HOW De sloop van de stilte opend REND ANNO 1988 LEVEN WE IN EEN LANDSCHAP VAN LAWAAI zense Glashandei )E STILTE Kerstbijlage DE STEM zaterdag 24 december- IN 1989. Vraag vrijblijvend ons geheel nieuwe informatiepakket «mmeringen. /erken aan ïulierer ge-, IN UW GASREKENING ENSE GLASHANDEL lebben wij nog enkele ho- jccasions tegen zeer aan- STILTEMAAND AANSLAG OP FYSIEK Wat is stilte nog in een land met 15 miljoen mensen? „Soms moetje schreeuwen om stilte te krijgen", zegt minister Nijpels. Hij probeert het lawaaimonster te temmen met decibelregels. Stilte, is dat winterse geluidloosheid in een hoekje van de Biesbosch? Dat heet levende stilte, maar er zijn ook doodse vormen: als je niets anders hoort dan jezelf, het stampen van je hart, het ruisen van je bloed. Wat is stilte nog in een land waar de geborgenheid van het geluid een tweede woning is geworden? „Misschien is stilte wel een onbereikbaar ideaal", denkt Dow Chemical-directeur Roelof Ruules. Iets om over na te denken rond de kerstdagen. Daarom een profiel van de stilte. MUZIKAAL BEHANG KLEINE GELUIDEN STILLE EENZAAMHEID -, LESPAKKET NEO-STILTE eigen woning V zekerheid ORGANISATIE „DE EIGEN WONING" Parklaan 1, Roosendaal Telefax 01 650-69663 Tel. 01650-50186/55856 et gebruik isolerend guldens ngs- d: Mr. F.J. Haarmanweg 34, 18772, 4538 AS TERNEUZEN. ne vrijblijvend inlichtingen betref- Je beglazing en enveloppe, postzegel is niet aan mer 505 - 4530 WB Terneuzen alle gevraagde informatie KI. Bagijnestr. 25 Hulst Tel.: 01140-12600 DOOR PAUL DE SCHIPPER I it'af stilte is? Je wilt alleen zijn en je wilt eigenlijk niet Meen zijn. En als je stilte hebt, weet je niet hoe je er Mee om moet gaan. Soms heeft stilte iets dreigends, t ben je alleen thuis dan voel je je ook niet hele- I senang. Gek eigenlijk. Ga nou eens bij jezelf na Ijjöe lang het geleden is dat je een paar uur achter elk- 0lang niets hebt gedaan, stil bent geweest, zonder ra io. zonder geluid.moeilijk is dat". Roelof Ruules werkt dagelijks in een bedrijf met 2700 mensen: Dow Chemi cal Terneuzen. Hij is er directeur, ge noeg leven in de brouwerij dus. 's Avonds trekt hij zich terug in zijn huis met een wei er omheen. „Stil zat", zegt hij, „ik geloof dat Zeeuwsch-Vlaande ren nog een van de weinige plaatsen in Nederland is waar het echt stil kan zijn". "Anno 1988 leven we in een landschap van lawaai. Voor licht kunnen we onze ogen dicht doen, maar onze lieve heer heeft nooit de Concorde en de disco theek kunnen voorzien en vergat der halve een isolerende klep aan onze oren te monteren. Stilte. Er zijn Papoea's die in de na tuurlijke stilte sprekende geluiden ont waren. In het ritselen van bladeren ho ren ze een taal. Kennen wij de taal van de stilte nog? De herrie begint al in de baarmoeder- lijke klankkast. We hebben nog nauwe lijks oren of we horen de hele machine rie van ruisende bloedvaten, de zwie pende hartslag van de moeder, het con- stiperende gerommel in de darmen. En bij het eerste licht verrijken we de we reld met luid gekrijs. Stilte schijnt ons niet aangeboren. Stil noemen we het landschap waar we elke klank afzonderlijk kunnen horen. Taalkunstenaars geven dat aan met het woord 'klankschap'. Het gebrek aan stilte heet geluid. Snurken is de meest intieme vorm van geluidhinder. Snurkers zijn slaapmoor- denaars. De dikke Van Dale legt snur ken uit als 'een zagend keelgeluid ma ken'. Zie daar de verwoesting van me nig echtelijk klankschap. Normaal geluid meten we in decibel len. Een vallend blad in de herfst maakt voor 10 decibel lawaai. Eén me ter van de koelkast hoor je 40 decibel. Een stofzuiger op dezelfde afstand: 70 decibel. Dichtbij een startend straal vliegtuig bereik je de pijngrens van 140 decibel. Een pompbediende langs de drukste snelweg van Nederland, Den Haag-Amsterdam, zit, met 120 decibel continu, bijna tegen die pijngrens aan. Geluid kun je inderdaad voelen. Wie zijn buikwand wil masseren met bas sen, moet maar eens een disco binnen lopen. Afgezien van de door niemand ge hoorde oerknal, is de 'big bang', de grootste klap in de geschiedenis de ont ploffing