UITBLAZEN
Kritiek op financiële onderbouwing mileuprogramma
Duitse bondspresident onder vuur
Aidsverspreiding komt redelijk tot staan
Ingevroren embryo al beetje mens
Plai
ESlE&il!
Sovjetu
Korrelig
beeld
BEHAND
Speciaa
CVCÜ..U
GROEN LINKS IS MILIEUVRIENDELIJKST MAAR WIE ZAL HET BETALEN?
'NIEUWE PEST' VERLIEST IN NEDERLAND AAN DREIGING
Inleveren w£
kan reisje m
Parijs oplevt
DE STEM ACHTERGROND DONDERDAG 31 AUGUSTUS 1989
WIM KOCK
DE STEM
Vrij veilig, stop Aids.
APARTE, NIEUWE RECHTSPOSITIE VOOR REAGEERBUIS-WEZEN
DE STEM B
MAASTRICHT -
kort van 80 plaa
deelde mensen
problemen ter b
gesteld.
TEN tijde van de
maanlandingen ging
onze oude televisie
wel eens kapot. We riepen
er dan eerst de buurman
bij, begiftigd met een
flinke dosis verstand van
techniek. 'Kijk, hier heb je
de boosdoener*. Hij hield
dan een minuscuul dingetje tus
sen de vingers dat hij geloof ik
een transistor noemde. Kon de
buurman niet helpen, dan bel
den we de winkelier waar we
het toestel hadden gekocht en
dan konden we er zeker van
zijn dat nog dezelde dag de
monteur op de stoep stond. Te
genover onze vrienden prezen
wij altijd de service van onze
winkelier.
Dat was toen de Apollo's
rond de maan cirkelden. In
middels zijn 'we' een stuk ver
der de ruimte binnengedron
gen. De 'sensationele' beelden
van de werkende ijsvulkanen
op Triton hebben wij slechts in
zwart-wit gezien, op een van
een buurman geleende porta
ble. Dat Jcomt overigens niet
eens zo heel slecht uit want
juist deze week is de televisie
op verschillende kanalen be
gonnen met de herhaling van
de tweede wereldoorlog en dat
was nog een oorlog in zwart
wit. Terecht, want kleur is te lu
xueus voor oorlog. Alles wat ik
poit in kleur heb gezien van de
weede wereldoorlog was nage-
rieeld.
£wart-wit is authentieker en
Y^t de spanning van augustus
sine? beter weer. Zwarte limou-
die af en aan rijden. Mi-
£?neks met bezorgde gezichten,
breekt die zijn vakantie af-
zakken flet stapeienvan zand-
c;r„n« ~Ahet proefdraaien van
met njbe>fe jongedames
om Jbulaied>e melden
leen het gez1cht,f be~,AJ-
lain, dat had ik vn Chamber-
kleur willen zien, of rl eve,n m
T5
bleek is als
lijkt.
r.i'
het in zv.
echt zo
rt-wit
9"
geweest en in de meeste toestel
len van de generatie van onze
tv waren ze al na twee jaar ver
vangen, zei hij. Helaas, hij had
het goede apparaatje niet bij
zich. We moesten het nog maar
een dag met het oude doen. De
volgende dag zou hij dan terug
komen.
Hij hield woord. De vol
gende dag stond hij er weer.
Zónder het goede apparaatje.
Dat hadden ze niet in voorraad
gehad, maar het was besteld.
Hij had wel een apparaatje bij
zich, dat weliswaar niet bij ons
toestel paste, maar dat heel
goed dienst kon doen als nood
oplossing. Toen ik 's-avonds de
tv aanzette bleek de korrel uit
het beeld verdwenen te zijn,
evenals de meeste kleuren. Al
leen van de hardste tinten was
nog wat pastelachtigs over. We
moesten ook maar liever van de
afstemknopjes afblijven, niet
proberen meer kleur te krijgen
en zo, want kwijt was kwijt,
waarschuwde hij nog. 's-Maan-
dags zou hij terugkomen. Dat
was een dag of vijf later.
Afgelopen maandag was hij
er weer, zoals hij beloofd had.
Maar geen apparaatje bij zich.
Een complicerende factor, zo
begrepen we, Was dat die appa
raatjes geen serienummer had
den, zodat hij zonder onroe
rende hulpmiddelen niet kon
vaststellen welk apparaatje nu
precies bij ons type toestel
hoorde. Een Philips nota bene.
