even._
UITBLAZEN
Er is weer leven in de ontwikkelingsbrouwerij
Solzjenitsyn wacht nog steeds op erkenning
Veertig jaar Universele Verklaring van de Rechten van de Mens
Aanpassi
PREMIER
Vlucht naar
Armenië
Amnesty tevreden over handtekeningenactie
DE STEM CO
Hardleers
DESTEM ACHTERGROND ZATERDAG 10 DECEMBER 1988
DE STEM
pgSTEM BINNEN
na uitspraak
DEN HAAG - Het dooi
gesloten compromis ove
ons belastingstelsel (he
mier Lubbers niet heilij
5 Procent meer
belastingen
in 9 maanden
NIETS is zo overrom
pelend als het toeval
soms kan zijn.
Hoezeer de Amerika
nen ook met de door aard
bevingen getroffen Arme
niërs te doen hebben, er
zit voor hen ook wel wat
opluchting aan die ramp
vast. Gorbatsjov pakte bij het
horen van het nieuws het eerste
het beste vliegtuig oostwaarts.
'Niemand zal Gorbatsjov zijn
vroegtijdige vertrek (uit New
York) euvel duiden' schreef een
commentator gisteren. Nee, dat
denk ik ook niet. En zeker de
Amerikaanse regering zal er
méér dan begrip voor hebben.
Die is weer even van die over
rompelende vredesapostel ver
lost.
Neutraal bekeken was Gor-
ba's onverwachte uitstap naar
New York een politieke mees
terzet. Maar meesterzetten zijn
in de politiek vrijwel altijd voor
een deel rotstreken. Het ligt er
maar aan waar je staat. Gor-
batjovs meesterzet was in de
ogen van de Amerikanen een
rotstreek. Om zijn Ameri
kaanse vrienden zo op hun dak
te vallen, in een periode dat
Bush nog geen president mag
spelen en Reagan dat, om Bush
niet voor het blok te zetten, ook
niet meer met goed fatsoen kan
doen, dat is misschien wel han
dig, maar allesbehalve vriend
schappelijk bedoeld, mag je
aannemen.
In Amerika vroegen alle ho
temetoten zich maandag en
dinsdag nog zenuwachtig af
met wat voor soort ontwape
ningsvoorstellen Gorba aan
kwam vliegen, terwijl dat
maandagmorgen al in een groot
aantal regionale kranten in Ne
derland had gestaan. Een we
reldprimeur van hun corres
pondent in Moskou, door de
Amerikaanse media pas opge
merkt nadat ook de Neder-
WIM KOCK
oep
richt in het Engels had uitge
zonden. Als er in Nederland
CIA-spionnen zitten, dan ko
men die kennelijk niet buiten
Amsterdam, net zomin als de
journalisten die daar werken.
Gorbatsjov had nog net zijn
voorstellen in de microfoon van
de Verenigde Naties kunnen
spreken, toen het toeval toe
sloeg en hij zijn kerstshow
moest afzeggen, om het vlieg
tuig naar Armenië te nemen.
En wat ging er door zijn hoofd,
terwijl zijn sovjetjet zich hoog
in de lücht door de nacht
spoedde? Missie gedeeltelijk
mislukt. Jammer. Goed gepro
beerd. En zo erg is het ook weer
niet want de opinie-onder
zoeken wijzen uit dat ik de
Europeanen diep in m'n zak
heb. Niet alleen de opinie-on
derzoeken trouwens. Ook al die
Duitse en Franse kredietver
schaffers, die zich verdringen
voor de poorten van het Krem
lin, vormen het bewijs dat ik de
Europeanen op de juiste ma
nier bespeel.
En nu die aardbeving. Het
zit me wel mee tegenwoordig.
Eerst die vliegtuigkaping die
me eindelijk een opening naar
Israel heeft verschaft. Dat had
de KGB toch maar knap in elk
aar gestoken! Ik moet toch eens
vragen wat ze nu met die zoge
naamde kapers hebben gedaan.
Die zullen nu wel wachtlopen,
ergens langs de Mongoolse of
Chinese grens. Arme kerels.
Maar ja, dat is een prijsje dat
we voor glasnost betalen. De
opbrengst is ernaar! Hihihi. Nu
lijkt het voor de wereld net of
de Israeü's bij mij op de stoep
staan, terwijl ikzelf degene ben
die betrekkingen wil omdat het
zoetjesaan tijd wordt dat we
ons in het Midden-Oosten in
beide kampen kunnen roeren.
