'In Brazilië horen wij thuis'
'Heimwee? Nooit tijd voor gehad'
'Wij hebben toerist
écht wat te bieden'
Nederlanders lerei
Brazilianen veilen
Het balb»
OVERHEII
KLAAS SCHOENMAKER, MULTI-MILJONAIR IN BRAZILIË:
'De Fendert'
in Brazilië
NICO DE BRUUN UIT RAAMSDONKSYEER:
AMSTERDAM
SPECIALISTEN IN
b rej
GERUISLCX
JAN WAGEMAKER EN JOS DE WIT:
Damrak dobbert op
weekeinde af
DE STEM EXTRA ZATERDAG 18 NOVEMBER 1989
pgSTEM FINANC
t
„De Portugese taal ben ik nooit machtig kunnen won
en dat is verdomd jammer."
later zag ik hem. Hij zat lekker
te vissen. Daar moet je je niet
over verbazen, laat staan
kwaad over maken. Als die
man zich niet bekwaam voelt
om te werken, dan kan ie zich
nog best bekwaam voelen om
te gaan vissen. Die nuance
verschillen moet je aanvoelen.
Anders heb je hier geen leven.
Nu ik er aan gewend ben bevalt
het me wel. Nu verbaast het me
als ik in Europa ben en ieder
een slaat op tilt als de bus een
uur vertraging heeft".
Heimwee? „Zegt me niks.
Nooit tijd voor gehad. Neder
land blijft voor mij het land
van melk en honing, van de
verzorging van de wieg tot het
graf. Het is mij te georgani
seerd. Sommige mensen vragen
mij wel eens of ik weer niet in
Nederland zou willen wonen.
Onzin. We hebben hier 53 kin
deren en kleinkinderen. Het
kostbaarste wat je hebt laat;
toch niet achter?"
Spijt heeft Klaas Schoen
ker dat hij het Portugees
machtig is geworden:
straat kan ik mij redden en";
de krant pik ik ook wel
wat op. Maar verder heb ik]
nooit gebracht. Toen we
kwamen was ik al 43. Dan
het niet meer mee om
vreemde taal te leren,
werkten van de vroege motj
tot de late avond. Je viel bot
'een Portugees leerboek
taan in slaap. Als het opzak
doen op aan kwam had ikv#
de kleine lettertjes altijd
hulp nodig van mijn kindere
Maar vooral nu, bij
feestjes is het heel vervela
Vier kinderen zijn g
met Brazilianen, veel kleinlo.
deren spreken alleen Ba
liaans. Ik weet soms nietwa
ze het over hebben".
TOKYO (KRF) - De
Japanse regering is
van plan de mogelijk
heden voor fusies en
overnemingen te ver
ruimen door de wetge
ving op dat punt te ver
soepelen.
De nieuwe regels worden
waarschijnlijk in het voor
jaar van kracht.
De bepaling dat het voornemen
tot het uitbrengen van een
overnemingsbod tien dagen
van tevoren bij het ministerie
(ADVERT
Valkenierslaan 45-4834 GA B
De buren van Klaas
Schoenmaker heten Flip-
sen en komen uit Fijnaart.
Samen met Schoenmaker
kwam Bart Flipsen met
zijn vrouw en twaalf kin
deren dertig jaar geleden
naar Holambra. Ten tijde
van ons bezoek was Flipsen
met zijn vrouw op vakantie
in Australië. Maar dan nog
blijft duidelijk waar de
wieg van de bewoners
stond. 'De Fendert' staat er fraaie huis. Ook het kabou- dat hier een Hollandse fa-
op de voorgevel van het tertje in de tuin laat zien milie móet wonen.
Hij was in het kader van een
jongeren-uitwisseling in Canada.
Zij werkte als verpleegster op
Curagao. En dus was de stap naar
Brazilië niet heel groot toen Nico de
Bruijn en zijn vrouw Gerda in 1967
constateerden dat Nederland te
klein was voor hun toekomst. De
Bruijn, toen 33 jaar oud, boerde met
zijn broer op een bedrijf van 30
hectare in Raamsdonksveer. Daar
ontbraken de mogelijkheden, zijn
inziens. En dus scheepte het jonge
echtpaar in, met een tractor en wat'
landbouwmachines. Na een lange
zeereis arriveerden zij in Santos, de
havenstad van Sao Paulo.
