SMOLENSK, EEN RUSSISCHE STAD MET EEN RUK VERLEDEN
Nederla
GEEN 'AJ
De Stem en Rabotchy Tut wisselen verhalen uit
DE STEM EXTRA ZATERDAG 24 DECEMBER 1988
Woningnood
'Slachtoffer'
Veranderingen
Kennismaking
LOCKERBIE (RTR/i
ben geen 'abormale g
met de gesprekken in
toestel, dat woensda
Dit hebben Britse fun
Geen Nederlander
Popster aan
boord van
rampvlucht
bouwen aan c
Theologie stude
een goed voornc
Kroniek
Smeedkunst
Pestépidemie
Beschaving
Verliezen
Verwoesting
Peter I
pff STEM BUITE
101
GLASNOST en pere
strojka zijn Russische
woorden, die zeker zovaak
buiten de Unie van Socia
listische Sovjet Republie
ken worden gebruikt als
binnen dat onmetelijke
land.
Ze staan voor openheid en
vernieuwing, voor grote ver-
anderingen in de Russische
samenleving. De wereld moet
nog wennen aan het idee dat
de beer niet alleen kan brom
men maar ook kan spinnen en
toch is dat het geval.
Via de Nederlandse corres
pondent van het Russische
persbureau Novosti heeft De
Stem contacten gelegd met de
krant Rabotchy Tut in de
plaats Smolensk, gelegen tus
sen Minsk en Moskou, ten
minste als men van de Poolse
grens naar het oosten gaat.
Daarbij is afgesproken dat er
in de toekomst verhalen uit
gewisseld zullen worden tus
sen beide kranten. Russische
en Bredase journalisten
schrijven verhalen over hun
steden, die respectievelijk ge
plaatst worden in De Stem en
de 'Rabotchy Tut'. Een unieke
samenwerking, die een jaar
geleden nog ondenkbaar zou
zijn geweest.
De Russen bijten het spits
af. Vandaag een eerste ken
nismaking met Smolensk in
De Stem van de hand van
Leonid Lipniakov, de verta
ling is afkomstig van de Pers
afdeling van de Russische
ambassade in Den Haag. Bin
nenkort gaat een eerste ver
haal van De Stem naar Smo
lensk voor publicatie in de
Rabotchy Tut.
Ten Hemelopnemingskathe
draal werd al het goud en zil
ver gestolen. Voor een groot
deel zijn deze kostbaarheden
nooit teruggevonden. Er gingen
meer dan een miljoen boeken
uit openbare bibliotheken ver
loren.
In het museum van de Grote
Vaderlandse Oorlog (zoals de
oorlog van het Sovjet-volk te
gen het fascistische Duitsland
in Rusland wordt genoemd) in
Smolensk is een maquette te
zien van de stad zoals de Sov
jet-troepen die in 1943 bij de
bevrijding (vreselijk verwoest)
aantroffen.
Er werden in de jaren na de
oorlog op grote schaal herstel
en bouwwerkzaamheden ver
richt om de noodlottige gevol
gen van de bezetting op te van
gen. In 1946 had Smolensk al
weer 69.000 inwoners. Het voor
oorlogse inwonertal werd pas
in 1962 weer gehaald.
Sprekend over 1988 zegt burge
meester Kozyrev dat de wo
ningnood een van Smolensks
grootste problemen blijft. „Ze
ker, de hele bevolking van de
stad is gehuisvest, maar vlak
na de oorlog moest er zo snel
mogelijk voor een aanvaard
bare behuizing voor de bevol
king worden gezorgd. Nu is een
groot deel van die huizen
bouwvallig geworden". Op het
ogenblik zijn ongeveer 30.000
inwoners van Smolensk drin
gend aan verbetering van hun
huisvesting toe. In de stad
wordt intensief gebouwd en te
gen het einde van de jaren '90
zullen alle gezinnen van Smo
lensk in aparte wooneenheden
wonen, zo is de verwachting.
Nog een probleem is het
openbaar vervoer. Naar de me
ning van deskundigen moet een
stad als Smolensk drie soorten
openbaar vervoer hebben: bus,
tram en trolleybus. „Intussen
hebben we voorlopig alleen
maar tram- en buslijnen. In
1990 zal een trolleybusnet de
arbeiderswijken met de bin
nenstad verbinden", aldus bur
gemeester Kozyrev.
Ik vraag de burgemeester
welke invloed perestrojka en
democratisering hebben op het
leven in Smolensk.