En toen die brainwave van
mijn üeve Raisa. Soms vraag ik
me wel eens af of zij niet beter
secretaris-generaal had kunnen
worden, maar nee: ze is geen
Nancy. Of liever: ik ben geen
Ronny. Hahaha!
„Nee Boris, d'r is niks aan
de hand" (hardop, tegen de lijf
wacht die door het lachsalvo
was wakker geschrokken in zijn
vliegtuigstoel).
Gorba schat, had ze opeens
gezegd, ik zou eigenlijk op
korte termijn naar New York
willen om nog wat spulletjes te
kopen voor de nieuwe dacha.
Kun je niet iets bedenken? On
mogelijk natuurlijk, maar ze
had aangehouden. We gaan
toch onderhandelen over con
ventionele wapenverminde
ring? Als je nou eens wat van je
overkill-capaciteit opruimde. Je
hebt zelf gezegd dat we meer
dan genoeg conventionele wa
pens hebben en dat een deel er
van al flink begint te roesten.
Doe dat oud-roest weg en ver
pak het als een eenzijdige wa
penvermindering.
Aha, wat 'n wijffie! Natuur
lijk. Dat is het! Drie vliegen in
een klap. De Europeanen nog
steviger aan mijn borst. De
Amerikanen voor het blok en
eindelijk ook iets om de aan
dacht van dat geklier aan de
Oostzeekust en in het zuiden af
te leiden. Briljant! Jammer dat
ik niet m'n hele show heb kun
nen opvoeren. They haven't
seen anything yet van Gorba.
Maar ach, de Europeanen heb
ik binnen, de Amerikanen kun
nen wachten en die aardbeving
is natuurlijk nog veel mooier.
Die leidt niet alleen aandacht
af, maar geeft de Armeniërs
voorlopig iets anders orii aan te
denken. Móói? Zo mag ik een
ramp niet noemen natuurlijk,
maar gelegen komt ze wel.
Zo zat Gorba te mijmeren
toen hij de gezagvoerder op
zich af zag komen. „Kameraad-
president, we gaan landen."
Gorba stond op en begaf
zich naar het toilet om daar in
de spiegel even zijn gelaatsuit
drukking voor straks te oefe
nen. Er moest mededogen uit
spreken, maar opk besluitvaar
digheid. Maar voor hij begon te
oefenen, herhaalde hij nog één
keer zijn Newyorkse glimlach,
de tanden ontbloot.
Toch jammer van de trip.
Lullig ook voor Raisa.
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll?
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans - hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Portadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 076-236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, J 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. J1,25.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Ranbrolatioc
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek„230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Hans Kuitert
EEN kritisch rapport, een ver
nietigend proefschrift, een con
troversiële inauguratie, en giste
ren een symposium.
Nederland debateert voor het
eerst sinds Jan Pronk weer over
ontwikkelingshulp: over het nut,
de effecten ervan voor de Derde
Wereld, die tegenwoordig 'het
Zuiden' heet, over de toekomst
van die hulp in een Europa zon
der grenzen.
Het debat raakt tallozen. Niet alleen
politiek en ambtelijk Den Haag, niet
alleen de particuliere hulporganisa
ties en de talrijke adviesbureau's,
maar vooral diegenen die men wil
bereiken, de allerarmsten op deze
overbevolkte, maar weinig recht
vaardig verdeelde aardbol. Ze staan
lijnrecht tegenover elkaar, de men
sen met het hart en het verstand in
een juist evenwicht en de economen
voor wie allereerst de cijfertjes tel
len.
Met ongekende felheid bestoken ze
elkaar, maar over een ding zijn zij
het in ieder geval eens. „Er moet wat
gebeuren." De beeldenstorm in ont
wikkelingsland kan echter gemak
kelijk verkeerd worden opgevat. Als
de Nijmeegse promovendus Paul
Hoebink in zijn proefschrift - eerder
deze week verschenen - constateert
dat de ontwikkelingshulp niet of
maar tendele terecht komt bij de
groep waarvoor zij is bedoeld, de al
lerarmsten, dan is daarmee een deel
van het 'veld' onder vuur komen lig
gen.
