Architect Onno Greiner
maakte droom van
Bergen op Zoom waar
Prinses Margriet
opent De Maagd
in Bergen op Zoom
De Maagd, van kerk
tot theatertempel
DE STEM GIDS
nedebland 1
NEDERLAND 2
NEDERLAND 3
VERONIQUE
Suske en Wiske:
Hambone
IN DE SCHOUWBURG BLEEF DE KERKSTRUCTUUR BEHOUDEN
STA NIÊT AL
Kunt zit
ITH ȣT AL
kuNT L/tffii
DE STEM WOENSDAG 29 AUGUSTUS 1990Ri
Supermarkt
Hoefijzer
Tegenvallers
Ot lui die u loihl uilen el i/erm
Ouilslind, ie iyn onderueg noir de
slid Uorms Uur ic ïun moe en
lullen ergens moeien wernaMin
Ik ne een gasthof me! een toren
net voor Vorms aan de oeaer
Van onze verslaggever
BERGEN OP ZOOM - Prinses Margriet opent mor
genmiddagstadsschouwburg De Maagd in Bergen op
Zoom.
Prinses Margriet wordt vergezeld door luitenant-kolonel
der militaire administratie mevrouw E. Polman, adjudant
van de koningin. Onder de genodigden voor de opening van
de Maagd, die plaats biedt aan 650 personen, bevinden zich
ook bisschop H. Ernst van Breda, drs. K. van Steenhoven
van het ministerie van WVC en gedeputeerde mevrouw drs.
J. Baartmans.
Prinses Margriet wordt om 16.20 uur bij de schouwburg ver
wacht. Willemijn Stuart, dochter van wethouder drs. P.
Stuart, zal haar een bos bloemen overhandigen. Na een mu
zikaal programma verricht prinses Margriet de officiële
openingshandeling door het onthullen van een plaquette.
Het muzikale programma wordt gebracht door de vocale
en instrumentale koren van Hortus Musicus Religiosus on
der leiding van Hans Smout en het duo Jeroen de Groot
(viool) en Jochem Geene (piano).
EO
13.00 Nieuws voor doven
slechthorenden (NOS).
15.00 Het ontstaan van
continent (1), natuurserie.
De geologie van Noord-/
rika (herh.).
15.55 Overal en (n)ergens: Dü
zend dromen. Programma ov
de Amerikaanse ruimtevaart!
16.30 Ronduit muziek, gosp
16.40 Bush Tucker Man
Afl.: Doomadgee.
17.10 Flap uit, kindermaga
(herh.).
17.30 Journaal (NOS).
17.40 Vrouw-zijn, compilatie.
18.05 Our house, Amerikaan
tv-serie.
19.00 Journaal (NOS).
19.20 Highlight, jongerenpr
gramma (herh.).
19.56 De Campbells.
Hooghartig bezoek.
20.25 De hond, een behulpza
viervoeter. Amerikaanse doc|
mentaire.
21.25 Raadsels.
21.30 Open cirkel. Afl.: Op.
heid in de opvoeding (herh.).
22.20 Tijdsein.
23.00 Journaal (NOS).
23.10-23.40 Mag ik 's met
praten.
VOO
13.00 Nieuws voor doven
slechthorenden (NOS).
17.00 (TT) Mijn eerste kee
Afl.Dat wil ik worden.
17.25 (TT) Jan achter de sche
men van (slot). Afl.: Jan
ober (herh.).
18.15 (S) Countdown specia
Reggae.
19.00 Run the gauntlet
sportspektakel.
20.00 (TT) Journaal (NOS).
2027 Crime Story. Afl. :Luca
het nauw.
21.20 Nieuwslijn.
21.55 Married with childre
Afl.: De Bundy's vallen in
prijzen.
2225 Veronica film vide
Special over 'Revenge', vi
Tony Scott.