„NA veertien dagen wilde ik als een
speer terug. Het bed in het huisje dat
we huurden van de coöperatie was
totaal verschimmeld. De machines
stonden nog in Santos. Ik wilde ze te
rugsturen en zelf ook rap naar Hol
land", zo vertelt Nico de Bruijn. Zijn
vrouw Gerda hield hem tegen: „Ik
kende de omstandigheden, de ar
moede van Curagao. Ik had het er
minder moeilijk mee".
Het echtpaar De Bruijn kocht 100 hectare
landbouwgrond, voor 400 gulden per hec
tare. Eenderde van de koopsom moest di
rect betaald worden, de rest in tien jaar
tijd. De grond was bewerkt, had al een
oogst maïs voortgebracht.
Na een half jaar kon de fgmilie De
Bruijn het huurhuisje ruilen voor een
eigen 'schuurwoning'. De omstandighe
den waren uiterst primitief. Gerda de
Bruijn: „We hadden geen stroom, geen te
lefoon, maar dat was allemaal geen pro
bleem. Ik ben niet materialistisch inge
steld. We hadden ons eigen bedrijf en een
toekomst voor ons".
De familie De Bruijn stortte zich aan
vankelijk op de fruitteelt. Zonder ook
maar enige ervaring in die sector, maar
dat was geen probleem. Nico de Bruijn:
„Er was hier nog weinig fruitteelt. Ik heb
het een en ander opgestoken van een
Duitser hier in de buurt. Brazilië produ
ceerde nog amper fruit. Dus kon je met
een minimum-produkt tóch op de markt
verschijnen".
Inmiddels is het bedrijf uitgegroeid tot
een oppervlakte van 330 hectaré. Op de
ene helft wordt veeteelt bedreven, op de
andere akkerbouw. De tweede generatie
treedt aan. Geraldo (21) werkt al in het
-bedrijf, Richardo van 20 studeert voor
landbouwkundig ingenieur en dochter
Sylvia van 18 voor dierenarts. Die jonge
hulp kwam goed van pas nadat De Bruin
drie maanden geleden een been brak. Het
gevolg van een wedstrijdje veteranen-
voetbal op zondagmorgen, één van de we
kelijkse hoogtepunten in het sociale leven
van de Hollandse gemeenschap op Ho
lambra I. Brazilië kent geen enkele voor
ziening voor een dergelijke tijdelijke ar
beidsongeschiktheid. De Bruijn: „Geluk
kig gebeurde het in de winter en was het
niet druk. Ik moet minstens nog een
maandje in het gips. We hebben buren
hulp, hoewel dat 'beperkt is, want die
mensen hebben het ook druk nu er weer
gezaaid moet worden. Maar mijn vrouw
kan me nu weer rondrijden langs de ak
kers en dat is het voornaamste".
Gerda de Bruijn is momenteel druk met
het opzetten van een kindercrèche-voor de
kinderen van de Braziliaanse landarbei
ders. Kinderen waarvan vader én moeder
werken kunnen daar worden onderge
bracht. De huidige behuizing is slecht,
maar dankzij onder meer giften uit Ne
derland kan er binnenkort nieuwbouw
verschijnen. Gerda de Bruijn: „Binnen
kort kan de fundering worden gestort.
Als de aftrap eenmaal is verricht gaan de
dingen hier doorgaans snel".
Nico en Gerda de Bruijn bereiken zo
langzamerhand de middelbare leeftijd.
Niet bang voor de oude dag in een ver
land? Nico de Bruin is heel vastberaden:
„Bang? Ben je gek? Daar moet je toch niet
over nadenken. Er zijn natuurlijk volop
familie-feestjes in Holland geweest waar
we niet bij konden zijn. Maar als je daar
over gaat zitten piekeren ben je wel hèel
ver van huis. Hier wonen onze kinderen,
straks misschien ook onze kleinkinderen.
In dit land horen wij thuis".
Nico en Gerda de Bruijn: een verschimmeld bed en tóch in
Brazilië gebleven.
