HOW
De sloop van de stilte
opend
REND
ANNO 1988 LEVEN WE IN EEN LANDSCHAP VAN LAWAAI
zense Glashandei
)E STILTE
Kerstbijlage DE STEM zaterdag 24 december-
IN 1989.
Vraag vrijblijvend
ons geheel nieuwe
informatiepakket
«mmeringen.
/erken aan
ïulierer
ge-,
IN UW GASREKENING
ENSE GLASHANDEL
lebben wij nog enkele ho-
jccasions tegen zeer aan-
STILTEMAAND
AANSLAG OP FYSIEK
Wat is stilte nog in een land met 15 miljoen mensen? „Soms moetje schreeuwen
om stilte te krijgen", zegt minister Nijpels. Hij probeert het lawaaimonster te
temmen met decibelregels.
Stilte, is dat winterse geluidloosheid in een hoekje van de Biesbosch? Dat heet
levende stilte, maar er zijn ook doodse vormen: als je niets anders hoort dan
jezelf, het stampen van je hart, het ruisen van je bloed.
Wat is stilte nog in een land waar de geborgenheid van het geluid een tweede
woning is geworden? „Misschien is stilte wel een onbereikbaar ideaal", denkt
Dow Chemical-directeur Roelof Ruules. Iets om over na te denken rond de
kerstdagen. Daarom een profiel van de stilte.
MUZIKAAL BEHANG
KLEINE GELUIDEN
STILLE EENZAAMHEID -,
LESPAKKET
NEO-STILTE
eigen
woning
V
zekerheid
ORGANISATIE „DE EIGEN WONING"
Parklaan 1, Roosendaal
Telefax 01 650-69663
Tel. 01650-50186/55856
et gebruik
isolerend
guldens
ngs-
d: Mr. F.J. Haarmanweg 34,
18772, 4538 AS TERNEUZEN.
ne vrijblijvend inlichtingen betref-
Je beglazing
en enveloppe, postzegel is niet
aan
mer 505 - 4530 WB Terneuzen
alle gevraagde informatie
KI. Bagijnestr. 25 Hulst
Tel.: 01140-12600
DOOR PAUL DE SCHIPPER
I it'af stilte is? Je wilt alleen zijn en je wilt eigenlijk niet
Meen zijn. En als je stilte hebt, weet je niet hoe je er
Mee om moet gaan. Soms heeft stilte iets dreigends,
t ben je alleen thuis dan voel je je ook niet hele-
I senang. Gek eigenlijk. Ga nou eens bij jezelf na
Ijjöe lang het geleden is dat je een paar uur achter elk-
0lang niets hebt gedaan, stil bent geweest, zonder ra
io. zonder geluid.moeilijk is dat".
Roelof Ruules werkt dagelijks in een
bedrijf met 2700 mensen: Dow Chemi
cal Terneuzen. Hij is er directeur, ge
noeg leven in de brouwerij dus. 's
Avonds trekt hij zich terug in zijn huis
met een wei er omheen. „Stil zat", zegt
hij, „ik geloof dat Zeeuwsch-Vlaande
ren nog een van de weinige plaatsen in
Nederland is waar het echt stil kan
zijn".
"Anno 1988 leven we in een landschap
van lawaai. Voor licht kunnen we onze
ogen dicht doen, maar onze lieve heer
heeft nooit de Concorde en de disco
theek kunnen voorzien en vergat der
halve een isolerende klep aan onze oren
te monteren.
Stilte. Er zijn Papoea's die in de na
tuurlijke stilte sprekende geluiden ont
waren. In het ritselen van bladeren ho
ren ze een taal. Kennen wij de taal van
de stilte nog?
De herrie begint al in de baarmoeder-
lijke klankkast. We hebben nog nauwe
lijks oren of we horen de hele machine
rie van ruisende bloedvaten, de zwie
pende hartslag van de moeder, het con-
stiperende gerommel in de darmen. En
bij het eerste licht verrijken we de we
reld met luid gekrijs. Stilte schijnt ons
niet aangeboren.