„U ziet een 'slachtoffer' van
democratische verkiezingen
voor u", glimlacht hij. „Ik was
met andere kandidaten ver
kiesbaar voor de post van eer
ste secretaris in een wijkcomité
van de partij, maar werd niet
gekozen. Daarna, toen verkie
zing van de voorzitter van het
uitvoerende comité, dus burge
meester, plaatsvond, werd ik
op deze post wel unaniem ge
kozen. Ik vind dat dit echt de
mocratische systeem van ver
kiezingen een grote toekomst
tegemoet gaat. Vroeger was het
een regelrechte sensatie als een
bepaalde kandidaat wegge
stemd werd, hetgeen overigens
uiterst zelden voorkwam. Nu is
het gebruik dat men uit ver
schillende kandidaten kan kie
zen". Dit betreft niet alleen de
partij-lichamen of plaatselijke
gezagsorganen. In Smolensk
worden ook bedrijfsleiders op
vrij grote schaal gekozen. Bo
vendien worden in bedrijven
personeelsraden opgericht die
samen met de directie actuele
problemen aanpakken.
In de laatste twee jaar zijn
coöperaties en individuele ar-
beidsactiviteiten, eigenlijk 'een
schepping van perestrojka', als
paddestoelen uit de grond ver
rezen. In Smolensk bestaan al
veertig coöperaties in de sfeer
van de openbare opvoeding,
productie van consumptie-ar
tikelen, handel in groenten en
fruit en dienstverlening aan de
bevolking. Er bestaat ook een
coöperatief taxi-bedrijf dat we
in de omgangstaal 'eigen rij
ders' noemen.
Burgemeester Kozyrev: „Er te
kenen zich tevens ingrijpende
veranderingen af in de houding
van de autoriteiten tegenover
de 'alternatieve' groeperingen
Vroeger dacht men bijvoor
beeld in Smolensk nogal licht
zinnig over de milieuproble
men. Al hebben die problemen
in vergelijking met Moskou o(
andere industriecentra niet
veel om het lijf. We gingen ze
pas door toedoen van een van
die alternatieve groepen in alle
ernst aanpakken. Smolensk is
een stad met veel groen, met
veel parken en plantsoenen
Niettemin ondervindt de bevol
king van de stad nogal veel last
van productieprocessen, waar
kwik aan te pas komt, in een
gloeilampenfabriek en een fa
briek van koelkasten. Die
groep heeft er zich voor ingezet
om die ongezonde fabrieken
verplaatst te krijgen naar bui
ten de stad. Wij hebben vele
malen met de groep gesproken.
In veel opzichten is het aan die
groep te danken dat de ge
meenteraad van Smolensk be
sloten heeft dat de gloeilam
penfabriek binnen afzienbare
tijd over moet schakelen op
nieuwe, milieuvriendelijke
procédé's en tevens tot ver
plaatsing van de koelkastenfa-
briek naar buiten de stad".
Tot besluit van ons gesprek
verzoekt burgemeester Vladl
mir Kozyrev van Smolensk mij
de inwoners van Brabant zijn
wensen van vrede, geluk en
welvaart over te brengen.
De grote Sovjetstraat in Smolensk.
foto novosti k. joertsjenko
Het stadspark van Smolensk, een stad die rijk is aan groen.
- foto novosti k. joertsjenko
KIJKEN over de afras
tering, wie had dat en
kele jaren geleden nog
voor mogelijk gehou
den. De nieuwe open
heid die zich in Rusland
aandient, is door De
Stem opgepakt.
Een willekeurige stad -
Smolensk - staat model
voor een nadere kennis
making, terwijl de lezers
uit die stad straks kennis
kunnen nemen van de
leefomstandigheden van
onze Bredase samenleving.
Het belooft een interes
sante kennismaking te
worden, zeker indien deze
artikelenserie zich richt op
de gewone dingen van de
dag: hoe leven de mensen
er, welke soort onderwijs,
hoe besteedt men zijn vrije
tijd, welke zijn de kansen
voor de jeugd, waar hou
den ouderen zich mee be
zig enz.
- foto de stem johan van gurp
Kortom, voldoende
stof voor een aantal arti
kelen, die ons duidelijk
hoopt te maken hoe anders
een Russische stadsbevol
king leeft en werkt en
wellicht ook de vraag be
antwoordt of ons beeld van
de Russische samenleving
een juiste blijkt te zijn dan
wel correctie behoeft.
