Ruimtevaart motor achter Sovjet-industrie
ANGOU
'SCHOON DRINKWATER IN LENINGRAD IS NU HET BELANGRUKSTE'
HAYKA b CCCP
MARS-ONDERZOEK HET PARADE-PAARD VAN MOSKOUSE ACADEMIE
DESTEMEXTRA VRIJDAG 23 DECEMBER 1988
EEN BUK over Le-
ningrad vanaf de vijf
tiende verdieping van
hotel Sovjetskaja aan
de zuidrand van de
oude stad langs de
Lermontovskij Prosp-
ject maakt duidelijk
dat het wonen en wer
ken in de Sovjetunie
degelijk aan elkaar
gebakken zit: rokende
schoorstenen met in
de vrieslucht scherp
gesneden pluimen in
allerlei kleuren staan
kriskras tussen
enorme huizenblok
ken.
pESTEMEW
Zalmen
Ladoga-meer
Klei-laag
Duurzaam
Pressiegroepen
Wantrouwen
Schroevendraaier
Achter de zon
NEW YORK (RTI
Cuba hebben do
koorden ondertek
ken aan de burge
tijd Namibia on;
Namibia staat sir
der bestuur van Z
Milieu Sovjetunie is sterk
Wie de badkraan op z'n
hotelkamer opendraait,
ziet de witte kuip met
daarop het briefje 'gedes
infecteerd' langzaam vol
lopen met een soort roest
bruin water. Het koude
water uit de kraan van de
wastafel smaakt als een
slok zwembadvocht, zo
veel chloor zit erin.
Moskou met zijn stervormig
op het centrum gericht we
gennet ligt in november al
onder een grijze deken van
sneeuw. Uur na uur denderen
op de brede ster-wegen dui
zenden vrachtwagens, vaak
opgekalefaterde en overge
schilderde legertrucks, auto
bussen en ouderwetse perso
nenauto's in alle richtingen.
De stank van uitlaatgassen
met vooral de verstikkende
lucht van diesel is zelfs in een
bus met gesloten ramen niet
te harden.
Een reiziger in de Sovjet
unie kan deze omstandighe
den eenvoudig waarnemen.
Sinds de toespraak van Fjo-
dor Morgoen, hoofd van het
nieuwe staatscomité voor Mi
lieubescherming, voor de ne
gentiende partij-vergadering
in juli in Moskou, kunnen ook
de bewoners van het land zelf
er niet meer omheen.
„Tientallen jaren lang heb
ben we gedaan of er niks aan
de hand is, zijn we veel te
passief geweest. Nu moet het
maar eens duidelijk gezegd
worden: in dit land is op eco
logisch gebied een rampzalige
vervuiling gaande," sprak
Morgoen in Moskou. De grote
vraag is nu hoe de ecologische
aanpak, de milieu-bescher
ming, de bestrijding van de
vervuiling in de praktijk
handen en voeten krijgt.
Zo liggen er in Leningrad
en omgeving zo'n 1000 fabrie
ken uit 100 verschillende be
drijfstakken. Het enorme La-
doga-meer ten noordoosten
van de stad in een bosrijk ge-
Een blik over rokend Leningrad.
bied is de belangrijkste wa
tervoorraad voor de vijf mil
joen inwoners. In het gebied
rond het meer, dat een opper
vlakte heeft van ruim 900
vierkante kilometer, staan
tientallen houtverwerkende
industrieën en het platteland
wordt intensief agrarisch ge
bruikt. Dat is de situatie, zo
als Orest Alexandrowitsj
Scarlato, hoofd van de Mi
lieubeschermingsraad van
het Wetenschappelijk Cen
trum van Sovjetacademie
voor Wetenschappen in Le
ningrad, ze schildert.
„Ons allergrootste pro
bleem op dit moment is
schoon drinkwater. We heb
ben weliswaar de enorme
watervoorraad van het Lado-
ga-meer, maar de waterkwa
liteit daarvan is langzaam
aan het verslechteren. Via de
vele riviertjes, die het meer
voeden, vloeit de fosfor en de
stikstof uit de kunstmest toe,
komen er giftige landbouw-
bestrijdingsmiddelen in het
water en doet de industrie
met zware metalen nog een
flinke duit in het zakje."
