DE STEM
DS. HANS VISSER:
'DIE LUXE WEER
AFPIKKEN, DAT IS
TOCH VERARMING?'
'Armoede is een relatief begrip'
'Ik krijg stress van dat
eeuwige tekort aan geld'
DE GRAAF KAN
ZICH DE
WOEDE WEL
VOORSTELLEN
estaat er armoede in Nederland?
Nee, zegt het kabinet. Ja, zeggen kerken, sociale
diensten en een leger van echte minima. Is het ge
noeg, 1.045 netto per maand voor een alleenstaan
de, driehonderd gulden méér voor een één-ouder-ge-
zin en bijna vijftienhonderd gulden voor een huishou
den met twee partners? Ja, zegt het kabinet. Nee,
zeggen de sociale diensten. Daarom géven gemeen
ten miljoenen en miljoenen uit aan noodhulp. Er zijn in
ons land achthonderdduizend huishoudens die rond
moeten komen van het sociale minimum. Mensen, die
hun koopkracht in de jaren '80 met zo'n tien procent
hebben zien dalen. Mensen die geen geld meer heb
ben om lekker en gezond te eten. Mensen met schul
den. Mensen die in een sociaal isolement zitten. Het
aantal alarmerende rapporten stapelt zich op.
Flauw
Niet zo sociaal
Gevoelloos
B
'Er is armoe in Nederland'
Door Mlck Salet
„Of er armoede bestaat in Neder
land...?"
Dominee Hans Visser (46) kijkt alsof
hem wordt gevraagd of de aarde rond is.
„Eigenlijk kunnen alleen struisvogels
ontkennen dat er in Nederland armoe
wordt geleden".
Hans Visser heeft de naam van een so
ciale dominee. Een Hervormde predi
kant, die niet te klagen heeft over een
lege kerk. Het is een opvangcentrum
voor fnensen die door de eigentijdse pla
gen van Egypte worden getroffen. Voor
de moderne armen.
Hans Visser: „Armoede is natuurlijk
een rekbaar begrip. Maar ik noem het
armoe, als mensen er in een paar jaar zó
veel op achteruit gegaan zijn, dat ze nu
nauwelijks voldoende geld hebben om
goed te eten, laat staan dat ze zich rede
lijk kunnen kleden. Ik noem het armoe,
als mensen bang moeten zijn dat hun
oude televisie of ijskast kapot gaat, om
dat ze de reparatie dan niet kunnen beta
len.
Ja, ja, dan zijn er mensen die zeggen,
dat je niet écht arm bent als je nog een
televisie en een ijskast hebt. Dat vind ik
zo'n onzin. In onze cultuur is het name
lijk heel normaal dat mensen een televi
sie hebben. In onze cultuur ben je düs
arm, als je géén televisie kunt betalen.
Als mensen zich vijf of tien jaar gele
den wél televisie, telefoon en een abon
nement op de krant konden permitteren,
is het armoede, als ze dat nu niet meer
kunnen betalen. Eerst hebben we al die
dingen voor iedereen toegankelijk ge
maakt. Nu wordt sommige mensen dat
allemaal weer afgepikt. Dat is toch ver
arming?
Ik vind het flauw als iemand dan zegt
dat mensen dertig jaar geleden óók geen
televisie hadden, dus dat ze nu ook best
zonder tv kunnen. Tja, vroeger wasten ze
op een wasbordVroeger kostte een
brood een paar centen.Je moet de si
tuatie van nu niet vergelijken met vroe
ger.
Iedereen kan weten dat mensen die
van het minimum moeten leven het niet
breed hebben. Alleenstaande bejaarden
die alleen een aow'tje hebben. Bijstand
moeders. En dan heb ik het nog niet eens
over de daklozen en de illegale buiten
landers, die met eens een uitkering heb
ben en die psychisch, sociaal, financieel,
noem maar op, zó diep in de put zitten,
dat ze blij zijn als ze één warme maaltijd
per dag krijgen.