Hij moest dus onze tv helaas
meenemen. De reparatie zou
een paar dagen kosten. Van
morgen - woensdag -, net toen
ik de deur uit wilde gaan, kreeg
ik een jolige stem uit Dordrecht
caa,.4e telefoon. Dordrecht? Ja
wel .Vürlrecht. Daar bleek
onze tv geepareerd te zijn. Of
we maar widen zorgen dat er
de hele daf iemand thuis was,
want ze zonden hem komen te
rugbrengen Tenslotte stemde
de jolige stem in met een com
promis. Er zou slechts de hele
middag iemand thuis hoeven te
zijn. Ik dankte de man heel
hartelijk terwijl ik begon te be
denken hoe we dat zouden
gaan organiseren.
Tilburg, Dordrecht of Tri
ton. Afstanden spelen geen rol.
Tijd blijkbaar ook niet, maar
dat Philips niet eens universele
onderdelen in zijn eigen pro-
dukten lijkt te stoppen heeft
ons wel wat verbaasd. Of
deugde die monteur uiteinde
lijk toch niet voor z'n vak? De
afstand van de aarde naar Tri
ton bedraagt meer dan 4 mil
jard kilometer. Geen mens kan
zich van zo'n afstand een voor
stelling maken. Toch kijken wij
zo ver, dankzij de inmiddels
flink verouderde apparatuur
van de Voyagen-2 en vooropge
steld dat de tv thuis het doet.
We Wonen nu in een andere
plaats zijn een paar televisie-
toesteken verder. Onlangs
mer kten we dat er iets met het
be'ild aan de hand was. Het
was wat korrelig geworden, zo
als vroeger de vergrotingen van
snelle fotofilms korrelig waren.
Omdat televisie bewegende fo
to's geeft, bewogen ook al die
korrels zodat het beeld wat on
rustig werd. Heel erg storend
was het niet, maar het hóórde
niet en daarom de winkelier ge
beld. Die bleek al lang geen
eigen servicedienst meer te heb
ben. Stel je voor. Dat is niet
meer van deze tijd. Maar hij
zou zorgen dat er iemand
kwam.
De monteur die een dag la
ter kwam kijken, kwam hele
maal uit Tilburg gereden. Een
wat kort aangebonden man,
vond mijn vrouw - zelf heb ik
hem niet ontmoet- maar wel
vakman want hij had de oor
zaak in no time gevonden. Een
klein apparaatje moest verwis
seld worden. Hij was een beetje
verbaasd dat wij het er zo lang
mee hadden gedaan want het
was nooit een goed apparaatje
illllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllMlllllllllllllllllllllllllllii
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem B.V.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
HVermeulen - adjunct-hoofdredacteur.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
«076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65, 4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14,01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35, 4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
per maand 25,50; per kwartaal f 73,50 of per jaar 285,00.
Abonnees die automatisch betalen ontvangen een korting van
resp. 1,- per maand, 2,00 per kwartaal, f 7,50 per jaar.
Voor posttoezending geldt een toeslag.
Losse nummers: ma. t/m vrijd. 1,30; zat. 1,50.
Service-afdeling abonnementen: £76-236472, ma. t/m vrijd.
9.00-12.30 en van 13.00-16.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje® 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur
en zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Bankrelaties:
Postgirp/1114111 - ABN rek. 520538447.
Door Mathieu Kothuis
GROEN Links is het mi
lieuvriendelijkst zeggen de
milieuorganisaties Natuur
en Milieu en Milieudefen
sie. Maar voor een goed
doortimmerd milieubeleid
is meer nodig dan een
naam die suggereert dat je
het goed voor hebt met het
milieu. Al die fraaie mi
lieuplannen zullen, naast
alle andere beleidssecto
ren, ook betaald moeten
worden worden. En juist
op die financiële haalbaar
heid van de Groen Linkse
milieuplannen spitst de
kritiek van andere par
tijen zich toe.
Met dat belangrijke crite
rium, een financieel goed on
derbouwd verkiezingspro
gramma, valt ook meteen die
andere 'milieupartij', De
Groenen, af. Een vergelijking
van het verkiezingspro
gramma van de Groenen is al
helemaal onmogelijk omdat
het milieubeleid van die partij
niet financieel is onderbouwd.
