Heraut van een betere wereld Wetenschap, jam en marmelade ense MANNELIJK OKSELZWEET BEVAT VERBORGEN VERLEIDERS Stuifmeelkorrel vertel! De toekorr WETENSCHAP Ustem extra op 1ERTIG JAA] DE STEM maandag 12 december 1988 BACONS UTOPIE HET NIEUWE ATLANTIS IS EEN BUITENBEENTJE Verborgen verleiders bevinden zich op plaatsen waar je ze het minste verwacht. Wie zou bijvoor beeld op het idee komen dat ze zich schuilhouden in mannelijk okselzweet? Niemand toch. Geurbrieven Beer Telefooncel Onplezierig KLOOF TUSSEN ALFA'S EN BÈTA'S TE OVERBRUGGEN MET PAKHUISKENNIS? NIEUWSFEITEN Ongekoeld vaccin tegen runderpest Geslaagde proef met vriesgen Texas wint slag om superbotser Pluto heeft ijskappen Hoofdbrekens ROMEINEN WILDEN GEEN NATTE VOETEN Castellum JTRECHT - 10 december, Utrecht. Voor de hoofdin. [daggemasten, waaraan grc ïelen, ze vertonen een tref ienselijke slachtoffers. N( Efcre entten pot dag. T47 Door Kees Buijs Utopieën zijn eeuwenlang ontsproten aan de fantasie van mensen. Bekende voor beelden zijn Thomas More's Utopia en Campanula's Zonnestad. Het zijn nauw keurig uitgewerkte be schrijvingen van de wetten en de staatsinrichting van een ideale maatschappij. In dit opzicht is Francis Bacons utopie Het Nieuwe Atlantis een buitenbeentje. Het is een sub tiele schets hoe de menselijke samenleving er uit zou kunnen zien, indien de mens zijn heer schappij over de natuur - ver loren gegaan door de zonde val - herwonnen zou hebben. Bacon, die in het zeventiende eeuwse Engeland carrière maakte, maar door een be schuldiging van corruptie in ongenade viel, schreef zijn uto pie in 1624. Het is een fabel over een onbekend eiland in de Stille Zuidzee, waar vrede en voorspoed heersen. Opmerke lijk is de hoofdrol, die hij geeft aan een religieus geïnspireerde natuurwetenschap. Met vooruitziende blik schetst hij de mogelijkheden om dieren kunstmatig groter en kleiner te maken, nieuwe soorten te laten ontstaan, te werken aan 'volmaakte schep selen'. „Dit doen wij niet in het wilde weg, maar wij weten van tevoren welke stoffen en mengsels welke soorten schep selen zullen opleveren." Bacons denken over natuur en wetenschap markeert de overgang naar de nieuwe tijd. Hij is de vader van het mo derne materialisme en empi risme. Tegelijk wilde hij de wetenschap verankeren in reli gieuze en morele waarden. Juist nu de biowetenschap- pen op zoek lijken naar een nieuwe verhouding tot de na tuur en het leven op aarde, is een (hernieuwde) kennisma king met Bacon, de heraut van een betere wereld, interessant. Het Nieuwe Atlantis werd leven dig vertaald, ingeleid en van aan tekeningen voorzien door A. Muij- en, en uitgegeven door Ambo in Baarn 22,50). Aan mannen zit een luchtj e Door Paul van Laere Behalve wetenschappers dan. onderlinge communicatie, ook bij zoogdieren. Al is het hier niet zo'n doorslaggevende fac tor. Bestaat voor mannetje zij derupsvlinder op het moment dat hij bombykol gewaar wordt, de wereld alleen uit bombykol, voor zoogdieren ligt zoiets toch een stuk ingewik kelder. Laat staan voor de mens. Het zal dus duidelijk zijn dat een man met een flinke hoe veelheid androstenon of an drostenol -de eerder genoemde sekslokstoffen - onder de oksel niet hoeft te rekenen op een on weerstaanbare aantrekkings kracht die zich over enkele ki lometers uitstrekt. Wat doen die stofjes dan wel? Hun geschiedenis begint in 1944, toen twee Amerikaanse onderzoekers in de testes van de beer (mannetjesvarken) aanzienlijke hoeveelheden an drostenon en het nauw