Natuurlijk hebben daklozen, die al
hun geld aan drank of drugs uitgeven,
daar zelf ook schuld aan. Ik zeg niet dat
ze geen foute of domme dingen gedaan
hebben. Maar ik neem ze wel in verdedi
ging. Omdat ik weet dat niet iedereen
even slim en weerbaar is. Omdat ik weet,
dat niet iedereen er tegen kan om zijn
werk, zijn vrouw, zijn toekomst te verlie
zen.
Bovendien, armoede kweekt armoede.
Als je in een kansarm milieu geboren
wordt, héb ie nu eenmaal minder kans
op een goede scholing, loop je dus een
groter risico om permanent werkloos te
worden en loop je dus het gevaar om
langdurig te moeten leven van een ar
moedige uitkering.
Om die mensen aan de onderkant van de
samenleving te helpen is er ooit de Alge
mene Bijstandswet gekomen. Sociale ze
kerheid. Prachtig. Maar wat is er ge
beurd? Er is bezuinigd en bezuinigd. De
sociale zekerheid is niet zo sociaal en
niet zo zeker meer. Dat vind ik het
slechte van De Koning en De Graaf. Die
twee zijn zó kil. Zó koud.
Ja, ik wéét wel dat die twee dat niet op
eigen houtje doen. Ik wéét dat ze ge
steund worden door CDA en VVD.
Maar dat maakt de beslissingen er toch
niet minder kil door? Ik vind het een te
kortkoming van de democratie, dat zulke
belangrijke besluiten kunnen worden
doorgedrukt door zo'n kleine meerder
heid in de Tweede Kamer.
Daardoor hebben CDA en WD veel
mensen van de politiek vervreemd. Dat
verwijt ik de PvdA trouwens ook. Om
óóit maar eens met het CDA te kunnen
regeren, is de PvdA steeds meer gaan
schuiven en is daardoor met meer be
trouwbaar voor de mensen aan de onder
kant van de samenleving. Veel werklo
zen, bejaarden, mensen in de bijstand,
laat de politiek nu blauwblauw. 'Laat ze
maar lullen in Den Haag, Voor ons doen
ze toch niks'. Die mensen raken verbit
terd. Worden apathisch.
- J VfX9KS dfib es cri RjBfll
Er zijn gelukkig nog een paar mensen m
actiegroepen, die protesteren tegen het
beleid van Lubbers. Die mensen hebben
nog hoop. Die mensen hebben nog ver
wachtingen. Als het kabinet niet naar die
mensen, de laatste van de actievoerders,
wil luisteren, laten ook dié de hoop va
ren.
En dót is gevaarlijk voor de democra
tie. Dan onstaat er een grote groep men
sen, die zich niks meer aantrekt van Den
Haag. Een aparte samenleving met eigen
wetten en eigen normen. Als het kabinet
zo verder gaat, dan vróógt men gewoon
om rotzooi. Om een verdere groei van de
criminaliteit.
Maar ik geloof dat ze dat in Den Haag
niet willen zien. Men heeft daar de verla
ging van het financieringstekort heilig
verklaard. Nu snap ik ook wel dat een
gezonde economie belangrijk is: het geld
komt niet uit de hemel vallen. Maar als
je de economie gaat verafgoden en ver
geet sociaal te zijn, dan zit je op de ver
keerde weg.
De tweedeling in de samenleving is al
zó ver, dat de bovenkant, met wie het
economisch goed gaat, niet meer ziet, of
wil zien, hoe slecht de meflsen aan de on
derkant het hebben. Als je ze vertelt wat
er werkelijk aan de hand is in Neder
land, kijken ze je verbaasd aan: 'Hoezo
armoe? We hebben hier toch het beste
sociale stelsel van de wereld. We horen
tot de rijkste landen van de wereld.
Waar klagen die mensen dan over?'
Ja, als je de situatie in Nederland gaat
vergelijken met de situatie in Bangladesh
en Soedan, dan is er hier natuurlijk nóóit
sprake van armoe. Maar dat is een on
eerlijke vergelijking. In onze cultuur is
de definitie van armoede anders dan in
Afrika.
