DESTEM
DE CHRISTELIJKE
CULTUUR ZIT
NOG VEEL VAN
DE MITHRAS-CULTUS
WE E K E
H
2TdEST
VOOR
NIEI
G
DAN
D
De Veluwe dreigt verloren te gaan
Czz
LUSTOORD
TAKELT
VERDER AF
ZATEROAGI
10 DECEMBER 19881
et heeft maar weinig gescheeld of
we zouden op 25 december niet de geboorte van Je
zus vieren, maar van een heel andere held. Namelijk
de lichtgod Mithras. Dat Jezus in de concurrentieslag
met zijn sterke tegenstrever uiteindelijk aan het lang
ste eind trok danken we aan een vage droom van kei
zer Constantijn de Grote. Toch hebben kerkelijke
hoogwaardigheidsbekleders Mithras nooit helemaal
kunnen uitbannen. Aan zijn cultus herinneren ook nu
nog heel wat christelijke gebruiken.
Perzië
Monotheïsme
Mannenwereldje
Harde lijn
Paniek
33 jaar oud. Halv<
vraagsteller: „62
En rekent op twee
gebouwd in vijf ja;
joen gulden'. Hij 2
haarinplant ouder
grollen makend 0
dat hier de man v
doet denken aan
van 'ongeveer ze\
voor te stellen da
mensen en goed ij
honderd miljoen
maar tussen de joi
Populair
Er waren twee kindekens
Door Eugene Verstraeten
Over de Mithras-eredienst is bitter wei
nig bekend gebleven. Minder dan van
andere mysteriegodsdiensten die aan het
begin van onze jaartelling met het chris
tendom wedijverden. Dat komt omdat
de kerkelijke leiders er alles aan hebben
gedaan om de sporen van Mithras uit te
wissen.
Daarvoor waren ze zelfs bereid om de
belangrijkste christelijke feestdag, de ge
boorte van Jezus, op 25 december te stel
len. Immers, ook op die dag zou volgens
de overlevering Mithras zijn geboren.
Een feit dat jaarlijks uitbundig werd ge
vierd.
De mythe wil dat de lichtgod Mithras
uit een rots in een grot werd geboren in
een vlammend licht. Geen wonder dus
dat een stel herders op dit niet alledaagse
gebeuren af kwam. Het is meteen de eer
ste overeenkomst met het christendom.
Immers, Jezus, 'het licht van de wereld',
kwam in een afgelegen stal ter wereld.
En ook daar kwamen herders het kind
bewonderen dat met een goddelijke
glans omringd was.
De aanbidding van Mithras vindt zijn
oorsprong in het vroegere Perzië, maar
had ook al zijn wortels in het oude India.
De goddelijke carrière van Mithras ver
toonde door de eeuwen heen een stij
gende lijn. In zijn vroege Oostelijke jaren
was hij vooral de helper van de hoogste
hemelgod. Later, in zijn Romeinse perio
de, werd hij zelf het centrale middelpunt
van een mysteriedienst.
Dat Mithras niet eerder 'promotie'
maakte had hij te danken aan de Perzi
sche profeet Zarathustra. Die voorspelde
de komst van een Messias. Een Heiland
die aan het einde der tijden het rijk van
de waarheid en het goede zou laten
triomferen over dat van de kwade mach
ten. Deze Messias zou na zijn overwin
ning een stier doden en uit zijn vet en,
uiteraard geheime, andere ingrediënten
een onsterfelijkheidsdrankje brouwen.
Mithras, al heel wat jaartjes prominent
aanwezig, kon zomaar niet geloosd wor
den. Daarom werd hij door Zarathustra
gebombardeerd tot aanvoerder van de
hemelse troepen. Later zou Mithras toch
weer furore maken en in de Westerse
mysterieii gezien worden als de al ge
noemde Heiland zelf.
Het boterde opperbest tussen de aan
hangers van Zarathustra en de toenma
lige Joden. Immers, ook die zaten al ge
ruime tijd te wachten op een verlosser en
dus vochten de verschillende denkbeel
den niet echt met elkaar. Geen wonder
dus dat er na de geboorte van Jezus, zo
wil althans het kerstverhaal, al snel drie
priesters van Zarathustra in Bethlehem
opdoken om het kind geschenken aan te
bieden. Omdat Mithras later eveneens
een Messias-rol kreeg toebedeeld bekoel
den de verhoudingen drastisch. Voor de
christenen werd Mithras een soort anti
christ.
