•LLER
VAN TOERGENJEV TOT ETHAN CANIN EN KEES 'THART
Korte verhalen voor lange avonden
mt handen
kort!
oper m/v
nel:
Paul Bowles laat je
hallucineren
in 'Een kille regen'
Bananen en VS in
Midden-Amerika
Literaire kalenders en andere hulpmiddelen voor 1989
If mlv
\nd
mitogen
iren tekort.
DE Rtt^M EXTRA ZATERDAG 31 DECEMBER 1988
\DE HONTE
Oom
Mild
Kampongs
Schilderij
Flauw
Stad
Falen
Misdaad
A165I
T49
nen een internationaal
en enthousiast team.
|E?
■zien van uw curriculum vitae,
1 BREDA
i-490289
M St M M BMM
m S
m m m
streekziekenhuis
jrg en de
sn), dat medio
voor:
de afdelingen
.iekenhuiswezen
ofd onderzoek- en
B. Schimmei,
STREEKZIEKENHUIS
TERNEUZEN
ps grootste en snelstgroeiende
nputer, video- en audioapparatuur.
van foto, rtv en computers,
steeds meer alerte, actieve
/erkers. Voor Dixons Breda
i wij een:
jkheden. Onder part-time
an wij een wisselend
a van minimaal 13 uur per
Hierover worden vooraf
afspraken gemaakt
ian snel contact met ons op.
ta.v. R.W. van de Pol, Algemeen
zullen dan zo snel mogeljjk reageren.
Door Henk Egbers
Soms wil je iemand een
boek geven, maar je weet
niet waarin de ander geïn
teresseerd is. Met het geven
van een verhalenbundel
omzeil je mogelijk dit pro
bleem. Mensen die zichzelf
weinig tijd gunnen om te le
zen vinden vaak wel tijd en
plezier in het lezen van een
kort verhaal. Verhalen zijn
vaak kleine juweeltjes, die
literair leesgenot geven.
Deze redenen zijn voldoende
om hierbij van een aantal ver
halenbundels korte karakteris
tieken te geven. Er verschenen
er nogal wat de laatste tijd:
F. van den Bosch is een intrige
rend verteller. Dat bewees hij
eerder met de bundels 'Het re
genhuis' en 'In een plooi van de
tijd'. In De man in de blauwe
kamerjas' vertelt een man over
zijn verblijf in een ziekenhuis
met kankerpatiënten: „Sorry
dat ik zo gemelijk zit te schrij
ven, het moet een kwestie van
oriëntatie zijn. Bij slecht zicht -
op de mensheid, op de toekomst
- koerst een mens op kriegel
heid. Zoals de man in de
blauwe kamerjas, die - in de
grote zaal of in de hal beneden
- zo gemelijk langs mij heen
kwam schuiven. Op oude kaar
ten in nieuwe zeeën kruisen
valt niet mee".
De man blijft overeind in
zijn fantasie waarbij zijn jeugd
in Indonesië zich projekteert op
verpleegsters en alle anderen
in het ziekenhuis. Een nieuwe
wereld, die telkens terugkop
pelt naar zijn vorige- met zijn
moeder, met zijn vrouw. Van
den Bosch schrijft flarden van
gedachten die wonderlijk met
elkaar vibreren.
Toergenjev (1818-1883) is een
grote naam in de Russische li
teratuur. Hij bracht bijna de
helft van zijn leven in Frank
rijk en Duitsland door. Zijn
subtiele manier van vertellen
is in het Westen zeer geliefd zo
dat bijna al zijn werk hier is
vertaald. Dat geldt niet voor de
vier verhalen en de novelle in
'De droom en andere verhalen',
die uit het Russisch vertaald
werden door Yolanda Nan-
ninga en Peter Wezel. Ze stam
men uit verschillende periodes
in zijn leven en geven zo een
dwarsdoorsnede van zijn
schrijversbestaan. Uitvoerige
verhalen vol melancholie en
psychologische diepgang over
een voorbije cultuur.