Roepen dat je het milieu zo
belangrijk vindt is kennelijk
toch wat gemakkelijker dan
meteen ook aan te geven waar
je het geld daarvoor vandaan
denkt te halen.
In hun onderzoek naar de
verkiezingspogramma's con
cluderen de milieuorganisa
ties Natuur en Milieu en Mi
lieudefensie dat Groen Links
zich vooral van de andere po
litieke partijen onderscheidt
doordat het milieubeleid dat
die partij wil voeren niet af
hankelijk wordt gemaakt van
de economische groei. "Groen
Links kiest voor de omvor
ming van het economisch sys
teem naar een verantwoorde,
duurzame kringloopeconomie.
De bestaande wijze van pro
duceren wordt gekenmerkt
door machts- en bezitscon
centraties, ongerichte groei,
verspilling, consumptiedwang
en uitbuiting van mens en mi
lieu. Dat moet fundamenteel
veranderen", aldus het ver
kiezingsprogramma van
Groen Links.
Milieuvriendelijk dat wel,
maar ook Natuur en Milieu en
Milieudefensie constateren
nogal wat manco's in de fi
nanciële onderbouwing van
het Groen Links-programma.
Een echte vergelijking met
andere verkiezingprogram
ma's is daarom vrij moeilijk.
Groen Links vergeet boven
dien nogal eens dat we in Ne
derland niet op een eiland wo
nen. Milieumaatregelen in ons
land zullen uit concurrentie-
overwegingen altijd in relatie
moeten worden gezien met de
milieumaatregelen die in het
buitenland worden genomen.
Maar afgezien van die kri
tiek krijgt het milieu bij
Groen Links in ieder geval de
allerhoogste prioriteit. Die
prioriteit bleek ook al in de
afgelopen kabinetsperiode.
Een onderzoek naar het stem
gedrag van de in Groen Links
samenwerkende partijen in
de Tweede Kamer bevestigt
dat beeld.
Bij de grote partijen ligt die
principiële bereidheid om het
milieu prioriteit nummer 1 te
geven een stuk gecompliceer
der. In feite kennen CDA,
PvdA en VVD geen clausule
die het milieubeleid be
schermt tegen een lagere eco
nomische groei. Volgens die
partijen moet het milieube
leid worden betaald uit de
economische groei. Als die
groei tegenvalt kan er dus
minder milieubeleid worden
gevoerd. De PvdA zegt het
met zoveel woorden: 'als de
groei van de economie mocht
tegenvallen dan staan achter
eenvolgens koopkrachtbe-
houd, in het bijzonder van de
laagste inkomens, en publieke
bestedingsimpulsen ten be
hoeve van de werkgelegen
heid en de kwaliteit van de
voorzieningen voorop'. Weg
milieu dus.
Ook de WD laat blijkens
het verkiezingsprogramma de
aanscherping van het milieu
beleid als eerste vallen bij een
tegenvallende economische
groei. Een tegenvaller van de
conjunctuur mag volgens de
WD niet ten koste gaan van
verlaging van het financie
ringstekort maar dient vol
gens die partij te worden op
gevangen door extra ombui
gingen dan wel een beperk
tere verlaging van de collec
tieve belastingdruk.
„De uitgaven gefinancieerd
door herschikkingen (waar
onder 650 miljoen voor milieu
en openbaar vervoer) kunnen
plaatsvinden indien en voor
zover de hiervoor noodzake
lijke' bezuinigingen daadwer
kelijk kunnen worden gerea
liseerd", aldus de WD. Ook
het CDA geeft aan het milieu
geen absolute prioriteit en
maakt dat beleid afhankelijk
van de economische groei. D66
komt op dit punt nog het
dichtst bij Groen Links in de
buurt en zegt dat in het geval
van een lagere economische
groei de voorstellen in het ka
der van het milieubeleid niet
mogen worden aangetast. Ook
uit de verkiezingstekst van
het GPV kan worden opge
maakt dat het milieubeleid bij
die partij absolute prioriteit
geniet.