ver wante androstenol ontdekten. Niemand had echter enig idee welke functie deze stoffen ver vulden. Pas twintig jaar later kwam men er achter dat de twee stof jes een belangrijke rol spelen in het seksuele gedrag van var kens: ze bleken voor te komen in het speeksel van de seksueel opgewonden beer. Onderzoe kers stelden vast dat de geur van deze stoffen voor de zeug het signaal was om de paar- houding aan te nemen. Andros tenol en androstenon waren dus seksferomonen. Ze vermoeden namelijk dat de stofjes androstenon en andros tenol, beide bewoners van de oksel van de man, lokstoffen zijn. Sekslokstoffen zelfs. Een vreemde gedachte voor stofjes die niet eens lekker ruiken. Maar misschien dachten we daar vroeger anders over. Dieren hebben elkaar, net als mensen, een hoop te vertellen. Tips over de nieuwste eetgele genheid bijvoorbeeld, of een handige routebeschrijving naar een geschikte schuil plaats. Waarschuwingen dat er vreemd gespuis in de buurt is. Of gewoon zeggen: ik vind je heel aardig. Om elkaar dat al lemaal duidelijk te maken wordt er gekwaakt, gesnetterd, gebruild, geblaft en gefloten, trekken ze rare grimassen, gaat alles overeind staan, ne men ze vreemde houdingen aan, of gaan ze een beetje staan kwispelen. Maar wat moet je als klein beestje dat geen geluid kan maken, dat over niet al te beste ogen beschikt en dat toch het een en ander kwijt moet, of op de hoogte wil blijven? Dan zijn er de feromonen nog. Dit zijn chemische stofjes waarmee beestje A iets kan vertellen aan beestje B. Een soort chemische boodschap- pertjes. Vooral in de insekten- wereld vormen deze 'geurbrie ven' een onmisbaar communi catiemiddel. Er bestaan verschillende soorten: spoorvolgferomonen bijvoorbeeld, waar mieren en termieten gebruik van maken om de route van een voedsel bron naar het nest te marke ren, of alarmferomonen die aangeven dat er onraad dreigt. En dan natuurlijk de seksfero monen, de liefdesbrieven van de insekten. Of beter: liefdes bevelen. Want enige overwe ging van zo'n chemisch aan zoek is voor insekten niet weg gelegd. Bombykol is zo'n seksd- wingeland. Het wordt uitge scheiden door het vrouwtje van de zijderups vlinder en het is in staat om een nietsvermoedend mannetje dat enkele kilometers verderop vliegt, onmiddellijk naar de vrouwelijke sponde te lokken. Maar niet allen bij insekten spelen feromonen een rol in de De twee feromonen bleken uniek voor varkens te zijn. Geen enkel ander zoogdier had ze. Op één na: de mens. De twee stofjes werden teruggevonden in de urine van zowel mannen als vrouwen.. En nog interes santer: ze bleken zich op te houden in het speeksel en on der de oksel van de man. Mi- niscule hoeveelheden welis waar, maar voldoende om de vraag op te werpen wat voor effect die stoffen dan wel op ons gedrag uitoefenen. De afgelopen jaren hebben verscheidene onderzoekers ge probeerd hier enig zicht op te krijgen. De Amerikaanse ge dragspsycholoog Kirk-Smith is bijvoorbeeld nagegaan of de geur van androstenol - meestal omschreven als muskusachtig - wellicht van invloed is op onze stemming en ons beoordelings vermogen. Hij deed dat door een aantal proefpersonen naar verschil lende afbeeldingen te laten te kijken - onder andere plaatjes van vrouwen - waar ze vervol gens een oordeel over moesten uitspreken. Tijdens het experi ment hadden de proefpersonen een kapje over mond en neus, zogenaamd om dit uit te testen. Wat de proefpersonen niet wis ten was dat de helft van de kapjes met androstenol was