BOB VAN LAERHOYEN EN 'DE STENEN WACHTER' Het Zuid-Amerika in ieder mens 'Bevrijding bracht nog geen vrijheid' Tweede bundel Bontebal: gretigheid naar leed Hortus als broeikas voor natuur en mens Novelle Hans Keiler over Santiago de Compostella Twee prima boeken in Afrikaanse Bibliotheek HERONTDEKKING WERK VAN ANDRIES KAAS DE STEM DONDERDAG 16 AUGUSTUS 1990 BOB van Laerhoven uit Beerse (buurt Turnhout) bewijst met zijn nieuwe roman 'De stenen wach ter' zijn positieve ontwikkeling als auteur. Raamwerk Gevangene Priester Doorleefd Jeugd Doodsverachting Brabant NOVELLE PETER VAN ZONNEVELD Zoon Filmer Incest )E STEM GIDS 2 NEDERLAND 1 I 23.00 Journaal (NOS). NEDERLAND 2 NEDERLAND 3 VERONIQUE \Suske en Wiske: „De lambone R1 Door Henk Egbers Dit tumultueuze boek over het politieke geweld in Zuid- Amerika is met grote spankracht geschreven en houdt je als lezer geboeid. Aanvankelijk vroeg ik me af, waarom schrijft een Vlaming een roman over dit gebied en deze problematiek Een docu mentaire kan ik me beter voor stellen. Niets is moeilijker dan je fictie, als buitenstaander in deze wereld, in goede banen te leiden en niet op hol te slaan. Maar één van de centrale figu ren in deze roman blijkt een Belgische priester te zijn, die naar Zuid-Amerika is 'ge vlucht' tengevolge van zeer persoonlijke problematieken. Deze worden verweven met po litieke activiteiten, geladen door menselijke drama's. Het psychologische proces van deze René Lafarge wordt heel ge loofwaardig getekend. Het politieke kader is opgehan gen aan allerlei verschijnselen van geweld, martelingen, kongsies, bedrog etc., zoals iedere krantelezer die kent Het gaat hier echter niet primair om een politiek standpunt, maar om een typisch raam werk waarbinnen een aantal figuren zich laat kennen en... om een spannend verhaal; een symbolisch verhaal. 'Parian' heet het land, gelegen bij het Andesgebergte, dat model staat voor de revolutionaire situatie in heel Zuid-Amerika, met het dubbelspel van Noord-Ame- rika op de achtergrond. Alejandro Juron zat tien jaar als politiek gevangene vast. Hij maakte deel uit van een groep genoemd naar de hoogste berg in de Andes, De Stenen Wach ter. Hij was gitarist van de zanger Victor, die is gedood. Hij bewonderde Victor, maar was ook jaloers op hem. Zelf gemarteld door kapitein Astiz verried hij Victor onder de druk van de pijn. De vrijgela ten Alejandro komt terecht bij Beatriz Candalti, dochter van een vader die bij de junta hoog staat aangeschreven. Zij zal zich moeizaam ontwikkelen tot een dappere verzetsvrouw. Haar leven met mannen is zo mogelijk nog gecompliceerder. Ze was getrouwd met Manuel, leider van een fascistische groep, die zich wreekt. Met Re né, de priester die haar echt scheiding hielp realiseren, ont staat een binding. En die met Alejandro is ook niet van pro blemen ontbloot. Joao is een mythisch-strijder kunstenaar die in een door de VS gespon sord kunstdorp de schone schijn helpt ophouden. Car- Het wordt op den duur tame lijk gecompliceerd, zowel in psychologische- als materiële zin. Van Laerhoven heeft een goed gevoel voor dramatiek, maar moet in het tweede deel alle zeilen bijzetten om de touwtjes in handen te houden van de door hemzelf opgeroe pen fantomen. Toch lukt hem dat na een kleine inzinking (af gemeten naar mijn persoonlijk betrokkenheid bij het lezen van de 352 pagina's) heel behoorlijk. Mijn persoonlijke ervaringen in Zuid-Amerika zijn van be trekkelijke aard, maar ik krijg het gevoel dat de sferen die hij tekent in de verschillende mi lieus (universiteit, armenwijk, bergbevolking etc.) doorleefd zijn. Heel sterk is zijn tekening van