De politieke strijd bij de
komende verkiezingen be
perkt zich, zoals meestal, om
de marges. En die marges zit
ten in de groei van het netto
nationale inkomen. Het gaat
dan om een bedrag van naar
schatting 47,5 miljard gulden
in de komende vier jaar,
waarvan al 18,4 miljard gul
den beleidsmatig is vastge
legd. Bovendien leggen de
grote partijen nog eens 10,5
miljard opzij voor terugdrin
ging van het financieringste
kort. Resteert een bedrag van
ongeveert 18.5 miljard waar
aan nog enkele miljarden
kunnen worden toegevoegd
voor bezuinigingen op andere
delen van der begroting.
Al met al geen al te groot
bedrag voor nieuw beleid zo
als extra milieumaatregelen,
zeker als de economische
groei nog wat meer (minder
dan 2,25 procent groei) tegen
valt.
Maar ook bij een lagere
economische groei leidt het
Groen Links-programma tot
extra milieubeleid omdat de
lagere overheidsinkomens
worden gecompenseerd door
een hogere groentax (tot 7,3
miljard gulden).
De conclusie ligt voor de
hand. Het milieu in ons land is
kennelijk goed af met een
Groen Links-beleid. Maar is
dat Groen Links-programma
tegelijk ook zo goed voor de
andere sectoren in onze sa
menleving, voor de concur
rentiepositie van ons land of
voor het in de pas blijven lo
pen met de andere landen in
Europa?
Daarover zijn de meningen
nogal sterk verdeeld. Zelfs
demilieuorganisaties Natuur
en Milieu en Milieudefensie
hebben in hun 'vergelijkend
warenonderzoek' de nodige
twijfels. Groen Links scoort
dan wel hoog op de 'groentax'
maar 'toch geven wij u hier
mee geen stemadvies', aldus
de milieuorganisaties. „Milieu
is wezenlijk, maar niet het
enige in de wereld".
Von Weizsacker
Door Rink Drost
ZOWEL de Republikaner als de
Bond der Verdrevenen hebben
gisteren ernstige kritiek geuit aan
het adres van de Westduitse
bondspresident Richard von Weiz
sacker. Zij verwijten het staats
hoofd ongrondwettelijk gedrag
met zijn brief van maandag aan
zijn Poolse collega Jaruzelski.
Ter gelegenheid van de Duitse overval,
op Polen op 1 september 1939, waar
mee de Tweede Wereldoorlog begon,
had Von Weizsacker in de brief verze
kerd, dat Polen zijn westelijke grenzen
zeker mag achten. Van Duitse zijde
zal, aldus de Duitse president, geen
aanspraak wordengemaakt op voor
malige Duitse gebieden die na de oor
log door Polen zijn geannexeerd.
Deze officiële uitlatingen van het
staatshoofd zijn zowel bij de Bond der
Verdrevenen als bij de rechtsradicale
partij Republikaner in het verkeerde
keelgat geschoten. Zij houden vast aan
de stelling dat het Duitse Rijk zoals
dat op 31 december 1937 bestond nooit
is opgeheven. Tegen de kritiek van Re-
publikaner-woordvoerder Harald
Neubauer hebben politici van de libe
rale partij FDP hun stem verheven.
Maar de kritiek van voorzitter Her-
bert Czaja van de Bond der Verdreve
nen is tot nu toe slechts voor kennisge
ving aangenomen.
„De grenzen van Polen en Duitsland
moeten veilig zijn," stelt Czaja in een
persverklaring, „maar waar de gren
zen van Duitsland verlopen, kunnen
slechts in vrijheid overeengekomen
regels van een vredesverdrag beslis
sen. Op het wettelijke uitgangspunt en
een vervolgens in onderhandelingen
vast te stellen akkoord mag en kan
geen grondwettelijk orgaan vooruitlo
pen met politieke verklaringen. Dat is
een gebod van de grondwet, een ver
plichting opgelegd door het Duitsland-
verdrag, het resultaat van de uitwisse
ling van notities betreffende de ver
dragen met Oostblokstaten met de
bondgenoten in 1970 en het gevolg van
de verklaring van de vier bezettings
machten van 5 juni 1945, die annex
aties van Duitsland naar de stand van
1937 zonder vredesverdragen uitsluit."
