DE STEM
WEEKEND
'DE PVDA IS DE
CONFRONTATIE MET
DE REALITEIT UIT
DE WEG GEGAAN'
£c
Me
Rattern
WAT MOET ER
MET DE PVDA
GEBEUREN?
ZATERDAG!
23 JUN11990!
e analyses ontlopen elkaar niet
veel. Tromp: „De PvdA heeft vanaf 1986 te veel ge
dacht: als we maar eenmaal in de regering zitten dan
zijn de echte problemen over. Maar dat is niet zo. Er is
een vrij grote discrepantie tussen wat twaalf jaar lang
in de oppositie is beweerd en wat nu voor rekening
van de eigen bewindslieden wordt genomen". Peper:
„De PvdA is in hoge mate opgevoed in en heeft deels
zelf gekozen voor een oppositiecultuur. Dat duurt al
sinds 1958. Met een onderbreking tijdens het kabinet-
Den Uyl (1973 -1977). Daarna is die lijn weer opge
pakt. Twaalf jaar lang heeft de PvdA die oppositierol
gecultiveerd, is ze de confrontatie met de maatschap
pelijke werkelijkheid uit de weg gegaan".
Blunder
Voorwaarden
Slachtoffer
Niet verstaan
Geen durf
Geen gezicht
Geen gehoor
D
Door Max de Bok
Het leek allemaal zo rimpelloos te gaan,
de overgang van oppositie naar rege
ringsverantwoordelijkheid. Een nieuwe
politieke leider, Wim Kok. Geen gedon
der over het verkiezingsprogramma.
Weliswaar een tegenvallend resultaat bij
de verkiezingen, maar daarna bijna vlek
keloze onderhandelingen over het re
geerakkoord. De partij was eraan toe.
En dan toch, zes maanden later, dras
tisch gedaald vertrouwen bij de kiezer.
Verwijten. Er is weinig te merken van de
sociaal-democratische inbreng in het ka
binet. Een fractie(leider) die zich niet
laat zien. Matheid alom. Kok die alleen
maar op de centen üjkt te letten, alsof
Ruding nooit is weggeweèst.
De vergelijking met de dagen van het ka
binet-Den Uyl dringt zich op. Eén van
de gesprekspartners: „De PvdA is niet
op eigen kracht in de regering gekomen.
Niet door electorale successen, noch
door overtuigende beleidsconcepten. Ik
wil het verleden niet romantiseren, maar
Den Uyl was met zijn ideeën en politieke
formules onweerstaanbaar. Er was een
authentieke kracht die, ook als je op ach
terstand zat, de gelegenheid gaf er weer
bij te komen. Nu is de PvdA in de rege
ring gekomen omdat die anderen in elk
aar stortten. Natuurlijk, dat is goed uit
gespeeld. Kok heeft eruit gehaald wat
erin zat. Alleen heeft hij zich ernstig ver
gist rond de deelname van D66. Daar zal
de PvdA nog lang voor moeten betalen.
Wij zitten in de volle vuurlinie, D66
schept de kiezers met bakken naar bin
nen".
Ook Tromp vindt het laten vallen van
D66 'een kapitale blunder'. Hij gebruikt
een citaat van de vroegere Amerikaanse
president Lyndon Johnson: 'You can be
ter have them inside the tent pissing out
than outside the tent pissing in'. Met an
dere woorden: de PvdA zou niet zoveel
aan D66 verliezen als de Democraten
medeverantwoordelijk zouden zijn voor
het kabinetsbeleid.
Peper analyseert messcherp. „Als er al
een intellectueel debat werd gevoerd,
dan niet in het kader van de partij, maar
'in de rafelrand'. Door mensen die 'wel
eens ongemakkelijke geluiden lieten ho
ren' in de Sociaal Economische Raad,
vanuit het wetenschappelijk bureau van
de partij, in publikaties".
Mensen als Tromp, Scheffer, Van den
Berg, Meijer en Duisenberg. En van Pe-"
per wordt gezegd dat hij voor zijn ideeën
meer gehoor vindt bij Lubbers dan bij
zijn eigen partij. Op hun analyses en
waarschuwingen werd niet of slechts met
etikettenplakkerij gereageerd. „Dat is hij
maar". Of: „Het komt van hem dus hoe
ven we daar geen aandacht aan te schen
ken". Wie tegen de partijlijn opstond,
kreeg al snel het label 'rechts'. Peper:
„Partijbestuur en fractie ontliepen het
debat. Dat kan niet straffeloos. Daar
door heeft de PvdA de band met de wer
kelijkheid gemist. Als je het debat met de
werkelijkheid ontloopt, mis je ook de
geestelijke en politieke training 'die de
overstap naar regeringsverantwoorde
lijkheid makkelijker maakt".