Scarlato, corresponderend lid
van de Sovjetacademie van
Wetenschappen en directeur
van het dierkundig instituut
van die gezaghebbende natio
nale instelling, windt er geen
doekjesom.
Bekende problemen, ook voor
het westen, zeker wanneer
Orest Scarlato ook de zalmen
in de rivieren erbij haalt: nog
maar eentiende deel van het
aantal zalmen van vroeger
heeft de vervuiling totnutoe
overleefd.
Uit een gesprek van ander
half uur, niet alleen met ver
tegenwoordigers van de coör
dinerende milieu-bescher
mingsraad, maar ook met
mensen die verantwoordelijk
zijn voor het beheer van het
Ladoga-meer, voor oceano-
grafisch onderzoek, voor de
controle op de naleving van
milieu-wetten en van de Le-
ningradse stadsraad voor mi
lieu, maakt duidelijk dat de
Sovjet-autoriteiten een heel
aparte aanpak voor ogen
staat.
In de met geleerde portret
ten behangen ontvangstzaal
van de Leningradse Acade
mie van wetenschappen aan
de Universiteitskade wordt
duidelijk dat het milieu-pro
bleem met een klap officieel
in de kijker is gekomen. En
dat de benadering van de ont
zaglijke problemen vooral
pragmatisch is, gericht op de
meest praktische oplossingen.
Aan zuiveringsinstallaties bij
de fabrieken is men nog niet
toe en afbraak van vervui
lende fabrieken is iets wat
men zich niet kan voorstellen,
al is er onlangs een houtver
werkende fabriek wegens
vervuiling gesloten.
Wel is er voor de directe bio
logische zuivering van het
drinkwater voor Leningrad
een zuiveringsinstallatie met*
een capaciteit van 1,5 miljoen
kubieke meter water ge
bouwd. Een tweede installatie
met een capaciteit van 0,5
miljoen kuub is in aanbouw,
maar daarmee is men er nog
niet, want er is dagelijks 3
miljoen kubieke meter schoon
water nodig. Voor de zuive
ring van de nog resterende
een miljoen kuub water lig
gen de plannen klaar. Het
verwijderen van ziekte
verwekkende bacteriën staat
voorop; zouten van zware
metalen uit het water halen is
via de biologische weg nog
niet haalbaar. Een geluk bij
een ongeluk is daarbij dat het
Ladoga-meer voorlopig nog
nauwelijks tekenen van ver
zuring vertoont, omdat het
water twee keer zoveel mine
ralen bevat als het bedreigde
Baikal-meer.
De bodemvervuiling, dat wil
zeggen het indammen van de
stroom van vast en vloeibaar
chemisch afval van de indu
strieën en het huisvuil van de
burgers, moet vooral met de
recycle-oplossing te lijf ge
gaan worden. In Leningrad
heeft het stedelijk milieu-de
partement zich ten doel ge
steld om in het j aar 2005 greep
te hebben op alle afvalstro
men uit industrie en huisvuil.
Het afval moet verwerkt
worden tot compost of bio
brandstof, waarbij strikte
normen gelden voor het ge
halte aan zware metalen. Men
wil ook de oorspronkelijk
grondstoffen gaan terugwin
nen om ze weer in het fa-
brieksproces te kunnen ge
bruiken. En tenslotte is er
voor het heel giftige, onhan
delbare afval de dump.
In de bodem van Leningrad
en omstreken bevindt zich
een meer dan 60 meter dikke,
ondoorlaatbare klei-laag, af
gezet in de geologische Cam-
brium-periode, meer dan 500
miljoen jaar geleden. Onlangs
zijn proeven gestart om te be
kijken in hoeverre de z.g. Ka-
olien-kleilaag inderdaad een
milieu-veilige dumpplaats is.