23.10 Pin-up Club.
23.40 Journaal (NOS).
NOS
09.00 Nieuws voor doven
slechthorenden.
13.00 Nieuws voor doven e
slechthorenden.
18.50 Nieuws voor doven e
slechthorenden.
19.00 Sesamstraat
19.15 Studio Sport Met EK A
letiek te Split.
19.53 Midlotto.
20.00 Journaal.
20.20 Socutera: Nederland.
Kankerbestrijding KVVF.
2025 Studio Sport. Met EK A
letiek.
21.30 Van gewest tot gewest
22.00 NOS-Laat.
22.30 Alec Guinness, portret.
2322 Studio Sport.
00.05 Nieuws voor doven
slechthorenden.
07.00 Ontbijtnieuws.
09.00 Channel E, Rete Mia e
Classique.
15.30 The edge of night.
15.55 As the world turns.
16.45 Telekids.
17.35 The bold and the beaut
ful.
18.00 Nieuws.
Hortus Musiscus Religiosus voert uit: Hallelujah (The
Messiah) van G.F. Handel; concert voor orgel en orkest nr. 9
in Bes gr, opus 7, nr 3, van G.F. Handel; Agnus Dei (Missa in
Tempori Belli) van J. Haydn; Merck toch hoe sterk van A.
Valerius. Jeroen de groot en Jochem Geene spelen Sonate la
Folia in D mol, opus 5, nr 12 van A. Corelli en Polonaise de
concert in D dur van H. Wieniawski.
Tijdens het avondprogramma krijgen de genodigden de
eerste uitvoering te horen door het nieuwe gezelschap Stich
ting Zuidnederlandse Kameropera. Dit gezelschap brengt
met het Brabants Orkest de première van Bastien et Bas-
tienne van Mozart.
AANVANKELIJK wekte
het idee verbazing. Twij
fels waren er ook. Wie ver
bouwt nu een kerk tot
theater? Te klein zou het
zijn, te duur, technisch on
uitvoerbaar. Schoorvoe
tend geven de sceptici toe.
Voor 12,5 miljoen heeft
Bergen op Zoom een com
pleet theater. Het is ge
bouwd voor mensen. De
rode velours stoelen, de
balkons, de lampjes stralen
warmte uit. Tegelijk tonen
gebrandschilderde ramen
en pilaren onverbloemd
het kerkelijk verleden.
Van de buitenkant, hoewel
verbeterd, distantieert ar
chitect Onno Greiner zich.
Hij noemt het een gegeven
paard, door een ander ont
worpen. De binnenkant is
een kind van hem. Hij is
geen man van superlatie
ven. Maar je hoort hoe
dierbaar de Maagd hem is
als hij vertelt hoe hij een
schouwburg bouwde die de
kerkstructuur behield. Een
gebouw met gezichtsbe
drog. De niet te schatten
afstand tussen de balkons,
het aantal plaatsen. Als
een goocheltruc staan 650
stoelen waar ruimte lijkt
voor hooguit 400. Dat is de
magie van de architectuur,
de magie van de ruimte.
Door Joyce Ernest
Onno Greiner ontwerpt sinds
vijfentwintig jaar theaters. Hij
bouwde er een reputatie mee
op en kreeg meermalen prijzen.
Hoogeveen, Sliedrecht, de Flint
in Amersfoort, het bijzondere
Biberach in Zuid-Duitsland,
Leiden, Enschede. Ook voor
zijn laatste project, de schouw
burg in de voormalige Bergen
op Zoomse kerk, is de belang
stelling enorm. Tot vanuit En
geland, Rusland, Amerika ko
men Greiners vakbroeders en
journalisten ernaar kijken.
Het fenomeen theater in de
kerk is niet nieuw. Verschil
lende kerken in den lande heb
ben een podium of een theater
op kleinere schaal. Maar als het
om een compleet, modern thea
ter gaat, hebben Greiner en
Bergen op Zoom de primeur.