Drs. FM. Feij
Burgemeester van Breda
Ook het eerste onderzot
vluchtgegevens heeft gee
van de ramp opgeleverd
tot nog toe 'geen bewijs'
dat het vliegtuig door eer
Bij het ongeluk vonden alle f
inzittenden van de Boeing r
en zeker 15 inwoners van
stadje Lockerbie de dood. Re
dingswerkers hebben vrijd
hun zoektocht voortgezet na,
lichamen van de 120 slachtcf
fers die nog vermist. Bij
vliegramp woensdag kwam
meer dan 258 mensen om 1
leven. Tot nu toe zijn meer d
150 lichamen geborgen maar
worden nog meer dan 120 me
sen vermist.
Het is vrijwel zeker dat zi
aan boord van de woensda
avond verongelukte Boeing-7
van de Amerikaanse luch
vaartmaatschappij Pan A
geen Nederlandse passagie
bevonden. Dit heeft directeu
Nederland van Pan Am, Do
Moulijn, vrijdag meegedeeld.
De banden van de Zwar
Doos bevestigden dat de b
manning geen noodsigna
heeft uitgezonden voor het to
stel brandend neerstortte
Lockerbie. Volgens deskund
gen eindigde de band met ee
vaag, onbestemd geluid. Ma:
verder vielen er op de bar
geen tekenen van problemen
bespeuren.
„Er zijn geen abnormale g
luiden op de band tot het m<
ment dat alle signalen wegvii
len", aldus een woordvoerdf
van het Britse ministerie ve
vervoer. Op dat moment vlot
het toestel op een hoogte ve
31.000 voet.
Bij een Italiaans nieuw:
agentschap kwam vrijdag et
anoniem telefoontje binnt
van een man, die beweerde d,
Holly Johnson. - fotc
AMSTERDAM (ANP) - E
Popster Holly Johnson (28)
ooi van de passagiers die ti
T®® de vliegramp in Schotlar
het leven is gekomen. Johr
werd bekend als zangt
tTÜ'P0Pgroep 'Frankie got
Hollywood'
(ADV
Informatiedagen 20 er
zie de bon elders in di
Een van de cafes in de Russische stad.
- foto novosti/k. joertsjenko
Door Leonid Lipniakov
HET HEDENDAAGSE Smo
lensk is het bestuurlijk cen
trum van een groot industrieel-
agrarisch district. De totale op
pervlakte van Smolensk be
draagt momenteel meer dan
160 vierkante kilometer, twee
keer zo groot als in 1940, terwijl
de totale woningvoorraad bijna
vier maal zo groot is.
Er is in Smolensk een grote
variatie aan fabrieken, instel
lingen, bioscopen en grootwa
renhuizen. De stad is ver over
de grenzen van zijn oude ves
tingwallen heen gegroeid:
waar voor de Tweede Wereld
oorlog kleine dorpjes in bossen
lagen, is de enorme woonwijk
Popovka met brede lanen en
flatgebouwen verrezen. Ook
andere woonwijken maken een
stormachtige ontwikkeling
door.
Maar een stad bestaat niet
alleen uit straten, fabrieken en
instituten. Daar horen in de
eerste plaats mensen thuis. Het
aantal inwoners van Smolensk
blijft groeien, en momenteel
wonen er 338.000 mensen, met
een gemiddelde leeftijd van
naar schatting 35 jaar.
Natuurlijk heeft Smolensk
zijn problemen. Over de ma
nier waarop deze worden aan
gepakt en over wat voor
nieuws Smolensk aan pere
strojka heeft, spreek ik met
burgemeester Vladimir Kozy
rev (36). Hij heeft voor commu
nicatie-ingenieur gestudeerd
en werd in mei 1987 tot burge
meester gekozen.
„Onze stad is zeer oud, dit jaar
heeft Smolensk zijn 1125-jarig
bestaan gevierd", vertelt de
burgemeester. Zoals het een
echte inwoner van Smolensk
betaamt, begint hij het gesprek
over de stad met een verhaal
over haar geschiedenis.
Kroniekschrijvers van de
oudheid rekenen Smolensk tot
de grootste steden van Rus
land, meteen na Kiev en Nov
gorod. De eerste vermelding
van de stad dateert uit het jaar
863. Dit jaartal wordt dan ook
beschouwd als het stichtings
jaar van de stad. In het jaar 882
was vorst Oleg van Kiev met
een grote schare de stad gena
derd en de inwoners van Smo
lensk, die voordien geen cen
traal vorstelijk gezag boven
zich hadden gekend, zagen zich
genoodzaakt zich aan Kiev te
onderwerpen.
Het opgaan van de streken
rond Smolensk in de oude Rus
sische staat bevorderde de eco
nomische groei van de stad. De
smeedkunst, pottenbakkerij en
andere ambachten floreerden.