En natuurlijk zijn niet alle mensen
met een bijstandsuitkering arm. Natuur
lijk zijn er mensen die het wel redden
met een minimum-uitkering. Mensen,
die de hele stad aflopen op zoek naar
koopjes en aanbiedingen. Die van een
paar goedkope lapjes stof de mooiste
lderen maken. Die wel eens wat toege
stopt krijgen van een familielid. Die iets
bijverdienen. En natuurlijk zijn er ook
bejaarden die tevreden zijn met hun
AOW. Maar in de praktijk blijkt, dat de
meeste mensen in de financiële proble
men raken, als ze langdurig van een mi
nimum-uitkering moeten leven. Dat is
gewoon een feit.
o
f er armoede in
Nederland bestaatStaatsse
cretaris Louw de Graaf probeert zijn
ontkennende antwoord zo aardig
mogelijk in te pakken.
Door Mlck Salet
„Armoe is een relatief begrip. Het hangt
er van af waarmee je het vergelijkt. Als je
het internationaal bekijkt, dan is er m
Nederland zeker geen sprake van armoe.
Als je naar de Nederlandse verhoudin
gen kijkt, kan ik me voorstellen dat veel
mensen die van een sociaal minimum
moeten leven dat als armoedig beschou
wen. Maar om dat écht armoede te noe
men, dat gaat mij te ver.
Door de Algemene Bijstandswet kan
iedere Nederlander beschikken over de
noodzakelijke middelen om in het be
staan te voorzien. Ik kan me voorstellen
dat iemand die gewend is aan een beter
inkomen zo'n bijstandsuitkering als ar
moedig ervóórt, maar dat wil niet zeggen
dat het niet toereikend is om van te le
ven.
De gemeenten zeggen misschien wel
dat de vloer van het sociaal minimum te
laag is en omhoog moet. Maar dan vraag
ik: wie help je daar mee? Het lijkt leuk
voor de mensen die nu van een mini
mum-uitkering rond moeten komen.
Maar op de lange duur berokken je ze er
Louw de Graaf: „Ik kan me vooretel
len dat Iemand een bijstandsuitkering
als armoedig ervéért, maar dat wil niet
zeggen dat het niet toereikend Ie".
- FOTO ANP
meer schade mee. k
Want wat gebeurt er als je de mini
mum-uitkering verhoogt? Dan moet óók
het minimumloon omhoog. Dan moet
óók de AOW omhoog. Dat is allemaal
aan elkaar gekoppeld.
Als je het sociaal minimum zou verho
gen, dan zouden de collectieve lasten en
net minimumloon óók stijgen. En dat is
juist wat we nu niet willen. Sinds we in
1982 met het kabinet Lubbers zijn be
gonnen, proberen we de collectieve las
ten juist te beheersen. Ik zeg niet dat de
werkloosheid voldoende afneemt, maar
de vernietiging van werkgelegenheid is in
iedere geval tot staan gebracht.
Uit onderzoek van de Erasmus-uni
versiteit blijkt dat werkloosheid één van
de belangrijkste oorzaken is van het ar
moedeprobleem. Als je er iets aan wilt
doen, dan moet je er dus voor zorgen dat
er meer werk komt. Dus moet je er voor
zorgen dat de economie groeit en dat je
de collectieve lasten beheerst".
Tja, hoe reageert een langdurig werk
loze op dat verhaal? Die vertel je toch
eigenlijk om nü maar op een houtje te
blijven bijten in de hoop dat er later
meer werk komt?
Louw de Graaf: „Ik kan me dat soort
reacties wel indenken. Ik snap best dat
iemand in zo'n concrete situatie niet te
vreden is met - het perspectief dat ik
schets. Ik kan iemand die zijn baan kwijt
is geraakt, nou eenmaal niet direct aan
nieuw werk helpen. Maar toch denk ik
dat je het de meeste mensen duidelijk
kunt maken dat het niet verstandig zou
zijn om de minimum-uitkeringen op te
krikken. Nogmaals, dat zou een stijging
van het minimumloon en alle andere in
komens én een stijging van de collectieve
lasten tot gevolg hebben en dóór verbe
ter je de werkgelegenheid niet mee.