Al jarenlang droomde de
stad van een schouwburg. Ter
wijl in gelijkwaardige gemeen
ten goed geoutilleerde accom
modaties verrezen, zette het
culturele leven zich voort in de
Stoelemat, ooit als sportzaal
ontworpen. Dertig jaar politiek
gekrakeel leidde ertoe dat er
nooit een echte schouwburg
werd gebouwd. Dat de Maagd,
monument zijnde, niet mocht
worden afgebroken, was een
geschenk uit de hemel.
Tal van mogelijkheden voor
een nieuwe bestemming, tot
een supermarkt aan toe, zijn
geopperd. Vast staat dat burge
meester P. Zevenbergen van
Bergen op Zoom nauw'betrok
ken was bij het idee de kerk tot
schouwburg te transformeren.
Hij droeg ook de naam Greiner
aan. Daarin gesteund door Mo
numentenzorg.
Het eerste bezoek aan de
Maagdkerk kwam Greiner ab
surd over. „Ik zag mensen in
gebed geknield. Kaarsvlam
men. De stilte. Ik dacht, die
mensen moeten eruit. Ik vond
dat nogal moeilijk. Maar het
idee er een theater in te bou
wen sprak me aan".
Op een kast in zijn werkka
mer staat een foto van het ker
kinterieur. Het was mooi. De
architect heeft de kleuren be
houden. Je ziet ze terug in het
plafond en de schilderingen op
de kolommen. Hij glimlacht als
je vertelt hoe schitterend het
licht binnenvalt in dit gebouw
met zijn vele vides. Hij heeft er
de kleuren om ingehouden. Al
leen de stoelen zijn rood. Heel
warm.
Voor het interieur ging Grei
ner uit van het feit dat hij met
een monument zat dat zoveel
mogelijk intact moest blijven.
Hij mocht de kerkkap niet aan
tasten. Door technisch vernuft
en het weghalen van twee ko
lommen kon een volwaardige
toneeltoren worden geplaatst.
„HEEL KNAP, de wijze
waarop de neoclassicisti
sche kerk, die toch een
monument is, is getrans
formeerd in een theater.
Met die schitterende ne
venruimten, de zwevende
arena-foyer en de open
heid voorin het gebouw.
Geweldig hoe het publiek
erbij betrokken is. Het
kan alles overzien. Als ik
zou zeggen dat dit het
mooiste theater van het
land is, zou ik een niet
passende uitspraak doen.
Want er staan hier
prachtige theaters. Maar
dit is wel bijzonder,
uniek in Nederland".
Bergen op Zoom had al een
redelijk uitgebreid aanbod
aan theaterprodukties. Het
genre kende vanwege de
Stoelemat beperkingen. Een
grote opera; een grote musi
cal of groot ballet waren niet
mogelijk. Volgens architect
Onno Greiner is de Maagd
alleen voor grote symphonie-
orkesten minder geschikt.
Heek wil het toch probe
ren. „Het Brabants Orkest is
komen kijken. Volgens hen
kan het wel. We hebben geen
brandschermen. Daarom
kunnen we het orkest naar
voren halen. We verwachten
dat het lukt. Ach, we zullen
in dit gebouw best kinder
ziekten tegen komen. Daar
kun j e j uist heerlij k op inspe
len. Ik denk dat we ze kun
nen camoufleren".
Directeur Heek: 'Dit is wel bijzonder, uniek in Neder
land'. - FOTO DE STEM/OICK DE BOEF
650 stoelen waar er eigenlijk maar 400 in konden. Architect Greiner is er trots op, vooral
omdat het interieur toch mooi en functioneel is geworden.
Zo zag De Maagd er uit toen zij nog ech.t kerk was.
De absis met schilderingen
kan bij het toneel worden be
trokken om het van zestien tot
tweeëntwintig meter te verdie
pen. Het oude kerkintieur dat
dan zichtbaar is, kan als extra
decor dienen.