Hoebink heeft het dan over de bi
laterale hulp, de hulp van regering
tot regering. Van de Nederlandse re
gering naar die in Tanzania en Sri-
lanka, de twee landen die hij onder
zocht. Naast deze hulp van land tot
land is er ook de hulp die Nederland
geeft via het zogeheten multilaterale
kanaal, via internationale instellin
gen als de Wereldbank en diverse
onderafdelingen van de Verenigde
Naties of de EG. Daarnaast is er de
hulp die via particuliere organisatis
wordt gegeven, via niet-gouvermen-
tele organisaties (NGO's) als Novib,
Hivos, Cebemo en Ceremos en tal
van anderen.
Ongetwijfeld heeft Hoebink gelijk
en zeker is de kritiek terecht dat er
bij de hulp van land tot land meer
rekening wordt gehouden met de be
langen van het Nederlandse be
drijfsleven dan met de behoeften van
het hulpvragende land. Het is kritiek
aan het adres van de minister van
ontwikkelingssamenwerking Buk
man, maar het lijkt erop of alle ont
wikkelingshulp ermee gemoeid is. En
dat is bezijden de waarheid, maar
het schept wel een mythe die het tra
ditioneel gulle Nederlandse volk een
negatief beeld kan opdringen. De
kritiek van Hoebink, zegt dr. Sjef
Theunis, de scheidend algemeen-se
cretaris van de Novib, de grootste
particuliere hulporganisatie in Ne
derland, raakt ons niet.
„Wij werken samen met particu
liere organisaties in de Derde Wereld
en die staan heel dicht bij de aller
armsten, komen daar eigenlijk uit
voort. Minister Bukman moet zich
meer zorgen maken over de kritiek,
want de Nijmeegse docent aan het
Derde Wereldcentrum van de KU
constateert ook dat bij het toenemen
van het beschikbare budget aan ont
wikkelingsgelden het ambtelijk ap
paraat is achtergebleven. Hij heeft
domweg twijfels over de deskundig
heid van dat apparaat. Precies dat
vindt ook de Inspectie Ontwikke-
Minister van Ontwikkelingssa
menwerking Bukman.
FOTOOESTEM/JOHANVANGURP
lingssamenwerking te Velde (IOV)
die de minister eveneens een veeg uit
de pan heeft gegeven.
De Kamer wil in ieder geval het
naadje van de kous weten, want de
IOV zegt kort en goed dat het uitbe
steden van de hulp aan het bedrijfs
leven, aan adviesbureau's en niet-
commerciële instellingen de kwali
teit van de Nederlandse ontwikke
lingshulp niet beter heeft gemaakt
en de Haagse ambtenaren meer werk
kost dan toen ze het allemaal nog zelf
moesten doen. Het uitbesteden van
hulp is vooral onder Bukman en zijn
voorganger mevrouw Schoo in
zwang gekomen. De privatisering
van de ontwikkelingshulp, door het
inschakelen van het bedrijfsleven en
het commerciële advieswezen, heeft
soms tot bizarre resultaten geleid.
Hoewel de hoofddoelstelling van
het Nederlandse beleid is het berei
ken van de allerarmsten in de ont
wikkelingslanden, blijken tal van
uitgevoerde projecten daar niets mee
te maken te hebben. Het leveren van
een complete telefooncentrale zal de
ellende van de armen in een bepaald
land niet verzachten, bromt men dan
bij de Novib. Maar ook de particu
liere organisaties staan onder vuur.
Een vooraanstaand, zij het omstre
den maar zeker origineel, in het het
Nederlands ontwikkelingsklimaat is
Dr. Ferdinand van Dam, gewezen
plaatsververvangend directeur-ge
neraal van het ministerie.
Van Dam zit nu een j aar op de Cle-
veringa-leerstoel aan de Rijksuni
versiteit van Leiden. Hij doceert er
de economie van ontwikkelingslan
den. Hij is voornemens 'de bevlogen
heid bij zijn studenten eruit te ranse
len.' Van Dam gelooft heilig in een
economisch concept. Nederland zou
geen hulpprojecten moeten subsidie-
ren, maar beleid in een ontwikke
lingsland moeten financieren. Het is
in zijn visie onzin te praten over
zoiets als de Derde Wereld. Dat is,
vindt Van Dam, een postkoloniale
uitvinding van Europa.
Ale ontwikkelingshulp is op dat
idee gestoeld. „De hulp deugt dus
niet," concludeert hij. Nu heeft Van
Dam bij de Wereldbank gewerkt, de
instelling die ontwikkelingslanden
alleen te hulp wil schieten als ze een
rigide economisch proces op gang
brengen. Doel is dan altijd de beta
lingsbalans weer in evenwicht te
brengen. Het is een bekend feit dat
dit inflatie met zich meebrengt en de
armen nog armer maakt dan ze al
zijn. Maar op termijn is dit het enige
recept, vindt de hoogleraar. Organi
saties als Novib en Hivos vindt hij
maar 'tumtum in de snoepwinkel',
die van de derde wereld een ideologj.'
sche speeltuin vol hulpprojecten
hebben gemaakt.
