ensenrechten hebben toekomst CHAP tpQTKM EXTRA OP MAANDAG 12 DECEMBER 1988 toekomst van diabetes rel vertelt iERTIG JAAR UNIVERSELE VERKLARING: MANIFESTATIE IN UTRECHT Fonds voor biografieën ■underpest sgen rbotser NATTE VOETEN Nederland Emoties 1992 Warm MEDISCHE RUBRIEK Alledaagse macht RIMA BIZARRA foUO-MM T48 in de Verenigde Staten» erpest, dat ongekoeld k5tl :n toegediend met een I eschikt voor toepassing j jparatuur grotendeels ont.l ccins in gebruik, maardij kelingslanden per jaar 2e.I euwe vaccin kan jaarlijJ ren. ■enigde Staten met erfelijk I ar een succes geworden. Del universiteit van Califor lappelplantjes met een omonas syringae, waaruitl ig op de planten bevordert! ten aardappelplanten maar i onbespoten planten leden. :h niet te hebben verspreid ertig meter rond het proef. eageerd door milieuactiv derde bacteriën zich buit ■rspreiden, en hun natuur"! erdringen. de slag gewonnen om de z chtig kilometer lange ring-| een prairiegebied, veerl n het plan voor de versnel-] rd gulden kosten. Als de su-| iik komt, gaan er minste erken. Dan is het verren mtaire deeltjes waaruit allei perbotser van geweldige be-| ■rikanen worden de me t gebied de laatste jaren 1 r komt volgend jaar •sneller in gebruik met ipen op de polen en een com-l enkundigen in juni van dit tussen de aarde en een ster| planeet slechts als een licht-" dat de atmosfeer van Pluto erwijl de binnenste laag het ijn helderheid varieert, ne- to geen gesloten wolkendi it er verse ijskappen van t in-Groesbeek ngrijke rol bij het voort- echter ook veel over het! ran deze stuifmeelkorri igleraar in de biogeologie- Nijmegen, met zijn mede-J >d een Romeins fort bloot- jorPaulMerkx [jTRECHT - 10 december, de Stadsschouwburg L utrecht. Voor de hoofdingang staat een aantal blaggemasten, waaraan grote, vale poppen bun- Len, ze vertonen een treffende gelijkenis met nensèlijke slachtoffers. Jen meisje kijkt er naar op, eerst belangstellend, daarna Lfschrikt. Snel trekt ze haar moeder aan de arm, de «arme drukte van het gebouw binnen. December 1988. De dag dat De thema's zijn: discriminatie -•op grond van etnische afkomst, de multi-culturele samenle ving, vrijheid van meningsui ting, het recht op asiel, het recht op arbeid, het recht op voedsel en het onderwijs in mensenrechten. *T' Stuifmeelkorrels spel n belangrijke rol bij hel lortbestaan van planten. - foto archief des Universele Verklaring van IRechten van de Mens 40 jaar staat. Sinds 1948 is het de -hten van de mens slecht rgaan. Slachtpartijen, poli- Ue executies, martelingen, •iminatie... ze zijn aan de je van de dag. Heeft de En- élse filosoof Jeremy Benthan ti gelijk gekregen, toen hij mensenrechten omschreef j holle retoriek en nonsens op elten? En, heeft het nog wel een manifestatie als die «in jtrecht de organiseren? Ingrid Martens, voorlichtster ten Amnesty International, en «ede-organisatrice, vertelt ,-er het hoe en waarom van de inifestatie: „We willen de sen een genuanceerd en elzijdig beeld van de men- rechten-problematiek ge- Wat er bereikt is, en wat mis is. Daarom besloot, be- i dit jaar, een aantal organi- «ties, actief op het gebied van msenrechten, met elkaar te spreken hoe in Nederland de ijaardag van de Universele Verklaring het best 'gevierd' on worden. Al snel werd dui- lijk dat een gemeenschappe- presentatie het meest ef- ie£ zou zijn. Besloten werd 'Stichting 40 jaar Universele jerklaring van de Rechten van Mens' op te richten. Die