„Het Bundesverfassungsgericht (het
gerechtshof dat wetten, verdragen,
maatregelen van bestuur en dergelijke
aan de grondwet toetst) heeft verbin
dend voor alle grondwettelijke orga
nen de medeverantwoordelijkheid van
de Bondsrepubliek Duitsland voor alle
posities van geheel Duitsland vastge
steld." Czaja wijst er voorts op dat het
Bundesverfassungsgericht heeft vast
gelegd dat de Bondsrepubliek zich in
de verdragen met de Oostblokstaten
niet verplicht heeft, iets na te laten
aan de vertegenwoordiging van de be
treffende posities tot het moment van
een vredesverdrag.
Vooral de rechtsradicale en rechts-
extreme partijen en de bonden van
verdrevenen uit vroeger Duitse gebie
den houden vast aan de grenzen van
1937. Om hun de wind uit de zeilen te
nemen verklaarde deze zomer nog de
voorzitter van de in Bonn meerege-
rende Beierse christelijke partij CSU,
Theo Waigel, dat er nog steeds Duitse
aanspraken bestaan op door Polen en
de Sovjet-Unie geannexeerde vroegere
Duitse gebieden. Bondskanselier Kohl
moest eraan te pas komen om de poli
tieke gemoederen tot bedaren te bren
gen en Waigel, die tevens minister van
financiën in Bonn is, het zwijgen op te
leggen.
Door Rinze Brandsma
In ons land is de dodelijke
immuunziekte aids haar
beangstigende greep aan
het verliezen. Niet zonder
opluchting spreken des
kundigen voorzichtig over
een epidemie, die over
haar hoogtepunt heen zou
zijn. Over een ziekte, die
'redelijk onder de knie' is.
Een epidemie op haar re
tour?
Het valt dus allemaal wel mee
met die griezelige seks-ziek-
te? „Als dat de boodschap zou
zijn, dan is die ongelukkig.
Het is niet waar, dat aids over
haar hoogtepunt heen zou
zijn. Uit het oogpunt van pre
ventie kan zo'n conclusie ge
vaarlijk zijn. De verspreiding
van het virus onder homo's en
druggebruikers gaat nog
steeds door. Er zijn nu ook
aanwijzingen, dat de gedrags
veranderingen naar veiliger
seks onder homo's niet zo be
stendig is als we wel hoop
ten."
„En over de verspreiding
van het virus weten we nog zo
weinig. De sprong naar de al
gehele bevolking, naar de he
tero's, wordt wel degelijk ge-
WO "4** *11 rp-
maakt."
De arts drs.. Bart Eijrond,
hoofd van het Nationaal Bu
reau Aidsbestrijding.in Am
sterdam, weigert mee te jube
len in het 'valt-wel-mee'-koor
van de laatste weken. Want
ook in Nederland sterven
jaarlijks nog honderden, vaak
op mens-onterende wijze, aan
de gevolgen van aids. En aids
blijft dodelijk, niet te genezen.
Maar intussen lijkt de 'mo
derne pest' zich bij ons te be
perken tot de bekende risico
groepen, homo-mannen en
spuitende drugsverslaafden.
De epidemie zet zich wel
voort, maar - zoals dat offi
cieel heet - de curve vlakt af.
Hoe dodelijk ook, het blijft om
relatief geringe aantallen
gaan. Een volks-brede hetero-
ziekte, zoals in grote delen
van Afrika, lijkt het bij ons
niet te worden. Voor de moda
le, niet al te woest levende he
tero blijft de ziekte uit de
buurt.
„Als we reëel zijn, dan moe-
7^
ten we dat bekennen", zo geeft
ook deskundige Eijrond toe.
„De gemiddelde hetero loopt
aanzienlijk minder risico dan
de gemiddelde homo."
Een collectieve volksangst
voor vreemdgaan is dus onno
dig? De vrijere 'recreatie'-
seks die wij onszelf in de ja
ren '70 zijn gaan toestaan, is
niet helemaal de 'Russische
roulette' waar we bang voor
werden?
Ook dat moet de nationale
coördinator aids-voorlichting
toegeven. „Zo benauwd voor
wisselende partners hoeven
hetero's niet meer te zijn. We
weten ons redelijk te bescher
men. Er is vurig gepleit voor
monogamie als dè oplossing.
Dat is zeker ook heel veilig,
maar het is één van de oplos
singen. Als aidsvoorlichters
hebben we er altijd naar ge
streefd, aids te bestrijden, niet
om het seksleven van de men
sen te veranderen, tenzij dat
risicovol is."