Door twee balkons aan de
zware pilaren te hangen, kon
Greiner 650 stoelen kwijt. Hij
wijst ze aan op de tekening:
„Hier zou ik gaan zitten. Die
voorste rijtjes op het balkon
zijn goed. Die daarachter min
der. Ik heb ze niet meegeteld.
Je betaalt er ook minder voor.
Het zijn krukjes met een leu
ning zodat je over de railing
kunt hangen. Het zijn actieve
plaatsen".
Voor de grote zaal kwam hij uit
op de hoefijzervorm. Hij vindt
die logisch hier. Het kon niet
anders. Dan had hij een zaal
met slechte zichtlijnen en
slechte akoestiek gekregen.
Hij is er niet trots op dat het
een hoefijzertheater is. Maar
iets nieuws is niet meër te be
denken. Van het Griekse en het
Romeinse theater, het Middel
eeuwse, het Shakespeare- en
het Renaissance-model via
Wagner's Theater in Bayreuth
tot de zalen met rijen. Alles
was er al. Wie zegt dat hij een
nieuwe theatervorm heeft be
dacht, liegt volgens Greiner.
In de grote zaal kon de archi
tect zorgen voor korte afstan
den tot het toneel. Zodat er toch
contact is tussen acteurs en pu
bliek en publiek onderling.
Daarom heeft hij ook de bal
kons grijs geschilderd. „Niet
wit, niet met goud, niet met
glitter. Dat is dom. Dan zie je
de gezichten niet meer. De
menselijke huid moet reflecte
ren".
„Eind vorige eeuw is de el
lende in het theater begonnen:
de bioscoop. Daar zit het pu
bliek passief te kijken. Dat mag
in de film. Al zet je er
schermpjes tussen. In een
schouwburg moeten mensen
niet in rijtjes zitten kijken".
De opdracht was moeilijk.
Een kerk met een middenbeuk
van twaalf meter, dominante
pilaren en vlammende glas-in-
loodramen moest een schouw
burg worden die kerk bleef.
Alle faciliteiten en 650 mensen
moesten erin kunnen. Budget
11,5 miljoen.
Greiner speelde met galerij
en, vloeren, balkons en licht
bruggen. En hoezeer het van
tevoren ook werd betwijfeld, zo
heeft hij zonder dat het benard
werd in de kerkruimte een
grote zaal, een mini-theater-
en-ronde' en foyers gekregen
waarvan er een als klein thea
ter kan dienen. Via een sakris-
tie worden decors aangevoerd.
In de andere sakristie en het
patronaatsgebouw zijn admi
nistratie, werkplaats, kleedka
mers en artiesten-foyer onder
gebracht.
Hoe het moest worden, ont
stond in zijn hoofd. „Ik ben in
derdaad de geestelijke vader.
Maar zo'n karwei doe je nooit
alleen. Uit het voorplein kwam
ik zelf niet uit. Dat is ontwor
pen door André Volten. De sa
menwerking met de bouwers
en de gemeente was bij dit pro
ject uitzonderlijk goed. Het is
heel bijzonder dat een ge
meente als opdrachtgever zo
betrokken is. Ik heb nog nooit
meegemaakt dat de burge
meester elke dag over het werk
loopt. Een dagelijks rondje
theater".
Er waren tegenvallers. In de
kap bleek houtrot te zitten, de
fundering stelde de bouwers
voor verrassingen. De calami
teiten leidden tot een budget
overschrijding van een miljoen.
Greiner vindt het knap hoe met
name de burgemeester het te
kort bij het Rijk en sponsors
lospeuterde.
Hij noemt de uiteindelijke
bouwkosten laag. Hij schat een
theater van dit formaat nu op
22, 23 miljoen. „Als architect
word je nooit bedankt voor
goedkoop bouwen. Geld wordt
achteraf vergeten. Dan wordt
alleen gepraat over wat men
niet goed vindt aan een ge
bouw. Dat is niet leuk. Het is
toch een kind van je".