bewerkt. Uit het experiment bleek dat de geur van androstenol de proefpersonen niet onberoerd liet: een plaatje van een vrouw werd door de androstenol groep als veel attractiever gekwalifi ceerd als door de blanco groep. In een ander onderzoek wer den een paar stoelen uit de wachtkamer van een tandarts behandeld met androstenon. •Vervolgens gingen de onder zoekers zitten turven of deze androstenon-stoelen de voor keur van vrouwen zouden ge nieten. En inderdaad. Vrouwen gingen veel vaker in zo'n geur- stoel zitten dan mannen. Aan de stoelen kon het niet liggen want eenzelfde onderzoek, maar dan met telefooncellen, gaf hetzelfde resultaat te zien. Zonder nu te willen beweren dat de vrouwen in de andróste- non-cel overmand werden door erotische gevoelens, bevestigen dergelijke onderzoekjes toch dat die stofjes iets doen. Al zal de scepticus terecht opmerken dt je dat van zoveel stoffen kunt zeggen. Merkwaardig is eigenlijk dat de twee vermeende feromonen niet echt lekker ruiken. An drostenol gaat nog wel, de geur hiervan lijkt op die van mus kus, maar androstenon is rond uit een aanslag op het reukor gaan. Het verspreidt een urine- achtige, uiterst onplezierige lucht, zo menen de onderzoe kers. Niet een geurtje dat je van een lokstof verwacht. Maar het is natuurlijk heel goed mogelijk dat de primitie vere mens hier heel anders over dacht. Zo is bekend dat baby's, die net als onze verre voorouders nog niet zijn geher senspoeld door de huidige op vattingen over wat lekker is en wat vies, een voorkeur hebben voor poepgeurtjes en helemaal niet gesteld zijn op bloemen- ruikers. Je zou dus kunnen zeggen dat met het voortschrijdende beschavingsproces de rol van androstenol en androstenon langzaam maar zeker in de vergetelheid is geraakt. Het zijn een soort chemische rudi menten geworden, al is het blijkens de experimenten nog steeds mogelijk iets van hun werking terug te zien. Een fraaie aanwijzing dat androstenon en androstenol, althans in vroeger tijden, een belangrijke functie hebben ge had, werd onlangs gevonden op de afdeling endocrinologie van het academisch Sint Radboud- ziekenhuis in Nijmegen. Min of meer bij toeval ontdekte men, dat in de testes van de man grote hoeveelheden worden ge produceerd van een stofje (ADL genaamd) waaruit heel eenvoudig androstenon/ol kan ontstaan. De aanmaak van ADL bleek soms zelfs die van testosteron, het mannelijk ge slachtshormoon te overtreffen. Ons lichaam loopt dus dui delijk achter op de geest: de grondstofproduktie voor de twee feromonen draait nog op volle toeren, voor het eindpro- dukt is echter geen belangstel ling meer. Al blijft het natuurlijk de vraag waarom in sommige Zuideuropese dansen de man nelijke dansers een zakdoek onder hun oksel houden en die vervolgens langs het gezicht Door Kees Buijs Een Engels echtpaar be stelde in een deftig Neder lands hotel marmelade bij het ontbijt. De kelner bracht prompt een zilveren dienblad met twaalf soorten jam. Sorry, maar we hebben marmelade besteld, zeiden ze. We eten nooit jam bij het ontbijt. Want, kreeg de ver baasde kelner te horen, „jams en marmelade are entirely different things". Totaal verschillende dingen dus. Zou iemand in Groot-Brittanië ooit op het idee komen, de kloof tussen jam en marmelade te overbruggen? Nee. Evenmin als iemand er op het idee zou komen, de kloof tussen 'science' en 'humanities' te overbruggen. 