Niét iedere Nederlandse
emigrant in de
Braziliaanse
landbouwkolonies verdient
de kost in de landbouw.
Neem Jos de Wit (38) en
Jan Wagemaker (46) uit
Holambra I. Allebei
boerenzoons. Maar nu
werkzaam in de
toeristische sector. Als de
compagnons achter
reisbureau Toekan. Een
niet alledaags reisbureau.
Men kan er een vliegticket
kopen. Maar dat
beschouwen beide heren
als bijzaak. Hun
specialisme: ritten per luxe
jeep door de jungle. Hun
(groei-)markt: Nederland.
Op vijfjarige leeftijd ver
huisde Jan Wagemaker van
Haarlem naar Holambra:
„Ik zeg altijd dat ik niet
geëmigreerd ben, maar dat
mijn vader mij heeft mee
genomen".
Aanvankelijk zorgde zijn va
der voor de koeien van de coö
peratie: „Toen is hij een eigen
veebedrijf begonnen en dat
mislukte. Hij is overgestapt op
de akkerbouw en ook dat mis
lukte. Daarna heeft hij het café
van de coöperatie gekocht en
dat liep wel. Toendertijd was
dat de plek waar vergaderd
werd, waar koffie werd ge
dronken, waar ook inkopen ge
daan konden worden. Ik moest
al rap mee achter de toon
bank".
Vanuit die situatie vond Wa
gemaker werk bij de coöpera
tie: „Eerst op de inkoop, later
op de verkoop. Vooral in die
laatste functie moest ik gods-
gruwelijk veel auto rijden. Zo'n
100.000 kilometer per jaar. Van
uit depots in heel Brazilië wer
den de produkten van, Holam
bra I verkocht. Ik moest die de
pots af om te kijken of alles or
delijk verliep. Dat rijden werd
ik spuugzat. In '78 ben ik
daarom met een compagnon
een bakkerij begonnen en een
snackbar. Daarnaast ben ik op
commissiebasis gaan handelen
in graan, maïs, koeien, varkens.
In die handel ben ik Jos tegen-'
gekomen. Hij heeft hier 15 jaar
geboerd, maar hij was eigelijk
geen boer. Meer een handels
man".
Toén het tweetal eenmaal als
compagnons in de commissie
handel zat werd door een toe
val de kiem gelegd voor het
reisbureau. Jan Wagemaker:
„Er werd eens gevraagd of we
een auto konden verhuren.
Weer later werd er om een auto
met chauffeur gevraagd. We
hebben toen een auto gekocht
voor de verhuur en toen kwam
van het een al heel snel het an
der".
Toekan beschikt nu over acht
man personeel en een aantal
zeer' luxueuze terreinwagens.
De klant is koning en bepaalt
het reisdoel. Dat kan een
weekje Rio zijn met een auto
met een chauffeur die tevens
gids en tolk is. Maar het kan
ook een arrangement zijn voor
drie weken in het onherberg
zame Amazone-gebied. Jan
Wagemaker: „Men vraagt en
wij draaien. Laatst hebben we
nog 25 Nederlanders gehad die
met een lichte motor door Bra
zilië wilden. Wij hebben de mo
toren hier gekocht en er een
keukenwagen en een auto met
onderdelen en monteurs ach
teraan gestuurd. Ik ben zelf
meegeweest. Na afloop hebben
we de motoren weer verkocht.
Was een prachtig avontuur.
Jan Wagemaker en Jos de Wit: „Wij kennen Brazilië"
Helemaal zonder ongelukken
verlopen".
Vorig jaar trok Toekan via
zijn Nederlandse agent 200 Ne
derlanders naar Brazilië. Dit
jaar zal dat aantal zeker over
troffen worden, zo is de over
tuiging van Wagemaker: „Wij
kennen het land, wij hebben de
mensen écht wat te bieden".
Wagemaker is getrouwd met
een Braziliaanse: Maria Esther.