„Maar ik vond het geweldig
wat ik mocht doen. Ik kreeg zo
maar kubieke meters lucht ca
deau. Zelden heb je zo'n ruimte.
Het is een volledig uitgeruste
schouwburg geworden. Op de
grote symphonie-orkesten na
kan alles. En al geloven colle
ga's het niet, er kan 650 man in.
Het is een fijn theater".
Architect Onno Greiner: 'Wie zegt dat hij een nieuwe theatervorm heeft bedacht, liegt'.
FOTO'S DE STEM/DICK DE BOER
Door Joyce Ernest
Luud Heck is directeur van
de brandnieuwe stads
schouwburg De Maagd en te
vens van evenementenzaal
De Stoelemat in Bergen op
Zoom. Hij heeft voor beide
accommodaties elf vaste me
dewerkers, verdeeld over de
administratie, de technische
dienst en de horeca in De
Maagd. Voor die horecatak
kunnen zo'n twintig mensen
worden opgeroepen. Voor de
techniek worden incidenteel
extra krachten ingeschakeld.
Of het voldoende is, moet
blijken.
Heck was al directeur van
de Stoelemat. Hij geeft toe,
die zaal was niet ideaal voor
het publiek. „Soms kon je in
derdaad geen decors plaat
sen. Het gemis aan een to
neeltoren was duidelijk.
Maar het programma was
toch van bepaalde kwaliteit.
De produkties waren toch al
tijd verantwoord".
Vanuit zo'n zaal naar een
volwaardige situatie gaan, is
heerlijk. „Met de Maagd en
de Stoelemat hebben we
langzaamaan een aardige in
frastructuur aan zalen. In de
managementsfeer kun je
beide accommodaties rich
ting geven. De Stoelemat kun
je gebruiken voor carnaval,
een popconcert, stands. In de
Maagd zullen we geen tapij-
tenbeurs houden. Symposia
of bedrijfspresentaties die
passen in de sfeer van het ge
bouw kunnen wel. Maar er
zullen geen marktkramen
verschijnen. Die worden uit
de tempel geweerd".
De nieuwe schouwburg
start dit seizoen met zestig
voorstellingen voor het grote
publiek. Heek wil dat het sei
zoen daarop uitbreiden naar
tachtig. „De animo is nu al zo
groot dat dat gewettigd is.
Uitbreiding betekent meer
breedte in het aanbod. Maar
ook in iedere categorie kun je
dieper duiken. Neem cabaret
Je hebt Paul van Vliet. Via
Waardenberg en de Jong kun
je naar jong talent. Dat wij
modern niet zouden aandur
ven, is niet waar. Zo hebben
we op het gebied van dans
Dendy Dance. Modern, mis
schien wel shockerend".
De regio West-Brabant be
schikt momenteel over een
aantal prima schouwburgac
commodaties. Ook al liggen
Bergen op Zoom en Roosen
daal op korte afstand van
elkaar, teveel wordt het niet,
volgens Heek. Dat er zoveel
concurrentie zou zijn, vindt
hij overdreven.
„De schouwburgdirecteu
ren wisselen informatie uit
Je bent samen in de regio be
zig. Het aantal overlappin
gen is beperkt. Maar natuur
lijk willen ze in Roosendaal
ook Paul van Vliet. Verder
kiest ieder voor zich wat hij
goed vindt. Dat is het leuke
van het enorme aanbod aan
produkties. Je kijkt wat voor
publiek je hebt en naar je
schouwburg. Ik weet zeker,
al moet modern ook kunnen,
dat in de Maagd kamermu
ziek prachtig past. Opera
hetzelfde. Op een zeker mo
ment kun je zeggen waar het
gebouw zich voor leent. Dat
laatje tot zijn recht komen".