Ethan Canin is pas 27 jaar
maar heeft een verteltoon van
een vriendelijke oude oom, die
geruststellend over de moei
lijke dingen des levens kan
praten. Dit klinkt mogelijk ne
gatiever dan bedoeld; zijn ver
halen zijn werkelijk hartver
warmend. En dat voor een
Amerikaan! In 'Nachtreizigers'
zijn negen verhalen gebundeld,
die gaan over het 'wel en wee'
in Californische gezinnen; tus
sen ziekenhuis en boeketbal,
poëzie en huiselijke ruzies,
nostalgie en plannen, super-
Adriaan Bontebal
- fotoindeknipscheer
markt en Thanksgiving, ouders
en kinderen. Verhalen die ver
schenen in tijdschriften als At
lantic en Esquire en bekroond
werden. Een boek over de
Amerikaanse families Door
snee.
Van de bioloog-schrij ver
tekenaar Jos Rutins; (1909-
1987) verscheen posthuum het
nog min of meer uitgewerkte
'Markiesje' waarin hij vra
genderwijs ingaat op de door
het maatschappelijk fatsoen
veroordeelde kontakten tussen
volwassenen en kinderen. Ru-
ting stelt voortdurend onver
wachte vragen bij verschijnse
len als zelfmoord, natuurver
schijnselen, mensen die elkaar
pakken, bij wetten die ogen
schijnlijk het recht aan hun
kant hebben; kortom bij de
vanzelfsprekendheden des le
ven opgebouwd door een al te
gemakkelijk normbesef. Dat
wordt ook duidelijk uit nog
eens een dozijn verhalen, die
aan Markiesje zijn toegevoegd
en eerder verschenen in be
kende Nederlandse bladen.
Zuid-Afrika met zijn zwart
wit problematiek is op talrijke
manieren verwoord. De verha
len van Betty Burton in Sara
en andere verhalen' hebben een
geheel eigen sfeer; zij verstaat
de kunst menselijke tragiek
met een milde ondertoon, die
eerder versterkend dan af
zwakkend werkt, te verwoor
den. Het titelverhaal bestaat
uit brieven van een zwarte
vrouw die in dienst is in een
witte wereld en zich verwon
derd over de wijze waarop men
daar met huidskleurverschil
omgaat. Zo typeert ze mensen
met verschillende beroepen en
leefsituaties in die cultuur,
waarbij haar verwondering
priemender is dan een aan
klacht zou kunnen zijn.
De Vlaamse literatuur zoals
die behandeld wordt door Hugo
Bousset in het boek 'Grenzen
verleggen' werd eerder door
ons besproken. In het boek *Een
uur stilte a.u.b.' heeft hij 28
auteurs uit dat overzicht bij
eengebracht door telkens van
hen één prozatekst in dit boek
onder te brengen; uit de pe-
riode 1970-1986. Bousset be
schouwt deze 28 als de belang
rijkste uit die periode. Een paar
van de 28 verhalen zijn afge
ronde romanfragmenten, zoals
Ethan Canin - foto de boekerij
van Paul de Wispelaere en Ivo
Michels.
Enkele andere zijn nooit eer
der in boekvorm verschenen;
onder meer verhalen van Louis
Paul Boon en Paul Koek. Jef
Geeraents wilde niet in dit
boek. Van de jongste lichting
tref je aan Kristien Hemme-
rechts, Pol Hoste en Stefan
Hertmans. Verder onder meer
Frans van Isacker, Hugo Claus,
Mark Insingel, Claude van de
Berge, Gust Gils, Monika van
Paemel en Herman Portocare-
ro. Wie zich oriënterend wil
bijlezen in de Vlaamse litera
tuur van de laatste vijftien jaar
heeft hiermee een goede verha
lenbundel in handen.