'Science' -de natuurwetenschappen-en 'hu manities' - de geestesweten schappen- zijn daar immers „entirely different things." Maar in Nederland gebrui ken we er hetzelfde woord 'we tenschap' voor. Misschien is dat er wel een belangrijke oorzaak van, dat we telkens op zoek gaan naar een gemeenschappe- lijke basis, en dat we veront rust raken over de groeiende kloof tussen beide soorten we tenschapsgebieden en hun be oefenaren ^'de alfa's (de gees teswetenschappers) en de bè- ta's (de natuurwetenschap pers). De bezorgdheid over 'half ontwikkelde' wetenschappers die geen idee hebben waar col lega's uit het andere kamp het over hebben, was vorige week aanleiding voor een sympo sium, georganiseerd door de af deling letterkunde van de eer biedwaardige Koninklijke Ne derlandse Akademie van We tenschappen (KNAW). Een zaal vol hooggeleerde alfa's, beta's en gamma's - mensweten schappers, van wie sommigen meer alfa-gericht zijn, anderen meer bèta - kwam er niet uit. „We moeten maar leren leven met onze beperkingen", zo be sloot voorzitter prof. D. van de Kaa de dag. Niemand kan meer van alle markten thuis* zijn. De weten schappen zijn hooggespeciali seerde kennisbedrijfjes gewor den. Geen universiteit kan nog Leonardo da Vinci's afleveren: wetenschappers die een breed terrein kunnen overzien. Maar met een brede basis van algemene ontwikkeling hoeft iemand met specialisti sche kennis niet per se een va kidioot te worden. En daar be gint het probleem. Leggen het basisonderwijs en het voortge zet onderwijs wel een hecht fundament voor algemene ont wikkeling; voor alfabètisme, zoals de KNAW het heeft ge doopt? En voor culturele iden titeit -een soort nationale ver bondenheid die verder .gaat dan het voetbalstadion en het strand van Benidorm? In de Verenigde Staten is hierover een verhit debat los gebarsten. Vooral sinds prof. E. Hirsch het boek Cultural Lite racy schreef, dat anderhalf jaar geleden verscheen, en waarvan inmiddels vierhon derdduizend exemplaren zijn verkocht. Hirsch, hoogleraar Engels aan de universiteit van Virginia, hekelt het lage ken nisniveau waarmee Ameri kaanse leerlingen van de basis school en de high school komen. Zijn bestseller werd vorig jaar slechts overtroffen door die van professor Bloom uit Chica go, die in The closing of the American mind vergelijkbare kritiek uit op de Amerikaanse universiteiten. Op het KNAW-symposium in Amsterdam, waar Hirsch te gast was, sprak hij van „een re gelrechte crisis van het Ameri kaanse onderwijs." Om het ontstellend gebrek aan feiten kennis van scholieren tegen te gaan, stelt hij woordenboeken samen vol namen en begrippen, die iedereen volgens hem be hoort te kennen „om met vreemden te kunnen communi ceren", zoals hij het noemt. De aanpak van Hirsch oogst lof en kritiek. Prof. G. Kohn- stamm, ontwikkelingspsycho loog aan de Leidse universiteit, vreest dat zo'n methode leidt tot pakhuiskennis zonder in zicht. Volgens prof. C. Schuyt -die als lid van de Weten schappelijke Raad voor het Re geringsbeleid eindtermen voor de basisvorming van scholieren heeft voorgesteld- moet het niet gaan om feitenkennis, maar om kunnen en oordelen. „Het weten van de wortels van de kennis is veel belangrijker dan het eten van hapjes van de appels aan de boom der ken nis." Schrijver en oud-hoogleraar Karei van het Reve steekt in het essay 'Zie ook onder Mozes', dat verschijnt ter gelegenheid van het symposium, de draak met Hirsch' woordenlijsten. „Wie met alle geweld iets wil ondernemen om de ondergang der beschaving uit te stellen, kan misschien nog het beste streven naar een net van gratis toegankelijke