Voor het overige is onduide
lijk in hoeverre de plannen
voor een groot aantal recycle-
en compost-fabrieken al in
baksteen, cement en machi
nes zijn omgezet. En concrete
cijfers over welk percentage
van de afval nü 'opgewerkt'
of gedumpt wordt wil of kan
men niet geven.
- FOTO LAUR CROUZEN.
Dat is een ander kenmerk
van de Sovjet-milieu-be
scherming. Vallen in westerse
landen de stapels milieu-rap
porten vol cijfers, percenta
ges, niveau's en normen over
elkaar heen, hard cijfermate
riaal is in de Sovjetunie moei
lijk te krijgen. Meer ver
trouwd is de bureaucratische
aanpak. Zowel op plaatselijk,
regionaal als op centraal ni
veau worden sinds kort de co-
mite's, raden en bureaus
moeiteloos bij elkaar georga
niseerd.
De wetgeving is ook geen
punt: er is een systeem opge
zet, waarin de maximum con
centraties van te lozen giftige
stoffen zijn vastgelegd en het
pas opgerichte Staatscomité
voor Milieubescherming
heeft de bevoegdheid zeer
zware straffen uit te delen.
De boetes gaan niet alleen
van het budget van de fabriek
af, maar moeten ook opge
bracht worden door directeu
ren, ingenieurs en andere
werkers. Honderden van die
straffen zijn al uitgedeeld,
maar niet duidelijk wordt of
de naleving van de de in de
wetten vastgelegde normen
via stevige controles afge-
dwongen wordt.
Wat de Sovjet-milieuverant- I
woordelijken uiteindelijk'
voor ogen staat zijn fabrieken
die ecologisch duurzaam goe-
deren produceren. Daarmee
bedoelen ze fabrieken die of
geen rommel maken door toe
passing van uitgekiende pro
ductie-technieken of bedrij
ven die hun eigen rommel op
ruimen: filteren, zuiveren,
opnieuw gebruiken, in elk ge
val in rivieren of bodem of
lucht laten ontsnappen. Dat is
natuurlijk een wereld-ideaal,
maar afgezien van alle an
dere problemen van technolo
gische achterstand, ineffi
ciency en onverschilligheid
tot voor kort, zou de Sovjet
unie met haar systeem van
staatsondernemingen in
plaats van vrije vestigingen
een voordeel kunnen hebben:
men kan via het budget van
de fabrieken direct ingrijpen
om milieu-investeringen af te
dwingen.
„Dat is juist," beaamt de
Leningradse Milieu-raads
voorzitter Orest Scarlato, I
„maar vaak doet zich de si
tuatie voor, dat als van
staatswege wordt bepaald,
dat een bepaald percentage
van het budget besteed moet
worden aan milieu-technie
ken, de fabrieken die centen
toch voor andere dingen aan
wenden."
Het bewustzijn en de be
zorgdheid om het milieu in de
Sovjetunie is duidelijk aan
wezig, de ambitie om er iets
aan te doen ook. In Leningrad I
is zelfs binnen de bond van
schrijvers een ecologische
commissie opgericht als pres-1
sie-groep. Verschillende rap
porten met eisen zijn al rich-1
ting gemeenteraad gestuurd
en men haalde de stadstelevi-
sie in een discussie-program
ma. Vooral de eis meer vaart'
te maken met de waterzuive
ring is politiek overgenomen. I
„En sommige van hun meer I
getalenteerde mensen, die ook
zinnige dingen zeggen, wor
den uitgenodigd om zitting te II
nemen in onze organisaties",
zegt Orest Scarlato.
„Aan het omleggen van II
naar het noorden stromende
rivieren om in het zuiden de
akkers te bevloeien, denken
we in elk geval niet meer. En
verschillende stuwdampro
jecten in Siberië zijn ook niet
doorgegaan omdat men ba
is voor negatieve gevolgen
voor het milieu. De milieu
problematiek ligt nu als be
langrijk item op het bord van
de centrale regering."
ALS ER een wetenschappe
lijk werkveld is, waarop
sovjet-onderzoekers zich
met de nodige trots thuis-
voelen, dan is het wel dat
van de ruimtevaart en het
bestuderen van ons zonne
stelsel en het heelal.
