TERUGSPOELEN 'AELITA' KRUGT VERTONING MET MUZIKALE BEGELEIDING Stemmen zonder ti Feike Salverda op jacht naar oliehandelaar Deuss Publiek mag beste illustrator van boeken kiezen Musea bevorderen identiteit van een volk 'Terry naa TWEEDE DOCUMENTAIRE OVER ZUID AFRIKA BU DE VPRO De Russische avant- gardefilm 'Aelita' uit 1924 krijgt een bijzon dere hervertoning waarbij een mengsel van bestaande en nieuw gecomponeerde muziek synchroom ten gehore wordt gebracht door de musici Jozef en Kaya Belik en de pia nist Joop Albracht. Stijlvast Mars ZATERDAG 9 SEPTEMBER DE HELE WERELDCULTUUR OP ICOM-CONGRES DEN HAAG Manager Berlijn Snufjes Massatoerisme nESTEM GIDS 3 Genuanceerder Suske en Wiske: „Nederland is interessanter om te werken, België is interessanter om te leven. Paul Cammermans, Vlaams acteur DE STEUR Door Jan Koesen HILVERSUM - De journa list Feike Salverda heeft zich voor de VPRO gebeten in Zuidafrika. Produceerde hij vorige week een documentaire over de ta nende economie van dat discri minerende land, deze zondag concentreert hij zich op de kwalijke rol die dit land heeft gespeeld in de kwestie Iran- gate van 1986, toen bleek dat de Amerikanen een koehandel hadden gesloten met de ayatol lah om in het geheim wapens te leveren in ruil voor Ameri kaanse gijzelaars en geld. Een van de hoofdpersonen in deze documentaire is de in Nij megen geboren en onder meer in Berg en Dal wonende olie handelaar John Deuss, een aan de rand van criminaliteit le vende man van mysterie. Deuss heeft zich een vermo gen opgebouwd in de oliehan del. Hij heeft zich zelf slechts een maal in het openbaar ver toond, tijdens een documen taire van de BBC. Verder is hij ongenaakbaar en hebben zijn lakeien, verspreid in pluche be drijven onder meer in Ameri ka, opdracht iedereen de deur te wijzen. In de film van Salverda zien we de passage van de BBC-film waarin Deuss glashard ontkent dat hij er illegale praktijken op nahoudt. Zijn villa in Berg en Dal, waar Salverda zich ook vervoegt, is bewaakt door hon den en Engelssprekende lijf wachten. Deuss onderhield, al dus de Iran-commissie van het Amerikaanse Congres, nauwe betrekkingen met Theodore Shackley, een voormalige top man van de CIA, toen de hui dige president George Bush daar directeur van was. Zo vertoefde Shackley op kosten van Deuss' maatschap pij, Trans world Oil, in het hotel 'Die Vier Jahreszeiten' te Ham burg, waar de allereerste ge heime ontmoeting tussen Ame rikanen en Iraniërs plaatsvond. Tijdens zijn verblijf in Ham burg belde Shackley naar Transworld Oils kantoren in New York, Nederland en Ber muda. Volgens Feike Salverda staat driemaal de naam van Deuss genoemd in het rapport van de Congres-commissie en zeven maal die van Transworld Oil. Toch is de rol van de Nederlan der in de transactie door de media over het hoofd gezien. Tijdens de hoorzittingen voor de commisie bekende Shackley dat hij eigenlijk maar een klant heeft, Transworld Oil van Deuss. Een zegsman van Salverda verklaart voor de camera dat Deuss 20 miljoen ton olie naar Zuidafrika heeft verscheept met schepen waarvan de naam vervalst was. Hij zou voor 4 miljard omgezet hebben en al dus Zuidafrika geholpen heb ben de Apartheid voort te zet ten. In de film beklaagt een di plomaat van de Verenigde Na ties zich over het feit dat de Nederlandse regering zijn ver zoeken om opheldering over de olieleveranties van Deuss aan Zuid Afrika niet heeft beant woord. Om achter de waarheid te komen, heeft Feike Salverda zelfs gebruik gemaakt van een verborgen camera, een journa listiek twijfelachtige hande ling, die hij echter verdedigt met de opmerking dat hij op geen andere wijze beelden van