Ik denk trouwens ook dat de Neder
landers minder solidair zijn dat sommige
mensen zeggen. Dat blijkt toch uit de
omvang vón het zwarte circuit en de be
lastingontduiking? Veel mensen probe
ren hun lasten af te wentelen en dan tref
je automatisch de zwaksten in de samen
leving".
Hij vindt het hypocriet als mensen
zich boos maken over de armoede, maar
tegelijkertijd proberen zo min mogelijk
belasting te betalen?
Louw de Graaf: „Ik gebruik mijn
eigen aanduidingen. Maar ik zeg dat als
iedereen zou betalen wat er betaald moet
worden, we heel wat minder problemen
zouden hebben".
Vindt hij soms dat er te veel geklaagd
wordt over armoede?
Louw de Graaf: „Ik wil niet zeggen
dat er te veel geklaagd wordt. Het is
goed dat er gesproken wordt over de
problemen van de mensen aan de onder
kant van de samenleving. Maar er zal al
tijd een onderkant zijn. Er is altijd een
groep die het minste verdient, die de
laagste uitkering krijgt. En een gedeelte
van die groep zal zich altijd tekort ge
daan voelen. Dat zal altijd zo blijven".
Onlangs stond het in de krant: de EG
geeft Nederland dit jaar voor zeven mil
joen gulden aan boter en vlees om, via
het Leger des Heils, uit te laten delen
aan arme mensen. Schaamt hij zich, als
mede-verantwoordelijke voor net sociale
beleid in ons land, niet als hij zoiets
leest?
Louw de Graaf: „Ik ben niet zo en
thousiast over die maatregel van de EG.
Maar schamen? Ik zou me schamen als
we in een land zouden leven waar men
sen naar de gaarkeuken zouden moeten
omdat ze anders mets te eten zouden
krijgen. En dót is niet het geval".
Riekt de noodhulp van gemeentelijke
sociale diensten nog niet naar de armen
zorg?
Louw de Graaf: „Daar ruik ik de geur
van de gaarkeukens niet".
Zou hij zich schamen om, ontslagen
en in de bijstand, met een kortingskaart
van de sociale dienst goedkoop naar de
schouwburg te gaan?
Louw de Graaf: „Nee. Dat is toch on
geveer hetzelfde als met een 65-plus-
kaart? Daar laat je ook duidelijk zien dat
je korting krijgt omdat je ouder dan 65
bent. Dat is niet iets om je voor te scha
men. De meeste 65-plussers hebben nu
eenmaal wat minder geld uit te geven.
Ik vind het met negatief. De bijstand
is een recht. Niet iets om je voor te scha
men. Als de gemeente wat extra's voor je
doet, is dat iets anders als de bedeling".
„Of er armoe bestaat in Neder
land.
Rinus, Rob en Wim kijken elkaar even
aan en antwoorden dan achter elkaar.
Rinus: „Ja."
Wim: „Ja."
Rob: „En nog eens ja."
Rinus: „Het is pure armoe om rond
te moeten komen van een zak- en
kleedgeld van tweehonderdvierenvijf
tig gulden in de maand."
Rob: „Tenzij je natuurlijk de hele
dag op een stoel voor het raam zit,
nooit een boek of krant leest en tien
jaar lang dezelfde broek draagt. Dan
lukt het je misschien ook nog wel om
te sparen."
Rinus van 't Hof (48), Rob Copal
(27) en Wim Janssen (29) wonen in
een beschermde woonvorm. Een soort
vertrekhal van de geestelijke gezond
heidszorg. De bewoners kunnen al wel
zonder dagelijkse hulp van psychiater
en pillen, maar zijn nog niet sterk ge
noeg om weer helemaal zelfstandig in
de maatschappij mee te draaien.