lagere en mid delbare scholen, met kleine klassen, waar door ter zake kundigen lezen, schrijven en rekenen wordt onderwezen, en later Frans, Duits, Engels, wis kunde en natuurkunde." Oud-hoogleraar, befaamd natuurkundige en schrijver dr. H. Casimir ziet het probleem een stap verder liggen. Volgens hem is de koppeling van vak kenpakketten in het voortgezet onderwijs en de universitaire studie ongelukkig. „Wie latijn wil studeren, zou op de middel bare school bètavakken moeten kiezen, en andersom. Dat beelje kennisachterstand is op de uni versiteit snel in te halen." Helaas, volgens de Amster damse hoogleraar P. Drenth kunnen bèta-studenten wel al favakken aan, maar omge keerd niet. Mr. H. Drion, oud-president van de Hoge Raad, bleek bereid de hand in eigen alfa-boezem te steken. „Je gaat door voor een barbaar als je nooit van Shakespeare hebt gehoord, maar een alfa die absoluut geen elementaire bètakennis heeft, is er soms zelfs trots op." Tegenover deze alfa-arrogan- tie staat die van bèta's. „Die zeggen: laat alfa's maar van begrippen als entropie afblij ven. Begrijpen doen ze het toch niet." Zo bezien, lijkt de mentali teit waarmee wetenschappers aan beide zijden van de kloof elkaar bezien, akeliger dan de kloof zelf. „De verzuiling van natuurwetenschappen en gees teswetenschappen moet vooral blijven", aldus prof. B. Velt- man, oud-rector van de Tech nische Universiteit Delft. „We moeten alleen iets doen aan de ontmoetingsplaatsen." De KNAW gaat hier de ko mende tijd op studeren. En zij gaat bij de overheid speciale aandacht vragen voor de be langrijke rol van de cultuur in het maatschappelijk leven. De kloof tussen alfa's en bè ta's mag dan steeds groter wor den; hij lijkt mentaal altijd nog gemakkelijker te overbruggen dan de cultuurkloof tussen jam en marmelade. 'Zie ook onder Mozes' van Karei van het Reve verschijnt bij uitge verij G.A. van Oorschot in Am sterdam. Aan de Universiteit van Californië in de Verenigde StateJ een vaccin ontwikkeld tegen runderpest, dat ongekoeld fc worden bewaard en zelfs kan worden toegediend met eenit Het vaccin is daardoor bijzonder geschikt voor toepassing! gebieden van de wereld waar koelapparatuur grotendeels breekt, zoals Afrika en Azië. In Europa en Amerika waren al vaccins in gebruik, maat J moeten koel worden bewaard. Door runderpest sterven in ontwikkelingslanden per jaar J ker twee miljoen stuks vee. Het nieuwe vaccin kan jaarla bijna een half miljard gulden besparen Een omstreden veldproef in de Verenigde Staten met erf veranderde bacteriën is na twee jaar een succes geworden! onderzoeker, Steven Lindow van de universiteit van Califo J in Berkeley, heeft dit meegedeeld. Op een proef veldje bespoot hij aardappelplantjes met eenvi voorkomende bacteriesoort, pseudomonas syringae, waai het gen was gehaald dat ijsvorming op de planten bevord Als gevolg hiervan liepen de bespoten aardappelplanten n. eenderde van de vorstschade op die onbespoten planten lei De veranderde bacteriën bleken zich niet te hebben i buiten een veiligheidsgebied van dertig meter rond het pij] veld. Tegen Lindows experiment is fel geageerd door milieuacM ten. Die vreesden dat erfelijk veranderde bacteriën zich buj het proefgebied zouden kunnen verspreiden, en hun natn lijke soortgenoten zouden kunnen verdringen. De Amerikaanse staat Texas heeft de slag gewonnen om dej geheten superbotser. Deze vijfentachtig kilometer lange r vormige deeltjesversneller komt in een prairiegebied, vee kilometer ten