Samen hebben ze drie kinde
ren: Alessandra, Jan en Ri
chard. Hoe Jan aankijkt tegen
Nederland? „Het is het land
waar ik geboren ben. Het is
godsgruwelijk mooi en perfect
georganiseerd. Ik kom er nog
wel eens. Ik maak graag een
praatje, onder het genot van
een Hollandse borrel. Het valt
mij dan altijd op dat Hollan
ders overal verstand van heb
ben. Als ik mijn zaken gedaan
heb in Nederland en mijn fa
milie bezocht heb, dan vlieg ik
met een rotgang terug naar
Brazilië".
Binnenkort functioneert een van de oude veilingklokfc
van de Veiling Oost Nederland in het Gelderse Bemmel
zo ongeveer aan het andere einde van de wereld,
namelijk in de Hollandse landbouw-kolonie Holambra!
in Brazilië. De verkoop van groenten, fruit en bloemen
komt in heel Latij ns-Amerika tot nu toe tot stand in hel
rechtstreekse contact tussen koper en verkoper;
handjeklap dus. Alleen de groentemarkt in de
Argentijnse hoofdstad Buenos Aires draagt nog enigzii
het karakter van de veiling zoals wij die kennen.
Belangrijk verschil is dat wij bij afslag veilen en zij bij
opbod.
SAO PAOLO - Het ont
staan van een veiling in Ho
lambra is in belangrijke
mate gestimuleerd door de
Bemmelse fruitkweker G. J.
Vernooij. Zijn zoon René
werkt al zeven jaar in Bra
zilië.
Hij maakte kennis met het land
en de Nederlandse kolonie als
stagiair, keerde terug naar het
land als werknemer en is nu
zelfstandig bloemenkweker.
Vernooij senior bezocht zijn
zoon tot nu toe twee keer. De
eerste keer was zes jaar gele
den. Hij viel van verbazing zo
ongeveer achterover: „Aan de
bloementeelt mankeerde hele
maal niks. Prima Hollands
vakmanschap met een prima
resultaat. Maar van de afzet
klopte helemaal niets. De bloe
men werden in vrachtwagens
van de coöperatie gekwakt en
gingen op weg naar de winkels
in de grote steden. Wat niet
verkocht kon worden, ging de
afvalhoop op. Het is een sys
teem dat wij hier honderd jaar
geleden al hebben afgeschaft.
Doodzonde. Tot die conclusie
zijn sommige bloeménkwekers
daar ook gekomen. Zij zijn
weggelopen bij de coöperatie
en, net als de kwekers in Rijns
burg, met een eigen bloemen-
lijn begonnen. Op weg naar
Sao Paulo en Rio reden ze elk
aar de wielen onder de wagen
vandaan. Zelf kwamen ze tot
de conclusie dat het zó ook niet
kon".
Vorig jaar keerde Vernooij
senior terug naar Holambra en
naar zijn zoon. 'De veiling' was
een belangrijk gespreks-on-
derwerp, met zijn zoon en met
andere bloemenkwekers. Ver
nooij had ook een échte vei-
lingklok in de 'aanbieding'.
Vanwege de fusie van veilin
gen in Zevenaar en Bemmel en
vanwege de invoering van tele-
veilen waren de oude klokken
van Bemmel overbodig gewor
den. In Holambra is het alleen
nog wachten op de importver
gunning van de Braziliaanse
overheid voor de klok.
Er wordt echter al wel ge
veild, zij het met een wat ama
teuristisch systeem. De prijzen
worden in hoog tempo afgeroe
pen. Alle kopers hebben al de
vinger op een knop. Daarmee
zetten ze nog geen klok stil, ze
laten 'hun' lampje branden als
de prijs hen bevalt.
Directeur H. de Wit van
coöperatie in Holambra i
grote perspectieven voor
nieuwe veiling. Hij zegt: „Ini
oude situatie fungeerde de ffl
peratie als centraal depot"
afzet vond plaats naar vriji
alle grote steden in
een klein deel was export!
chauffeurs gingen op pad
richtprijzen. Wilden ze
onder druk van de concurrent
van afwijken, dan
eerst bellen naar de
Dat werkte steeds minder tf
vredigend. Zeker toen sommi!
kwekers ook nog eens
nen met een eigen bloemen?
moest het systeem op de tó
ling".