René Laforge, die als priester in Charleroi emtioneel en theologisch vastliep en toen zijn leven in dienst ging stellen van de onderdrukte bevolking van Zuid-Amerika, maar tot de bevinding komt daarmee zijn persoonlijke problemen allen maar uit de weg gegaan te zijn en niet verwerkt te hebben. Bob van Laerhoven mencita is een dochter van Vic tor, die na de dood van haar ouders opgevoed en gehersen spoeld wordt door de beulen van de junta. - FOTOFOCOSET Geleidelijk aan bouwt Bob van Laerhoven deze personen uit, terwijl ze verstrikt raken in de complicaties van verzet en ver volging, van liefde en verraad. De aanzet tot die scheefgroei in zijn bestaan ligt in het milieu van zijn jeugd. Jarenlang schrijft hij brieven aan zijn overleden broer Gui, bergt ze op in zijn bureau en identifi ceert zich zó sterk met hem dat hij met hem ten onder gaat; niet als gedoodverfd Marxis tisch priester, maar als een emotioneel gekwetst mens. Bob van Laerhoven zoekt enerverende problemen voor zijn boeken. Zijn debuut in '85 was een roman over masturba tie. Daar is zeer uiteenlopend op gereageerd. Na de boeken Salto Mortale (toneel), Scher men en Feria, verscheen in '88 de roman 'Het lange afscheid', waarop de reacties alweer zeer divers waren. Toch kun je niet meer om hem heen. „Die waas van doodsverach ting die er over de Latijnse cul tuur hangt, fascineert me. Met een brede zwier zullen ze pro beren de dood in te gaan De Stenen Wachter is wat dat be treft een wreed carnaval", zegt hij in een interview in De Tijd. En ook wijst hij erop dat hij omgekeerd te werk gaat in ver gelijking met zijn streekgeno-- ten Walter van den Broeck en Leo Pleysier. Vertrekkend uit den vreemde komt hij toch te recht in de eigen omgeving. De verschillen blijken niet groot, meent hij. In 'De Stenen Wachter' is het de Belgische priester die deze verbindingslijnen vooral zicht baar legt Maar in alle mensen die erin optreden zie je een ge vecht dat ook voor hier heel herkenbaar blijft, ook al zijn de omstandigheden anders. Ik moet denken aan een soort psy- cho-etnische nivellering, die ons goed van pas komt De Ste nen Wachter is een krachtig geschreven epos van de mense lijke onmacht; zo contradicto- risch als het leven zelf. Een boeiend boek. Bob van Laerhoven: 'De stenen wachter'. Uitg. Dedalus, prijs 34,90. Door Henk Egbers VOOR Adriaan Bontebal is het leven één grote han dicap. Daarvan getuigt hijzelf met een manke poot aan iedereen die maar horen wil in stad en land, in zalen en in boe ken. Na 'Een Goot met Uitzicht' is nu zijn tweede bundel met korte stukjes zwarte humor uit: 'De Ark'. Voor uitgesproken liefhebbers. Er zijn talrijke manieren van leuk doen: van Freek tot Toon Hermans, van Deelder tot Seth Gaaikema, van Piet Grijs tot Henk van der Meij- den. Iedere grapjes heeft zijn eigen publiek. De teksten die Bontebal veelal op zichzelf schrijft zijn inhoudelijk aan mij niet erg besteed, maar ik kan me voorstellen dat ande ren deze 'te gek' vinden. Bontebal schrijft in een van zijn stukjes dat critici zijn vorige boek, 'Een Goot met Uitzicht' niet goed begre pen hebben. „Zij denken dat ik bedoel: de wereld waarin wij leven is één grote goot, maar er is nog hoop. In wer kelijkheid wil ik ermee zeg gen: door het leven dat ik leid zal ik ooit wel in de goot te recht komen. Maar dan ver lang ik wel een mooi plek je..." Zijn verhalen zijn meestal opgehangen aan het leven dat hij leidt, althans op papier. Veelal houdt dat verband met zijn optreden. Hij laat zich bijvoorbeeld door de politie opvangen, als hij in een Bra bantse schouwburg een voor dracht heeft. „Veel succes met uw