Principieel weigert hij projecten te
bezoeken. Van Dam heeft het over
strategiën en over beleid, maar nooit
over mensen, laat staan de allerarm,
sten. Misschien is hij dan een vertol-
ker van een extreem standpunt, ze.
ker is dat hij kleur geeft aan wat in-
middels al het 'ontwikkelingsdebat
wordt genoemd.
Gisteren werd aan dat debat een
nieuwe ronde toegevoegd bij het offi.
ciele afscheid van Sjef Theunis als
algemeen-secretaris van de Novib,
„Armoede en vernedering leent zich
niet voor een academisch debat. Ar
moede laat zich niet in koele afstan
delijke begrippen vangen," zei hij
gisteren. Theunis mist in al die dis-
cussies het 'hart' en het stoort hem
dat men alleen het verstand laat
spreken. Wie verstand en hart paart
is ook tot verontwaardiging in staat.
Misschien zette hij zijn kritici nog
het best op hun plaats met de consta
tering dat „zolang miljoenen kinde
ren ondervoed en verzwakt, gebukt
onder zware arbeid en mishandeling
leven, ik mijn entreebewijs tot het
paradijs teruggeef."
Minister Bukman zwijgt nog. De
stapels kritische rapporten op zijn
bureau groeit gestaag. Het debat is
nog volop gaande en zal zeker ook in
's lands vergaderzaal worden voort
gezet. Eerdere discussies in de Ka
mer hebben geleerd dat het econo
misch denken het zou kunnen win
nen. Toch raken de meningen en kri
tieken die de afgelopen tijd over de
tafel zijn gegaan zozeer aan de wor
tels van het Nederlandse ontwikke
lingsbeleid, dat een andere uitkomst
evenzeer denkbaar is.
Door Mare Kregting
LIJDEN IS wezenlijk voor
onze geestelijke groei." As
geen ander heeft Alexan
der Solzjenitsyn de waar
heid van deze bewering er
varen. Morgen wordt de
omstreden schrijver, wiens
werk met de Nobelprijs
voor letterkunde werd be
kroond, 70 jaar. Een terug
blik op een bewogen leven.
Het begon al goed. Toen Aex-
ander Isajevitsj Solzjenitsyn
op 11 december 1918 in Kislo-
wodsk in de Kaukasus gebo
ren werd, was zijn vader een
half jaar dood. De jongen
woonde gedurende vijftien
jaar met zijn moeder in rot
tende hutten, tot ze van over
heidswege een kamer kregen
toegewezen: een deel van een
omgebouwde paardestal.
Voor de Sovjetunie brak de
Tweede Wereldoorlog uit in
1941, op het moment dat Aex-
ander zijn studie wis- en na
tuurkunde aan de universiteit
van Rostov had afgesloten.
Niet alleen aan hem voltrok
zich een drievoudige tragedie.
Het leger was slecht uitgerust.
Bevelhebber Stalin had de
krij gsgevangenen-conventie
niet ondertekend, zodat Rode
Kruis-hulp voor gewonde
Russische soldaten was uitge
sloten. Wie dan nog levend uit
de strijd wist te komen, liep
grote kans als 'staatsgevaar
lijk' gearresteerd te worden.
Zo verging het de moedige,
tot eerste luitenant bevor
derde Solzjenitsyn. Oneerbie
dige toespelingen op (de niet
bij naam genoemde) Stalin, in
een briefwisseling met een
jeugdvriend, gaven de nek
slag. In 1945 werd hij tot acht
jaar dwangarbeid veroor
deeld.
As premier Nikita
Chroesjtsjov in 1956 op het
twintigste partijcongres zijn
beroemde rede over de desta
linisatie uitspreekt, wordt
Solzjenitsyn - onderwijl her
steld van een tumor in de
maagwand - gerehabiliteerd.
Dankzij de dooi in de interna
tionale betrekkingen kan hij
in 1962 furore maken met 'Eén
dag uit het leven van Ivan
Denisovitsj'.