ichting is verantwoordelijk or de organisatie". De Nederlandse Afdeling an Amnesty International «as één van de initiatiefne- ners. Ten onrechte denken veel onsen bij mensenrechten al en aan een grote organisatie Amnesty. En dat terwijl ïesty zich sterk maakt voor iet meer dan vijf van de in to- lal dertig artikelen van de Jniversele Verklaring. Er zijn Nederland veel meer groe- actief, die elk een stukje ide Verklaring voor hun re- dng nemen. De andere ini- (atiefnemers waren: AIDA sociatoin International de ïance des Artiest-Neder- rid), Justitia en Pax, Interna- onal Umanist and Attical Jnion (IHEU), de Nationale Commissie en het Stu- ie-en Informatiecentrum lensenrechten (SIM). Later ien ook de Federatie van luchtelingen Organisaties in jMerland (VON), Vluchtelin- onWerk, de Werkgroep tht- en Rassendiscriminatie, stituut of Social Studies (ISS) de Jongerenbeweging FNV i CNV hun medewerking aan. Samen werkten al deze groe- 'gen in afzonderlijke pro- una's zeven verschillende ema's uit, die ontleend zijn de Universele Verklaring. Mensenrechten. In Nederland is het bijna een modewoord ge worden, dat we te pas en te on pas in de mond nemen. Wij Ne derlanders menen dat we onze zaakjes goed voor elkaar heb ben. Bij ons immers worden de mensenrechten zorgvuldig ge koesterd. We zijn ook zeer ver ontwaardigd dat elders de mensenrechten met voeten worden getreden, en wijzen met de hand op het hart en de blik ten hemel op onze hoog staande normen. Dat valt tegen. Bij verschil lende van de thema's is forse kritiek op Nederland en zijn regering te beluisteren, waar door een zelfgenoegzaam beeld van onze samenwerking al snel aan het wankelen gebracht wordt. Een willekeurige greep uit de vele voorbeelden: Discriminatie. Op grond van de Vreemdelingenwet moeten alle vreemdelingen zich op straat kunnen identificeren. Maar hoe werkt die wet in de praktijk? Is het niet zo dat bui tenlanders met een donkere huid eerder in de kraag worden gevat dan blanken? Eki is daar dan iets tegen te doen? Te rechte vragen, maar geen con crete antwoorden (als die er al zijn). Ook niet van de kamerle den mevrouw Alders (PvdA), de heer Krajenbrink (CDA) en de heer Wiebenga (WD). De laatste merkt, enigsinds berus tend op: „Discriminatie bestaat helaas in de harten van men sen". Ander voorbeeld. Nog niet zo lang geleden werd een Turkse vrouw in het oosten van het land ontslagen omdat ze zwan ger was. De mening van haar werkgever: Nederlandse meis jes houden op met werken als ze zwanger zijn; buitenlandse vrouwen blijven gewoon door werken'en melden zich ziek als het hen zo uitkomt. Een klacht bij de Nederlandse rechter haalde niets uit. Uiteindelijk moest de vrouw haar recht ha len bij de Verenigde Naties, waar ze te horen kreeg dat haar recht op werk geschonden was. En hoe zit het met onze veel geroemde godsdienstvrijheid? De heer Glastra-van Loon, Op de verjaardag van de Universele Verklaring toch ook een vreugdevolle mensenrechtelijke gebeurtenis: de zeven tienjarige Andrea uit Tsjechslowakije sluit na twaalf jaar haar moeder op Schiphol in de armen. - fotoanp voorzitter van het Humanis tisch Verbond, vertelt dat de Haagse brandweer in 1987 maar liefst 55 maal te vergeefs uitrukte, omdat een gebeds ruimte middels vuur en rook ritueel gereinigd werd. Geen staaltje van wederzijds begrip in onze multi-culturele samen leving. En hoe reageren we, als de Iman op zondag ochtend in alle vroegte de gelovigen op