Het Nederlands-Indische ver
leden blijft 'actueel'. Ernst
Braches (Padang 1930) schreef
verhalen vol jeugdherinnerin
gen, die je niet op de grote hoop
moet vegen. Zijn verhalen dra
gen een sfeer over die nauwe
lijks over te dragen is; ze be
vatten merkwaardige thema's
en zijn geschreven in een typi
sche wat staccato-achtige stijl,
die daarbij heel effectief is.
De sfeer van bamboe, kruid-
lucht, olielampjes en nachte
lijke geheimzinnigheid in de
kampongs worden gedragen
door een persoonlijke beleve
nis. De nachten zitten soms vol
perversiteit waarvan kinderen
het slachtoffer blijken; de
nachten brengen dromen en
spokerijen in dé" geest die de
idylle verstoren. Tropische
nachten die jong en oud bevan
gen. Heel mooi gedaan al glijdt
hij soms wat uit over een mooi
schrijverij ('Grauwheid slaat
de morgenrode klingen'). De
bundel Nachtboog* is de moeite
waard.
Verhalen bij een schilderij.
Myriam Libert en Jan Lampo
lieten in opdracht van uitgeve
rij Manteau twintig Vlaamse
jonge auteurs verhalen schrij
ven bij het schilderij van Ma-
gritte L'Empire des lumières.
Ze hebben daarbij gedacht aan
een soortgelijke opdracht in
1940 bij Willinks schilderij 'Het
gele huis'. Elf verhalen werden
geselecteerd, op basis van kwa
liteit. Ze zijn van mening dat er
de laatste jaren sprake is van
kwaliteitsinflatie door de over-
talrijke debuten.
F. van den Bosch
- FOTO querido
Ook zeggen ze dat 'het' jonge
Vlaamse proza niet bestaat
omdat afzonderlijke auteurs te
verschillend bezig zijn. Deze
bundel bewijst dat. Het is heel
boeiend en vaak verrassend de
kronkels van de menselijke
fantasie via deze goed geschre
ven verhalen te volgen. Bij de
arts Dirk Baby Ion wordt je ge
confronteerd met een mengsel
van Afrikaanse exotisme, ho
moseksualiteit, Proust, paters
en een seminarie die 'het rijk
der lichten' bevolken.
Een Rudi Hermans dist een
magisch-realistisch verhaal op
dat past bij de sfeer van het
doek. Het vertrekpunt voor
Willy van Pucke is: 'Margrittë
is vals. Margrittë is ordinair.
Margrittë is zo Belgisch als een
Belgisch interieur etc'. De an
dere auteurs in de bundel 'Het
rijk der lichten' zijn Patrick
Bernauw, Guudo van Heulen-
donk. Bart Holsters, Jacques
Hoste, Wim Neetens, Ludo
Noens, Joris Tulkens en Koen
Vermeiren.
Korte prozastukjes met een
sfeer die ligt tussen het club
huis met literaire avonden en
Koot Bie schreef Adriaan
Bontebal. De verzamelbundel
heet 'Een goot met uitzicht'. Hij
noemt zichzelf 'gootopnemer'
en kijkt met ironische humor
naar de min of meer alledaagse
dingen bij zichzelf en in zijn
omgeving. Wat kan een mens
meemaken als hij wordt gecon
fronteerd met politiemannen,
de supermarkt, de artsenij,
liefde, loerende Nederlanders,
feestelijke hamburgers, socio
logen, gemeentelijke diensten
en douanes die je in de trein
voor een RAF-lid aanzien!
Soms verzint Bontebal leuke en
aardige reacties en dan weer is
het grenzeloos flauw. Het zijn
prikjes uit een marginaal be
staan in een burgerlijke sa
menleving.