Twee maanden later neemt
Leonid Brezjnjev de macht
over. Het is gedaan met de
persvrijheid. Manuscripten
als van 'De eerste cirkel' en
'Kankerpaviljoen' verlaten
via slinkse wegen het land. De
literaire censuur hangt Solz
jenitsyn de keel uit. Op de
klanken van Beethovens ne
gende symfonie ('Ale Men-
schen werden Brüder')
schrijft hij een brief aan het
nationale schrijverscongres.
„Ik ben ervan overtuigd dat
ik mijn taak als schrijver on
der alle omstandigheden zal
vervullen, vanuit het graf met
meer succes en minder dis
puut dan bij mijn leven. Geen
mens kan de weg naar de
waarheid versperren - en om
die boven te halen ben ik be
reid zelfs de dood onder ogen
te zien."
Verstikt en belasterd in
eigen land. Maar uit Zweden
komt het bericht dat aan Solz
jenitsyn de Nobelprijs voor
letterkunde is toegekend 'we
gens de ethische kracht waar
mee hij onvervangbare tradi
ties van de Russische litera
tuur heeft voortgezet'. Dit
communiqué uit 1970 wekt,
evenals in 1958 bij Boris Pas
ternak, grote beroering.
De auteur neemt het laure
aat niet in Stockholm in ont
vangst, bang om zijn terug
keer naar het vaderland ver
hinderd te zien. In 'Een woord
van waarheid', de nooit uitge
sproken feestrede, noemt hij
een schrijver 'medeplichtig
aan al het kwaad dat wordt
begaan door zijn land en
landgenoten'.
Voorts bespeurt hij in de
twintigste eeuw 'de geest van
München', een ziekte van de
wil van welvarende mensen
die er de voorkeur aan geven
passief te blijven. Literatuur
mag niet berusten op verzon
nen voorstellingen. In haar
moet de oude eenheid van
waarheid, goedheid en
schoonheid getoond worden.
Solzjenitsyn wordt in 1974
het land uitgezet. Via Frank
furt, waar hij wordt opgevan
gen door Heinrich Böll, en Zü-
rich belandt hij in Vermont.
Op een twintig hectare groot
landgoed met huis - waarde
400.000 - laat hij een tochtig
zomerhuisje optrekken. Daar
schrijft hij. Werkdagen van
zestien uur zijn geen uitzon
dering. Zijn opus magnum
'Das Rote Rad' (één deel,
'Augustus veertien' werd ver
taald) moet voltooid. De om
vang van deze zoektocht naar
de oorzaken van de onder
gang van het tsarendom
wordt geschat op 20.000 blad
zijden.
Zoals het Herzen in 1830
overkwam, zo gebeurde het
deze Aexander ook: het beeld
dat hij van het Westen heeft,
komt niet overeen met de
werkelijkheid. In de democra
tie neemt Solzjenitsyn anar
chie waar. Hij maakt in een
toespraak (1975) voor de Ame
rikaanse vakbond AFL-CIO
zelfs melding van1--'een ver-7
bond tussen communisten en
kapitalisten'.
Dit veroorzaakt een kente
ring in de waardering voor
Solzjenitsyn. Daar komt bij
dat hij - in navolging van
Billy Graham en Moeder The
resa - voor de bevordering
van de godsdienst in de we
reld in 1983 de Templetonprijs
krijgt uitgereikt. De zen
dingsdrang van de man die
zich 'een zwaard in Gods'
hand noemt, openbaart zich.
In Michael Gorbatsjovs
.ovjetunie met haar 'glasnost'
en 'perestrojka' lijkt weer
ruimte voor Solzjenitsyn te
zijn. Hem werd gevraagd zit
ting te nemen in een raad die
ijvert voor de oprichting van
een monument voor de slacht
offers van het Stalin-tijdperk
- tevergeefs, overigens. Toch
werd 'Goelag Achipel', on
danks een aankondiging in
het vooraanstaande literaire
tijdschrift 'Novy Mir'
Nieuwe Wereld), niet ge
schikt voor publicatie gevon
den. Het zou indruisen tegen
de grondslagen van de staat
Uiteindelijk is het Solzje
nitsyn te doen om de mense
lijke waardigheid, een uni
verseel gegeven. Vandaar dat
hij - net als Dostojevski - zo
genaamde 'polyfone' "romans
schrijft: niet één, maar meer
dere personages maken de
dienst uit. Vandaar ook, tot
slot, het volgende citaat:
„Langzamerhand werd het
mij duidelijk, dat de lijn
goed en kwaad van elkaar
scheidt niet loopt tussen sta
ten, klassen of partijen maar
dwars door ieder mensenhar-
t.en dwars door alle men
senharten. Die lijn is beweeg
lijk, schommelt in ons in de
loop der jaren."