Peper verklaart veel van het malaisege-
voel uit het feit, dat in de jaren dat de
PvdA zich landelijk in de oppositie be
woog, honderden, ja duizenden PvdA'ers
wél verantwoordelijkheid namen voor
politiek op provincie- en gemeenteni
veau. „Dus ook voor een stevig bezuini
gingsbeleid. Zij gingen de confrontatie
met de werkelijkheid wél aan. In de
overtuiging dat erbij zijn beter is dan
naast de kant te staan. De draai die de
partij nu heeft gemaakt - enigszins voor
bereid door Sint en Kok in de luwte van
de oppositie - is alleen mogelijk geweest
omdat die duizenden zeiden: het wordt
tijd om ook in 'Den Haag' mee te gaan
doen, om ook daar niet langer om de
werkelijkheid heen te blijven lopen".
Maar nu de PvdA deel uitmaakt van het
kabinet, wreekt zich het verleden. Peper:
„Voor paniekvoetbal is volstrekt geen re
den. Mits aan een paar voorwaarden
wordt voldaan. Het wennen aan een an
der type verantwoordelijkheid kost een
paar jaar. Afhankelijk van de snelheid
waarmee dat gaat, kan de PvdA succes
vol gaan opereren. De PvdA moet nü de
durf opbrengen zaken aan de orde te
stellen waarover de mensen zich werke
lijk druk maken. De verloedering van de
straat en de overheid. Dan zeggen men
sen: hé dat herken ik uit mijn eigen om
geving en ze gaan er nog iets aan doen
ook. De PvdA moet weer het voortouw
nemen in het maatschappeüjke debat.
Niet op voorhand discussies afkappen".
Ook Tromp bepleit een nieuw sociaal
democratisch gedachtengoed. „De erfe
nis van het verleden drukt op de PvdA,
ook electoraal. De goede resultaten bij
de verkiezingen in de jaren tachtig waren
te danken aan een negatieve coalitie van
kiezers die tegen iets waren. Het was
geen positief mandaat voor iets wat
moest gebeuren. Bovendien heeft de par
tij aan het einde van de jaren zeventig
het ideologisch initiatief aan anderen
overgelaten. De kracht van haar ideeën
verdween. Ze liep permanent met twee,
drie jaar vertraging achter het CDA aan.
Geen wonder dat ze onvoorbereid was
toen de regeringsverantwoordelijkheid
binnen handbereik kwam".
Tromp wil en kan niet ontkennen dat er
sinds 1986 een vernieuwende discussie is
gestart met 'Schuivende Panelen' en 'Be
wogen Beweging', maar die is verzand.
„In de strategie om weer in het kabinet
te komen, zijn geen fouten gemaakt.
Maar dat is niet genoeg. De PvdA van
nu is als iemand die net met zijn vingers
aan het dak blijft hangen. Het is een hele
mooie zwaai geweest, hij heeft de over
kant gehaald, maar niet in een comforta
bele positie. In dat opzicht was het geen
buitengewoon geslaagde strategie. Je zou
toch graag wat rechtop staan op dat
dak".
Ook anderen vinden dat de PvdA door
eigen schuld een achterstand in het
maatschappeüjk debat heeft opgelopen.
„Het ontbreekt aan een gedurfde pro
bleemstelling. De ideologie van de so
ciaal-democratie is aan een grondige re
visie toe. In heel West-Europa. De so
ciaal-democratie vindt haar wortels aan
het einde van de vorige eeuw. Toen
zorgde de industriële ontwikkeling voor
een maatschappelijke klasse met onge
veer identieke kenmerken en achterstan
den. Daarop werden een ideologie en
een programma geformuleerd met als in
houd solidariteit en gelijkheid. Dat heeft
het tachtig, negentig jaar heel voortreffe
lijk gedaan en het is voor een groot deel
gerealiseerd".
De sociaal-democratie als slachtoffer
van het eigen succes. Nu produceert de
samenleving nieuwe ongelijkheden,
nieuwe achtergestelde groepen, nieuwe
onevenwichtigheden. En de sociaal-de
mocratie heeft er geen opvattingen over,
betrekt geen positie. Er zijn nieuwe reali
teiten. Een complete sociaal-culturele re
volutie uit zich in emancipatie- en indivi
dualiseringsprocessen. „Daar zit de
PvdA mee in de knoop. Ze heeft nooit
een werkelijke keuze gemaakt tussen so
lidariteit en individualisering. Daarop
loopt de partij vast".