Eijrond plaatst toch, tussen
alle rooskleurige optimisme
en opluchting, kanttekenin
gen. Aids wordt nog altijd
overgedragen via onbe
schermde seks. En blijft een
ernstige, bedreigende, dode
lijke ziekte. Die regelmatig de
bruggen neemt van de homo
wereld en de drugsscene naar
de hetero's.al trad dan de
besmetting in praktisch alle
gevallen op door de bekende
risico-contacten (biseksuele
contacten, onbeschermde seks
- zonder condoom - met 'he-
roïne-prostituées').
„Wie is 'gemiddeld'? Wat
weet je van het seksleven van
dat leuke contact in het café?
Waren al haar of zijn eerdere
partners wel zo 'gemiddeld'?"
Voor optimisme bij mensen,
die ziek zijn of worden door
aids is helemaal geen reden.
Bij wie, na eerdere besmet
ting met het HIV-virus (dat
kan wel vijf jaar of langer te
rug geweest zijn) het sluime
rende HIV de trekker over
haalt, is het perspectief nog
onveranderd de dood. Een
middel als AZT/ Retrovir/zi
dovudine vertraagt slechts de
aftakeling.
Eijrond: „De patiënten le
ven langer, heel mooi voor
hen, maar voor de samenle
ving wordt hun verzorging zo
ook duur. Kunnen de patiën
ten, kan de samenleving die
hoge kosten van medicijnen
en verzorging blijven opbren
gen? Aids komt steeds meer
bij de kansarmere burgers,
overal op de wereld. Kijk
maar naar de drugsspuiters.
De ziekte zakt naar de sociale
onderlagen. Dat is triest."
AZT is nog steeds het enige
- en peperdure - medicament,
dat de verwoesting door aids-
besmetting in je lijf remt. Ook
bij seropositieven (wel besmet
met het HIV-virus, maar -
nog - niet ziek) vertraagt het
de ziekmakende werking van
HIV. Dat laatste is recent uit
Amerikaans onderzoek geble
ken, al werd het allang ver
moed. Maar ook in ons land
kan AZT alleen nog voorge
schreven worden aan patiën
ten die al ziek zijn door aids:
experimenteel en mondjes
maat.
Opnieuw: omdat deze aids-
'remmers' schaars en peper
duur zijn, kunnen ze niet
meehelpen, de ziekte echt in te
dammen. AZT is er slechts
voor de 'happy few'. Veel be
smetten weten ook niet eens,
dat ze seropositief zijn.
Hoe hard de medische/
pharmaceutische wetenschap
ook werkt aan middelen tegen
aids, middelen die immers
goudgeld opleveren, roem en
dank van de geschokte mens
heid, een beschermend vaccin
wordt niet voor 1995 ver
wacht. Op het gebied van de
'remmers' worden wel meer
vorderingen gemaakt; die zijn
al tamelijk effectief.
Door Jan van de Ven
EEN ingevroren embryo is vlees
noch vis. Een embryo buiten het
lichaam is geen ding, maar ook
geen persoon plegen juristen te
zeggen. Het neemt een tussenpo
sitie in, waarmee niemand op dit
moment raad weet. Over één
stelling zijn juristen het wel met
elkaar eens: een embryo verdient
een bijzondere plaats, dicht bij de
mens en ver van materie zonder
persoonlijkheid.
De eensgezindheid komt tot stand op
grond van bestaande regelgeving. De
wet maakt onderscheid tussen zaken
en personen. Aard en bestemming
van een embryo verhinderen de ma
terie als een zaak te zien. Maar een
persoon is het ook niet, nog niet.
Vandaar de tussenpositie.
Gevolg van de vermeende plaats
in het recht: niemand kan eigendom
van een embryo claimen, zo rede
neert mr. P. Vlaardingerbroek, me
dewerker van de vakgroep jeugd- en
familierecht van de universiteit in
Tilburg.
Ook al moet het weefsel door in
planting de status van mens nog
krijgen; door de samenstelling kan
het als een mens-in-wording worden
beschouwd. Vooralsnog zonder rech
ten. Zodra de inplanting heeft
plaatsgevonden houdt het recht re
kening met het aankomende leven.