Bronzen en zilveren voorwer
pen uit Smolensk vielen op
door hun hoog artistiek niveau
en genoten ver buiten het oude
Rusland bekendheid. Dat komt
ook omdat de Dnjepr door de
stad stroomt en die rivier
diende als verbinding tussen de
Oostzee en de Zwarte Zee. Er
werd druk handel gedreven
met het westen, getuige het
verdrag van 1229 met Riga en
Gotland dat bekend is onder de
naam 'De handelswaarheid
van Smolensk'.
In de twaalfde eeuw ontstond
als gevolg van verval van de
oude Russische staat het zelf
standige vorstendom Smo
lensk. Smolensk was in tijden
van oorlog meer dan eens een
betrouwbaar schild dat de cen
trale gebieden van de Russi
sche staat en de hoofdstad
Moskou tegen invallen van
buitenlandse indringers be
schermde. Het is niet voor niets
dat Smolensk van oudsher een
vestingstad wordt genoemd.
De stad en ziin inwoners heb
ben veel moeten verwerken in
de loop van de eeuwen. In de
dertiende tot en met vijftiende
eeuw had Smolensk veel te lij
den van invallen van Tartaars-
Mongoolse horden en aanval
len van Litouwse feodalen. In
1388 bereikte een pestepidemie
de stad. Slechts tien mensen
overleefden die epidemie. Het
uitgestorven Smolensk werd
veroverd door de Litouwers en
pas in 1514 teruggegeven aan
Moskou. Gezien de belangrijke
strategische ligging van de
stad, besloot de Russische rege
ring er een stenen vesting om
heen te bouwen.
Ik kijk uit het raam: recht
tegenover het gebouw van het
stadhuis in het oude stadsdeel
verheft zich de grootste toren
van de vesting: de Donderto-
ren, in die vervlogen en wrede
tijd gebouwd. Deze vesting
bouwvallig'
Bijna een herkenningspunt voor Bredanaars, maar het is een beeld (met brug) voor de verdedigers van Smolensk tijdens de
oorlog van 1812. - foto novosti v. rodionov
Z1Jn
verharde weg naar Moskou
mogelijk hadden gemaakt. De
verovering van Smolensk had
Napoleon echter enorme ver
liezen gekost: 20.000 manschap
pen en officieren aan doden en
gewonden. De verdedigers van
Smolensk betreurden ongeveer
9.600 man. Op bevel van de
Franse maarschalk Ney werd
de stad in brand gestoken en
werden negen torens van de
vestingmuur opgeblazen.
Hoogtepunten uit die oorlog
zijn vereeuwigd in vele monu
menten ter ere van de strijders
van het Russische leger die
Smolensk verdedigden.
In de negentiende eeuw her
leefden handel en nijverheid in
de weer opgebouwde stad. In de
tweede helft van de vorige
eeuw werd Smolensk een groot
spoorwegknooppunt. In 1890
kreeg de stad waterleiding, in
1901 elektrische verlichting en
reed er de eerste tram. Bescha
ving en cultuur kwamen er tot
bloei.
Smolensk kon niet buiten de
eerste Russische revolutie van
1905 blijven. Enkele jaren lang
was Smolensk een overslag
centrum voor transport van
marxistische lectuur uit het
buitenland naar Rusland. In
december 1905 werd in Smo
lensk een sovjet (raad) van ar
beiders-afgevaardigden ge
vormd, die een groep mannen
naar Moskou stuurde om te
vechten tegen de troepen van
de tsaar.
Op 12 november 1917, enkele
dagen na de Oktober-opstand
in Petrograd, vestigde de Sov
jet-macht zich in Smolensk. In
de loop van de jaren kwam in
de stad de industrie tot grote
ontwikkeling. De utiliteits- en
woningbouw werd bevorderd,
er werd veel aandacht aan (na
tionaal) onderwijs geschonken.
In 1940 telde Smolensk 37 mid
delbare scholen, vijf instellin
gen voor hoger onderwijs en
negentien openbare bibliothe
ken. De industriële en culturele
opbloei bevorderde een snelle
groei van de bevolking. In 1939
telde Smolensk al 157.000 inwo
ners.