Uit alle gesprekken rijst het beeld op van de PvdA als een partij zonder durf. Een partij die nog steeds te gemakkelijk de maat
schappelijke discussie uit de weg gaat, bang is van ae confrontatie met de werkelijkheid in de samenleving
- FOTO ANP
Goed, verbaal Is Wöltgens er. Maar
daarmee zijn de problemen van de
PvdA nog niet opgelost.
Bart Tromp meent dat de interne struc
tuur van de PvdA volstrekt niet is toege
sneden op het overwinnen van de hui
dige problemen. „De partij is in organi
satie en manier van werken een partij uit
de jaren vijftig die in de wereld van de
jaren negentig is terechtgekomen".
Maar vóór die partij-organisatie aan de
orde komt, eerst nog even stilstaan bij de
inhoudelijke herkenbaarheid van de
PvdA. De fractie koos, weten we nu uit
de woorden van Wöltgens, met opzet
voor een laag profiel. Daaraan lag 't
trauma ten grondslag dat men in 1982
opliep met het kortstondig verblijf in het
kabinet-Van Agt/Den Uyl. Kenners vin
den die keuze terecht of tenminste be
grijpelijk. „Maar een lage profilering is
nog altijd een profilering. Dat ben je niet
volstrekt weg of alleen herkenbaar aan
defensieve standpunten. Zo'n keuze
heeft slechts zin als je tegelijkertijd na
denkt over watje wilt. Nu üjkt die keuze
het gevolg van een ontwikkeling die niet
is gebaseerd op een heldere verkenning
van de problemen of opinievorming. Te
lang is in de PvdA de besluitvorming
voorafgegaan aan de meningsvorming".
Ook Peper grijpt terug op de jaren tach
tig voor een verklaring van het heden.
Hij ziet twee hoofdmomenten: de actie
tegen de kernwapens en het akkoord van
1982 tussen Kok, toen nog voorzitter van
de FNV, en Van Veen als voorzitter van
de grootste werkgeversorganisatie, VNO,
over de aanpak van de massale werk
loosheid. „Het beeld van de PvdA als
krachtige maatschappeüjke beweging is
onvoorstelbaar optisch vertekend door
het debat over de kruisvluchtwapens. De
PvdA zag zich als de poütieke arm van
een gigantische maatschappeüjke bewe
ging. Achteraf moeten we vaststeüen dat
de worteüng van de PvdA in die bewe
ging uiterst zwak was. Dat bleek toen die
beweging door de nationale en interna
tionale ontwikkeüngen als een pudding
in elkaar stortte. Daar stond de PvdA. In
haar eentje, zonder wortels in een sterk
veranderende samenleving".
Een bevestiging van zijn opvatting dat
de PvdA te lang een oppositiecultuur
koesterde, vindt Peper in de houding van
de partij tegenover het akkoord Kok/
Van Veen. „Op het moment dat Kok en
Van Veen het maatschappeüjk compro
mis omhelzen, doet de PvdA of haar
neus bloedt. Het signaal uit een van de
weinige, min of meer bevriende en wél
redeüjk georganiseerde maatschappeüjke
organisaties (de FNV), wordt volstrekt
niet verstaan. Niemand die zich afvroeg:
zou dat ook iets voor ons kunnen beteke
nen? Nee, men bleef zich wentelen in de
warme gedachte dat tenminste de helft
van de bevolking achter de PvdA stond
vanwege het standpunt over de kruisra
ketten. Een fatale vergissing!"
De analyses monden uit in beschouwin
gen over wat de partij nu moet doen.
Iedereen wijst er op dat de PvdA buiten
gewoon duideüjk stelüng moet nemen in
het vraagstuk van rechten en plichten.
De PvdA moet het voortouw nemen om
het verband tussen rechten en püchten te
herstellen. Of het nu gaat om het gedrag
van de burger in zijn woonomgeving, de
strijd tegen de werkeloosheid, de groei
van het aantal mensen in de WAO, de
aanpak van criminaüteit en fraude.
„Anders krijg je het gedrag dat je al meer
en meer ziet, dat mensen wél bijzonder
goed gebruik maken van hun rechten,
maar hun püchten verwaarlozen. Als de
poütiek niet durft in te grijpen, geen nor
men stelt, creëert ze zelf het klimaat
waarin de soüdariteit breekt en biedt ze
een voedingsbodem voor een reactionai
re, intolerante samenleving. Als de PvdA
niet durft te zeggen wat ze vindt - mis
schien omdat ze niets.vindt - zal ze zich
niet herstellen. Widen mensen nog ver
trouwen hebben in de poütiek dan moet
de poütiek zich bezighouden met norm
stelling. Wat mag wel en wat niet en
waarom? De PvdA mist op dat punt elke
herkenbaarheid. Ons hele stelsel van so
ciale zekerheid is in principe een kwestie
van overbrugging, waarin én het indi
vidu én de gemeenschap verantwoorde-
üjkheid behoort te nemen. Als het indi
vidu dat niet doet of kan om een of an
dere reden, dan behoort de gemeenschap
normen te stellen waarlangs men ope
reert. Dat is de beste bescherming van
zwakken".