Voor de komende jaren tot ver
na 2000 staan er een hele reeks
ruimte-projecten in de steigers.
Medewerkers van hoog tot laag
van het IKI, het Instituut voor
Ruimte-onderzoek van de Sov
jet-academie van Wetenschap
pen in Moskou, zullen tot in het
eerste kwart van de eenen
twintigste eeuw hun handen
vol hebben. De Sovjets mikken
hoog, heel hoog.
Mars is hun eerste doel;
daarna de zon; dan de ruimte
zelf; de verschillende soorten
straling in die ruimte en ten
slotte de zogeheten plasma-
toestand van de materie in het
grote universum, een toestand
waarin electronen en kernen
van atomen van elkaar losra
ken en chaotisch gaan rondtol
len. Dat zijn de hoofdpunten,
waarin men zich in allerlei in
stituten en werkplaatsen aan
het vastbijten is met een on
voorstelbare energie en vin
dingrijkheid.
„Roeien met de riemen, die
men heeft" is een motto, dat
voor vrij veel onderzoeksgebie
den in de Sovjet-Unie opgaat.
Met name door het gebrek aan
verfijnde apparatuur, die in
het westen alleen voor kei
harde voluta als mark, gulden,
yen en dollar te krijgen is.
Maar dat,gaat absoluut niet op
voor de ruimtevaart.
„Wij verkopen zelfs ruimte-in
strumenten aan de Verenigde
Staten", zegt Vajtsjeslav Mi-
chailowitsj Balebanov (53),
plaatsvervanger van Roald
Zagdejev, directeur van het
prestigieuze ruimtevaart-insti
tuut IKI. Gehuisvest in een
reusachtig lichtblauw gebouw,
minstens 15 verdiepingen hoog
en honderd meter lang, in het
uiterste zuidwesten van Mos
kou waar de Obroetsjew-straat
de Profsojoeznaj a-straat
kruist.
„En glasnost, openheid, ken
nen we al heel lang, want aan
al onze projecten doen altijd
meer dan tien landen mee, ook
landen in het westen en bij
voorbeeld de ESA, de Europese
Ruimte Organisatie. Afgezien
van het systematisch verzame
len van feiten over planeten,
sterren en heelal is een van
onze voornaamste doelen an
dere industrieën in ons land op
te trekken naar het hoge peil
van onze high-tech-ruimte-la-
boratoria. Misschien zijn er
zelfs Nederlandse firma's die
willen kopen. Het geeft niet
wat voor instrumenten, wat we
willen maken, dat maken we
gewoon."
Door zijn stoer klinkende
Russisch heen blaakt Baleba
nov van zelfvertrouwen zonder
een hooghartige indruk te ma
ken.
„We hebben wel nog wat hulp
nodig, want bij contacten tij
dens bezoeken aan Westerse
landen ontmoeten we ten on
rechte nog veel wantrouwen.
En dat terwijl onze technische
normen heel hoog zijn. TV-toe-
stellen bijvoorbeeld, die mee de
ruimte in moeten, ondergaan
bij ons heel zware proeven: met
een helicopter gaan ze 200 me
ter de lucht in, ze worden daar
aangezet en vervolgens gaat.
het toestel in vrije val naar be
neden. Speelt het nog na aan
raking met de aarde, dan is het
goedgekeurd. Dan is het voor
ons ruimte-waardig."
Een heel concrete Neder
landse bijdrage aan het Sovjet-
-ruimte-onderzoek is een rönt-
gen-telescoop van het
Utrechtse Laboratorium voor
Ruimte-onderzoek die sinds
een jaar zijn werk doet als on
derdeel van het ruimte-station
Mir. Tot er afgelopen septem
ber een defect optrad.
Balebanov: „Twee keer moes
ten onze kosmonauten een
korte ruimtewandeling maken
voor de reparatie. De eerste
keer met een Nederlandse
schroevendraaier om een de
tector te vervangen. Het ge
reedschap ging kapot en toen
moest er een Sovjet-werktuig
aan te pas komen, de tweede
keer. En toen lukte het wel,"
lacht Vajtsjeslav.