Dat was eerder
gedaan: „Er was veel
stand tegen de introductie®
het veilingsysteem. Soi
kwekers hadden vaste
mers en wilden die vas#
liever niet kwijt. Met veel p®
ten is dat doorbroken".
Vijf maanden draait nuj
bloemenveiling in Hola»'
Tegenover de inperking
een stukje handelsvrijheid®
directeur De Wit grote voor»
len van het veilingsysteem:'
ziet dat sommige kwekers®
specialiseren op bepaaldeit»
ten, er komen nieuwe pro®
ten en er worden nieuwe»
sen gebouwd. Binnenkort»
gen we hier voor het eerst
cissen en hyancinten. Via
veiling kunnen we
porteerde planten gaan
pen".
In zij n enthousiasme is
teur De Wit bijna niet te st
ten: Misschien kunnen
straks ook de groenten
onze kolonie gaan veilen-
veilsysteem is nieuw »P
continent. De veiling in
Paulo heeft al belangstel
getoond".
Die veiling in Sao 1
uniek. De dag-omzet is
joen gulden. Dagelijks W*
er 9000 vrachtwagens door
poort en ongeveer 3000 F
genwoordigers van) kopen
verkopers. Op de veiling
werken 1200 mensen in
ministratieve sector en
de onvoorstelbare
den produkten 'scheuren
eens 4000 sjouwers. Fluiter
schreeuwend banen zij zic t
door Louis van de Geijn
De dominee vraagt aan de
oude vrijster of het waar is
dat ze gaat trouwen. Nee,
zegt ze, maar ik ben u wel
dankbaar voor het ge
rucht.
Unilever-topman F. MaL-
jers haalde die anecdote
onlangs aan in een uiteen
zetting over bedrijfsover
names. Zo gaat het name
lijk ook de op de effecten
beurs.
Handelaren en randfiguren
fluisteren elkaar overname
sprookjes en zien de koersen
onderwijl gestaag oplopen.
Dankbaar voor het gerucht.
Overnemen is ook onderne
men. Unilever heeft dit jaar
in een tempo van eens per
week bedrijven, groot en
klein, ingelijfd. Om doelge
richt te kunnen werken, heeft
Unilever zelfs de gegevens
AMSTERDAM (ANP) - De Amsterdamse
enectenbeurs is vrijdag langzaam op het
weekeinde afgedobberd. Was de animo om
iets te ondernemen de afgelopen dagen al
nie groot, met twee vrije dagen in zicht
vielen de beleggers al helemaal nauwe-
*s ln beweging te krijgen,
be stemmingsindex verloor 0,3 punt op
J'/A be omzet in aandelen bleef met
I4i5 miljoen erg beperkt. De totale han-
ÏÏJJJ <(e. beurs had een waarde van
11194 miljoen. De obligatiemarkt gaf on
eer invloed van de aan de gang zijnde ren
testijging lichte dalingen te zien.
«Wttiy in de ontwikkeling van de
«ndelenkoersen viel ook niet echt te ont-
«KKen. De verschuivingen bleven meestal
uSL Bi' de meest actieve waarden
o cssanen rela,ief te' zwakste. Er
k'n? 2.5 .procent van de koers af via een
MNng van 64,30 naar 62,70. Pakhoed
weeg zich opnieuw vrij vast op de pu-
JJ?™L van nog betere vooruitzichten
or 1989 dan enkele maanden geleden
geval was. Er kwam 1,70 op de
koers op 133,70.
de internationals deed zich de
dio 7n verschuiving voor bij Hoogovens,
J» cent moest inleveren op ƒ81,20.