Het komt bijvoorbeeld in aanmer
king voor een erfenis, mits het kind
levend op de wereld komt.
Waar man en vrouw sperma en
eicellen aan een medische deskun
dige hebben afgedragen om via de
reageerbuis-methode het begin van
een nieuwe mens tot stand te bren
gen, omdat dit langs natuurlijke weg
onmogelijk is, maken in beginsel be
treffende man en vrouw uit wat de
bestemming van het embryo zal zijn.
Na inplanting en volgroeiing van een
kweek mogen de leveranciers van
zaad en eicellen over het voorlopige
lot van het reserve materiaal beslis
sen.
Wil een paar na verloop van enige
tijd nog een kind, dan moet het zie-,
kenhuis reserve kweekjes voor de
volgende dracht bewaren. Besluiten
man en vrouw het bij één kind te la
ten, dan moet de dokter gevolg geven
aan een verzoek van het paar om
overgebleven embryo's te vernieti
gen. Verder reikt hun bevoegdheid
niet. Onder normale omstandigheden
zal een paar ook geen andere bedoe
lingen hebben, omdat het immers
louter gericht is op het krijgen van
eigen kinderen.
De problemen beginnen, wanneer
man en vrouw na het krijgen van een
kind zich niet verder interesseren
voor 'hun' reserve embryo's. Of wan
neer zij zich door een medische staf
laten ompraten de kweekjes niet te
laten vernietigen. Dan krijgt een zie
kenhuis een pakhuisfunctie. Em
bryo's 'stapelen' zich op en de verlei
ding ontstaat om daar iets mee te
doen: gebruiken voor medische ex
perimenten of beschikbaar stellen
Reageerbuisbevruchting
aan paren, die een embryo willen
adopteren.
Draait de praktijk die kant op, dan
krijgt de mens-in-wording meer en
meer de status van 'ding', van wat
juristen onder 'zaak' verstaan. Dan
zou er gesproken en gehandeld kun
nen worden als ging het om eigen
dom. Als de Rotterdamse gyneaco-
loog Drogendijk voorstelt overblij
vende embryo's te 'gebruiken' dan
beseft hij klaarblijkelijk niet wat hij
daarmee losmaakt.
„Over eigendom kan de mens be
schikken", filosofeert Vlaardinger
broek. „Hij kan er de bestemming
van bepalen." Zodra genetisch mate
riaal zijn natuurlijke, menselijke
functie kwijtraakt en tot eigendom
verwordt, stelt de beschikkings
macht de samenleving voor nog niet
gestelde vragen.
Vlaardingerbroek:' „Een zaaddo
nor stelt op dit moment belangeloos
zaad beschikbaar om iemand te hel
pen. Heeft hij de eigendom van zijn
zaad? Dan zou hij in theorie kunnen
bepalen wie ermee mag worden ge
holpen." Zonder schending van zijn
anonimiteit, welke in het kader van
het afstammingsrecht momenteel ter
discussie staat, stelt een eigenaar,
dat zijn produkt niet is bedoeld voor
vrouwen met een gekleurde huid, of
voor vrouwen met rood haar, of voor
lesbiennes.
Neemt de rechtspraak het nadruk
kelijker op voor het belang van het
kind, een waarneembare tendens, en
krijgt het'kind onder alle omstandig
heden het recht zijn vader te kennen,
dan ontstaat er waarschijnlijk so
wieso een praktijk, waarin de zaad
donor zeggenschap over het gebruik
van zijn zaad opeist. Dat gebeurt dan
op andere dan louter eigendomsg-
ronden.
Krijgt een embryo handelswaarde,
dan zouden leveranciers van zaad en
eicel de bestemming van een mens-
in-wording kunnen bepalen. Zonder
dat er geld voor de eigendomsover
dracht aan te pas komt zullen de
'ouders in potentie' hun kind niet aan
een willekeurig paar ter adoptie
overdragen. Standsverschillen gaan
dan onder meer de volgroeiing van
de baby bepalen. Een embryo mag
ingeplant worden in het lichaam van
een vrouw uit dezelfde stand en lie
ver nog uit een hogere stand.
'Ouders' hebben immers het beste
met hun kinderen voor.