Als voorbereiding op het
Verzamelde Werk van God
fried Bomans, waarvan in het
voorjaar 1989 de eerste twee
delen verschijnen, komt er een
reeks uit met ongeveer tien
boeken verhalen, thematisch
gerangschikt. Verschenen zijn
al de delen 'Adviezen van een
oude rot' en 'Pokkenvrij de
lucht in'; respectievelijk op de
thema's sport en reizen. Een
derde deel, met de titel Zomers
Ernst Braches- foto meulenhoff
van toen' brengt 35 korte over
peinzingen bijeen, waarin de
jeugd en studententijd aan
'analyses' worden onderwor
pen. Ze zijn eerder geschreven
voor kranten en tijdschriften
en slechts drie ervan versche
nen nog nooit binnen de kaft
van een boek. Zoals bekend
keek Bomans met humor en
ironie, met een overdrijving tot
in het absurde, terug om daar
mee kleine en grote frustraties
te kunnen hanteren. Voor
oudere lezers zeer herkenbare
stof en voor jongeren verhalen
om mogelijk met enige ver
wondering kennis te nemen
van het verleden van hun
ouders, dat soms irriteerde als
zij erover spreken.
De verhalenbundel 'De nieuwe
stad' bevat een dozijn merk
waardige verhalen van Geert
van der Kolk, Het merkwaar
dige zit in de personen vol te
genstrijdigheden, die zijn ge
schiedenissen bevolken. In het
titelverhaal gaat het om een
arbeider die de hele stad foto
grafeerde. Na zijn dood brengt
deze erfenis een kameraad in
verwarring tussen de echte en
fotografische stad. Of een ver
haal over Christine Jochinka,
die drinkt, onvriendelijk is en
zich tevergeefs de polsen door
snijdt, want ze doet niets goed.
Of de verwarring die ont
staat wanneer je moet stem
men op (kiezen uit) één partij.
De verhalen zijn nog wat ver
vreemd door ze elders te laten
spelen; zoals de beide laatsten
die in Zuid Amerika gesitueerd
zijn en de sfeer hebben van de
literatuur uit deze regio zelf.
Een intrigerende bundel.
Marnix Gijsen, geprezen en
vervloekt, schreef dierfabels.
Elf zijn er bijeen gezet in
Kleine sprookjes voor grote
mensen'. Vier ervan versche
nen in zijn Verzameld Werk;
één posthuum in Dietsche Wa
rande Belfort en vijf voor het
eerst in dit boek. Bijna allen
zijn geschreven in zijn meest
vruchtbare periode: de zestiger
jaren. Zoals bekend worden fa
bels gebruikt om morele lesje
te spuien ten aanzien van het
menselijke gedrag. In 'van een
wolf die vreemde talen sprak'
wordt bijvoorbeeld tot uit
drukking gebracht het gezegde
'Hij is zo braaf als een wolf'.
In 'Van een pelikaan die on
dankbare kinderen had' komt
de relatie tussen ouders en 'die
jeugd van tegenwoordig' aan
de orde. Dat de fabel 'Van een
kat die te veel pretenties had'
speelt in Amerika waar de
edelste gevoelens zijn: 'vader
landsliefde, zorg voor de mens
heid, politieke loyaliteit, anti-
communisme en openbare ze
delijkheid' heeft te maken met
Gijsens verleden. Wie Gijsen
als schrijver waardeert en om
zijn moralisme kan glimlachen
heeft er een genoeglijk boek
mee.
Kees 't Hart schreef voor de
bundel 'Vitrines' drie verhalen,
die een heel merkwaardig ka
rakter hebben. Er worden on
derzoeken gepleegd op basis
van vergelijkingen; met zo'n
rim-ram aan gebeurtenissen
en beweringen dat de zaken
waar het in werkelijkheid om
gaat worden bedolven.
„Mijn herinneringen zijn
niet oorspronkelijk en ook wel
wat ouderwets. Dat moet de
achtergrond zijn van mijn fa
len, mijn herinneringen in een
betrouwbaar kader onder te
brengen en de belangrijkheid
van gebeurtenissen van elkaar
te kunnen onderscheiden. Ik
meen daartoe in staat te zijn in
een warenhuis". Dat is het ver
trekpunt voor de warrige orde
ning in het verhaal Warenhuis.
In 'Rousseau' gaat het om de
geschriften van deze Franse fi
losoof onder te brengen in een
theaterstuk als beeldengalerij.