Rinus, Rob en Wim krijgen iedere
maand iets meer dan tweehonderdvijf
tig gulden zak- en kleedgeld. Dat is
natuurlijk niet ólles. Ze hebben kost,
inwoning en verzorging. Daar leveren
ze hun uitkering voor m. Het zakgeld
is bedoeld om een normaal leventje te
kunnen leiden buiten de muren van de
geestelijke gezondheidszorg.
Wim: „En dat lukt je niet van dat
geld."
Rob: „Als ik door de stad loop,
langs al die etalages, dan krijg ik er
bijna depressies van. Al die dingen die
ik wel zou willen kopen, maar waar ik
geen geld voor heb."
Wim: „En je wilt ook niet altijd
tweedehands kleding kopen, hè."
Rob: „Dus moetje prioriteiten stel
len. Als ik nu een goede broek koop,
kan ik de rest van de maand 's avonds
de deur niet meer uit."
Wim: „Waar ik dat zak- en kleed
geld aan uitgeef? Aan kleding. Aan
een cursus tekenen. Aan shag
Rinus: „Dan zijn er vast mensen die
zeggen dat je dan maar moet stoppen
met roken."
Wim: „Dat kón ik gewoon niet. Het
lijkt me vreselijk om te moeten stop
pen met roken.
Rinus: „Dat hoéft ook niet. Ik be
doel dat er mensen zijn die zullen zeg
gen dat je bést rond zou kunnen ko
men van die tweehonderdvijftig gul
den als je maar zou stoppen met ro
ken. Alsof dat roken zo n verspilling
is. Af en toe een sigaretje, af en toe een
pilsje, dat is ongeveer het enige ver
zetje datje nog hebt."
Rob: „Nog even verder met dat
zakgeld..Je moet er je reisgeld van
bétalen, de telefoon, de contributie
voor een voetbalclub of zo, je verzeke
ring, kijk- en luistergeld, de medicijnk
naak, enzovoorts, enzovoorts."
Rinus: „Neem nou iets gewoons als
een bezoek aan iemand van je familie
die jarig is. Dat kost je reisgeld, de
trein of de bus, en een cadeautje. Het
is niet leuk om met lege handen te ko
men, dus koop je al gauw iets dat je
eigenlijk niet kunt betalen. Na een
veijaardag moet je dus op andere din
gen gaan bezuinigen."
Rob: „Of moet je geld lenen. Ik
moest laten saneren bij de tandarts.
Vijfhonderd gulden. Waar moest ik
dat van betalen? Ik had niks meer.
Dat werd dus geld lenen bij de kre
dietbank. Dat moet je natuurlijk ook
niet te vaak doen."
Wim: „Want als je dan weer zelf
standig wordt, begin je gelijk met
schulden.",
Rob: „Het is de bedoeling datje uit
die beschermde woonvorm komt. Dat
je uit het kringetje van de psychiatrie
komt. Maar hoe kan dat als je nauwe
lijks geld hebt?"
Rinus: „Dat zakgeld is er om, even
een duur woord, te resocialiseren.
Maar hoe dan? Als ik met iemand iets
ga drinken, moet ik hopen dat mij iets
wordt aangeboden. Dat is vervelend.
Je voelt je zo snel een bedelaar die zijn
hand op moet houden."
Rob: „Het lukt je best om één
maand van tweehonderdvijftig gulden
rond te komen. Twee maanden lukt
ook nog wel. Maar een jaar of langer?
Dat kan met. Dat is geen normaal le
ven meer te noemen.
Het is gewoon stress-verwekkend
om altijd maar rond te lopen met het
idee datje geld tekort hebt."
Rinus: „Ik ben er principieel tegen
dat sommige gemeenten speciale hulp
gaan geven aan de armen. Een waar
debon voor een gratis kopje? Een kor
tingskaart voor de schouwburg? Het
lijkt wel op de ouderwetse armenzorg.
Ik ben daar principieel op tegen-
maar als ze het me zouden aanbie
den, dan pak ik het wel aan. Je moét
wel. hè."
V