van de Krakatau in 1883. De klap was tot op 4500 kilometer hoor baar. De provincie Noord-Brabant heeft een traditie als het om afbraak van stilte gaat. Al lang voor de vierbaans A 16 het Brabants landschap littekende met een eigen razende dreun was stilte sloop er een heus probleem. In 1935 riep de Anti Lawaai Bond voor Breda en omgeving een 'stiltemaand' uit. Automobilisten kregen het verzoek om niet meer te claxonneren. De actie mislukte jammerlijk. Bredase veldwachters oordeelden het toeteren van auto's strikt noodzakelijk 'terwille van een veilige oversteek van den voet ganger'. Het lawaai van sommige transportmid delen zoals auto's en vliegtuigen is een aanslag op de fysiek van mens. De ge luidstress rond de luchthavens Schip hol en Beek is er een voorbeeld van. Te veel geluid zorgt voor slaapstoornis sen, gebrek aan concentratie en ver minderde leerprestaties. Afgaande op het lawaai dat we produ ceren zijn we één grote familie. De ene helft van de Nederlanders hoort de an dere helft wel eens, dwars door alle muren heen. Schuimplaat en dubbele beglazing ten spijt. De klachten over burenlawaai stijgen explosief. Bijna tien jaar geleden klaag den we daar nauweljks over. Nu er vaart 66 procent het woonlawaai van de buren als een - soms gekmakende - overlast. De bronnen van die overlast: slaande deuren, audio-apparatuur, huisdeuren, waterleiding en harde vloerbedekking. Na burengerucht scoort verkeersherrie het hoogst. Bijna 60 procent van de mensen ervaart het verkeer als geluids overlast. Sluipend is de sloop van de stilte. Even traag is de aanslag ons gehoor. Door een overdosis geluid op de werkplek dreigen 500.000 Nederlanders onher stelbare gehoorstoornissen op te lopen. Het ongerijmde: door een te veel aan herrie wordt een half miljoen Neder landers de eeuwige stilte ingestuurd. De paradox van de stilte: trimmen in een stilte-gebied met een walkman op je hoofd. Ons leven is een dagelijkse moord op stilte. Het lijkt of we er steeds banger voor worden. „Stilte werpt je terug op jezelfzegt ka pelaan Ad de Bok uit Sint Willebrord, „ik denk dat mensen er voor vluchten, omdat het je tot nadenken dwingt. Echte stilte is een weldaad. Alleen in de kerk, zomaar op een van de banken. Daar zo zitten en dan die zalige rust over je heen laten komen en ongemerkt opgeladen worden om weer verder te gaan met het leven. Opladen, kracht en energie op doen, dat is de functie van de stilte". In de supermarkt swingt de muziek van Michael Jackson je tegemoet. In het warenhuis wisselen James Last, Sin terklaas en de Kerstman elkaar sei- ïoensgewijs af. Bij de tandarts verlicht Radio 4 het trekken van de verstands kies. In hotellobby's is het hoogpolig tapijt vervangen door Mantovani. Het vullen van de stilte geeft een kunstma tige ambiance van gezelligheid. Musak: muzikaal behang moet aan drie voorwaarden voldoen: het mag niet ontroeren. Het mag niet dwingen tot luisteren. De geluidsbron moet haast onherkenbaar aanwezig zijn. Muziek maakt het gezellig. Ook dat is sen functie van geluid, zeggen de pro fessionele stilte-killers. „Een vreselijke stilte is de absolute stil te", zegt VPRO-geluidsman Roel Ba zen. Beroepshalve zoekt hij al vele ja ren naar effectvolle combinaties van geluid en stilte. Bazen: „In een ruimte met absorberende panelen, waar ge luidsmetingen gedaan worden, waar mikrofoons worden getest is sprake van een dode stilte. Je hoort alleen je sigen geluid, het ruisen van je bloed, het stampen van je hart, de adem door je neus. Je oren staan op maximale ge voeligheid, maar het is soms wel angst aanjagend". Bazen onderscheidt stilte in soorten. Een ervan is de stilte van de rust: „Zo zacht, er gebeurt weinig, maar er zijn toch nog geluiden, 's Avonds hoor ik in huis het ruisen van de centrale verwar ming en de snelweg, tenzij er een noor denwind is. De adem van een ander le ven te horen, dat is op zo'n moment het hardste geluid dat de periodes van stilte in de kamer overbrugt". Angst voor stilte bestaat ook. Stilte kan confronterend zijn als spiegel van de geest. Die stilte is vaak synoniem met