roept tot het gebed? Zijn we dan nog zo tolerant? Glastra van Loon: „Alles mag in Ne derland, tot onze eigen voor deur". De heer Ramlal, voorzitter van de Hindoe-omroep wil de woorden 'tolerantie' en 'inte gratie' zelfs liever niet in de mond nemen. Die termen hou den voor hem ongelijkwaar digheid in. Wat is het voor vrij heid, wanneer bijvoorbeeld Moslims alleen maar geduld worden en zich moeten schik ken in een Christelijke omge ving? De multi-culturele sa menleving kan, naar zijn me ning, alleen vorm krijgen, als men de culturele eigenheid en levensbeschouwing van de minderheidsgroeperingen ten volle accepteert. Heel actueel is ook het recht op asiel. Zoals bekend heeft de Hoge raad de klacht van de asielzoekers die op Schiphol- Mensenrechten, een uitbeelding voor de Utrechtse schouw burg. - fotoanp Oost moesten verblijven, ont vankelijk verklaard. Een ge dwongen verblijf aldaar, heeft, aldus de Raad, te veel weg van detentie of vrijheidsberoving. J.N. Scholten, voorzitter van Vluchtelingenwerk: „Waarom mensen die niets misdaan heb ben opsluiten?" Maar staatsse cretaris mevrouw Korte-Van Hemel legt zich niet bij de uit spraak neer, ze wil de wet aan passen. Onze bekende dichter Willem Kloos heeft kunst gedefinieerd als: „...de aller individueelste expressie van de aller indivi dueelste emotie". Kunst staat dan ook bijna per definitie op gespannen voet met de bedoe lingen van de (alleen)heersers. Kunstenaars zijn altijd en thousiaste voorvechters van de vrijheid geweest. In hun aller individueelste emoties zijn ze ook eigenzinnig en recalcitrant. Tot groot verdriet van 'Big Brothers'. Daarom een forum over vrij heid van meningsuiting. Onder toeziend oog van Prins Claus en onder leiding van Max de Bok, redacteur van De Gelder lander, buigen Mies Bouhuys (schrijfster), Ibrahim Selman gevluchte Koerd (regisseur/ac teur), John Leerdam (Antil liaan theatermaker), Konrad Boehmer (componist, publicist en cultuurfilosoof) en Hans La- hey (beeldend kunstenaar) zich over gewetensvragen van deze tijd. Is het geen vorm van cen suur, wanneer onze kunste naars zó worden 'beknot en be knibbeld' door de overheid dat ze bij wijze van spreken geen tube verf meer kunnen kopen? De stelling dat goede kunst loont gaat ook niet op. Er zijn veel grote kunstenaar (Kafka, van Gogh, Beethoven) die bij leven nauwelijks erkenning kregen. Volgens Ibrahim Sel man kun je ook vraagtekens zetten bij de subsidieaanvra gen voor kunstenaars. „Je kans op subsidie is afhankelijk van de politiek en de manier waarop je het aanvraagformu lier invult". Het is een tamelijk serieuze discussie. Tot een man in een rolstoel zich er in mengt. Hij identificeert zich als een mis kend ex-kunstenaar die aan den lijve heeft ondervonder wat 'het ontbreken van' vrij heid van meningsuiting bete kent. Het blijft niet bij een nette interuptie, de man wil zijn mond niet houden. Max de Bok raakt meer en meer geïrri teerd. Sommige mensen in het publiek manen de man tot rust, ze zijn hier gekomen voor een intelligente gedachtenwisse- ling. De man echter draait vol komen door, begint zelfs te rij den in zijn rolstoel, en valt... Uit het publiek, nog bezig zijn verbijstering te boven te ko men, klinkt het: „Help die man tochMaar de man staat al op, alles is -met medeweten van Max de Bok- in scene ge zet. Veel indruk maken ook de Iraanse gedichten, gelezen door Said Mahfouzei en Jan-Anne Drenth. Voor de Iraanse schrij vers is de vrijheid