f R7?n Raakte een gulden kwijt op
fubwi w0ls ,rok f1'® aan naar
aan h?. '- °cé-van der Grinten werd
Seboden'ó^ 297a9 teVergee,S 4 minder
Danwfs.,op de markt profiteerden enkele
Ze™n2sen van berichten, dat de prij-
honnt^ ?ron<fstof cellulose over hun
steen f-fen zijn. Gelderse Papier
-der f 1 1aar f 69 en Crown van Gel-
ra|J4"iar f 96. De claims van het pa-
atWttokHonds Public Storage kwamen
van rio kÏS voor een stuiver- te koers
cent n=„ iaande s,ukken steeg met 30
weer f.13'30- te markt werd ook
Het u/ffl, n.lauw beleggingsfonds rijker,
eninrtp. o^et VSB Mix Fund van de Ver-
ceerd op 50 nk' die werd 9eintrodu-
vanADomrtriioeiid f2 duurder °P f 63 ®n
schouwri 11s overnamerijp wordt be-
aar,™ f 1.80 op ƒ36,70. Ook naar
tondsen als BAM en Volker
B^avin was
j49o"n"dia .Kloos~ was 10 lager op
ou r ooons ivaren ,00pbaar- °°k voor Sligro
weg met hun kruiwage® wn aanvankelijk weinig liefhebbers te
zoiets als een vorkhei' n maar er werd toch nog gehandeld
heeft men in Sao Paulo aw dorKJerHa?n.?ulden beneden het slot van
nog nooit gehoord. Daar 42 50 acln,osh 2akte 1.50 weg
OTTOBRUN (DPA) - De
raad van commissarissen en
je aandeelhouders van het
Westduitse lucht- en ruim
tevaartconcern Messersch-
mitt-Bölkow-Blohm (MBB)
hebben toegestemd in een
meerderheidsdeelneming
van Daimler Benz.
Daimler verstevigt daarmee
zijn positie als grootste indu
striële concern van de Bonds-
personeel en eigen fabrieken
om de produkten te verwerken,
145 woningen voor personeels
leden en eigen bussen om het
andere personeel op te halen.
Anderen zeggen dat Klaas
Schoenmaker multi-miljonair
is, maar zelf laat hij zich daar
niet over uit. Hij bewoont een
boven-modaal huis in een
schitterende, parkachtige tuin,
maar geeft verder amper blijk
van eén bovenmatige welstand.
Wél vindt hij het heel leuk om
te melden dat zijn bedrijf ieder
jaar 30 a 40 miljoen gladiolen-
kralen exporteert naar Neder
land. Fijntjes zegt hij: „Hoe het
komt weet ik ook niet, maar in
het bollenlandje doen Brazi
liaanse kralen het beter dan
Nederlandse".
Iedere dag is hij nog wel te
vinden op een van zijn bedrij
ven, of op de bloemenveiling
van Holambra, maar het roer
heeft hij overgedragen aan vijf
kinderen die in de zaak werk
zaam zijn. Niet al zijn kinderen
zijn in de voetsporen van hun
vader getreden. Eén zoon werkt
als arts in de armenwijken van
Bahia, een andere zoon als psy
choloog in de sloppenwijken
van Sao Paulo.
Het heeft hem enige moeite
gekost, maar Klaas Schoenma
ker zegt langzamerhand ge
wend te zijn aan de manana-
mentaliteit: alles is pas morgen
klaar: „Als ik stukken heb aan
de auto en de garage-houder
zegt dat ie morgen klaar is, dan
valt het mij mee als ik binnen
twee weken weer kan rijden. Ik
had eens een werknemer die
zich ziek liet melden. Twee uur
Met 13 kinderen -de jongste elf maanden, de oudste
zestien jaar- trokken Klaas Schoenmaker en zijn vrouw
dertig jaar geleden vanuit Wervershoof, in de kop van
Noord-Holland, naar Brazilië. Schoenmaker had een
bollenbedrijf van zes hectare, maar zocht een andere
toekomst. Die vond hij in Holambra I. Het bedrijf
waaruit hij zich drie jaar geleden terugtrok bestiert 5000
hectare. Noem het en de bedrijven van Schoenmaker
telen het: aardappelen, bruinen bonen, katoen, uien,
knoflook, bloemen, bloembollen, bloemstekken, varkens.
Hij exporteert 40 miljoen gladiolenbollen naar
Nederland. Hij heeft maar van één ding spijt: „De
Portugese taal ben ik nooit machtig kunnen worden en
dat is verdomd jammer".
Door Kees den Exter
OP de' boot naar Brazilië
zaten naast de familie
Schoenmaker onder meer
ook dertien Franciscaner
missionarissen.