Vanuit Klein-Azië is de Mithras-gods-
dienst waarschijnlijk door slaven en sol
daten in het Romeinse rijk geïntrodu
ceerd. De tijd was er rijp voor. De Ro
meinen waren uitgekeken op hun om
vangrijke godenpantheon en voor de Ro
meinse keizers boden de mysteriegods
diensten een uitgelezen kans om hun
macht te versterken. Immers, door het
geloof in één god kon de keizer zich met
veel misbaar opwerpen als diens verte
genwoordiger op aarde. Vanuit Rome
verbreidde het Mithras-geloof zich over
geheel Westeuropa. Al dan niet in va
rianten op de al aanwezige zonnecultus-
sen.
Centraal in de Mithras-religje staat
het vangen en doden door de lichtgod
Een In Boedapest ontdekte bronzen plaat van Mithras en de zinnebeeldige stier.
Een gravure vol Mlthras-symbollek.
van een stier, waaruit alle nuttige plan
ten en dieren voortkomen. Het ceremo
nieel stelt de verlossende werking van
Mithras voor. De schepping van nieuw
leven. Zoals in alle mysteriegodsdiensten
stonden ook hier leven, dood en herrijze
nis centraal. Nadat Mithras zich van zijn
taak had gekweten, vierde hij dit met een
etentje. Na het nuttigen van zijn laatste
aardse maaltijd verging het hem overi
gens aanzienlijk beter dan zijn bijbelse
opponent. Immers, Jezus werd veroor
deeld tot de kruisdood en Mithras stapte
vrolijk in de door vurige paarden getrok
ken wagen van de god Sol en spoedde
zich hemelwaarts.
Om de heldendaad van hun god te
herdenken hielden de Mithras-aanhan-
gers een plechtige maaltijd tijdens de
eredienst. Aanvankelijk aten ze stieren
vlees en dronken ze bloed, maar later
nuttigden ze op symbolische wijze brood
en wijn. Juist dat wekte de woede op van
de christenen, die eveneens op dergelijke
wijze het laatste avondmaal van Jezus
herdachten.
Volgens sommige historici werden
Mithras en de stier als één beschouwd.
In dat geval zou Mithras zichzelf geof
ferd hebben tot heil van de mensheid.
Datzelfde thema vinden we terug in de
kruisdood van Jesus. Maar er zijn nog
meer overeenkomsten met het christen
dom. Wat bijvoorbeeld te denken van de
doop? Oude schilderingen laten zien hoe
Mithras wordt gedoopt door de god Sol.
Het christendom heeft zijn evenbeeld in
de doop van Jezus in de Jordaan. Een
andere afbeelding laat zien hoe Mithras
een pijl op een rots afschiet, waaruit
prompt water stroomt. Dat staaltje ver
richtte ook Mozes, zij het met een hou
ten staf.
Na verloop van tijd begon het christen
dom in Rome steeds meer aanhangers te
krijgen. Daarbij speelde een rol dat de
Mithras-cultus vooral een mannenwe
reldje was. Vrouwen mochten bijvoor
beeld niet mee doen aan de ceremoniële
maaltijd. De cultus kende verschillende
graden van inwijding, die streng geheim
werden gehouden. Vandaar dat onze
huidige kennis enkel te halen valt uit af
beeldingen die de latere, door de christe
nen ontketende, beeldenstorm hebben
overleefd. Ingewijden moesten zich aan
verschillende beproevingen onderwerpen
en waren herkenbaar aan brandmerken
op handen of voorhoofd. Door vroegere
christelijke schrijvers werd een en ander
fors aangedikt, maar aan het waarheids
gehalte van die geschriften moet sterk
getwijfeld worden. Waarschijnlijk had
het alles te maken met pogingen om de
Mithras-dienst in een kwaad daglicht te
stellen.
De veldslag in 312 bij de Pons Milvius
aan de Tiber kondigde meteen het einde
aan van Mithras. Keizer Constantijn pie.
kerde zich het hoofd suf hoe hij Rome
kon veroveren. Plots zag hij een lichtend
kruis aan het zwerk en, zo beweerde hij,
's nachts verscheen Jesus aan hem in e
droom. Constantijn besloot daarop 1
kruis in zijn banier te voeren en versloeg I
prompt de soldaten van Maxentius. Hei I
christendom had gewonnen. De keizer
was bekeerd.
Nu had keizer Constantijn als fervent I
aanhanger van Mithras geen flauw id
van de leer van Jesus. Maar dat weer-1
hield hem niet om in 325 in Nicea hei
eerste concilie bijeen te roepen. Hij k
en benoemde ruim 300 bisschoppen en
zat zelf de vergadering voor. De vetza-
melde bisschoppen maakten daar geen
punt van, hoewel hij zich pas jaren later
op zijn sterfbed zou laten dopen. Ze ac-1
cepteerden hem zelfs als 'algemene bis-
schop'.