Stil noemen we het landschap waar we
elke klank afzonderlijk kunnen horen.
Taalkunstenaars geven dat aan met het
woord 'klankschap'.
Het gebrek aan stilte heet geluid.
Snurken is de meest intieme vorm van
geluidhinder. Snurkers zijn slaapmoor-
denaars. De dikke Van Dale legt snur
ken uit als 'een zagend keelgeluid ma
ken'. Zie daar de verwoesting van me
nig echtelijk klankschap.
Normaal geluid meten we in decibel
len. Een vallend blad in de herfst
maakt voor 10 decibel lawaai. Eén me
ter van de koelkast hoor je 40 decibel.
Een stofzuiger op dezelfde afstand: 70
decibel. Dichtbij een startend straal
vliegtuig bereik je de pijngrens van 140
decibel. Een pompbediende langs de
drukste snelweg van Nederland, Den
Haag-Amsterdam, zit, met 120 decibel
continu, bijna tegen die pijngrens aan.
Geluid kun je inderdaad voelen. Wie
zijn buikwand wil masseren met bas
sen, moet maar eens een disco binnen
lopen.
Afgezien van de door niemand ge
hoorde oerknal, is de 'big bang', de
grootste klap in de geschiedenis de ont
ploffing van de Krakatau in 1883. De
klap was tot op 4500 kilometer hoor
baar.
De provincie Noord-Brabant heeft een
traditie als het om afbraak van stilte
gaat. Al lang voor de vierbaans A 16
het Brabants landschap littekende met
een eigen razende dreun was stilte
sloop er een heus probleem. In 1935
riep de Anti Lawaai Bond voor Breda
en omgeving een 'stiltemaand' uit.
Automobilisten kregen het verzoek om
niet meer te claxonneren.
De actie mislukte jammerlijk. Bredase
veldwachters oordeelden het toeteren
van auto's strikt noodzakelijk 'terwille
van een veilige oversteek van den voet
ganger'.
Het lawaai van sommige transportmid
delen zoals auto's en vliegtuigen is een
aanslag op de fysiek van mens. De ge
luidstress rond de luchthavens Schip
hol en Beek is er een voorbeeld van.
Te veel geluid zorgt voor slaapstoornis
sen, gebrek aan concentratie en ver
minderde leerprestaties.
Afgaande op het lawaai dat we produ
ceren zijn we één grote familie. De ene
helft van de Nederlanders hoort de an
dere helft wel eens, dwars door alle
muren heen. Schuimplaat en dubbele
beglazing ten spijt.
De klachten over burenlawaai stijgen
explosief. Bijna tien jaar geleden klaag
den we daar nauweljks over. Nu er
vaart 66 procent het woonlawaai van
de buren als een - soms gekmakende -
overlast.
De bronnen van die overlast: slaande
deuren, audio-apparatuur, huisdeuren,
waterleiding en harde vloerbedekking.
Na burengerucht scoort verkeersherrie
het hoogst. Bijna 60 procent van de
mensen ervaart het verkeer als geluids
overlast.
Sluipend is de sloop van de stilte. Even
traag is de aanslag ons gehoor. Door
een overdosis geluid op de werkplek
dreigen 500.000 Nederlanders onher
stelbare gehoorstoornissen op te lopen.
Het ongerijmde: door een te veel aan
herrie wordt een half miljoen Neder
landers de eeuwige stilte ingestuurd.
De paradox van de stilte: trimmen in een stilte-gebied met een walkman op je hoofd.
Ons leven is een dagelijkse moord op
stilte. Het lijkt of we er steeds banger
voor worden.
„Stilte werpt je terug op jezelfzegt ka
pelaan Ad de Bok uit Sint Willebrord,
„ik denk dat mensen er voor vluchten,
omdat het je tot nadenken dwingt.
Echte stilte is een weldaad. Alleen in
de kerk, zomaar op een van de banken.