Deuss kon krijgen. Deuss is na melijk uiterst schuw tege- mover de media en staat geen vraaggesprek toe. Dat element van die geheime camera doet wat Kuifje-achtig aan in deze voor de rest uitmuntende docu mentaire die heel levendig is en met allure gemaakt. Salverda kan uitstekend documentaires maken, maar dat wisten we al. Hij is niet voor niets door de commerciële televisie opge kocht. Het nieuws in deze docu mentaire is de medewerking van een Nederlandse zaken man aan een schemerige poli tieke deal. Salverda gaat zeer grondig te werk. Hij overwel digt de kijker met informatie, maar hij is wel zo wijs om dit Dit is een van de zeldzame foto's van de Nederlandse olie miljonair John Deuss die een dubieuze rol heeft gespeeld in de kwestie Iran-gate. - foto archief de stem alles plezierig te brengen. 'Een spoor van olie' is goed vak werk. En de rare rol van een opgeklommen Nijmegenaar in Russische sf-fïlm uit 1924 Door Marjan Mes De film is een uitermate merkwaardig curiosum, indertijd was het een van de paradepaardjes van de Russische revolutionaire kunst. Het is een nieuw initiatief van Theodore van Houten, indertijd de voorlichter van Het Bra bants Orkest, die in het verle den succesvolle filmvertonin gen van 'zwijgende' klassieke meesterwerken organiseerde met begeleiding van dit orkest. Zo werd ondermeer de verto ning van 'Pantserkruiser Po- temkin' en 'Nieuw Babyion' met de originele muziek van Sjostakovich een bijzonder evenement vanwege de gloed volle muzikale bijdrage van Het Brabants Orkest, dat de beelden van een synchroon muzikaal klankbord voorzag. Scene uit de Russische film 'Aelita' uit 1924. fotoarchief de stem Van Houten, die inmiddels goede contacten heeft opge bouwd met Russische kunste naars en veel kennis heeft op gedaan over de revolutionaire Sovjet-kunst, heeft thans de hand weten te leggen op een kopie van 'Aelita' van Yakov Protazanov uit 1924. Deze stomme film is vooral interes sant vanwege de strikte stijl vastheid van de constructivis tische decors en kostuums van de befaamde ontwerpster Ale xandra Exter. Zij werkte nauw samen met Malevitsj en andere prominen ten van de Bolsjewistische avant-gardekunst, die met hun streng gestileerde, abstracte vormen een bijdrage wilden le veren aan een toekomstige maatschappij waarin iedereen gelijk zou zijn. In hun theater stukken en films weerspiegelde zich ook het onvoorwaardelijke vertrouwen in de toekomst van de techniek. Deze zou de mens bevrijden uit de slavernij van de arbeid. De figuren in deze voorstellingen zagen er zelf uit als vrolijke machine-onderde len, als radertjes in een mecha niek. In de film 'Aelita' worden deze visuele elementen gecombi neerd met een sterk aangezette, expressionistische speelstijl. De Russische revolutie wordt in het filmverhaal verplaatst naar de planeet Mars waar de toekomstdromen op dezelfde manier botsen met de realiteit als in Rusland. Deze science fictionfilm werd dank zij lief desverwikkelingen, humor en het ongewone uiterlijk popu- 1 de wereldpolitiek is fascine rend. Berg en Dal en Teheran, welke thriller-auteur* had dat kunnen bedenken? lairder bij het volk dan bij de critici. Veel Russische vrouwen van rond de 65 danken hun naam aan de titel van deze toenmalige avant-garderol- prent. Jozef en Kaya Belik brengen tijdens de vertoning fragmen ten ten gehore van het viool concert van Tsjaikovsky en van werken van Cesar Cui, Wolfgang Korngold en Lubos Fischer. Kaya Belik heeft bo vendien elektronische compo sities voor vier computerge stuurde synthesizers gemaakt, die hij zelf zal uitvoeren. Joop Albrecht speelt piano-improvi saties. Vader en zoon Belik zijn af komstig