van me ningsuiting een kwestie van le ven op dood. „Wij leven nog steeds in de Tweede Wereld oorlog", constateert Ibrahim selman. Wat staat er in de toekomst met' de mensenrechten te ge beuren? Voor verschillende sprekers bedreigen donkere wolken het mensenrchten-be- leid te overschaduwen. Komt er in 1992 een 'Fort Europa', dat zijn eigen economische belan gen ten alle tijden voorop stelt, met voorbij gaan van de belan gen van de Derde wereld? Bas de Gaay-Fortman vreest het. Betekent het maximaliseren van onze economische eenheid in Europa straks het minimali seren van onze verantwoorde lijkheid ten opzichte van de so ciaal zwakken en politieke vluchtelingen? Professor TH. van Boven, voormalig direc teur van de VN-divisie voor Mensenrechten, is er bang voor. Redelijk optimistisch is mi nister Van den Broek. Hij con stateert dat er een internatio naal normenstelsel ten aanzien van Mensenrechten tot stand is gekomen, en dat het toezicht op de naleving van de vele ver dragen gaat verbeterea Ook wijst hij op de positieve ont wikkelen in de Sovjet-Unie, waarnaast de sociale en cultu rele rechten nu ook de 'klassie ke' grondrechten meer aan dacht krijgen. Wat er ook staat te gebeuren, aan warme belangstelling voor de Mensenrechten-problema tiek ontbreekt het in Nederland in ieder geval niet. Zoveel is na de manifestatie wel duidelijk. Ons land kent een legioen van vrijwilligers. Van Boven spreekt zelfs van het 'Derde Systeem' dat naast het Eerste (de regeringen) en het Tweede (de economische machten) in toenemende mate zijn invloed doet gelden. Er is dus hoop. Hoopgevend is ook de belan geloze medewerking van tal loze artiesten. Het Nederands Dans Theater verzorgt twee voorstellingen over 'Relaties' en 'Nomaden'. Er is muziek, een poppentheater, een expositie van een Iraanse kunstenaar en cabaret. Youp.van 't Hek is weergaloos met een soort wan hopig cinisme. Eén 'anekdote' in telegramstijl: 'n Jumbo vol rijke blanken, inclusief Youp, vliegt boven de woestijn van de Sahel. Vijfhonderd man heft een glas champagne. Youp te gen zijn buurman: „er is hier iets niet goed". De man: „dan moet u een ander glas nemen". Het publiek zwijgt. mlagen. Om er achter te ko- jn hoe de plantengroei ver- derde door de komst van de1 imeinen, nam hij bodem®0"' ;rs op verschillende diepten korrels werden uit de mon- ers gehaald en daarna geana- seerd. Het blijkt dat er veel iepen ten en elzen groeiden voordat Romeinen zich er vestigden de tijd van de Romeinen erschenen ook kruidachtige anten die hun stuifmeelkor- is achterlieten: veldzuring® nalle weegbree bijvoorbeeld e geven aan dat de Romeinse Idaten veeteelt bedreven ant deze planten groeien nog op begraasde graslan- >n. I Ook is veel stuifmeel va ■anen gevonden, waart" iijkt dat men toen al :rbouwde. Planten die afval en mesthopen groeI®J jals brandnetels, kwamen 00 eel voor. Het zal in de buurt os wel niet zo schoon zijn i De stuifmeelkorrels werd® kleigrond gevonden. v ijst erop dat het vroeger J sze plek erg vochtig was- Et eunissen vond ook stuif® A an struikheide. Deze P1» eft echter op zeer dr laatsen. Hoe is ze dan daar scht gekomen? Waarschijn® eel eenvoudig. Aan de an j ant van de Rijn was de g® roog. Daarop groeide strut eide. De Romeinse sol'na ielden niet van na tte voe i haalden daarom heide e overkant. Die legden et fort op de grond z°da iet meer in de vochtige n0^ /egzakten. <je Niet alleen de mens, °°N atuur laat sporen na. tor