In ons gesprek met burgemees
ter Kozyrev zijn we het wel
licht pijnlijkste en bitterste on
derwerp genaderd: De Oor
logIn Rusland is vrijwel
geen gezin te vinden dat geen
verliezen in de Tweede We
reldoorlog heeft geleden. In juli
1941 bijvoorbeeld vond mijn
oom, navigator van een bom
menwerper, de dood en in de
winter van 1942 werd in Smo
lensk een oudere zuster van
mijn moeder, die koerierster
bij de partizanen was, door
Hitler-aanhangers gefusil
leerd. Op 24 juni 1941, de derde
dag na de inval van Hitiers
troepen in de USSR, bombar
deerden Duitse vliegtuigen
Smolensk. Op 30 juli slaagden
Duitse troepen er ten koste van
enorme verliezen aan mensen
en materieel (vijftig procent
van alle tank- en pantsertroe
pen en twintig procent van alle
infanterie-eenheden van de le
gergroep Centrum) in Smo
lensk te overmeesteren. De
moed en de standvastigheid
van de verdedigers van de stad
hadden de offensieve kracht
van de vijand ondermijnd en
stelden het Sovjet-bevel in
staat tijd te winnen om reser
ves in de strijd te werpen en in
de nabijheid van Moskou ver
dedigingslinies op te werpen.
Smolensk bleef meer dan 26
maanden lang bezet. In die tijd
werden in Smolensk en voor
steden meer dan 135.000 men
sen door de Duitsers gedood en
duizenden inwoners op trans
port naar Duitsland gezet.
Maar de inwoners van Smo
lensk gaven zich niet gewon
nen. Overal in het district Smo
lensk waren partizanen actief,
in totaal ruim 250 groepen. Al
leen al in Smolensk zelf voch
ten dertig verzetsgroepen tegen
de vijand. Op 25 september 1943
zuiverden Sovjet-troepen stad
en district Smolensk in de loop
van een grote aanvalsoperatie
geheel van de aanhangers van
Hitier.
De Duitse bezetters bleken in
de stad 93 procent van alle
woonhuizen en alle fabrieken
verwoest te hebben. Het sta
tion, de wagons, de locomotie
ven en de loodsen waren ver
nield. In de stad was geen
drinkwater, geen elektriciteit,
omdat de bezetters de waterto
rens en de waterleiding hadden
opgeblazen. De elektrische bo
venleidingen waren vernield.
De installaties van het tele
graafkantoor, telefooncentrale,
het postkantoor en de radio
zender waren afgevoerd naar
Duitsland; de gebouwen opge
blazen. Alle ziekenhuizen, kin
deropvanghuizen, scholen wa
ren leeggeplunderd en platge
brand. Uit de wereldberoemde
Veel huizen
SMOLENSK, EEN oude Russische stad, ligt aan de groe
ne, heuvelachtige oevers van de rivier de Dnjepr. Een
wandeling door straten en pleinen, parken en plantsoe
nen laat al zien hoe nauw het oude en het nieuwe met
elkaar verweven zijn.
Naast de 800 j aar oude Petrus- en Pauluskerk die in de
twaalfde eeuw onder de regering van vorst Rostislav
Mtisjlavitsj, een kleinzoon van de Russische vorst Vladi
mir Monimach werd opgetrokken, verheft zich het mo
derne gebouw van het spoorwegstation dat terecht als
een van de mooiste bouwwerken van dit soort in Rusland
geldt. Vlakbij een oude vestingmuur staat een televisie
toren. Aan de voet van het Koninklijk Bastion, een ver
dedigingswerk dat in de zeventiende eeuw werd aange
legd, ligt een stadion waar 12.000 mensen terecht kunnen.
Burgemeester Vladimir
Kozyrev van Smolensk.
- foto novosti/v.kovauov
ving dan ook in het begin van
de zeventiende eeuw de eerste
slagen van de Pools-Zweedse
interventielegers op.
In de Noordse oorlog tegen
Zweden moest Smolensk weer
de rol van het schild van de
Russische staat spelen. In de
jaren 1706-1708 kwam tsaar Pe
ter I acht keer naar deze stad.
Hij liet sterkere vestingwerken
bouwen.
In het begin van de negen
tiende eeuw beleefde Smolensk
nieuwe oorlogsbeproevingen.
Napoleon besloot naar Moskou
op te rukken, en de kortste weg
ging via Smolensk. Drie dagen
en nachten werd er fel om de
stad gevochten. Alle Franse po
gingen om Smolensk stormen
derhand in te nemen, misluk
ten. De Fransen rukten de stad
pas binnen nadat Smolensk
ontruimd was door zijn verde
digers, die daarmee een orde
lijke terugtocht van het gros
van het Russische leger naar de
lm
De Hemelvaartskerk is een architectonisch monument uit
de zeventiende eeuw. - foto novosti v. rodionov
MIAMI (RTR/UPI) - De i
ten in Miami hebben be
zij één van de grootste
organisaties hebben opge
den onderzocht door
douane', aldus de openbar
ter Lehtinen. De Nederlai
der deze maand werd g
vrijdag officieel van besc
keioperaties te hebben get
Via het smokkelnetwerk w<
Vlie