In 'De wolken' wordt gelijkna
mig gedicht van Martinus Nij-
hoff geanalyseerd met behulp
van St. Franciscus als voor
beeld.
Kees 't Hart hanteert bijna
studentikoos deze gegevens en
steekt de dwaas met de manier
waarop mensen vaak menen te
moeten omgaan met het leven.
Zijn surrealistische benadering
daarvan kan nieuwe verwar
ring scheppen.
F. van den Bosch: 'De man in
de blauwe kamerjas'. Uitg.
Querido, prijs 19,50
L. S. Toergenjev: 'De droom en
andere verhalen'. Uitg.
BZZTöH, prijs 34,50.
Ethan Canin: 'Nachtreizigers'.
Uitg. Amber, prijs 29,90.
Jos Ruting: 'Markiesje'. Uitg.
Meulenhoff, prijs 29,50.
Betty Burton: 'Sara en andere
verhalen'. Uitg. An Dekker,
prijs 27,50.
Hugo Bousset: 'Een uur stilte
a.u.b.'. Uitg. Houtekiet, prijs
ƒ34,50.
Ernst Braches: 'Nachtboog*.
Uitg. Meulenhoff, prijs 27,50.
'Het Rijk der Lichten'. Uitg.
Manteau, prijs 24,50
Adriaan Bontebal: 'Een goot
met uitzicht'. Uitg. In de Knip-
scheer, prijs 18,50.
Godfried Bomans: 'Zomers van
toen'. Uitg. Amber, prijs 17,50.
Geert van der Kolk: 'De
nieuwe stad'. Uitg. Veen, prijs
ƒ19,50
Marnix Gijsen: 'Kleine sprook
jes voor grote mensen'. Uitg.
Meulenhoff, prijs 24,50.
Kees 't Hart: 'Vitrines'. Uitg.
Em. Querido, prijs 24,50.
Door Henk Egbers
De tijd is in deze dagen een
redelijk handelsprodukt. De
cultuur is daarbij een goed
uitgangspunt. Zo stelde
Hans Warren voor de zesde
keer Meulenhoffs Dagka
lender 1989 met Neder
landse poëzie samen. De ka
lender zelf ziet er nog steeds
allesbehalve poëtisch uit en
is een wat onbehouwen blok
dat in het begin van het jaar
zo doorzakt dat, wanneer je
niet op de milimeter nauw
keurig afscheurt, je al spoe
dig de datum niet meer
kunt lezen.
Waarschijnlijk is dit euvel on
derkend en is de datum voor
1989 met een wat kleiner type
opgedrukt zodat de bovenkant
niet meer uit het zicht ver
dwijnt. Maar bij kijken op af
stand is aan duidelijkheid in
geboet. Omdat bij een kalender
als gebruiksvoorwerp het mid
del (de poëzie) duidelijk het
doel niet heiligt, zou een andere
vormgeving en lay-out niet uit
den boze zijn.
Hans Warren heeft weer
naarstig gespeurd naar allerlei
gedichten; voor iedere dag één.
in het bijna afgelopen jaar
werden we iedere dag vergast
op een dagboekfragment. Het
aardige van de collectie voor
!989 is dat de gedichten vaak in
verband .staan met de heer
sende jaargetijden en maan
den. Af en toe is er zelfs een ge
dicht gevonden bij een karak
teristieke dag als Sinterklaas,
Roze zaterdag of Dag van de
Arbeid.
Een aantal dichters krijgt
meerdere dagen (en verzen)
toegewezen. Hoewel Nieuwjaar
begint met een gedicht van
Constantijn Huygens ligt het
accent toch bij de hedendaagse
poëten. Hans Verhagen, Wil
lem Wilmink en Tom Lanoye
volgen Huygens bijvoorbeeld al
direct. Cees Buddingh besluit
1989. Eigenlijk is deze kalender
één gróte dichtbundel. Een hele
aardige.