Jan Paalman I Van diabetes mellitus zijn er ljwee. Je hebt ouderdomsdia- betes, ofwel diabetes type 2, waar met dieet, afvallen of anders wel een pilletje rede lijk mee te leven valt, en pugddiabetes, het onderwerp (van dit stukje. Deze diabetes - I wk wel diabetes type 1 gehe- 1 ten - is stukken minder on- s™dig.Vóór 1922, dus voor- I Banting en Best het insu- ontdekten, ging je er ge- 18arandeerd en snel aan dood. |"at is gelukkig niet meer zo, I?':.met de dagelijkse spuit I15le de ziekte nog steeds doende bestreden. Dle sPuit houdt alleen de I acute rampzalige gevolgen I tl ,®a'aetes op afstand. 1 Jv de Pancreas geen in- uiine meer maakt dreigt er pen energiecrisis in ons li- aam> want insuline zorgt er 1 normaal voor dat glucose Iwü et Woed de cellen in „..J™ gesleept om daar te L verbrand. Dat ge- I dat k 1U WW> met a's gevolg .J "et energierijke glucose mct °P °°Pt in het bloed en wor^l water aangelengd t\i» ^geplast, terwijl in- \T* de cellen van ons li- van Neigen om te komen 1 v de honger. Om dit te I on H^men gaat het lichaam aan uur zichzelf slopen om Iknm» nochge brandstof te ■nietfH" kan natuurlijk Dia i ing goed gaan- De thera- vuite? Voor de hand: het aan- I insniü. v^n het ontbrekende lo[mi.oor middel van een grdere spuiten per dag. aai a/ jjaarmee is de kous at- Tien tot vijftien jaar na het ontstaan van diabetes kunnen gevreesde complica ties optreden: aandoeningen van het oognetvlies, nierziek ten, ziekten aan hart en vaat, aandoeningen van de zenu wen in arm en been. Dit zijn geen onaanzienlijke ziekten en de laatste jaren proberen onderzoekers van alles uit om juist die late complicaties te voorkomen. Dat gaat langs twee wegen. Men probeert dit vooral te bereiken door een nauwkeuriger toediening van insuline, zodat zo precies als mogelijk de natuurlijke be hoefte van ons lichaam wordt gedekt. Of dat wat gaat uitha len zal de tijd ons moeten le ren, want men heeft slechts een j aar of zes, zeven ervaring met deze methode en de zoge heten 'lange termijn compli caties' treden pas na een jaar of tien, vijftien op. Eten andere weg is het voor kómen van diabetes, een ma nier van aanpak die, zoals be kend, beter is dan genezen. Daarover is de laatste jaren veel te doen geweest in de me dische topbladen en de opge wonden sfeer onder de onder zoekers laat zich goed illu streren aan de kop boven een recent artikel in het Tijd schrift voor Kindergenees kunde. Die luidde: „Diabetes mellitus bij kinderen, een stormachtige ontwikkeling; op weg naar preventie?" Er is gezien dat 'stormachtige' een geweldige ontwikkeling gaande, maar of dat echt wat gaat opleveren ligt - zie vraagteken - nog in de schoot van de toekomst verborgen. Wat is er dan zo al aan de hand? Omdat de ziekte in be paalde families meer voor komt dan in andere, heeft men altijd wel geweten dat diabetes op een duistere wijze erfelijk is. Maar als één helft van een eeneiige tweeling diabetes type 1 krijgt, dan is de kans dat de andere, iden tieke helft ook diabetes krijgt toch maar 40 procent. Erfe lijke aanleg kan blijkbaar op zijn eentje niet de ziekte ver oorzaken, er zijn voor 60 pro cent andere oorzaken nodig en die moeten ergens vanuit de omgeving komen. Men denkt aan allerlei virusziek ten, het cytomegalie-virus is tamelijk verdacht, of aan een tiental giftige stoffen die zich de laatste tijd steeds meer in het milieu opstapelen. Dit laatste zou kunnen verklaren waarom de afgelopen 30 jaar