Mr. S.v.d.Goor, die in opdracht van
het ministerie van WVC een rapport
schrijft over ethisch omstreden
vraagstukken in de gezondheidszorg,
komt tot de niet omstreden bevin
ding, dat het familierecht, het af
stammingsrecht en het adoptierecht
de nodige aanvulling behoeft. Waar
de belangen van het kind in wordt
geregeld, gaat de wetgever uit van
een natuurlijke conceptie en van be
staande kinderen.
Gaan sperma en eicel buiten het
lichaam een verbinding aan en blijkt
de celdeling zich te voltrekken, dan
zou naar heersende opvatting de me
dische wetenschap de reserve-em
bryo's - die uitsluitend zijn bestemd
om mislukkingen op te vangen -
geen eigen waarde mogen toekennen.
In het balanceren met het embryo
tussen 'zaak' en 'persoon' staat echter
niet vast bij welke van de twee
rechtsbegrippen het mensje-in-wor
ding zal uitkpmen. Dat hangt mede
af van het opgang makende zelfbe
schikkingsrecht van patiënten. Vol
wassenen hebben een zwaarder we
gende stem over eigen leven of dood.
En ouders beschikken (in samen
spraak met behandelende artsen)
over leven of dood van onmondige
kinderen.
Draaien ouders en 'ouders in po
tentie' er de hand niet voor om van
het embryo een 'ding' te maken, dan
levert die zienswijze voor weten
schappelijke ontwikkeling van de
ethiek nog vele kopzorgen.
MORGEN:
•EMBRYO VERNIETIGEN OF INPLANTEN'
DEN HAAG (ANP) -
de Opperste Sovjet v
Nederland om hulp
tering van de landbc
gaat het om het v<
bouwproduktie rond
Van Nederlandse zijde
heid uitgesproken de f.
Deskundigen van beid
de komende maanden i
Volgens Boerlatski
zijn land zich in een
autoriteiten realiserei
Van onze verslaggever
Dat komt doordat
TBS-inrichtingen
saldo minder behar
Eind 1988 zouden op g
de verschillende sta
lijke regelingen 532 m
genomen moeten ziji
er maar plaats was
mensen. Op grond da<
er plannen om tegen
ruimte voor honde
klanten te maken.
VALKENSWAARE
- Wie bij de politie
kenswaard de
maand een wapen
dat vanaf volgend
in het kader van d
wet Wapens en
verboden is, maaki
een gratis reisje na:
Een woordvoerder ve
kenswaardse politie
meegedeeld.
In het kader van t
wet zijn met ingang
tember tal van wape
den waarvan het bei
niet strafbaar is. He
der meer om werpste
sen, windbuksen str
wapens en dergelij ke
In de maand septer
nen die wapens word
verd op de politiebu
ministerie van Jus
daarvoor een vergo
schikbaar die variee
kwartje tot 75 gulden
De Valkenswaarc
wil het inleveren s
Daarom krijgt ieder
daarvoor in aanme
mend wapen inleve
tentie.
Dat kan zijn een
de Valkenswaardse
gratis excursie in he
dion in Eindhoven o:
nement op het
zwembad. Bovenc
iedereen meedoen a<
rij met als inzet een
vliegreis naar Pari;
en de boeken word
politie zelf betaald,
attenties heeft de
geboden gekregen.
AAN DE DISCUSSIE
derwijs is voorlopig
staatssecretaris Gin
3 procent personeel
De uitspraak van d<
ging van de pijnlijke
heeft geleden. Het c
soneelsstop in het
boodschap aan de
De president van de
Ginjaar-Maas in stri
over te gaan.
De staatssecretaris
hardnekkigheid te I
tingsmaatregelen aE
rechter haar had ve
terdeur alsnog binni
Het is terecht dat d
nen van Ginjaar-M
toestanden in het sf
375 leerkrachten er
geweest.
Het speciaal onden
kige afloop van het
lang de wereld niet
De groei van het sp
is een illusie om te
zal worden uitgetrc
staatssecretaris Gir
schrijding van het o
Er zal een oplossir
tieve begeleiding vi
niet aantast, maar v
van het leerlingen-a
Het plan om tot r«
tussen reguliere s
heeft de goedkeuri
male' scholen moe
om zoveel mogelijk
Een dergelijk selee
niet ten koste gaan
trokken leerlingen,
worden aangegaan