Een leuke traditie is de Van
Hoytemakalender, die sedert
1976 bestaat en samengesteld
wordt uit de beste bladen van
zijn getekende kalenders van
weleer. Voor 1989 is een keuze
gedaan uit de kalenders van
1915, 1916 en 1917; jaren van
ziekte en overlijden van de
kunstenaar. Theo Hoytema
leefde van 1863 tot 1917. Werkte
als etser en lithograaf in Lei
den. Delft, Amsterdam en Den
Haag. Vooral vogels behoorden
tot zijn geliefde onderwerpen.
Hij toont zich een goed illustra
tor. 'Het lelijke jonge eendje'
was een beroemd prentenboek
van zijn hand. Op de kalender
1989 vind je onder meer teke
ningen van een wekkende
haan, kippen in de regen,
meerkoet en zwarte lijster.
Voor de literair geïnteresseer
den ligt er weer De Literaire
Agenda 1989. Deze verscheen
voor de vijfde keer. 'Moord en
misdaad in de letteren' is het
thema; een beetje navrant in
dit verband te beginnen met
een gedicht van Gerrit Achter-
berg' Daarna een tekst van
Gerben Hellinga 'Woorden als
kogels', het gedicht 'De literaire
moord' van Gerard den Bra
bander en het gedicht 'Sing
Sing' van Gerrit Komrij, ad
vertenties met boekhandels on
der plaatsnamen te beginnen
met A, tekst van Thomas Ro-
senboom en gedichten van Car-
miggelt en Ab Visser. Dan twee
maanden ruimte voor niet al te
veel huiswerk, waarna weer
een gelijksoortige dosis litera
tuur als eerder genoemd.
Eigenlijk een bloemlezing
om je te vermaken bij saaie
lessen. Maar ook voor niet-
scholieren een goed gebruiks
voorwerp. Gastredacteur Hans
van Straten is van mening dat
deze agenda een optimistisch
maatschappijbeeld geeft, om
dat in de literatuur telkens
vóór de laatste pagina de boef
is achterhaald. Een idealisme
KUimMMK:- -
Door Wim van Leest
DE IN Marokko woon
achtige en inmiddels
hoogbejaarde Ameri
kaanse schrijver Paul
Bowles is in ons land pas
sinds kort echt bekend.
Pas toen twee jaar gele
den de vertaling van 'The
spider's house' (Het huis
van de spin) verscheen,
was er eindelijk volop
aandacht voor deze hele
grote schrijver.
'Het huis van de spin'
vormde het laatste deel van
Bowles' Noordafrikaanse
trilogie. Vorig jaar ver
scheen onder de titel 'Het
dak van de hemel' de verta
ling van Bowles' romande
buut en eerste deel van die
triologie. Onlangs kwam, als
'Een kille regen', het tweede
deel van de trilogie uit.
'Een kille regen' werd in
1952 geschreven en speelt in
het Tanger van kort na de
oorlog. Tanger lag toen in de
zogenoemde internationale
zone van Marokko en was
een vrijhaven voor figuren
die na het beëindigen van de
tweede wereldoorlog een
passend decor zochten om
hun leven aan de rand van
de maatschappij en aan de
rand van het toelaatbare
voort te zetten. Tanger was
bovendien een plaats waar
culturen botsten. Marokko
was destijds verdeeld tussen
Frankrijk en Marokko en
tegen dat kolonialisme was
een groeiend islamitisch
verzet. Daarnaast was er de
frictie tussen de islamiti
sche, in westerse ogen pri
mitieve samenleving en de
uit Europa opdringende mo
derne 20e eeuw.
Tegen die achtergrond
schetst Paul Bowles een
aantal uiterst merkwaar
dige verhaalfiguren. In 'Een
kille regen' maken we ken
nis met een lesbische zuip-
schuit, een tegen de islamiti
sche pricipes zondigende
Marokkaan, een Russische
spionne, een welgestelde,
onconventionele markiezin
en een dolende Amerikaan,
die op zoek is naar zijn eigen
identiteit.