Constantijn was een keizer van de harde I
lijn en duldde geen tegenspraak. Ooi]
niet op het concilie. Hij dwong het con
cilie tot de uitspraak van de eenheid van
wezen van God de Vader en God de
Zoon. Het werd per keizerlijk decreet tot
kerkelijk dogma verklaard. Constantijn
liet later een groot aantal familieleden
uitmoorden, maar dat weerhield de kerk
er niet van de man heilig te verklaren.
Met de komst van Keizer Theodosius
was het voorgoed gedaan met Mithras en
zijn aanhangers. Hij liet alle heiligdom
men slopen en bombardeerde het chris- i
tendom tot staatsgodsdienst. Theodosius
deed in gruweldaden niet onder voor zijn
collega Constantijn. Hij buitte de bevol
king uit, liet wanbetalers folteren én
soms hele dorpen afslachten.
Hij was het ook die het tweede conci
lie bijeen riep. In 381 in Constantinopel.
Dit concilie verrijkte de kerkelijke leer I
met de drieëenheid van Vader, Zoon en
Heilige Geest. En op dit dogma teert de
christtelijke kerk tot op heden nog.
Theodosius verbood op 27 februari I
391 iedere uitoefening van heidense cul-
tussen. Bij de daarop volgende beelden
storm werden bijna alle herinneringen
aan Mithras uitgewist. Vooral uiteraard
de afbeeldingen van de gewraakte maal- I
tijd, die te veel deed denken aan de
eucharistieviering. Het feest van Mith
ras' geboorte, de komst van het licht,
bleek echter niet uit te roeien. Daarom
konden de kerkelijke leiders niets anders
doen dan 25 december uitroepen tot de
dag van Jezus' geboorte. Eigenlijk zijn er j
die dag dus twee kindekens geboren.
e verzuring van
lucht, bodem en bossen is veel ern:
stiger dan tot nu toe werd gedacht.
Vorige week woensdag werd een
rapport gepubliceerd met alarme
rende cijfers. Een gebied waar de
verzuring hard is aangekomen is de
Veluwe. .Sommige deskundigen
schetsen een dramatisch beeld van
een verloren Veluwe.
Door Johan Bosveld
Ooit had de Veluwe het lekkerste, zacht
ste en zuiverste drinkwater van Neder-
land. Papierfabrieken en wasserijen ves
tigden zich speciaal op de Veluwe omdat
het water zo goed was. Daarnaast trok
het grootste aaneengesloten natuurge
bied in Nederland miljoenen bezoekers
die afkwamen op de bossen, heiden en
zandverstuivingen. In de jaren '30 werd
de Veluwe nog omschreven als een lust
oord.
Maar de tijden zijn veranderd. Al
sinds het midden van de jaren '70 luidt
voor de Veluwe de noodklok. Er zijn
sindsdien veel cijfers en onderzoekresul
taten bekendgemaakt over de verzuring
op de Veluwe. Volgens het Rijksinstituut
voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne
(RIVM) blijkt het allemaal nog ernstiger
te zijn dan tot nu toe werd aangenomen.
Het lustoord Veluwe takelt af.
Ir. W. den Boer van de directie bos- en
landschapsbouw van het ministerie van
landbouw (tot voor kort een onderdeel
van Staatsbosbeheer) noemt de vegetatie
op de Veluwe de afgelopen jaren dras
tisch veranderd. „De vergrassing van de
heide is als gevolg van de verzuring in
een enorm tempo gegaan. Tien jaar gele
den kon je in het najaar enorme heide
velden zien bloeien. Dan was het paars
tot aan de horizon en zag je overal im
kers met hun bijen. Tegenwoordig is de
heide veranderd in een grote gele gras
vlakte", aldus Den Boer.
Volgens Den Boer is bij ongeveer de
helft van de Nederlandse bomen zicht
baar iets niet in orde. „In de Gelderse
Vallei hebben ze zelfs noodvellingen
moeten uitvoeren omdat toestand van de
bomen zo slecht was dat ze niet konden
blijven staan". Hij ziet met angst en be
ven een strenge winter of een hete zomer
tegemoet. „Als gevolg van een teveel aan
stikstof blijven de bomen in de winter
doorgroeien. Ze komen niet meer toe
aan hun winterslaap. Dat heeft tot ge
volg dat de vorst veel schade aan de bo
men veroorzaakt omdat het celvocht be
vriest. Je zou denken dat door het stik
stof de boom harder groeit, maar hier
geldt: hardlopers zijn doodlopers".