zuiden van Dallas. Vorig jaar keurde president Reagan het plan voor de vers Ier goed. De bouw gaat negen miljard gulden kosten. Als deal perbotser over acht jaar in gebruik komt, gaan er 2500 wetenschappers en technici werken. Dan is het verren de grootste versneller ter wereld. Voor de onderzoek naar de elementaire deeltjes waaruitsl materie is opgebouwd, wordt de superbotser van geweldige w tekenis. Tot verdriet van de Amerikanen worden de baanbrekende ontdekkingen op dit gebied de laatste jarentj het CERN in Genève gedaan. Daar komt volgend jaar 1 dien een nieuwe ondergrondse versneller in gebruik met# lengte van veertien kilometer. Wetenschappers vermoeden dat de stofjes androstenon en androstenol, beide bewoners van de oksel van de man, lokstoffen zijn. Sekslokstoffen zelfs. - fotoap van de vrouwen wuiven. En de zweetsjaaltjes van Elvis von den ook een gretige aftrek. Daar zat ongetwijfeld een luchtje aan. Androstenon mis schien? Androstenon bezorgt niet al leen onderzoekers, maar ook de varkensvleessector de nodige hoofdbrekens. Het tamelijk on welriekende stofje is mede de veroorzaker van de beruchte beregeur. Androstenon komt namelijk niet alleen voor in het speeksel van de beer; het ligt ook opgeslagen in zijn vetweef- sel. Wanneer we nu zo'n stukje berevlees opbakken, dan zal het androstenon hieruit vrijko men en dat ruikt niet echt lek ker. Het varkenslapje zou on middellijk in de vuilnisbak ge kieperd worden. Eten oplossing is om de beren geruime tijd voordat ze ge slacht worden te castreren; hierdoor kunnen ze geen an drostenon meer maken. Nadeel is echter dat tevens de vlees- produktie vermindert. Volgens het produktschap voor vee en vlees bezorgt het androstenon- probleem de varkensindustrie een strop van tweehonderd miljoen gulden per jaar. «t t4f 'Mhi* De verre planeet Pluto heeft ijskappen op de polen en een a plexe atmosfeer. Dit hebben sterrenkundigen in juni van ij jaar kunnen vaststellen, toen Pluto tussen de aarde en eens doorschoof. Gewoonlijk zien zij de planeet slechts als een liü vlekje. Uit waarnemingen op 9 juni bleek, dat de atmosfeer van F een heldere buitenste laag heeft, terwijl de binnenste laaglJ licht sterker tegenhoudt. Omdat zijn helderheid varieert,» men sterrenkundigen aan dat Pluto geen gesloten wolker heeft, zoals de planeet Venus, en dat er verse ijskappen vankj vroren methaan op de polen liggen. Door Ingrid van Kessel en Bianca Janssen-Groesbeek Stuifmeelkorreis spelen een belangrijke rol bij het voor] bestaan van planten. Ze kunnen echter ook veel over h verleden vertellen. Met behulp van deze stuifmeelkon heeft prof. dr. D. Teunissen, hoogleraar in de biogeoloj aan de Katholieke Universiteit Nijmegen, met zijn met werkers onder meer het leven rond een Romeins fort bloo gelegd. Een oude kaart leidde archeo logen naar Meinerswijk bij Arnhem. Op die kaart staat een fort aangegeven dat in het be gin van onze jaartelling is ge bouwd. De archeologen van de Rijksdienst voor het Oudheid kundig Bodemonderzoek in Amersfoort zijn in 1980 begon nen met de opgravingen van het Romeins Castellum. De vondsten gaven aan dat hier een deel van het tiende legioen legerde. In het leven van de mens is de natuurlijke omgeving be langrijk. Om de omgeving van de Romeinen beter te leren kennen, stapten de archeologen naar prof. Teunissen. Zijn af deling doet onderzoek naar planten die sinds het einde van de laatste ijstijd (tienduizend jaar geleden) in de omgeving van Nijmegen groeiden. Om dit