Laatstgenoemde figuur
wordt door Bowles tot
hoofdpersoon gemaakt in
een hoogst ingewikkelde in
trige, waarin zwendel met
valuta centraal staat en
waarin hebzucht, geilheid,
geldingsdrang en onvermo
gen voor verrassende wen
dingen zorgen.
'Een kille regen' is wat
mij betreft het minst
boeiende deel van Bowles'
triologie. De diverse ver
haallijnen zijn hier en daar
al te ingewikkeld met elkaar
verweven en op sommige
momenten verzandt het
boek in te veel details. Daar
door raakt hetgeen Bowles
met zijn boek wil laten zien,
en dat is net als in de andere
twee boeken het verliezen
van het contact met de wer
kelijkheid, op de achter
grond. De ontknoping is bo
vendien tamelijk mager.
Niettemin heeft ook 'Een
kille regen' de van Paul
Bowles bekende indrin
gendheid. Als schrijver kijkt
hij van op een afstand naar
zijn verhaalfiguren en zet ze
op meedogenloze wijze neer.
In sobere bewoordingen
schetst hij hoe het proces
van het waanzinnig worden
zich voltrekt. Paul Bowles
geeft er een ontkoombaar-
heid aan mee die je als lezer
op het puntje van je stoel
doen zitten.
Ronduit briljant is 'Een
kille regen' in de passages,
waarin Bowles de werking
van de Marokkaanse hasj-
specialiteiten kif en majoun
beschrijft. Hij weet de hal
lucinerende werking van die
drugs zo perfect weer te ge
ven dat je als lezer het ge
voel krijgt die hallucinaties
zelf te ondergaan. Op die
momenten word je als het
ware het boek binnengezo
gen en zit je werkelijk
ademloos te lezen.
Paul Bowles: "Een kille re
gen'. Uitg. Contact, prijs
39,90.
jflBV
Door Henk Egbers
Dat er in Midden-Amerika de laatste vijfentwintig jaar
nog niet zoveel veranderd is, bewijst de historische ro
man van Karl Heinz Poppe (1923-1977) over Guatemala:
'De bananenoorlog'. Dit met spanning geschreven ver
haal schildert op- en neergang, corruptie en idealisme,
liefde en haat, oorlogen en wankele vrede in dat gebied
met op de achtergrond stokebrand de Verenigde Staten
van Amerika, wiens kapitalistisch imperialisme over lij
ken gaat.
Tekening van Theo Hoytema op de kalender '89.
dus dat stoelt op weinig. De
agenda heeft een standing die
menig boef zich graag zou aan
meten.
Een gerenommeerde agenda
is die van het museum Boy
mans-Van Beuningen. Die voor
1989 is de eenenveertigste uit
gave. Het thema ervan is: Te
kenen door de eeuwen heen'.
Op dit moment is in Boymans
een opmerkenswaardige Rem-
brandt-tekeningen-expositie te
zien. Deze agenda biedt méér:
54 afbeeldingen in kleur met
werk van onder meer Robusti,
Rubens, Cézanne, Rodin, van
Goyen, Warhol, Westerik,
Mondriaan en Appel. Verschil
lende technieken, verschillende
uitgangspunten (figuurstudies,
beeldhouwerstekeningen, por
tretten, schetsbladen e.d.) en
tijdperken zijn daarbij aan de
orde. De verklarende teksten in
het Nederlands en Engels zijn
op een verbrede bladspiegel
(20x21 cm) opgenomen en ook
nog eens (wat overdadig) ach
terin in het Nederlands alleen.
Een chique artistieke agenda.
Meulenhofss Dagkalender Ne
derlandse poëzie 1989. Uitg.
Meulenhoff, prijs 24,50.
Van Hoytema kalender 1989.
Uitg. Schoonderbeek, prijs
24,50
De Literaire Agenda. Uitg.
Kwadraat, prijs 22,50.