alleen-zijn. Wie angst heeft voor stilte kan zijn omgeving met muziek behan gen: 's avonds alleen op de bank een boek lezen met Count Down op de achtergrond, geborgen in geluid. Parallel aan de geest van de tijd hebben we geluid en stilte individueel gemaakt. Ieder zijn eigen geluid. Wat is er dan een mooiere vinding dan de koptele foon? Thuis op de driezits, in de auto, op de fiets, de koptelefoon is ons ideale anti-stiltewapen geworden. De stilte overbruggen, hoe vaak doen we dat niet? Ons dagelijks leven wordt gestut door een alles overheersende ge luidscultuur: van het strand tot de ver gaderzaal. Het zinloze praten om ge hoord te worden, om indruk te maken, om aandacht te vragen om de confron terende leemtes in de communicatie te vullen. In het rijk van de babbelman nen is voor zwijgen geen ruimte meer. Wie stil is op z'n werk krijgt al gauw te horen: „Je bent zo stil, is er iets?" De maatschappij die opwaardering van het ego met vokale decibellen als ge meengoed accepteert, waardeert stilte als abnormaal. Heeft Darwin dat be doeld toen hij schreef dat mensen zich door hun spraak onderscheiden van apen? Stilte is niet tegengesteld aan geluid. Nee, want juist geluid zorgt ervoor dat je de stilte kan onderscheiden. Roel Bazen: „Ik noem dat de stilte van de kleine geluiden: zoals het geluid van een zomerse zondag met hoogstens een zuchtje wind. De vogels mogen wel zin gen, maar liever geen gekwetter van spreeuwen. Het gezoem van een bij, het gelui vaneen verre torenklok of een blaf. Dat zijn de geluiden die van ver komen en die je vertellen dat het stil is". Wie in de natuur op zoek gaat naar stilte, zal niet ontkomen aan het geluid van ruisende bladeren, het kraken van takken of zingen van vogels of het kab belen van water. De Biesbosch bijvoor beeld, nog altijd een kick voor stilte junks op zoek naar een genesis-erva- ring. Bredanaar Frans de Ligt huurt een paar keer per jaar een roeiboot in Hank. Op zo'n dag roeit hij zich in het zweet op zoek naar „de zuivere, welda dige stilte die ik ervaar, in m'n eentje in een roeiboot diep in de Biesbosch op de eerste zonnigedoordeweekse lente dag wanneer plezierjacht-bezitters hun vaartuig nog aan het oppoetsen zijn. Dat is de stilte van puur natuur met ai haar geuren, geluiden en bewegingen, FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP geen mens, geen mechaniek, geen ma chines, alleen maar natuur". Dan is stilte ook rust, maar beide be grippen zijn betrekkelijk. Al diegenen die zeggen dat ze rust en stilte zoeken, zijn niet altijd op zoek naar de allerstil- ste omgeving. „Mensen zijn niet geboren om stil te zijn, maar we hebben nu een beetje een probleem", zegt Roelof Ruules „er zijn te veel mensen op aarde, te veel men sen in Nederland, dus te veel lawaai". Stilte als eerbied. Het 'even stilte' voor het uitspreken van het onze vader of de stilte bij een dodenherdenking. Voor sommigen is zo'n afgesproken moment van zwijgen een banaal afwachten op wat verder komen gaat. Anderen erva ren het als een mengeling van eerbied en meditatief mijmeren over wat is ge weest. Waar het stil is, is het goed haver zaai en. De boeren weten het al langer: stilte als stimulans voor actie en creati viteit: stilte is ook een inspiratie-bron. Vaak mondt het uit in een zoeken naar nieuwe energie of een bezinnen op de toekomst. Met dat laatste doel voor ogen trok Jezus Christus veertig dagen de woestijn in. Heide, bos en strand zijn naar onze begrippen meer cliché matige maar daarom niet minder ge waardeerde stilte-oorden. „Zeer zorgelijk", zo oordeelt milieumi nister Nijpels de radicale stiltesloop. Aan de vooravond van de stilste "dagen van het jaar geeft Nijpels op verzoek van De Stem zijn idee over echte stilte. De milieuminister: „Het Ujkt soms wel of je eerst hard moet schreeuwen om stilte te krijgen. In het bos, thuis, op het werk, de straat of zelfs in de super markt lijkt het woord stilte uitgeban nen. Het gezegde 'de nacht brengt raad' en de strofe stille nacht, heilige nacht' leidt tot de symbiose 'alleen de nacht is stil en die is mij heilig'. Maar