Klaas Schoenmaker: „Die ke
ken écht de ogen uit toen ze ons
gezin zagen. In Wervershoof
hadden we een bedrijf van zes
hectare. De rest was gemiddeld
anderhalf hectare. Daarom
snapten ze er ook helemaal
niks van dat ik weg wilde. In
hun ogen was ik een grote".
Toch had Schoenmaker vol
doende redenen om op te stap
pen: „Ik' zocht het avontuur.
Drie zoons hadden al laten we
ten later een eigen bedrijf in de
land- of tuinbouw te willen. In
Nederland zou dat te veel geld
hebben gekost. Maar het meest
hinderde mij nog dat in Neder
land alles aan regeltjes en wet
ten gebonden was. Vooral
daarom liep ik allevoorlich-
tingsavonden over emigratie
af".
Een zwaar blok aan het been
was destijds zijn vrouw: „Zij
wist heel zeker dat ze haar fa
milie niet zou kunnen missen.
Het feit dat we in Brazilië in
een Nederlandse kolonie zou
den kunnen gaan wonen
haalde haar uiteindelijk over
de streep. Bovendien had ze
stiekum de hoop dat ik 's
avonds wat vaker thuis zou
zijn. In Nederland zat ik iedere
avond op een vergadering".
Aan de Nederlandse voor
lichting over emigratie naar
Brazilië bewaart Schoenmaker
nog enkele aardige anecdoti-
sche herinneringen: „Die voor
lichting was bar. Ons werd
verteld dat er hier geen spij
kers te krijgen zouden zijn en
geen lucifers. Ik heb zakken vol
met spijkers meegenomen.
Iemand anders hier gebruikt
nog steeds Nederlandse lucifers
die hij dertig jaar geleden heeft
meegebracht. Ik denk dat het
merk De Drie Paardjes bij jul
lie niet meer bestaat".
Buiten de spijkers nam het
gezin Schoenmaker ook een
tractor mee, onderstellen van
een paar vrachtwagens, moto
ren om electrische machines te
kunnen voeden en huisraad:
„Het was een hele optocht op de
kade van Santos. Mijn huidige
buurman, Bart Flipsen uit Fij
naart, stond er ook. Die had
twaalf kinderen".
In de eerste weken die het
gezin Schoenmaker in het na
jaar van '59 doorbracht in Bra
zilië stapelde de ene teleurstel
ling zich op de andere: „Ik
kreeg diverse slagen op het
achterhoofd. Holambra was
nog een heel achterlijke bewe
ging. Het was heel gesloten.
Velen waren nog nooit de*kolo-
nie af geweest. Financieel-eco-
nomisch ging het niet best. Al
leen de hoognodige dagelijkse
levensbehoeften waren te koop.
Ik arriveerde net na de zaaitijd.
Van de afspraak, dat er gezaaid
zou zijn op de akkers die mij
waren toegewezen, bleek niets
terecht gekomen. Bovendien
deugde het bedrijf, dat men mij
in de maag had gesplitst, van
geen kanten. Ik heb dat ook ge
weigerd. Mijn geluk was dat ik
een bedrijf kon kopen dat wél
ingezaaid was. Want ook in
Brazilië geldt dat wie niet zaait
ook niet zal oogsten".
Het gezin Schoenmaker
maakte in den beginne barre
tijden mee. De twee oudste
zoons, Kees en Piet, teenagers
nog, hielden zes dagen in de
week en 24 uur per dag een
tractor draaiend in loonwerk:
„Dat was hard nodig, om wat
bij te verdienen. Zelf ben ik on
middellijk met gladiolen be
gonnen. Uit Nederland had ik
1000 kilo bollen meegebracht.
In het begin ging dat heel
moeizaam. Voor de afzet be
stond geen enkele infrastruc
tuur. De bossen bloemen gin
gen boven op de vrachtwagens
met melkbussen en sinasappels
naar de stad. Met twee colle
ga's, afkomstig uit Noord-Hol
land, hebben we de afzetkana
len vanaf de grond opge
bouwd".
Van dat moeizame begin is
vandaag de dag weinig meer te
merken. Schoenmaker heeft in
30 jaar tijd een klein imperium
opgebouwd met 5000 hectare
vruchtbare grond, 5 tot 600 man
V