uit Tsjechoslowakije, maar zijn inmiddels tot Neder landers genaturaliseerd. Jozef Belik is eerste violist bij Het Brabants Orkest en speelt ook in het Variant Ensemble. Kaya Belik is autodidact. Hij compo neert ook electronische popmu ziek. De gedeeltes van 'Aelita' die op Mars spelen, worden van electronische muziek voorzien en die in Rusland zijn gesi tueerd van lyrische composi ties, o.a. Tsjaikowsky. De hond van Theodore van Houten mag een keer blaffen indien op film een hond zulks geluidloos doet. En als dat niet lukt, zal Kaya Belik het blaf geluid voor zijn rekening nemen. Hij oogstte er eerder in Den Bosch veel succes De film 'Aelita' wordt op 27 september in Concordia Breda vertoond met muzikale bege leiding van Jozef en Kaya Be lik en Joop Albracht. AMSTERDAM (ANP) - Tot 25 oktober kan het publiek zeggen wie zijn of haar meest geliefde tekenaar of illustra tor van boeken is. Een comité heeft namens de Nederlandse boekenbranche een vrouw, acht mannen en een echtpaar uitgekozen als kandidaten voor de publieksprijs van het Nederlandse boek. De lezer-kijker mag evenwel ook zelf een andere kunstenaar of kunstenares aanwijzen. Wie de meeste stemmen krijgt, ontvangt de uitgeloofde 15.000 gulden en een beeldje dat Jeroen Henneman heeft gemaakt. De prijs wordt 5 november uitgereikt. Wie er aan mee wil doen vindt de daarvoor bestemde formulieren bij bibliotheken en boekhandels. Dé genomineerden zijn: Marjolein Bastin, Theo van den Boogaard, Dick Bruna, Rien Poortvliet, Ingrid en Dieter Schubert, Peter van Straten, The Tjong Khing en Peter Vos. Werk van deze tekenaars en illustratoren, die diverse genres vertegenwoordigen, is van 4 september tot 17 de cember te zien in Kasteel Groeneveld in Baarn. De publieksprijs voor het Nederlandse Boek werd twee jaar geleden voor het eerst toegekend aan Kees van Kooten in het genre Romans en Verhalen Vorig jaar ging hij in het genre Gedichten en Verzen naar Annie M. G. Schmidt Door Henk Egbers DEN HAAG- De Europese-, Amerikaanse dominantie in de museumwereld zal met de tijd slijten als musea van de rijke landen in solidari teit en met tolerantie gaan samenwerken met die in de ontwikkelingslanden. Dat was samengevat de me ning van de Afrikaan Alpha Oumar Konaré, voormalig mi nister van cultuur in Mali, die aan het slot van het tiendaagse ICOM-congres in Den Haag tot president gekozen werd van de International Council of Mu seums. Nederland met zijn grootste museumdichtheid ter wereld was de voorbije weken bij uit stek museumland. Uit meer dan 120 landen waren 1500 ver- tegenwoodigers van musea naar hier gekomen om te ver gaderen en door het land te zwerven en onze musea kri tisch en bewonderend te bekij ken. Dit was het 15e congres van de in 1946 opgerichte ICOM. Het 14e was in Buenos Aires en het 16e is over drie jaar in het Canadese Quebec. Nederland komt de eerste halve eeuw niet meer aan bod, zodat dit een historisch congres was. Na een aantal inleidingen over het congresthema ('Museums: generators of Culture') werden de meningen aan elkaar ge toetst in 25 werkgroepen. Dit thema heeft voor iemand uit een ontwikelingsland een an dere betekenis dan voor een museummanager uit een wel vaartsland, die niet meer weet waar hij met kunst heen moet. Dat werd bijvoorbeeld dui delijk uit de inleidingen van de bekende Indonesische schrij ver-historicus Mochtar Lubis en de roemruchte Amerikaanse communicatie-deskundige Neil Postman. Lubis zag het mu- suem als een instrument om een koloniaal verleden te boven te komen, terwijl Postman als het ware zijn boek 'Amusing Ourselves to Death' (Wij amu seren ons kapot) op de musea projekteerde. Musea