het aantal gevallen van dia betes type 1 is verdubbeld. Het nieuwe is dat men tegen woordig kan zien wie wel, en wie niet erfelijke aanleg heeft. Elk van onze lichaamscel len heeft een soort identiteits plaatje op zijn celwand zitten waaruit blijkt dat hij bij ons lichaam hoort. Die identiteits plaatjes heb je in alle maten en soorten, maar het opval lende is dat het bezit van de soort HLA DR3 en HLA DR4 opvallend scoort met een grote aanleg voor diabetes. Je zou dus mensen met een ver hoogd risico kunnen selecte ren. Dat kan ook nog op een andere manier. Men raakt er steeds meer van overtuigd dat het lichaam de insuline pro ducerende cellen in de pan creas zelf vernietigt. Het af- weerapparaat, dat het li chaam voortdurend contro leert op vreemde binnendrin gers zoals bacteriën en ander ongerief, is dan de kluts kwijtgeraakt. Het ziet zijn eigen pancreascellen voor de vijand aan en vernietigt ze prompt met afweercellen, ter wijl intussen allerlei antistof fen worden aangemaakt. Die antistoffen zijn te meten, en omdat ze al jaren voor het op treden van de diabetes door het bloed blijken te zwerven, kunnen ze in principe worden gebruikt als ziekte- voorspel lers. Het lijkt er dus op dat diabetes type 1, een ziekte die doorgaans plotseling zijn kop opsteekt, jaren eerder begint dan men tot nu toe heeft aan genomen. Maar er is meer. Als het li chaam inderdaad zijn eigen insuline producerende pan creascellen opvreet, dan is er ook zicht op een echte, diabe tes uitbannende, therapie. Medicijnen die de overdreven ijver van het eigen lichaam aanvallende afweerapparaat kunnen indammen, zouden dan moeten helpen. Die medi cijnen bestaan, de zogeheten immunosuppresiva ofwel af- remmers van het afweerap paraat, maar wat men ook 60/64 $5(69 70/74 75/79 8W84 «4/86 Het aantal recruten in procenten per t .000 dat werd afgekeurd vanwege een diabetes type 1 ©De Stam Het aantal rekruten dat afgekeurd werd vanwege een diabetes type 1 is sinds 1960-64 meer dan verdubbeld. Men denkt, maar zeker weten doet men niet, dat de verslechte ring van ons milieu daar iets mee te maken heeft. grafiek de stem gaf, - Cortisol, prednison, in terferon, levamisol, azathio- prine - niets hielp. Naar later bleek omdat deze medicijnen de produktie van antistoffen afremmen, en niet die .van de pancreascellen opvretende T- lymfocyten, de ware boosdoe ners. Toen men rond 1984 het eens probeerde met het nieuwe T-lymfocyten afrem mende middel cyclosporine kon men zijn ogen niet gelo ven. Het spul hielp! In een Frans onderzoek hoefde een kwart van de patiënten met pas ontdekte diabetes dank zij het cyclosporine geen insuline meer te spuiten. Voor het eerst was men er in geslaagd om het natuurlijk beloop van de ziekte te beïnvloeden. Men heeft nu diverse me thodes om risicopatiënten op te sporen, en bovendien een behandeling die de ziekte in de kiem aanpakt. Probleem opgelost? Bij lange, lange na niet. De ziekte voorspellende antistoffen wijzen te veel mensen aan die de ziekte nooit zullen krijgen. Boven dien moet cyclosporine waar schijnlijk een leven lang ge slikt worden om de diabetes veroorzakende T-lymfocyten te temmen. Cyclosporine heeft daarbij niet geringe bijwer kingen zodat niemand kan zeggen of het middel niet er ger zal zijn dan de kwaal. Maar een vooruitgang is het alles bij elkaar wel. „Tot voor kort" aldus de British Medical Journal „bezorgde de ont raadseling van diabetes ons nachtmerries, en tegenwoor