Uit alle gesprekken rijst het beeld op van
de PvdA als een partij zonder durf. Een
partij die nog steeds te gemakkeüjk de
maatschappeüjke discussie uit de weg
gaat, bang is van de confrontatie met de
werkeüjkheid in de samenleving.
En durf is broodnodig. Ook als het erom
gaat de partijstructuur en -organisatie
toe te snijden op de eisen van de jaren
negentig. „Het probleem is", zegt Peper,
„dat de verantwoordeüjkheden in de
partij zo los van elkaar zijn geknipt dat
je nooit weet bij wie je moet zijn. De par
tij-organen zijn samengesteld uit mensen
die elders - in regering, in fractie, in Sta
ten en raden- geen verantwoordeüjk-
heid dragen. De essentie van de verande
ring die nodig is, is dat degenen die ver-
antwoordeüjkheid dragen daarop ook
kunnen worden aangesproken. Nu roept
men tegen bewindsüeden of fractie: u
moet wat meer dit, we willen dat u zich
meer profileert, herkenbaarder bent.
Maar degenen die dat roepen, worden
nooit geconfronteerd met de vraag hoe
ze dat dan zelf zouden doen. Wij houden
de fictie in stand dat het beleid begint en
eindigt bij de afdeüngen, waarvan we er
zo'n zevenhonderd hebben. Onzin dus.
De werkelijke macht ligt in 'Den Haag',
bij het partijbestuur in Amsterdam.'
Maar intussen is het beding dat meer
dere functies in de partij niet door de
zelfde personen mogen worden vervuld
zodanig opgerekt dat iedereen voor een
stukje verantwoordeüjk is, maar nooit
voor de totaliteit. En dus kan men op
een zeer vrijbüjvende manier met elkaar
omgaan. Als je macht niet definieert, lo-
kaüseert en personifieert, kun je nooit
afrekenen".
Pepers ideeën voor wat hij noemt 'een
noodzakeüjke en dramatische reoganisa-
tie' zullen in de gelederen van de partij
op een muur van verzet botsen. Omdat
macht -fictie of werkeüjkheid- moet
worden ingeleverd. Net zoals dat in de
Bondsrepubüek of Zweden het geval is,
bepleit Peper het leiderschap van de par
tij en het poütieke leiderschap in één
hand te leggen. Wim Kok dus: én voor
zitter van ae PvdA én als eerste man ver
antwoordeüjk voor het poütieke beleid.
Een ander, die nog niet zo ver gaat, vindt
dat Kok in elk geval meer tijd in de par
tij moet steken. Daarnaast steekt Peper
in op schaalvergroting in de organisatie.
Op landelijk niveau geen besüssende be
voegdheden meer bij de afdeüngen, maar
bij nieuw te vormen gewesten. Kleiner
dan de huidige gewesten, maar groter in
aantal. De voorzitters van die gewesten
dienen tezamen het partijbestuur te vor
men en dragen dus de verantwoordeüjk-
heid voor de gang van zaken in de partij,
zowel in organisatorische als beleidsma
tige zin.
Peper: „Op die wijze worden mensen die
een belangrijke rol spelen in de poütiek
ingekaderd in een structuur, waarin ze
verantwoording kunnen afleggen, waarin
zo nodig kan worden afgerekend en
findelijk was-ie er.
Vorige week zaterdag op de parti
raad van de PvdA. Gewoon zicht
baar. Thijs Wöltgens, fractievoorzit
ter. Met een verhaal waarvan de
burgemeester van Rotterdam, Bram
Peper, nadien zegt: „Daar gaat het
nu om. Daar hebben de mensen het
over. Over de verloedering van de
straat en van de overheid. Als je dat
aan de orde durft te stellen, dan is
het niet zo moeilijk om - zonder dal
men daar overspannen verwachtin
gen van moet hebben - een so
ciaal-democratisch profiel gestalte
te geven."