te kunnen doen, vergelijkt men stuifmeelkorrels uit oude bo demlagen met stuifmeelkorrels van planten die nu nog be staan. Als de stuifmeelkorrels op de grond vallen, worden ze bedekt met aarde. Hierdoor worden ze van de lucht afgesloten. Vooral in klei- en veenbodems gebeurt dit. Omdat de buitenwand uit ander materiaal bestaat dan de rest van de korrel, blijft deze het best bewaard. De korrels zijn in de loop der tijd niet zo veel veranderd. Zo kan men nu met zekerheid zeggen welke planten er toen groeiden. Zelfs van planten van 120 miljoen jaar geleden kan nog gezegd worden hoe ze er ongeveer uit zagen. Planten zijn aangepast aan het klimaat waarin ze groeien. Als dat klimaat te sterk veran dert, verdwijnen ze en komen er andere planten voor in de plaats. Aan de planten kan men zien hoe het klimaat was. In de ijstijden werden in ons land toendra's afgewisseld met naaldbossen. Na de ijstijden werd het warmer en dus ver schenen er planten die hieraan aangepast waren. De oerbossen met loofbomen ontstonden. Wanneer mensen zich ergens vestigen, heeft dat invloed op de plantengroei. De nieuwe be woners doen aan landbouw en veeteelt en kappen de oerbos sen. Weilanden, heide en on kruiden verbreiden zich. Deze verandering is ook aan stuif meelkorrels af te lezen. Daarom nam prof. Teunissen bij het Castellum Meinerswijk bodemmonsters. or Paul Merkx meisje kijkt er naar op, eers Verschrikt. Snel trekt ze haar /arme drukte van het gebouw b [0 December 1988. De dag dat De Je Universele Verklaring van je Hechten van de Mens 40 jaar staat. Sinds 1948 is het de •hten van de mens slecht rergaan. Slachtpartijen, poli- jeke executies, martelingen, [iscriminatie... ze zijn aan de rde van de dag. Heeft de En- >lse filosoof Jeremy Benthan ;h gelijk gekregen, toen hij le mensenrechten omschreef s holle retoriek en nonsens op slten? En, heeft het nog wel een manifestatie als die-in itrecht de organiseren? Ingrid Martens, voorlichtster ran Amnesty International, en ^ede-organisatrice, vertelt rer het hoe en waarom van de ïanifestatie: „We willen de jensen een genuanceerd en veelzijdig beeld van de men- lenrechten-problematiek ge ren. Wat er bereikt is, en wat mis is. Daarom besloot, be- dit jaar, een aantal organi- ities, actief op het gebied van ïensenrechten, met elkaar te spreken hoe in Nederland de rerj aardag van de Universele Verklaring het best 'gevierd' ion worden. Al snel werd dui- ;lijk dat een gemeenschappe- jke presentatie het meest ef- ;tief zou zijn. Besloten werd Ie 'Stichting 40 jaar Universele 'erklaring van de Rechten van Je Mens' op te richten. Die lichting is verantwoordelijk (oor de organisatie". De Nederlandse Afdeling in Amnesty International ras één van de initiatiefne- ïers. Ten onrechte denken veel lensen bij mensenrechten al- :n aan een grote organisatie Amnesty. En dat terwijl lesty zich sterk maakt voor liet meer dan vijf van de in to- >al dertig artikelen van de Universele Verklaring. Er zijn Nederland veel meer groe- ;n actief, die elk een stukje fan de Verklaring voor hun re telling nemen. De andere ini- latief nemers waren: AID A ssociatoin International de sfance des Artiest-Neder- opj de vin tinj ree voe mei Mei is h woi pas der zaa ben mei koe onb mer woi met blik staa D lenc krit rege dooi van aan wor uitc D de alle stra Ma; pral tenl huic gev. dan reet cret zijn den de de laat tend hela sen' Stuifmeelkorrels spet een belangrijke rol bij voortbestaan van planten - fotoarchiefoï^ De oudere stuifmeelkon