Daar zo zitten en dan die zalige rust
over je heen laten komen en ongemerkt
opgeladen worden om weer verder te
gaan met het leven. Opladen, kracht en
energie op doen, dat is de functie van
de stilte".
In de supermarkt swingt de muziek van
Michael Jackson je tegemoet. In het
warenhuis wisselen James Last, Sin
terklaas en de Kerstman elkaar sei-
ïoensgewijs af. Bij de tandarts verlicht
Radio 4 het trekken van de verstands
kies. In hotellobby's is het hoogpolig
tapijt vervangen door Mantovani. Het
vullen van de stilte geeft een kunstma
tige ambiance van gezelligheid.
Musak: muzikaal behang moet aan
drie voorwaarden voldoen: het mag
niet ontroeren. Het mag niet dwingen
tot luisteren. De geluidsbron moet
haast onherkenbaar aanwezig zijn.
Muziek maakt het gezellig. Ook dat is
sen functie van geluid, zeggen de pro
fessionele stilte-killers.
„Een vreselijke stilte is de absolute stil
te", zegt VPRO-geluidsman Roel Ba
zen. Beroepshalve zoekt hij al vele ja
ren naar effectvolle combinaties van
geluid en stilte. Bazen: „In een ruimte
met absorberende panelen, waar ge
luidsmetingen gedaan worden, waar
mikrofoons worden getest is sprake
van een dode stilte. Je hoort alleen je
sigen geluid, het ruisen van je bloed,
het stampen van je hart, de adem door
je neus. Je oren staan op maximale ge
voeligheid, maar het is soms wel angst
aanjagend".
Bazen onderscheidt stilte in soorten.
Een ervan is de stilte van de rust: „Zo
zacht, er gebeurt weinig, maar er zijn
toch nog geluiden, 's Avonds hoor ik in
huis het ruisen van de centrale verwar
ming en de snelweg, tenzij er een noor
denwind is. De adem van een ander le
ven te horen, dat is op zo'n moment het
hardste geluid dat de periodes van
stilte in de kamer overbrugt".
Angst voor stilte bestaat ook. Stilte kan
confronterend zijn als spiegel van de
geest. Die stilte is vaak synoniem met
alleen-zijn. Wie angst heeft voor stilte
kan zijn omgeving met muziek behan
gen: 's avonds alleen op de bank een
boek lezen met Count Down op de
achtergrond, geborgen in geluid.
Parallel aan de geest van de tijd hebben
we geluid en stilte individueel gemaakt.
Ieder zijn eigen geluid. Wat is er dan
een mooiere vinding dan de koptele
foon? Thuis op de driezits, in de auto,
op de fiets, de koptelefoon is ons ideale
anti-stiltewapen geworden.
De stilte overbruggen, hoe vaak doen
we dat niet? Ons dagelijks leven wordt
gestut door een alles overheersende ge
luidscultuur: van het strand tot de ver
gaderzaal. Het zinloze praten om ge
hoord te worden, om indruk te maken,
om aandacht te vragen om de confron
terende leemtes in de communicatie te
vullen. In het rijk van de babbelman
nen is voor zwijgen geen ruimte meer.
Wie stil is op z'n werk krijgt al gauw te
horen: „Je bent zo stil, is er iets?"
De maatschappij die opwaardering van
het ego met vokale decibellen als ge
meengoed accepteert, waardeert stilte
als abnormaal. Heeft Darwin dat be
doeld toen hij schreef dat mensen zich
door hun spraak onderscheiden van
apen?
Stilte is niet tegengesteld aan geluid.
Nee, want juist geluid zorgt ervoor dat
je de stilte kan onderscheiden. Roel
Bazen: „Ik noem dat de stilte van de
kleine geluiden: zoals het geluid van
een zomerse zondag met hoogstens een
zuchtje wind. De vogels mogen wel zin
gen, maar liever geen gekwetter van
spreeuwen. Het gezoem van een bij, het
gelui vaneen verre torenklok of een
blaf. Dat zijn de geluiden die van ver
komen en die je vertellen dat het stil
is".