Wöltgens sprak over de onvoldoende
kwaüteit van de overheid. Over de
wachtüjsten in de gezondheidszorg, de
verveloosheid, het gebrek aan toezicht
op vandaüsme. Over het overbelaste, dus
falende justitiële apparaat. Over manco's
in de overheidsorganisatie die leiden tot
gebrekkige prestaties, zeker bij de
strijding van criminaliteit en het bevor
deren van de leefbaarheid op straat.
„De gevolgen zijn zichtbaar. Waar
geloof in de overheid is aangetast, woidt
de pubüeke moraal uitgehold.
Mensen zijn trots op hufterig gedrag
het verkeer. Mensen scheppen op over
belastingfraude. Dat bedreigt kernwaar
den van onze samenleving, zoals de tole
rantie en de soüdariteit. Het overeind
houden en herwinnen van de tolerantie
vraagt om een krachtige aanpak van ver
loedering, niet om het toedekken ervan".
Goed, verbaal is Wöltgens er. Maar
daarmee zijn de problemen van de PvdA
nog niet opgelost. Dalende opiniecijfers,
een gapende kloof tussen achterban
bewindsüeden/fractie, geen 'Gezicht
'90', geen herkenbaar beleid, laag profiel,
als vrijende egeltjes zo voorzichtig.
Wat is er mis met de PvdA? En ook: hoe
is het zo gekomen? En vooral; ^at moei
er gebeuren?
Daarover gesprekken met een aantal
kenners van de PvdA. Een van hen zegt
het zo: „We hebben een ideologisch, so
ciaal-economisch en een sociaal-cultu
reel probleem. We hebben een identi
teitsprobleem met de achterban en
electoraal probleem. En daar overheen
zitten we ook nog eens met een partij-or
ganisatie die absoluut niet bij machte is
dat alles aan te pakken",
Ga er maar eens staan!
Over deze PvdA gesprekken: met
Tromp, de tegendraadse maar loyale cri
ticus sinds jaren; met Bram Peper, die
vanuit zijn vak, socioloog, en bei
burgemeester van de grote stad, analy
seert voor welke opdracht de PvdA staal.
En met anderen die op enige afstand van
de partij maar vanuit jarenlange betrok
kenheid zien dat het niet goed gaat. Die
er de voorkeur aan geven nu niet mei
naam en toenaam in de pubüciteit te tre
den: „Hoe meer ik publiekeüjk zeg, hoe
minder er binnenskamers wordt geluis
terd".
Bram Peper: Als je het debat mei de
werkelijkheid ontloopt, mis je ook de
geestelijke en politieke training die de
overstap naar regeringsverantwoor
delijkheid makkelijker maakt".
- FOTO ARCHIEF DE ST0
waarin de vrijbüjvendheid is we^.
niseerd. De paradox is dat je die vernie11'
wing zult moeten doorvoeren met men
sen die dat niet zijn gewend, die nu de"
ken macht te hebben en die zullen me-"'
ten afstaan. Vandaar dat ik tegen W
partijbestuur zeg: dat dilemma los je rue
op door niet te kiezen. Als ook in dit of
zicht geen keuze wordt gemaakt voor
absoluut heldere lijn, dan zal het
'slecht gaan met de PvdA."
dier, vertelde ze,
jonge kat, grijsbri
stevige staart. Ma
beest ontmoetten
knaagdier maakte
en mijn dochter oo
Confrontaties me
niet ongewoon,
ben je er zelden
verwijderd van w
ratten noemen.
Londen is angstw
ouderwetse hoofd
vol ratten.
Hoewel hun getals
dering bekend is,
aangroei van mir
heeft zijn origine
zachter de winter,
rekenen. En omda
Victoriaanse riolei
staan, vindt dit
méér geschikte ple
wen. Nog een and
maar toenemende
feit dat huishoude
rend meer in plasti
gedeponeerd in pl
vuilnisemmers.
Ratten schijnen de.
der aantrekkelijk
NuweR
De berek
dat een
kloppen
ton aan lires per na
vluchtig Itaüaa
nachtrust kost, omg
per uur. Voor esprt
rnJj per dag uittre
200 gulden. Met eer
.®n Per dag moet 1
zijn in de laatste we
Zoals het altijd een
van de zwaarbelade
ven ook hier de gi
voor soepstengels e
de doorslag. En het
gels waarover je em
breken. We zien dv
zoek aan de Paus, o
teleur, en van mijn
kwaam Romeins ta
bewaring te stellen.
wel eens een keer.
schoonheid van het
Het vermijden van
wel zo goed in mijn
°P hun nobelste inr
®n gastvrijheid te be
deüjk wel eens wete
zondagsblad 'The S
hë in droefheid en s
dompeld door te scl
een volk van dieve'
b»j! Het blad 'Itaüa
maandschrift voor t