kunnen een grote rol spelen voor een volk om de eigen identiteit bewust te wor den. Daarop wees Lubis met name. Het probleem is dat Derde Wereldlanden dat vaak zelf ook wel weten en bezig zijn musea te bouwen, maar be halve geschoold personeel ont breekt het hen vaak aan collec ties, omdat deze tijdens de ko loniale tijd naar Europa en Amerika zijn verdwenen. Daar liggen de stukken vaak in de pot. Lubis riep op tot grotere samenwerking bij uitwisse- lings-, ruil- en teruggave pro gramma's. Postman, die nadrukkelijk vanuit de Amerikaanse situatie sprak, zei dat musea een beeld moeten geven van de mensheid (humanity), zodat duidelijk wordt waarmee we bezig zijn. Als in Berlijn in 1933 een der gelijk museum gebouwd was zou dat verhelderend gewerkt hebben op de bewustwording van het opkomend nazisme. Welk soort museum heeft Amerika nodig? Hij noemde het meest populaire museum in het land, het Epcot Center in Orlando, als voorbeeld hoe het niet moet. Dat predikt 'Techno- locy über alles'! Was is het resultaat van deze droom? In 1995 zal 85% van de Amerikaanse kinderen leven in één-ouder gezinnen; minder dan 50% zal de high-school af maken; het vierde deel van de bevolking is analphabeet, kijkt 16000 uur tv en consumeert een miljoen tv-commercials, aldus Postman. Ieder jaar verhuizen 40 mil joen mensen en miljoenen heb ben geen dak meer boven hun hoofd. In dertig jaar is de mis daad met 1100% toegenomen. De lucht is vervuild en het wa ter vergiftigd. De Amerikanen eten de meeste asperines in de wereld en de kindersterfte is een van de hoogste in de wes terse wereld. De teenagers zit ten onder de drugs en Amerika had acht jaar een filmster als president. Daarom is Epcot Center een leugen. Een museum is geen generator van cultuur maar een thermostaat. Postman wenst zich musea van famili- geschiedenis, religie, techni sche rampen, het schrift, van menselijke stupiditeit en heb zucht. Een museum is er niet om weg te dromen in de toe komst, maar om te leren van stommiteiten en waardevolle zaken, aldus Postman. In het Haagse congresgebouw was een expositie ingericht door tachtig firma's uit tien landen met de meest geavan ceerde technische snufjes, die van een museum een speeltuin vol techniek kunnen maken. De aanwezigen uit de derde we reldlanden keken zich de ogen uit. De standhouders zullen met Postmans inleiding niet zo gelukkig zijn. Hernan Crespo Toral, direc teur van het Unesco-bureau voor latijns Amerika en het Caribische gebied, wees op de grote armoede in dit territo rium. Door die armoe krijgen geweld en drugs er de over hand. Daarbij komt dat de rijke geïndustrialiseerde we reld bezig is de derde wereld een nieuwe slavernij aan te meten: de technische slavernij. Welke rol heeft een museum daarbij? Niet als 'generator', meent Toral, maar wel als tolk, als verspreider en vertaler van culturele verschijnselen. Het museum heeft een fundamen tele rol voor het volk om te ont dekken wat het werkelijk is. Daar kan de techniek gede mystificeerd worden en kun nen realistische lijnen naar een toekomst uitgezet worden. Daar zal ook blijken dat de kloof die bezig is te groeien tus sen rijke- en arme volken een gevaarlijke- is. Béla Kpeczi (van 1982-'88 mi nister van cultuur in Honga rije) zag vooral kunst en we- Politici worden gemaakt en afgemaakt door de televisl Die wet kennen we al een hele tijd. Maar wat hebben de tl debatten van de afgelopen week betekend voor de verkj| zingen in Nederland? Het antwoord is verrassend: eigen] niets. Drie jaar geleden kon je nog zeggen dat het laatste dekj tussen Lubbers en Den Uyl de doorslag gaf. Lubbers i rustig en trefzeker. Den Uyl, duidelijk