voordracht, meneer Bontebal. Niet om het een of ander, maar u bent veel te gespannen, dat is nergens voor nodig. We eten geen mensen meer op hier in Bra bant. We zullen u na afloop ook terugrijden naar het sta tion." De Middelburgse Stadsdoelen, de Antwerpse vogeltjesmarkt, een kroeg in Lage Zwaluwe, supermark ten e.d. zijn omgevingen, waarin hij zijn ongein, snedig geformuleerd, laat plaatsvin den. Bontebal als de absurde mislukkeling steekt de draak met zichzelf;, maakt er in de novelle 'Hanah' een dada- complex van. Maar tussen de regels door laat hij de klok ken van zijn voor- en afkeu ren luiden. 'Personeelsadver tenties in weekblad De Tijd schreeuwen om theologisch geschoolde academici ter be manning van een her op te richten inquisitie. In de zij beuken worden guillotine en wurgpaal in de olie gezet en de Heilige Stoel krijgt voor noodgevallen een kracht stroomaansluiting op alle kerncentrales binnen een straal van twintigduizend ki lometer.... Een parlementaire sub commissie buigt zich over de haalbaarheid van een verbod op het ritueel slachten, omdat men vreest dat onverhoeds het Lam Gods onder het mes zou komen. En christen-de mocratische politici komen met een wetsontwerp tot het belasten van het carpe diem en het dolce far niente, want: wie niet van een tranendal wil horen, dient het te voelen in de portemonnee'.... Het tranendal van Bonte bal biedt verpozing tegen een redelijke vergoeding. Ook het leed is te koop. Daarvan is er genoeg in de wereld en Bon tebal maakt daarvan gretig gebruik. Adriaan Bontebal: 'De Ark'. Uitg. In de Knipscheer, prijs 23,50. Door Henk Egbers DE overgang van oorlogs tijd - i.c. kampleven - naar vredestijd, van een extreem verschoppelingenbëstaan naar het burgerleven, is door Andries Kaas heel treffend beschreven in de twee novellen 'De bocht in de weg' en 'Thuiskomst'. De (her)ontdekking van het werk van de psychiater dr. Andries Kaas (1908-1976) is waardevol. Hoe gek het ook mag klinken, maar mensen die het aan den lijve hebben ervaren zullen het herkennen, het was in menig opzicht moeilijk om na de oor log weer te wennen aan vre destijd. Ik herinner me zelf hoe je als kind de spanning van de oorlogstijd miste en het be staan maar saai vond; hoe je gewend aan het in de kelder slapen niet meer naar boven wilde in je 'gewone' bed; hoe volwassenen zo gewend waren aan het 'organisieren' (stelen van Duitse goederen) dat het jaren duurde eer het mijn en dijn weer een beetje op een normale manier werd onder scheiden. Maar dit alles was natuur lijk niets vergeleken met men sen die concentratiekampen hadden overleefd. De ellende daarvan duurt voort tot in onze dagen. Toch is het frappant hoe ook bij hen de bevrijding niet direct aanleiding was tot grote euforie. Kaas spreekt uit eigen ervaring als hij in deze beide novellen juist die eerste mo menten onder woorden brengt „Die waanzin is tenminste voorbij, en nu word je bang voor de toekomst, omdat je het alledaagse leven niet meer aandurft Omdat je niet meer drie maal per dag aan tafel wilt t i pi# *t§|g||pll mm .•.v>'v'-wvXv>x*Xv>X'Xv:':-:wv>"viy>wjfo:-x*WRfc»y//yy.y-/ss/yyy//.ysjVty. - - - K •y &y Andries Kaas aanzitten en een servet gebrui ken. Omdat je. In een nawoord beschrijft Vic van de Reijt wie deze dr. A. Kaas was. Hij was indertijd o.a. psychiater in Arnhem. Had sterke literaire en kunstzinnige belangstelling. Hij promo veerde bv op 'Een vergelijkend onderzoek naar de beeldende kunst van gezonden en geestes zieken'. Ook had hij een goed contact met Willem Elschot, die hem, tevergeefs, probeerde te introduceren binnen de offi ciële literaire wereld, omdat hij