Wie in de natuur op zoek gaat naar
stilte, zal niet ontkomen aan het geluid
van ruisende bladeren, het kraken van
takken of zingen van vogels of het kab
belen van water. De Biesbosch bijvoor
beeld, nog altijd een kick voor stilte
junks op zoek naar een genesis-erva-
ring.
Bredanaar Frans de Ligt huurt een
paar keer per jaar een roeiboot in
Hank. Op zo'n dag roeit hij zich in het
zweet op zoek naar „de zuivere, welda
dige stilte die ik ervaar, in m'n eentje in
een roeiboot diep in de Biesbosch op
de eerste zonnigedoordeweekse lente
dag wanneer plezierjacht-bezitters hun
vaartuig nog aan het oppoetsen zijn.
Dat is de stilte van puur natuur met ai
haar geuren, geluiden en bewegingen,
FOTO DE STEM JOHAN VAN GURP
geen mens, geen mechaniek, geen ma
chines, alleen maar natuur".
Dan is stilte ook rust, maar beide be
grippen zijn betrekkelijk. Al diegenen
die zeggen dat ze rust en stilte zoeken,
zijn niet altijd op zoek naar de allerstil-
ste omgeving.
„Mensen zijn niet geboren om stil te
zijn, maar we hebben nu een beetje een
probleem", zegt Roelof Ruules „er zijn
te veel mensen op aarde, te veel men
sen in Nederland, dus te veel lawaai".
Stilte als eerbied. Het 'even stilte' voor
het uitspreken van het onze vader of de
stilte bij een dodenherdenking. Voor
sommigen is zo'n afgesproken moment
van zwijgen een banaal afwachten op
wat verder komen gaat. Anderen erva
ren het als een mengeling van eerbied
en meditatief mijmeren over wat is ge
weest.
Waar het stil is, is het goed haver zaai
en. De boeren weten het al langer:
stilte als stimulans voor actie en creati
viteit: stilte is ook een inspiratie-bron.
Vaak mondt het uit in een zoeken naar
nieuwe energie of een bezinnen op de
toekomst. Met dat laatste doel voor
ogen trok Jezus Christus veertig dagen
de woestijn in. Heide, bos en strand
zijn naar onze begrippen meer cliché
matige maar daarom niet minder ge
waardeerde stilte-oorden.
„Zeer zorgelijk", zo oordeelt milieumi
nister Nijpels de radicale stiltesloop.
Aan de vooravond van de stilste "dagen
van het jaar geeft Nijpels op verzoek
van De Stem zijn idee over echte stilte.
De milieuminister: „Het Ujkt soms wel
of je eerst hard moet schreeuwen om
stilte te krijgen. In het bos, thuis, op
het werk, de straat of zelfs in de super
markt lijkt het woord stilte uitgeban
nen. Het gezegde 'de nacht brengt
raad' en de strofe stille nacht, heilige
nacht' leidt tot de symbiose 'alleen de
nacht is stil en die is mij heilig'. Maar
laten we niet stil blijven voor hen die
eenzaam zijn".
Stilte en eenzaamheid. Wijlen Godfried
Bomans is er bijna gek van geworden.
In 1971 verbleef hij een week alleen op
het vogeleiland Rottumerplaat. Hij at
niet, sliep slecht, werd koortsig, raakte
gevangen in een soort oerverbazing en
schreef uitkijkend over de wilde leegte
van een winderige Waddenzee: „In af
schuw over het ledige zoek je een spil,
waar die onbegrijpelijke wereld oijn
draait. Ik begrijp nu waarom veel zee
lui godsdienstig zijn".
De geluiden van de natuur maaktep
hem gek: „De zee schuimt tot aan dt
horizon, een pan melk die overkookt.