dig alleen maar hoofdpijn." H dear, zal S Wik echt niet een paar eitjes bakken?" De zorgzame Engelse die in het pension elke ochtend het ontbijt kwam ver zorgen wist niet hoe zij het had. Die Nederlandse vrouw, die een paar dagen een kamer had gehuurd, dat mens wou echt de hele dag Londen intrekken op enkel toast met marmelade. „Het zit in de prijs, hoor, Geor gië verdient genoeg aan je." Ze zwaaide de koelkast open. In derdaad: een en al ei. Maar dèt was vier weken gele den. Zou zij vandaag even ver leidelijk haar 'deari en 'love' over buitenlandse gasten uit strooien om ze tot de nationale dag-opener te bekeren Ik denk 't niet. Huisbaas Georgie zal nu niet alleen op de kamer- verlichting, maar ook op het ontbijt geld kunnen besparen. Want het Britse ei is opeens verdacht van salmonella-bacte riën en het volk van de 'bacon and eggs' is in paniek. De angst voor voedselvergiftiging blijkt sterker dan gevaar voor hart en vaatziekten. Wat de knapste dokters met de somberste prog noses niet voor elkaar kregen, gebeurde vorige week: het eier- gebruik daalde. Edwina Currie, die als staatssecretaris voor Volksgezondheid het onheil spellende bericht het eiland over slingerde, moet flink wat overredingskracht hebben. Want van de dagelijkse dertig miljoen stuks werd maar liefst een kwart minder geconsu meerd. „Als de eieren weg zijn uit het Britse menu, blijft er niets over", spotten Europeanen. En gelsen zélf zien dat anders. Zelfs de chef-kok van een trendy - volkomen Frans geo riënteerd restaurant in Great Milton oordeelt minzaam vriendelijk over de Engelse keuken. Hij voegt daar echter wel ironisch aan toe: „Och, uit eindelijk maken de Fransen niets van cricket." En dat lijkt dan weer typisch Britse humor van deze Monsieur Blanc. Mis schien bestudeerde hij het boek met grappen en cartoons rond eten en drinken uit het bekende satirische Punch. Uit deze bun del wordt ook nu in het be smette-eieren tijdperk ijverig geciteerd: „Mag ik van u 128 kaarten met Van Harte Beter schap Altijd leuk als je zoiets met enig leedvermaak bj je buren kunt gadeslaan. Nu maar ho pen, dat er de komende weken bij ons niet ook een staassecre- taris alarm slaat en met een ge peperde mededeling alle kerst diners bederft. Oneigenlijke groeihormonen in de rondbor stige kalkoenen, doodge- straalde weefsels in de mond dood gesealde kippen-zonder- kop, konijnen die mèt het malse blaadje ook de giftige on kruidbestrijder oppeuzelden, en kerststol met viergranen-ei (ook Nederlanders gebruiken eièren in de keuken), waarbij één van de vier gezondheidsgranen uit een radio-aktief besmet gebied komt. Zoiets bijvoorbeeld. Het verzinnen van een derge lijk bericht vereist - helaas - weinig verbeeldingskracht. De werkelijkheid ligt er te dicht te genaan. Veel méér fantasie is nodig om je voor te stellen, dat een bewindsman of -vrouw de waarschuwende vinger zal hef fen. Dat lijkt ondenkbaar "in een land, waar op pakjes, pot ten en blikken nog steeds niet duidelijk vermeld hoeft te staan welke troep aan het eigenlijke voedsel werd toegevoegd. Bijna overal elders in Europa is ver melding onder een vastgesteld E-nummer wettelijk verplicht. Een Punch-mopje zou kunnen zijn: „Ik ga naar de winkel met een boodschappenlijst voor wat ik wél, en een E-lijst voor wat ik niet koop." Oooh, zou in Ne derland daarom nog niet...? In 1919 werd de Warenwet van kracht, vanwege knoeien met voedsel: vlees van zieke dieren kleuren, krijtpoeder