in zijn nadagjl kwam slordig en vaag over. Het CDA behaalde in onverwacht grote overwinning. Deze week hebben we een reeks van debatten op de tv g had. Zaterdag was het grote debat tussen Lubbers en Koi| De aanwezige journalisten waren bijna allemaal van r ning dat Kok net iets meer punten scoorde dan de premie! Hij viel meer aan en Lubbers maakte af en toe een vermoei de, matte indruk. Na afloop liet Lubbers trouwens zelf o blijken dat de uitzending in het voordeel was geweest vil Wim Kok. Dinsdagavond was het verkiezingsdebat tussen vijf lij;| trekkers op Nederland 3 en ook toen meenden de kennel dat de PvdA goed uit de verf kwam. Langzaam ontwikkel j zich de tendens dat Lubbers wel eens afgebrand en uitgi blust zou kunnen zijn. Omdat hij de stemmentrekker het CDA was, zou dat de partij een paar zetels kunnen scl len. Maar die verwachting kwam niet uit. Waarschijnlijk 1 ben de kijkers met andere ogen gekeken naar de debatli en de verklaringen in het Journaal. Ze ontdekten g® strijdpunten, geen kwesties die dwongen tot partijkie; Kok is een aardige man, maar hij is een soort Lubbers enlii maakt zich nooit echt kwaad. Voorhoeve wekte al irritij als hij in beeld kwam. Het waren uitzendingen zoni spanning en emoties en velen zullen de lange discussies n uitgezeten hebben. De telvisie was er avond na avond bij. We zagen Kareiv de Graaf zich ontwikkelen tot een perfecte 'anchor i (centrale presentator) en Paul Witteman was de pittigs ondervrager. Maar in de politieke arena gebeurde niets, (j was niets spectulairs te melden. Ondanks alle moeite en oi danks de unieke samenwerking in omroepland speelde 1 televisie deze keer geen rol. De politieke partijen deden ook geen moeite de zwak) plekken van hun tegenstanders te raken. Ze wisten datJ elkaar na woensdag misschien wel weer nodig zouden hè ben. In Amerika was dat vorig jaar anders. Daar bestook! George Bush en Michael Dukakis elkaar met tv-filmpjss| De republikeinen brachten de democraten de fatale slag to via een spotje waarin het gevangenis-beleid van Dukal werd aangepakt. Een gevangene, die op grond van een 1 kakis-wet' een weekendje verlof kreeg, pleegde een moi Dat komt van al die zachtheid van Dukakis, was de 1 harde boodschap van het Bush-team. De tv kan het belangrijkste wapen in een verkiezingsstr zijn. Maar dat werkt alleen als de kandidaten elkaar aai vallen en niet als ze lief zijn voor elkaar. Velen zullen e zucht van verlichting geslaakt hebben toen Veronisl woensdagavond onverwacht met Nederland-Denemarki kwam en zelfs het Journaal eerder mocht afbreken. Je kunt ook nog een andere conclusie trekken: de televisie! niet almachtig in ons leven. En dat is toch wel een bemoed| gend idee. Mochtar Lubis: Museum kan volk helpen eigenm identiteit te ontdekken. tenschappen in musea als een goede tegenhanger tegen een al te technische cultuur. Maar met het groeiend massatoe risme naar musea (consumptie) voelde hij zich ook niet zo ge lukkig. Hij hield een pleidooi voor meer internationale sa menwerking tussen musea, vi suele media en onderwijs cul tuurinstellingen. Federico Mayor, directeur generaal van de UNESCO, be gon zijn inleiding met de op merking dat internationale meetings niet noodzakelijk de meest produktieve elementen voor internationale samenwer king zijn. Toch drong hij erop aan, met name met het oog op de derde wereld. „Er mag geen 'apartheid' ontstaan bij de grote expansie van de musea, die momenteel in de hele we- Neil Postman: In musea moeten alle uitingen van de mensheid terug te vinden zijn, ook onze domheid. - foto's archief de stem reld bezig is". Die expansie 'deugt niet', als je bijvoorbeeld het wat