Hij heeft ook goed lachen,
want als ergens in de Sovjet-
Unie geld voor is, dan is het wel
voor de ruimtevaart. Een di
recte vraag, hoeveel de zeven,
acht projecten, die voor de ko
mende tientallen jaren op het
program staan, bij elkaar kos
ten, ontwijkt hij. „Iedereen
heeft natuurlijk altijd geld no
dig en er is ook altijd kritiek."
Het verloren gaan van een van
de twee Phobos-ruimtetuigen
op weg naar Mars voor een stu
die van dichtbij in april 1989
schijnt op hem nauwelijks in
druk gemaakt te hebben. De
mislukking komt in een bijzin
terecht.
Die fout valt ook in het niet
bij de Shuttle-ramp die de
Amerikanen overkwam. Maar
in de visie van de plaatsver
vangend IKI-directeur pakken
de Amerikaanse zollega's het
ook op verschillende manieren
verkeerd aan. „Er zijn twee
soorten ruimte-onderzoek: het
normale werk en het SDI-pro-
ject", zegt de speaker bij een la-
waaiierige video-presentatie
van de toekomstplannen.
„Er moet nog meer samenge
werkt worden", vult Balebanov
aan, „Dubbel werk moet ver
meden worden."
Het klinkt als: „Laat ze in de
VS maar eerst eens naar ons
kijken." De Amerikaanse in
spanningen ervaart het IKI
nauwelijks nog als competitie:
het westen legt zich veel te veel
vast in Shuttle-projecten en
SDI-Starwars.
Mars, zon, straling, plasma-on
derzoek en het lanceren van
grote telescopen. Zo spreiden
sovjet-onderzoekers hun acti
viteiten. Op dit moment zit
men tot zijn nek in het Phobos-
project. De Phobos-satelliet
gaat de gelijknamige Mars
maan tot op 50 meter naderen.
Met laserstralen wordt een
stukje bodem op afstand ver
dampt en ontleedt. Er wordt
een Phobos-lander neergela
ten, die sprongen van 20 meter
kan maken en overal kan snuf
felen en monsters nemen. In
strumenten gaan vanaf de sa
telliet ook de achterkant van de
zon bekijken. Van Mars zelf
zullen tv-camera's uitgebreid
beelden maken.
Al die inspanningen zijn ge
richt op een bemande vlucht
naar Mars in het eerste kwart
van de volgende eeuw. Maar
voor het zover is, gaat er nog
een belangrijke onbemande
vlucht naar Mars in het mid
den van de jaren negentig. Het
Cluster-project in samenwer
king met ondermeer de ESA.
Men wil ook monsters van de
Mars-bodem rond 1998 naar de
aarde transporteren. Daartoe
moet er een speciaal ruimte
station rond Mars gaan cirke
len; er moet een transport-
ruimtetuig richting Aarde ko
men en er moet een nieuw
ruimte-station boven de Aarde
gebouwd worden ter vervan
ging van 'Mir'. Voor het laatste
traject door de dampkring
speelt dan het Sovjet-ruimte
veer Boran (Sneeuwstorm) de
belangrijkste rol.
Maar de wetenschappers in
Moskou en elders in dat
enorme land willen nog veel
meer: in 1998 moet 'Granath'
omhoog gaan, een satelliet an
nex astro-fysisch lab in een
baan om de aarde, die onder
meer met een enorme telescoop
de ruimte gaan afspeuren naar
andere zonnestelsels en pla
neet-systemen. Tnterball' heet
het onderzoeksproject naar
ruimte-plasma, waarvoor 2 sa
tellieten op verschillende hoog
tes worden gebracht: 20.000 en
In de ruimtevaart-hal, helemaal achterin het 'Park der Economische Verworvenheden fl' I
de Sovjetunie' staan alle Russische ruimtetuigen te kijk. fotolauhcb».«'|
250.000 kilometer. Uit elk van
beide satellieten komen weer
kleinere ruimtetuigen, die hun
eigen weg kunnen zoeken. Met
dit getrapte systeem wil men
ondermeer de zonnewind, een
enorme plasma-stroom, gaan
onderzoeken. Vijftien landen
uit'Oost en West, inclusief die
van de ESA doen eraan mee.