mengen met meel, en water bij de melk zoals nu voor babies. Zegt een vietjarige zusje dat moeder bij de kraan bezig ziet: „Niet hardop zeggen, hoor, dat is zo zielig." De volwassen con sument is zo'n weet-niet-deert- niet stadium ver voorbij. Soms noodgedwongen. Programma's rond onhandelbare kinderen, die allergisch blijken voor toe voegingen, maakten dat duide lijk. Ouders gingen zelf aan het puzzelen en testen, kwamen tot een eigen stichting BAS die na mens velen aan de bel kan trek ken. Zorgelijk sjouwende koel- kastbevoorraders achter spo rende winkelwagentjes zie je het niet aan, maar een bood- schappenbriefje in de hand en geld op zak geeft ongekende macht. Reken maar, dat in En geland de legbatterijen hygiëni scher dan ooit zullen worden. En toen een grote advertentie meldde bij elke winkels de eer lijk-ingekochte Max Havelaar- koffie te koop is, was de vol gende dag Albert Heyn er als de kippen bij zich daarbij aan te sluiten. Macht is echt niet al tijd vies. Tenzij we als consu ment blijven eisen dat aard beienijs mooi rood ziet en ci troenvla stralend geel, kan macht zelfs heel gezond zijn. KINEFYSICA Eten trein die van mij van daan rijdt en heel in de verte verdwijnt is een trein die voor mij die hem nakijkt zich ook zienderogen ver kleint. Als ik daar goed over na denk begrijp ik dat dit ook zo hoort, daar de rails zich daargin der ontmoeten en 'n trein (levensgroot) dan ontspoort. RIMA BIZARRA Mammaloe van Moederko ren met de helm te vroeg gebo ren liet, met die helm getooid, het leven, maar weigerde de geest te geven, waardoor die zich nogal be zeerde toen men Mammaloe cre meerde. DIWIDIWI Poems', zei de poet, despai ringly poems are made by fools like me, but only God can make a tree Wat hij bedoelt is duidelijk: God alleen kent het huiden syndroom, geen dichter lukt de truuk met de bast. 't Is namelijk zo dat bij elke boom maar één soort boomschors past. DE IGNORA MUS „Je maakt mij niet blij met een dooie mus" alzo sprak de vogelver schrikker. „Levende vogels of vogel- pikken weet ik gewoonlijk wel af te schrikken, maar hoe jaag ik (pseudo homonunculus) de schrik op het lijf van een dooie mus NOMEN EST OMEN Vogelenzang klinkt heel romantisch, wat niemand vindt van Moddergat, maar Rilland Bath (mijn vraag is pedantisch) wat voor beeld of klank geeft dat PITSERS Wat zoudt gij deze kaas ver smaden om 't gewriemel dat gij ziet; in een kaas, zo vol geladen, mist men één, twee maaikens niet. DEM ARS Tussen de gaten zit altijd nog kaas; Lik daarom nooit hielen - maar enkel de Maas. AMSTERDAM (ANP) - Het Prins Bernhard Fonds heeft drie ton beschikbaar gesteld voor de produktie van tieri biografieën van opmerke lijke personen. De beschrij vingen moeten door kwali tatief hoogstaande auteurs worden gemaakt. Er is een redactieraad gevormd, die in contact wil treden met schrijvers die momenteel aan een biografie werken. De leden van de raad kennen enkele auteurs die al zoiets on dernemen of van plan zij a Het betreft de biografieën van on der meer: de historicus en schrijver Jacob Presser (1899- 1970), de letterkundige en pole mist Johannes van Vloten (1808-1883), de wiskundige L.E.J. Brouwer (1881-1966) en Willem V Batavus (1748 -1806) prins van Oranje en Nassau. Het bestuur van het cultuur fonds besloot tot de opdrachten voor biografieën om dit genre van wetenschappelijke ge schiedschrijving te stimuleren.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 5