hem goed vond. Dat gold zijn Thuiskomst' met name; de no velle die hij in 1950 schreef. FOTO NIJGHi VAN OITMAR In 1948 publiceerde hij onder het pseudoniem A. Madou 'De bocht van de weg', dat onopge merkt bleef. En in 1968 schreef hij het boek: 'Buchenwald; conclusies na twintig jaar'; een 'publikatie die door zijn open hartigheid in kleine kring faam verworven heeft'. Zijn eerste echtgenote Meis Alberda liet in 1980 - vier jaar na zijn dood - het boekje 'Herinnerin gen blijven' verschijnen. Daarin wordt 'een liefdevol, maar ook ontluisterend portret geschetst van een man wie de pijnlijke ervaringen in Bu chenwald en daarna ingrij pende gevolgen hebben gehad'. In 'De bocht in de weg' schrijft Kaas over een Neder landse arts die een concentra tiekamp overleeft en de bevrij ding meemaakt. 'Zeker, sedert een week zijn we nu bevrijd, maar die bevrijding bracht ons nog geen vrijheid'. Hij en zijn medekampgenoten realiseren zich nu pas echt hoe ze veran derd zijn. 'Man, ik ril als ik aan Holland denk'. Ze hebben de aansluiting verloren. 'De vol gende dag komt de jobstijding die ik heimelijk allang ge vreesd heb: ik moet weg'. De arts zet zich in voor de medi sche zorg van de kampbewo ners en wordt later door de Amerikanen officieel als zoda nig aangesteld. Zijn gevoelsle ven is echter ontregeld; emo tioneel contact met medemen sen verloopt moeizaam. De novelle 'Thuiskomst' ligt in het verlengde daarvan. Thuisgekomen uit het kamp ervaren beiden, man en vrouw, vervreemding. Hun historie liep sedert enkele jaren niet meer parallel. 'Ze werd steeds vijandiger tegenover dat stuk van mijn leven dat haar vreemd was'. Zelfs een vrien din, die aanvankelijk begrip lijkt op te brengen, boezemt hem angst in onder de voet ge lopen te worden. De psychiater is aan het woord in de slotcon clusie: „Ik denk dat ik de oorlog niet de schuld mag geven van mijn mislukking. De aanleg tot vlucht - de metgezel van mijn jeugd - is door die oorlog alleen maar versterkt" Andries Kaas verstond de kunst om zeer ingrijpende pro cessen in eenvoudig Neder lands naar de oppervlakte te halen. De beide novellen zijn met een grote helderheid ge componeerd. Aangrijpend. Andries Kaas: 'De bocht in de weg Thuiskomst'. Uitg. Nijgh Van Dit- mar, prijs 24,90. Door Henk Egbers Peter van Zonneveld (1948) heeft een bijzondere binding met de Leidse Hortus Botani cus, die 400 jaar bestaat, en met het tropische Indonesië, waar van de literatuur hem op de Leidse universiteit bezig houdt. Deze en aanverwante gegevens heeft hij verwerkt in de novelle 'Het geheim van de Leidse Hor tus'. Jeugdherinneringen van een student worden verweven met deze en andere botanische tui nen. De dood van een jeugdlief de, het Indische meisje Myra Wessels, roept deze herinnerin gen op. De hortus en het Mu seum voor Volkenkunde waren voor hem de plaatsen waar hij met Myra fijne momenten be leefde, al bleef ze raadselach tig. Haar moeder komt uit Cey lon, waar haar zuster Erna nog woont. Ze woont aan de Zonne- veldweg(!). De student gaat in Amster dam studeren, bezoekt daar de hortus en vervolgens ook de botanische tuin van Kew in Engeland en de Marianne North Gallery met 800 schilde rijen van exotische planten. Een van de schilderijen is een laan met palmen op Ceylon in Galle, de geboorteplaats van Myra's moeder. Daarheen gaat zijn reis om contact te zoeken met de laatste Dutch Burghers en de botanische tuin van Pa- radeniya te zien Ook de bota nische tuin van het voormalige Buitenzorg in Indonesië wordt nog in het verhaal opgenomen. Myra komt telkens om de hoek kijken om aan de wetens- waarigheden die over al die tuinen