Dan is er de Spektr, die voor
1993 geprogrammeerd staat.
Een enorme ruimte-röntgente-
lescoop met een basis van 8 me
ter, die bronnen van röntgen
straling in de ruimte in kaart
zal gaan brengen. Aan het 2000
kilo zware gevaarte zal ook een
bijdrage van de Utrechtse
ruimte-technici geleverd wor
den in de vorm van een speciale
robot. Relikt 2 gaat in 1994 de
achtergrond-straling uit de
ruimte bestuderen.
De Sovjetunie is nauwelijks te
stoppen als het om de ruimte
gaat. Geld speelt geen rol.
Menskracht evenmin en het
westerse wantrouwen in de
high-tech van het oosten is
flauwekul. De show vanaf Bai-
konoer Cosmodrome in de
oostelijke steppen gaat gewoon
door.
Al jarenlang werken onder
zoekers in Krasnoyarsk, Sibe
rië, aan experimentele kassen
met een gesloten systeem van
voeding, luchtvoorziening,
temperatuur en energie van
zonnestralen. In dat soort 'phy-
totrons' moet het in Mars geen
gebeuren, willen we onze buur-
planeet Mars ooit echt koloni
seren, bevolken.
Ruimte-groentetuinen
een oppervlakte van 60 vier
kante meter produceren via®
Stofwisseling van planten 8®
water en licht - de foto-s?®
these - voldoende zuurstof v®
twee personen, zo heeft men®
Krasnoyarsk al berekend.
zeer speciaal koren kan
maal per jaar geoogst we
met veel hogere opbrengst
dan in aardse condities. M
de appelbomen worden
Mars tweeëneenhalve keer
hoog dankzij de veel gerin
zwaartekracht. Het idee va
Sovjet-wetenschappers en
leidsmakers: als de appels t
ook een stuk dikker zijn, r®
het de moeite lonen om ie
middeld 200 miljoen kilom^J
te reizen tussen Aarde en 5
voor de groente-boer.
yan onze correspondent
Frans Boogaard
BRUSSEL - De diret
philips in Leuven en
gische vakbonden
na dagen druk ondei
jen een akkoord
over de sluiting van
vense hifi-afdeling
multinational.
In Leuven komt een n
dustrieel bedrijf, waai
al tweehonderd man w
jen vinden. De rester,
werknemers krijgen
mie en twee jaar de
Nai
De akkoorden wer
buitenlandse zaken
dens een plechtighe:
enigde Naties in Ne
De Amerikaanse minis
buitenlandse zaken
Shultz, opende de ce
met een minuut stil
Bernt Carlsson, de
VN-commissaris voor
bia. Carlsson kwam
bij de ramp met het
toestel in Schotland oi
ven.
De Zuidafrikaanse
van buitenlandse zakei
Botha, was woensdag
eerdere Pan Am vluch
Londen naar New Yorl
voor de plechtige on<
ning van de akkoordi
medewerkers sprake!
dat hij aanvankelijk
vlucht met het neei
toestel geboekt had.
Het akkoord, dat
middeling van de V(
Staten tot stand kwal
ziet in het vertrek van
veer 50.000 man ster
baanse troepenmacht
gola. In ruil voor de tei
king van de Cubaanse
ren, die medio 1991
moet zijn, zal Zuidafr
mibia onafhankelijkhei
nen.
Zuidafrika had het
van de Cubaanse troe
voorwaarde gesteld voc
afhankelijkheid van
malige Duitse kolonie!
sinds 1920 bestuurt,
baanse troepen ster
linkse regering in Lus
al 13 jaar in een burg
verwikkeld is met de
guerrillabeweging UN
UNITA kreeg op ha:
steun van de Verenigc
bel