Ook de zomer kan vernietigend wer
ken op de toch al verzwakte bomen. Een
schimmelziekte die tot 1982 geen enkel
slachtoffer maakte, blijkt tegenwoordig
dodelijk voor veel bomen. De ziekte flo
reert met name in droge en warme zo
mers. Als gevolg van de verzuring zijn
veel wortelsystemen aangetast, waardoor
de bomen in een droge zomer te weinig
water tot zich kunnen nemen. Zowel de
aantasting van wortels als de schimmeK
ziekte zijn een rechtstreeks gevolg van
industriële en agrarische vervuiling.
Behalve voor de natuur zijn de maat
regelen hard nodig om een goede kwali
teit van het drinkwater te garanderen.
Het gaat al lang niet meer om de vraag
of het Veluwse drinkwater nog wel het
beste van Nederland is. Het gaat er om
dat het water steeds zuurder wordt en
zonder ingrijpende maatregelen vroeg of
laat niet meer te consumeren is. Volgens
de woordvoerder van de Waterleiding
Maatschappij Gelderland (WMG), ir. C.
Verpalen is de Veluwse drinkwatersitua- j
tie nog niet alarmerend, maar ziet de
toekomst er wel degelijk dreigend uit.
„Bij voorbeeld voor fosfaten is de kri
tische grenswaarde 50 milligram per liter
water. Dat betekent dat als er meer fos
faten in het drinkwater zitten, de watet-
inname wordt gestaakt. In sommige put- I
ten waar we water oppompen, zitten I
al op de helft. We overwegen daarom het
met fosfaten en nitraten verontreinigde
water te vermengen met schoon wate'
om de hoeveelheden per liter te verlagen
Wij houden er op allerlei manieren reke
ning mee dat de verzuring erger zal wor
den", aldus Verpalen.
Het was een aardig
hoorspel. Het werd
realistisch ver
klankt en heel wat Amerikanen
kregen de indruk dat ze een di
recte reportage van het einde
van de wereld in huis kregen.
In de stad Pittsburg kon een
laat van zijn werk terugkerende
man zijn vrouw er nog maar
net van weerhouden een gifbe
ker leeg te drinken omdat ver
der leven volgens haar geen zin
had. In San Francisco meldde
zich een dapper man om als
vrijwilliger de strijdbijl op te
nemen tegen de Marsmannen
die aan de Amerikaanse oost
kust, in de staat New Jersey,
niet ver van New Vork City,
waren geland. In Indianapolis
rende een vrouw een kerk bin
nen terwijl zij gilde: „New
York ligt in puin, ik heb het net
over de radio gehoord!"
De kerkdienst werd onmid
dellijk gestaakt. In Providence
in de staat Rhode Island bel
den wenende vrouwen de plaat
selijke krant op om naar details
over de 'moordpartijen' te vra
gen en het plaatselijke elektrici
teitsbedrijf werd gesmeekt om
de stad in het donker te hullen
ter bescherming tegen de vij
and. In Boston, honderden ki
lometers afstand van New
York in de staat Massachu
setts, beweerde een vrouw dat
ze enorme vuren aan de hori
zon had gezien en in Atlanta in
de staat Georgia dacht men dat
een planeet op New Jersey was
neergestort. Er zouden ook gru
welijke monsters zijn geland.
Dit gebeurde allemaal vijftig
jaar geleden, op 30 oktober
1938, toen CBS 'War of the
Worlds' had uitgezonden, een
hoorspel gebaseerd op een ro
man van H.G. Wells waarin
Orson Welles (o.m. The Third
Man, Citizin Kane en Liz Tay
lor) zijn roemruchte loopbaan
begon. Ik lees de bijzondere ge
volgen op de hoes van een dub
bele LP, waarop het vermaarde
spel voor de eeuwigheid is vast
gelegd. Als je er in je eentje
naar zit te luisteren doet het
stuk je niets en is het zelfs
moeilijk wakker te blijven,
maar toen 'War of the Worlds'
enkele weken geleden ter gele
genheid van het gouden jubi
leum in Portugal werd herhaald
ontstond er wederom paniek.
Gegeven het feit dat veertien
dagen geleden grote onrust ont
stond rond cadmiumhoudend
water en een week later flink
wat mensen boos zijn geworden
omdat Koot Bie gedegra
deerd zijn wegens aansporingen
tot geweld door bejaarden,
denk ik dat er heel wat War of
the Worlds-achtige scenario's
zijn te bedenken. Een klein on
gelukje met genetische manipu
latie en curieuze straling die
door de gaten in de ozonlaag
op aarde valt (het gaat om in
telligentiestraling) leidt tot het
ontstaan van manshoge ratten,
die, gebruikmakend van sleu
tels, via de achterdeur huizen
binnentreden om de koelkasten
te inspecteren en de bewoners
geld af te troggelen.