verteld worden een ex tra dimensie te geven. Het lukt Peter van Zonneveld om daar bij het evenwicht te bewaren. Hij merkt ook dat hij tussen de weelderige tropenplanten eigenlijk op zoek is naar men sen. „En opeens begreep ik waarom. Het evenwicht was verstoord, de natuur was te sterk. Marianne North was er geslaagd iets van de tropen te bedwingen... Zij schilderde niet de tropen zelf, maar het ver langen naar de tropen. Het ver langen dat je overviel in de Victoriakas van de Leidse Hor tus." Zo heeft Peter van Zonne veld zijn dubbele liefde voor de Tropen (mensen en natuur) op een sympathieke manier bij eengebracht in de novelle 'Het geheim van de Leidse Hortus', waarover hij tussen de regels door interessante informatie verwerkt. Peter van Zonneveld: 'Het geheim van de Leidse Hortus'. Uitg. Conser ve, prijs 14.9Q. Door Henk Egbers HANS Keiler maakte in 1986 samen met Cees Nooteboom de tv-film 'Geschiedenis van een tocht', een actueel beeld van de aloude pelgrimsroute naar Santiago de Compostel la. Met de novelle 'Geschiedenis van een tocht' voltooide Keiler op een sprankelende manier dit project. Het gaat om een derde boek in de Santiago de Compostella- Bibliotheek van uitgeverij Conserve, waarin eerder ver schenen 'Camino de Santiago', een kunsthistorische routebe schouwing door Mireille Ma dou en de roman 'De weg naar de sterren' van Jan Houdijk uit Hoogerheide. 'Gids ben ik, een rol uit oude tijden, ziener van het geziene', staat boven de inleiding van Cees Nooteboom. Dit verhaal stond eerder (24 december 1986) in de Volkskrant. 'Ik was er voor het mompelen en het aan wijzen'. Vanuit San Francisco kwam hij naar Spanje om vanaf Jaca de filmende ploeg te volgen. In zijn verhaal doet hij, op de bekende manier verslag; een mengeling van (kunsthis torische notities en actuele er varingen. Keiler spitst zijn verhaal toe op de route die begint in Haar lem en via Frankrijk naar Jaca gaat. Haarlem met zijn jeugd herinneringen en het Jacobs- gasthuis. „De gedaanteveran dering die ik me in Haarlem had voorgenomen, begint te werken. Ik behoud mijn herin neringen, maar zij kennen mij niet meer. Zo word je een zwer ver", noteert hij in Parijs. Vézelay, Cluny, Toulouse... Hans Keiler heeft zich goed voorbereid, zodat hij onderweg vaak kan refereren aan literai re, kunsthistorische en volks- devotionele feiten. Er ontstaat een beeld van een verloederde route. „Dit is het Shellstation uit mijn Santiago-droom. Mijn god, ik droom óók al van benzi nepompen", merkt hij in de buurt van Avallon op in relatie met de functie die de schelp in de loop der eeuwen op deze pel grimstocht gespeeld heeft Zijn eigen religieuze erva ringen worden bij het zien van een Sint-Jacobsbeeld als volgt verwoord: „Het beeld is niet groter dan een jongetje van een jaar of acht maar heeft treu rige langgerekte sla-olie-trek- ken die je vroeger met je mond probeerde na te doen als je het woord 'religieus' moest uit spreken. Op je tong leek kauw gom te kleven die naar wierook smaakte en as." Hans Keiler: 'Geschiedenis van een Tocht'. Uitg. Conserve, prijs 24,90. Chenjerai Hove FOTO TESSA COLVIN Door Henk Egbers „IK haat fictie. Fictie be staat niet. Ik wil over de werkelijkheid schrijven waarvan de mensen de onbeschaamdheid heb ben haar fictie te noe men. 'Beenderen' be hoort tot de geschiede nis", aldus Chenjerai Hove, die onlangs in ons land was om de Neder landse vertaling van 'Bones' te introduceren. Het boek verscheen, in de vertaling van Peter Ab- spoel, in de Afrikaanse Bi bliotheek, onder redactie van Jan Kees van de Werk, die er een interview met de auteur bijvoegde. Tegelijk verscheen er in deze reeks, in de vertaling van Hetty Renes, weer een boek van de inmiddels bekende Sem- bène Ousmane, 'De vrucht van de schande' (Véhi Cio- sane ou Blanche-Genèse). 