Het schreeuwen van de meeuwen is een
geluid waar je onmogelijk aan kunt
wennen. Je kunt wennen aan een conti
nue verstoring, bijvoorbeeld aan het
geluid van de branding, maar die pani
sche gillen van die dieren. Die boren
gewoon door je slaap heen. Om de vijf,
zes minuten krijg je de gil van zo'n ver
doemde te horen
Na Bomans kreeg Jan Wolkers zijn
portie 'stilte en eenzaamheid'. Bomans
schrijft over Wolkers: „Hij spoelde aain
land als een niet ontplofte zeemijn. Ik
vroeg hem wat er 's avonds door hem
heenging en hij gooide er onmiddelijk
een paar zeehonden tegenaan, alles wat
er om hem heen was, niets over zich
zelf. Ik vermoed een afweermechanis
me, dat hij echter briljant in werking
stelt".
Aardig toch die Bomans. Zeventien
jaar later woont Jan Wolkers op Texel.
Heeft hij de stilte van een eiland be
wust gezocht? Tijd voor een tele
foontje; een moeizame dialoog.
„Stilte? Dat vind ik zo vaag", zegt de
bekende, wat dreinerige stem aan de de
andere kant van de lijn.
„Maar u bent toch niet voor niets van
het drukke Amsterdam naar Texel ver
huisd?"
Zwaar ademen, een halve minuut
leemte in de communicatie en dan:
„Nou ja hè, ik kan overal werken".
„Meneer Wolkers als het praten over
stilte u verveelt kunt altjd de telefoon
erop gooien...". Wolkers temerig:
„Ja,ja, dat kan ik altijd doen hè".
Bomans schreef na zijn eiland-gesprek
met Wolkers: „Ik was veel minder
boeiend, maar ik zei eigenlijk meer".
'Stilte, godverdomme stilte' is een va
riant op de schreeuw van dichter Leo
Vroman.
Maar is er nog stilte? Bij Roel Bazen in
de studio? Thuis in bed met je hoofd
onder drie kussens? Misschien.
De kwaliteit van de stilte in ons land is
gedevalueerd tot het niveau van een
goedkoop pak waspoeder. Er zijn wel
geluidsnormen, geen stiltenormen.
Stilte is handelswaar geworden. Mana
gers verrijken hun geest via fiscaal
vriendelijke retraites in de Ardennen.
Huisvrouwen gaan op yoga. Anderen
zoeken het meditatief genot bij Zen: je
eigen gedachtenwereld doorbreken en
zodoende nieuwe ideeën ontwikkelen.
Een nogal solistische bezigheid, maar
effectief aldus degenen zo energie uit
stilte halen.
Dow-directeur Ruules mijmert hardop
over 'een stilte-opvoeding': „Terug
naar vroeger, is dat zo raar? Op school
leren wat stilte is: gewoon elke dag 10
minuten stilte in het lespakket".
Is vragen om stilte cultuurpessimisme
of moeten we de inhoud van het begrip
stilte aanpassen?
In hun programma Keek op de Week
hebben Kees van Kooten en Wim de
Bie het over 'neo-mooi' als ze verrukt
opkijken naar verzuurde bomen. 'Neo-
stilte' is de stilte van kerst 1988.
Neo-stilte? Dat is trimmen in een afge
paald stilte-gebied met een walkman
op je hoofd. Het wachten is nu op een
toegangsautomaat waar je met een cre
ditcard kan betalen voor een Genesis-
ervaring: stilte als exclusief Dinersclub
artikel.
Een neo-stilte op batterijen, is dat het
einde van de sloop?
Roelof Ruules: „Je ziet mensen, een
zaam, gehuld in een jas van geluid; een
jongen, walkman aan de riem, de kop
telefoon op, de starende blik omhoog,
hij ziet niet, hij hoort niet. En wie weet:
als-ie dat ding afzet, kan-ie het leven
niet aan? Is dat wat we willen?"
Peinzend zegt hij dat je het ook anders
kan bekijken: „Misschien is een oor
verdovend isolement wel een nieuwe
manier om je af te zonderen, om de
stilte te zoeken. En, misschien dat we
de echte, absolute stilte wel nodig heb
ben als een soort onbereikbaar ideaal".