Terwijl we nog maar nauwe
lijks vrede hebben met de onui
troeibaarheid van deze bantam-
ratten - met schrander knaag-
werk hebben ze al computers
op tilt gezet en ze bewaken de
kernreactoren - wordt gemeld
dat groepen pitbulls, die tijdens
de breinstrahng buiten hebben
gelopen,langs de rijkswegen pa
trouilleren, het verkeer regelen
en auto's inspecteren op de
aanwezigheid van runderlap
pen. Een soort nerveuze Hilter-
mann van de wetenschap ont
hult dat de ratten en de pa
trouillepitbulls de adjudanten
zijn van interstellaire officieren
(schedels als enorme pompoe
nen, prisma-ogen en acht spin-
nepoten de man) die van t">
venaf bevel hebben gekregen de
planeet aarde als vervuilde e»
uitgewoonde sterfhuis-bv te
sluiten. Hun aanwezigheid m
ons riolenstelsel is duidelijk ge
worden na de verdwijning vji
een groot aantal bekende Ne
derlanders, van wie er een is te
ruggekeerd met een ultimatum
Als bewijs van hun bekwaam
heden worden door de riool-
monsters kippen in de stede
losgelaten die zo groot zijn
ze oog in oog kunnen staan m£l
de hanen op de kerktorens. Et
dat is dan nog maar het begin.
Door Willem fle/jnj
Zes jaar terug kreeg Nederla
eerst van Joep van den Nieu
te horen. De schoonzoon van
rateur Van der Valk was na
milie woordvoerder in de ont
faire Toos van der Valk. Zijn
koopmanschap (en dat van d
milie) deed al opgeld, toen
ders werd voorgesteld het lc
veertig procent van de nomir
terug te kopen. Het geld was
en dus minder waard, betoogt
Nieuwenhuyzen.
Kort daarop maakte de
bedrijfsleider van het wegrest
land (twee jaar bedrijfskund
economie, maar geen studie
van precies deze taktiek zijl
roep. Hij koopt voor een hab
drijven op die in surséance va
faillissement of gewoon zwaa
keren, geeft crediteuren een
hun vordering, ontslaat een d
personeel, past de arbeidsvo
benedenwaarts aan en hup: d
een gezond bedrijf. Zijn wins
bedrijven daardoor meer
winstgevend worden. In vijf
Van den Nieuwenhuyzen uit
aandelen een vermogen van
honderd miljoen netto (bezit
den) opgebouwd.
In tegenstelling tot anderen,
kepikkers' bekend staan, is
Nieuwenhuyzen toch populai
doorgaans argwanende vakbo
is vooral te danken aan het fei
afgeschreven werkgelegenheit
redden en na een of twee jaar
banen bij de betrokken bedr
weer groeit.
Van den Nieuwenhuyzen hc
zoek naar nieuwe bedrijven,
zijn mij een goeie tweehonden
aangeboden", vertelt hij. „D;
telefoontjes per week van i
banken en aandeelhouders". 1
kijkdag voor hem. Van de bei
niet in aanmerking komen, lee
een paar weken later de faillis
kondiging in het Financieel D,
De bedrijven die Van den
huyzen overneemt, worden ee
lecteerd op een minimum aan
op grote groeikansen. Maar h
rijkste criterium is dat het bedi
een jaar weer winst maakt
winst blijvend is.
Deze bedrijven starten in de
het persoonlijk privé-do
Van der Nieuwenhuyzen. Pas
bedrijfseconomisch examen h
passeerd (uit de rode cijfers, g
jureerd) mogen ze over naar d
ujke Begemann Groep. „Da
beurs genoteerd fonds is m
kaartje", zegt Van de Nieuw
In de Begemann Groep zitten
660 slordige vijftig bedrijve
wachtkamer komen daar nog
tien bij „en dan heb ik er nog
y°l, die zelfs niet in de wachtl
ten maar te zijner tijd wordei
Hoeveel bedrijven zitten na da
l°ch nog in de rode cijfers?
«Geen. Nul. Al die bedrijven 2
gevend geworden. En wat vet
santer is: ze zijn het ook geblev
Natuurlijk een beetje het verha;
mensen: even een winst creëren
®oeilijk.Maar deze bedrijven z
gevend gebléven. Dat is echt
