto von der Ga-
blentz onlangs in een weekbladinterview.
Zijn geruststellende woorden worden in
E-ote lijnen onderschreven door premier
ubbers die opmerkte dat er op dit mo
ment in feite geen plaats is voor pessi
misme over het éne, nieuwe Duitsland.
„En aan hen die zich zorgen maken over
nieuwe onzekerheden zou ik willen zeg
gen: laten wij ons meer bezighouden met
het gebruiken van nieuwe mogelijkheden
- de akkers liggen open - dan ons te be
kommeren om risico's, hoezeer die er on
getwijfeld ook zijn".
Hoe typisch Nederlands is deze opmer
king van Lubbers. Want het zijn juist be
zoekende Duitsers aan ons land die zich
erover verbaasden dat hier geen enkel
politiek debat is gevoerd over de juridi
sche gevolgen van de Duitse eenwording
De koopmansgeest ('wat valt er te ver
dienen aan het éne grote Duitsland')
voert de boventoon en het publieke de
bat staat in het teken van de 'onveran
derlijke' mentaliteit van de Duitser. Në
derland als geboeide toeschouwer, die
historische rol bij de verschuivingen in
Europa ligt ons wel. Duitsland gaat zij"
eigen weg.
i
ZATERDAG
Exorcist II: Th
Burton moet al
de dood van fal
vier jaar geled
uit 1973.
Sommermarkv
Een schrijver k
waarin hij voor
Film van Gunn
Alfred the Grei
koning Alfred
Om de vrede ti
Deense koning,
renfilm, waarii
Hemmings en IV
The Strip (USA
besluit musicus
te gaan werken
een jongedame,
in de problemen
Chambers of ho
eeuwwisseling
ze niet met hem
vrouw meer vei
wassenbeelden-
trick O'Neal.
Bad day at Blac
voor het eerst
stopt, stapt er e
vijandig wordt
plaatsje te verb
boeiende wester
The Outlaw Jos
Eastwood als bo
zijn familie. Ook
de regie.
All the presiden
Redford en Dus
Bernstein die he
Just before daw
camping wordt
George Kennedy
ZONDAG
Promis.jure!
Frankrijk oorlog
Jocelyne. De jor
vanwege zijn g
Monnet.
Kaiserwalzer (C
mantiek rond ee
aantrekkelijke c
Maria Hoist.
Die Marquise vi
uur). Tijdens de
knappe jonge w<
verkrachten. Eei
valt flauw en ni
zijn. Schitterend
Heinrich von Kl<
Made in USA (I
van een vermooi
zoek in en ontdel
kelt ze en passai
den zijn. Anna K
misdaadfilm var
Our hour with y
rij se vrouwenart
me, die de beste
bitsch-komedie r
nald.
Sans lendemain
drama over een
jaar haar vroege
haar te houden, r
Edwige Feuillère
Cheyenne autun
John Ford met R
wart. Cheyenne-
hun 'thuisland'.
The falcon and
Twee aardige A
Hutton en Sean F
gie van John Schi
Neemt de agress
Verkeer Nederlar
digen is de Nedei
verkeer. Over dii
hoek vanavond ii
derland 1. In de
mensen die zich a
VPRO's culturele
uur op Nederlani
'Barbarber'. Het
door H. Bernlef, K
ziele. De makers v
leggen vooral de 1
het blad werd gen
IKON-medewerk,
mentaird 'Overle'
20.24 uur op Nede
traditionele en de
en België zien. In
angst voor vreemi
meer stille armoe
Ook toont de doe
moede denken, 01
Martens.
In de IKON-rubr
Nederland 3 eindi
man Rushdie uitf
ken op 14 februari
zen' een langduri
vyn Bragg sprak
Voor de televisie
bracht.
In 'Achter het Ni
onder meer een
grensstreek bij Bi
bare scholen in h
tieke barometer'
tieke fout heeft ge
(z
In Het Capitool
uur Nederland 3)
gediscussieerd ov<
tegen de misdaad
leiding van de
schenen nota 'Reel
ging' van ministei
tie E. Hirsch I
sprekspartners ir
gramma zijn de m
A. van Delden, pp
de Haagse rechtb;
senberg, hooglera;
logie Universiteit
sterdam en P.
hoofdcommissaris
in Enschede.