kwaad aardige kader over 'museum en elite' onlangs op de voorpagina van deze krant las. Het bezoek aan musea mag dan wel enorm gestegen zijn, het gaat om een bepaalde intellectuele elite en 'het volk' blijft nog steeds weg, zo heette het. Nu bestaat de sa menleving uit talloze elitaire groepen. Maar bij de elitaire groepen als voetbal- of disco- publiek bijvoorbeeld lees je nooit opmerkingen in deze zin; alleen als het over kunst cul tuur gaat deugt het ineens niet meer. Het onderzoek waarover in dit bericht sprake was, ziet er wat genuanceerder uit. Deze vo« plaats binnen het kader het ICOM-congres door di cioloog Ganzeboom en de PS choloog Haanstra. Opzet de publieksopbouw van groeiende museumbffi* (1950: 2.6 miljoen en 19® miljoen) te onderzoeken, grootste groei zit in bezoek a' musea in de niet-kunstsecti Het publiek daarbij is zeer varieerd. De musea voor mode"; kunst trekken inderdaad, men wil, hetzelfde elite# bliek als dertig jaar gek® Toch blijkt dat publiek hier» daar breder te worden via» catieve begeleiding. Maarl» probleem is dat musea nauwelijks mankracht v; over hebben, want men 's veel drukker met pr clame-maken voor de enes® na de andere. De politiek n® de müsea immers verpik'1' werken op hun marktaard®' De nieuwe president Ko» accentueerde de noodzaak1 democratie binnen de seumwereld en de relatie de UNESCO. Na een si bij de Rijksdienst Beel kunst zijn de museum®1 weer vetrokken naar Aus® Brazilië, Japan, Rusland,", garije, India, Mali, Eg.VP',^ 1 n anHora lanHpn om iilW vele andere landen om in Quebec weer de hele ci van de wereld bijeen te gen bij de vraag: 'Musea1 er grenzen?' zet mijn bedje Wasir de ber klom m vooru klopte aa en kri moe in de torenkar en het mooi ik ine zei Dit is een gedichtje uit 'Ik v is haar derde versjesbunde haar tweede bundel 'Lang z Nienke van Hichtum-prijs. Je hebt van die boeken die achter elkaar uitleest waarvan je toch denkt 'voi ik het nou goed of niet'. Zo'J boek is meestal goed geschri ven, anders was je niet zovi gekomen, maar je mist iei Het heeft je niet echt iets gi daan. Als je over zo'n iets in De Kleine Stem schrijven, kom je in de pri blemen. Het kan namelijk aan j zelf liggen dat je het minder mooi vond dan hoopte. Je kunt net niet in c juiste stemming zijn geweer of de telefoon ging om hi kwartier en krijg ik mees een slecht humeur van. Wi het ook geweest mag zij 'Terug naar de kermis', hi nieuwste boek van Hadli Irwin, viel me een beetje gen. Joe en Ashley kennen el ka, van jongsaf aan, hun oudei zijn vrienden. De twee famj lies horen tot de elite van Amerikaanse provinciesti en Joe en Ashley vinden hi eigenlijk heel normaal om school bij de B.B.'s te horei Dat zijn Begaafd en Begifti, den; leerlingen met hersei en geld en een onbezorgi toekomst. Toch valt die scherven uiteen zoals de gi kleurde stukjes glas in de ki leidoscoop die Joe ooit vi een tante kreeg. Uit Nieuw: gierigheid naar de tovei kracht en om te zien hoe di] stukjes glas er van dichtl uitzagen heeft Joe de kalei doscoop vroeger gesloopj Wat overbleef waren w: scherfjes glas en stukjes spii gel. Die kaleidoscoop is hi symbool voor het leven va Joe en Ashley. Op een gegeven momei komt Ashley tot de conclus dat het leven pas de moei waard is als je iets hebt oi naar te streven en dat mi ze. Ze is goed op school, ze zii er goed uit, alles is te perfec Ze gaat van school om werken, twijfelt of ze mee zi doen aan het concours hipp que want ze zal zeker wir Qf yoi6cnot nonen mmTPnm\jk Ga. "te. wnht Dsdr komt tr nof ren kom jü hier doen to yosr ts je pop tip broer heel. ÏÏambone

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1989 | | pagina 34