bevinden zich in diepere I demlagen. Om er achter tel men hoe de plantengroei veil anderde door de komst van if Romeinen, nam hij boden sters op verschillende diepten De korrels werden uit de n sters gehaald en daarna ge: lyseerd. Het blijkt dat er veel iepj eiken en elzen groeiden va 1 de Romeinen zich er vestig* In de tijd van de Ron verschenen ook kruidacMÏ planten die hun stuifmeelksj reis achterlieten: veldzurinjj smalle weegbree bijvoort» Ze geven aan dat de Ron soldaten veeteelt bedreve want deze planten groeien nu nog op begraasde graf' den. Ook is veel stuifmeel granen gevonden, waai» blijkt dat men toen al j verbouwde. Planten die j op afval en mesthopen gr# zoals brandnetels, kwamen» veel voor. Het zal in de l dus wel niet zo schoon zijn F weest. De stuifmeelkorrels we' in kleigrond gevonden, wijst erop dat het vroegs' deze plek erg vochtig wasT Teunissen vond ook sti van struikheide. Deze leeft echter op zeer plaatsen. Hoe is ze dan daa'jj recht gekomen? Waarschijn heel eenvoudig. Aan de r kant van de Rijn was de g droog. Daarop groeide sti heide. De Romeinse hielden niet van natte en haalden daarom heide1 de overkant. Die legden til() het fort op de grond niet meer in de vochtige c wegzakten. Niet alleen de mens, natuur laat sporen na. tnd), Justitia en Pax, Interna- fonal Umanist and Attical jJnion (IHEU), de Nationale Unesco Commissie en het Stu- lie-en Informatiecentrum (ïensenrechten (SIM). Later den ook de Federatie van Huchtelingen Organisaties in Bederland (VON), Vluchtelin genwerk, de Werkgroep eht- en Rassendiscriminatie, istituut of Social Studies (ISS) de Jongerenbeweging FNV i CNV hun medewerking aan. i Samen werkten al deze groe pingen in afzonderlijke pro- pmma's zeven verschillende hema's uit, die ontleend zijn lan de Universele Verklaring. A lang vroi lanc ger wer jes ze vroi wer het bij haal moe len waa haai was Ei gero De Door Jan Paalman Van diabetes mellitus zijn er twee. Je hebt ouderdomsdia- betes, ofwel diabetes type 2, waar met dieet, afvallen of anders wel een pilletje rede tij k mee te leven valt, en Jeugddiabetes, het onderwerp van dit stukje. Deze diabetes - wk wel diabetes type 1 gehe- 0 - is stukken minder on schuldig. Vóór 1922, dus voor- dot Banting en Best het insu line ontdekten, ging je er ge garandeerd en snel aan dood. Dat is gelukkig niet meer zo, 18 met de dagelijkse spuit nsuhne de ziekte nog steeds met afdoende bestreden. Ie sPuit houdt alleen de van rampzalige gevolgen n3 diabetes op afstand. c,o° de Pancreas geen in terne meer maakt dreigt er ven energiecrisis in ons li- want insuline zorgt er Z"1-3,1 voor dat glucose Wnna! bloed de cellen in w dt gesleept om daar te gorden verbrand. Dat ge- dat k ^t, met als gevolg zinv, l energierijke glucose rr,™ ophoopt in het bloed en wr,n^-V water aangelengd tussen altgeplast' terwijl in- «h® de cellen van ons li- van dreigen om te komen v<yL honger. Om dit te onrt^men gaat het lichaam aan j uur zichzelf slopen om kom» p°dige brandstof te nioti_n' Dat kan natuurlijk nipt C" XJal san natuurlijk nip ,:3.ng goed gaan. De thera- vitilègt voor de hand: het aan- I insnili v?n het ontbrekende of r middel van een niet af ~.aartoee is de kous t- Vien tot vijftien jaar na kur ties var ten aar wei gee en ond juis voo twe voo nai insi mof hoe ged len ren een mei het» cati oft .E kón niei ken Da; vee: disc wor zoel stre recc sch kun mei stor op gezi gew gaa gaa vra. van Wal han t

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 4