Agenda '89, Museum Boymans-
Van Beuningen. Uitg. Museum
Boymans-van Beuningen, prijs
ƒ17,50 afgehaald en ƒ24,- per
post.
'De bananenoorlog' verscheen
in zes talen en kwam in Neder
land al eens uit in 1961. Waar
schijnlijk bestaat er in onze da
gen meer interesse voor deze li
teratuur dan toen. Daarbij
komt dat het boek vandaag ge
schreven had kunnen zijn. Wat
meesmuilend spreken wij vaak
over 'bananenrepublieken'.
Letterlijk zijn hier bananen
plantages inzet bij een strijd in
Guatemala.
De Amerikaanse United
Fruit Company buit Midden-
Af rika uit. Als president Jacob
Arbenz Guzman de gronden
nationaliseert en de arme be
volking laat delen in de bezit
tingen van de overmatig rijken
heb je de poppen aan het dan
sen. Dat was in 1954. Amerika
grijpt in. Later zie je soortge
lijke processen in Chili of op
Grenada.
Zuid-Amerika ondervindt
bij zijn emancipatie-processen
nog steeds de gevolgen van een
koloniaal tijdperk; van Euro
pese invloeden. In 'De bana
nenoorlog' centreert de Duitse
auteur Poppe een historie van
twaalf dagen oorlog in Guate
mala, waarbij met Ameri
kaanse hulp de linkse Guzman
werd vervangen door de mili
taire dictator Castillo Armas,
rond de Duitser Emilio Meier,
plantage-eigenaar en hotel
houder. Er was een forse
Duitse kolonie in dat land met
eigen scholen, clubs en nazisti
sche sympathisanten.
Tijdens die burgeroorlog
vliegen een personen- en mili
taire trein op elkaar, waarbij
nogal wat doden zijn gevallen.
Er werden arrestaties verricht,
gefusilleerd etc., Was het sabo
tage in oorlogstijd of iets an
ders? Poppe probeert de vork
aan de steel te krijgen.
Het boek is in een typische
mengvorm geschreven. Er
staan hoofdstukken in, waarin
de historische feiten van deze
oorlog en zijn voorgeschiedenis
worden weergegeven. Zo objec
tief mogelijk. De Roosevelt en
Truman-doctrines in verband
met linkse ontwikkelingen met
de angst voor communisme e.d.
worden uiteengezet. De levens
feiten van Emilio Meier, met in
zijn kielzog de Nederlandse
mahoniehandelaar Paul van 't
Hoff, worden uitgemeten. Emi-
lio's relaties met vrouwen en
daaruit voortgesproten beide
dochters die in de roman een
rol spelen worden gerecon
strueerd. Vervolgens heeft
Poppe deze feiten gehanteerd,
om een oplossing te construe
ren voor het treinongeval; de
roman, waarin liefdesgeschie
denissen fatale gevolgen heb
ben.
Binnen deze macho-cultuur
worden de indo's vertrapt van
uit een koloniale optie; worden
vrouwen als voetveeg gebruikt
en is de militaire dictatuur het
kwadraat van dit alles. Vaak
wordt gedacht dat deze macho
cultuur typisch Zuid-Ameri
kaans is. Gemakkelijkheids-
halve vergeten we dan dat het
tevens een epigonen-cultuur is:
het gedrag van de bezetters uit
Spanje, Portugal, Engeland en
Nederland met name is er inge
slopen. Er zijn in deze regio nog
steeds talen waarin men enkel
de gebiedende en niet de vra
gende wijs kent.
Kari Heinz Poppe schreef
een goed verhaal; aanvankelijk
wat dor verslaggevend, maar
het groeit met de spanning (en
de ellende) mee. Het boek is
niet betogend of moraliserend,
maar laat zien! Laat bijvoor
beeld zien hoe ook 25 jaar gele
den persoonlijk en politieke be
langen vaak belangrijker zijn
dan de mensen waarom het
K.H. Poppe: 'De bananenoor
log'. Uitg. De Geus, prijs 32,50.