'Beenderen' is de dertig ste titel van de Afrikaanse Bibliotheek, langzamer hand een monument voor de Afrikaanse literatuur in Nederland. Chenjerai Hove (1956) stamt uit Zimbabwe. Hij kreeg voor zijn roman 'Beenderen' de Noma Award - het eerst verleend aan Mariama Ba voor 'Een lange brief' (ook in de Afri kaanse Bibliotheek) - om dat de jury van mening was dat deze 'ambitieuze roman geschreven is met een uit zonderlijke taalbeheersing, waarin de grenzen van het menselijk lijden worden verkend met behoud van de wijdheid van de hoop'. Dat is ook wat je bij het lezen van de Nederlandse vertaling opvalt: het fraaie taalgebruik, geënt op een zeer doordachte constructie en een diepgang die puurt uit een treffende Afri kaanse geest. In het inter view wijst de auteur ook op de samenhang van de taal met andere uitdrukkings vormen als dans, zang en publieke reacties (de orale traditie). Over zichzelf zegt hij: „Ik ben een kind van koloniale beroeringen. Ik ben een schrijver, gebak ken in de oven van de be vrijdingsoorlog." Dat is te merken aan de sfeer van 'Beenderen'. De titel is gebaseerd op een uitspraak van de vrouw Mbuys Nehanda, een van de inspirerende geesten bij de volksopstand van 1890, die in 1896 de kop werd in gedrukt. „Jullie kunnen me ophangen, jullie kunnen mijn hersenen en mijn vlees verstrooien over de aarde, maar mijn beende ren zullen herrijzen." In deze roman is Marita,. moeder van een zoon-vrij heidsstrijder, de hoofdper soon. Ze wordt terroristen moeder genoemd. Is op zoek naar haar zoon. Als een on bekende vrouw zal ze ten onder gaan. Haar betreurde zoon komt te laat, opgevre ten door de oorlog. Vanuit verschillende mensen, zoals Jenifa, het liefje van de zoon, en Chigasa, knecht van de witte Manyepo, waarvoor Marita ook slaaft, wordt zij en het ko loniale Zimbabwe gete kend. De mannetjesputters met hun macho-gedrag en de slovende vrouwen, het verschil tussen stad en platteland, het bewind van de witte mensen, kortom alles wat het de moeite waard maakt om in ver schillende opzichten een bevrijdingsoorlog te voe ren. Nu is dit thema natuur lijk niet nieuw. Ik heb het gevoel dat de helft van de boeken uit de Afrikaanse Bibliotheek dat thema aan de orde stellen. Maar de manier waarop Hove dat doet, met name door con structie, taalgebruik en mentaliteit, is duidelijke een nieuwe variant op dit thema waardoor je geboeid blijft lezen. Van Sembène Ousmane verschenen al, ik denk, een zevental boeken in het Ne derlands, waarvan nu drie in de Afrikaanse Biblio theek. Deze Senegalees is een heel ander type schrij ver dan Hove. En dat ligt ook voor de hand. Een Afri kaanse Bibliotheek is nog veel diverser dan een Euro pese Bibliotheek. Ousmane is meer door de wol geverfd en weet hoe hij zijn (ook Europese) publiek moest bewerken. Hij is ook een filmer, die al heel wat speelfilms op zijn naam heeft staan. 'Niaye' heet de film naar 'De vrucht van de schande'. Of is het omge keerd? Niaye uit 1964 staat gedocumenteerd als zijn derde film. Dit boek staat genoteerd op 1965. Ousmane heeft een uit stekend gevoel voor drama tiek en verstaat de kunst om met zijn taal een groot publiek te bereiken. „Het verhaal dat ik jullie ga ver tellen is zo oud als de we reld", zo begint hij 'De vrucht van de schande'. Iedere Afrikaan zei tegen hem: schrijf dit verhaal niet! 