laten we niet stil blijven voor hen die eenzaam zijn". Stilte en eenzaamheid. Wijlen Godfried Bomans is er bijna gek van geworden. In 1971 verbleef hij een week alleen op het vogeleiland Rottumerplaat. Hij at niet, sliep slecht, werd koortsig, raakte gevangen in een soort oerverbazing en schreef uitkijkend over de wilde leegte van een winderige Waddenzee: „In af schuw over het ledige zoek je een spil, waar die onbegrijpelijke wereld oijn draait. Ik begrijp nu waarom veel zee lui godsdienstig zijn". De geluiden van de natuur maaktep hem gek: „De zee schuimt tot aan dt horizon, een pan melk die overkookt. Het schreeuwen van de meeuwen is een geluid waar je onmogelijk aan kunt wennen. Je kunt wennen aan een conti nue verstoring, bijvoorbeeld aan het geluid van de branding, maar die pani sche gillen van die dieren. Die boren gewoon door je slaap heen. Om de vijf, zes minuten krijg je de gil van zo'n ver doemde te horen Na Bomans kreeg Jan Wolkers zijn portie 'stilte en eenzaamheid'. Bomans schrijft over Wolkers: „Hij spoelde aain land als een niet ontplofte zeemijn. Ik vroeg hem wat er 's avonds door hem heenging en hij gooide er onmiddelijk een paar zeehonden tegenaan, alles wat er om hem heen was, niets over zich zelf. Ik vermoed een afweermechanis me, dat hij echter briljant in werking stelt". Aardig toch die Bomans. Zeventien jaar later woont Jan Wolkers op Texel. Heeft hij de stilte van een eiland be wust gezocht? Tijd voor een tele foontje; een moeizame dialoog. „Stilte? Dat vind ik zo vaag", zegt de bekende, wat dreinerige stem aan de de andere kant van de lijn. „Maar u bent toch niet voor niets van het drukke Amsterdam naar Texel ver huisd?" Zwaar ademen, een halve minuut leemte in de communicatie en dan: „Nou ja hè, ik kan overal werken". „Meneer Wolkers als het praten over stilte u verveelt kunt altjd de telefoon erop gooien...". Wolkers temerig: „Ja,ja, dat kan ik altijd doen hè". Bomans schreef na zijn eiland-gesprek met Wolkers: „Ik was veel minder boeiend, maar ik zei eigenlijk meer". 'Stilte, godverdomme stilte' is een va riant op de schreeuw van dichter Leo Vroman. Maar is er nog stilte? Bij Roel Bazen in de studio? Thuis in bed met je hoofd onder drie kussens? Misschien. De kwaliteit van de stilte in ons land is gedevalueerd tot het niveau van een goedkoop pak waspoeder. Er zijn wel geluidsnormen, geen stiltenormen. Stilte is handelswaar geworden. Mana gers verrijken hun geest via fiscaal vriendelijke retraites in de Ardennen. Huisvrouwen gaan op yoga. Anderen zoeken het meditatief genot bij Zen: je eigen gedachtenwereld doorbreken en zodoende nieuwe ideeën ontwikkelen. Een nogal solistische bezigheid, maar effectief aldus degenen zo energie uit stilte halen. Dow-directeur Ruules mijmert hardop over 'een stilte-opvoeding': „Terug naar vroeger, is dat zo raar? Op school leren wat stilte is: gewoon elke dag 10 minuten stilte in het lespakket". Is vragen om stilte cultuurpessimisme of moeten we de inhoud van het begrip stilte aanpassen? In hun programma Keek op de Week hebben Kees van Kooten en Wim de Bie het over 'neo-mooi' als ze verrukt opkijken naar verzuurde bomen. 'Neo- stilte' is de stilte van kerst 1988. Neo-stilte? Dat is trimmen in een afge paald stilte-gebied met een walkman op je hoofd. Het wachten is nu op een toegangsautomaat waar je met een cre ditcard kan betalen voor een Genesis- ervaring: stilte als exclusief Dinersclub artikel. Een neo-stilte op batterijen, is dat het einde van de sloop? Roelof Ruules: „Je ziet mensen, een zaam, gehuld in een jas van geluid; een jongen, walkman aan de riem, de kop telefoon op, de starende blik omhoog, hij ziet niet, hij hoort niet. En wie weet: als-ie dat ding afzet, kan-ie het leven niet aan? Is dat wat we willen?" Peinzend zegt hij dat je het ook anders kan bekijken: „Misschien is een oor verdovend isolement wel een nieuwe manier om je af te zonderen, om de stilte te zoeken. En, misschien dat we de echte, absolute stilte wel nodig heb ben als een soort onbereikbaar ideaal".

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 23