'Maar wanneer zullen we eens ophouden om ons gedrag niet te accepteren en goed te keuren vanuit ons Menselijke Ik, maar vanuit de kleur van de an der' Dit verhaal gaat over in cest. De weerstand is be grijpelijk Op dat moment Ik denk dat wanneer dit boek in de zestiger jaren geschreven op hetzelfde moment vanuit Afrika naar hier vertaald was, men ge zegd zou hebben: 'Zie je wel!'.Inmiddels zijn we hier ook wat wijzer gewor den en weten we dat we op dit punt tenminste even waardig zijn aan Afrika. Maar dit verhaal van Ousmane is geplaatst bin nen een Islamitische dorps gemeenschap; een soort Afrikaans Staphorst met de koran, waar drie eeuwen slavenhandel en nog een I eeuw kolonisatie overheens gegaan zijn. Wat zeggen de mensen in het dorp? Wat zegt de koran? De discussie onder mannen in de moskee is tekenend. Het ge drag van een vrome man staat niet ter discussie! Toch wordt de familie ontwricht. De echtgenoot van de man die zijn dochter 1 bevruchtte gaat er onder t door; de zoon neemt het recht in eigen hand en i' jonge moeder, waarover de wildste verhalen wordt het dorp uitgewezen Incest als sociaal-psycholo gisch probleem komt niet aan de orde. De opgelegde moraal en de vox populi veroordelen wel, maar hou den de wezenlijke vragen van tafel. Dat heeft Ous mane treffend getekend. Chenjerai Hove: 'Beenderen' Uitg. In de Knipscheer, pnj' I 29,50. Sembène Ousmane: 'De vrucM van de schande'. Uitg. In Knipscheer, prijs 25,-. VARA iino Nieuws voor doven en ■lechthorenden (NOS). [741 De vuurtorenfamlhe (8). Afj_; (W)onderbroek. is04 Kindermenu. Met om: 1804 De Freggels; 18.18 De to rnaar van Oz; 18.40 De Snor- (900 Journaal (NOS). 19.22 Een klas apart. Serie. 19.47 Labyrinth, spelprogram- ma. 20.18 Bergerac. Serie. 2116 Tien voor taal, taalstrijd tussen Vlaanderen en Neder- <2 04 De Oprah Winfrey show. Thema: Moeders die gek wor den van hun kinderen. 22.46 Jazz at the Smithsonian, en I hoogtepunten. 23.10-23.49 Impact. Herhaling I documentaire 'De duizendpoot'. AVRO 13.00 Nieuws voor doven slechthorenden (NOS). 16.00 Wonderen der aarde. Afl.: Ijstijd tot aan Rügen. 16.45 Riptide, detectiveserie. 117.35 David de kabouter. Afl.: Roep uit Scandinavië (herh.). 18.00 Sportpanorama special, j Met: Negen jaar Holland Triathlon en Profronde van Nederland. 18.25 (S) Ontdek je plekje: Dalfsen. 18.35 Tennis, magazine van Marcella Mesker. 19.05 Colour in the creek (4), tv- I serie. 19.25 Pauze-tv, jongerenmaga- zine. 20.00 (TT) Journaal (NOS). 20.27 Krimi. Afl.: Moord is geen handel. 22.15 (TT) Moet dat nu zo?, do- cumentaire over misbruik so ciale voorzieningen. 22.50 The beauty queens (2), [driedelige serie over Helena f Rubinstein, Elisabeth Arden en I Estée Lauder. 123.55 Journaal (NOS). NOS j 09.00 Nieuws voor doven en slechthorenden. 113,00 Nieuws voor doven en slechthorenden. 118.35 Nieuws voor doven en f slechthorenden, f 18.45 IOS: Jong geleerd (1), Iherh. 119.00 Sesamstraat 19.15 Studio Sport. Met CHIO i Rotterdam. 20.00 Journaal. (20.20 Trotzky, revolutionair of I verrader. Filmportret. [21.21 Schubert in Den Haag. I Residentie Orkest speelt Sym- I fonie in D. I 21.54 De verhalenvertellers. Vandaag: 'Brer Rabbit en Bull- iHead', door Alex Bremont (Do- Fmenica). 22.00 NOS-Laat. 22.30 Teleac: Desktop publis- hing (cursusinformatie). [22.45 Nieuws voor doven en f slechthorenden. 07.00 Ontbijtnieuws. 109.00 Vu et corrigé, spel. ,n9.30 Channel E. 0.00 Italiaans programma. J 12.00 Channel E. 112.30 Classique. 113.30 La cuisine c'est simple. Ue vermuden meel mojeluk publieke plaatsen r' Ik heb mond voorraad bu me, ue rullen hier L, piiknnkkcn Js dat alles watje je hebt, brood, Kaas cn een leren zak met water

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1990 | | pagina 18