Door Paul Merkx
OP 10 december 1948 pro
clameerde de Algemene
Vergadering van de Ver
enigde Naties de Univer
sele Verklaring van de
Rechten van de Mens. De
Verklaring bevat een im
posante verzameling men
senrechten die echter nog
steeds op grote schaal ge
schonden worden. Een re
den om vreugdetranen te
vergieten is er dus niet.
Dat neemt niet weg dat de
invloed van de Verklaring
al veertig jaar erg groot is.
In 1941 al had president Roo
sevelt (VS) de wereld opge
roepen vier fundamentele
vrijheden te waarborgen:
vrijheid van godsdienst, vrij
heid van meningsuiting, vrij
waring van vrees en vrijwa
ring van gebrek. Maar pas na
de Tweede Wereldoorlog, die
een uitbarsting van wreedhe
den tegen joden, zigeuners en
andere 'Untermenschen' te
zien had gegeven, was de we
reld rijp voor actie. Begin 1946
werd de VN-Commissie voor
de Mensenrechten ingesteld
die binnen twee jaar een ont-
werpverklaring over de rech
ten van de mens klaar had.
Eleanor Roosevelt was er de
drijvende kracht achter. Van
de 58 toenmalige leden van de
VN stemden 48 voor de Ver
klaring zes communistische
landen plus Saudiarabië en
Zuidafrika onthielden zich
van stemming en twee landen
waren afwezig. Er was geen
enkele tegenstem.
Inmiddels hebben alle le
den van de Verenigde Naties -
er zijn nu 159 landen aange
sloten - de Verklaring onder
schreven. Maar in hoeverre is
deze eigenlijk bindend? Voor
de opstellers van het docu
ment was de Verklaring
slechts een intentieverkla
ring, een ideaal dat alle lan
den moesten nastreven. Voor
sommigen is de Verklaring
echter intussen tot geldend
internationaal recht, tot ge
woonterecht geworden, waar
aan elke staat zich te houden
heeft.
Daarbij komt dat de Ver
klaring al veertig jaar de be
langrijkste inspiratiebron is
voor talloze internationale
verdragen die wél verplich
tingen opleggen aan de aan
gesloten staten. Ook al is er
geen internationale politie
macht om in te grijpen als die
verdragen geschonden wor
den, er is wel in veel gevallen
een soort rechterlijke instan
tie waartoe men zich, als er
wat mis gaat, kan wenden.
In 1950 sloten de staten van
de Raad van Europa het
Europese Mensenrechtenver
drag, dat duidelijk geënt is op
de Universele Verklaring. Dit
mensenrechtenverdrag is het
eerste waarbij een onafhan
kelijke commissie en, in laat
ste instantie, een onafhanke
lijk internationaal rechtscol
lege, een oordeel kunnen uit
spreken over een beweerde
schending van de mensen
rechten door een lidstaat. Zo
'Europees' als de naam doet
vermoeden is het verdrag
Eleonor Roosevelt was
een van de drijvende
krachten achter de Verkla
ring. - FOTO ARCHIEF DE STEM
overigens niet. Het geldt na
melijk niet voor de Oosteurö-
pese landen. Aleen staten
met een parlementaire demo
cratie die lid zijn van de Raad
van Europa kunnen zich erbij
aansluiten. Toch betekende
het verdrag in 1950 een
enorme vooruitgang. Immers,
voor het eerst durfde een aan
tal staten het aan wat van
hun souvereiniteit op juri
disch en politiek gebied in te
leveren.
In 1966 nam de Agemene
Vergadering van de Ver
enigde Naties twee verdragen
aan die eveneens voortbordu
ren op de Universele Verkla
ring: het Internationaal Ver
drag inzake Economische, So
ciale en Culturele Rechten
(het Esocul-verdrag) en het
Internationaal Verdrag in
zake Burgerrechten en Poli
tieke Rechten (het BuPo-ver-
drag). Het Esocul-verdrag
verplicht de aangesloten sta
ten alles in het werk te stellen
om de economische, sociale en
culturele omstandigheden
van hun onderdanen zo goed
mogelijk te doen zijn. Het Bu-
Po-verdrag preciseert de
rechten van individuele on
derdanen.
Helaas kan het Comité voor
de Mensenrechten dat toe
zicht houdt op de naleving
van deze twee verdragen wel
een vermaning uitdelen, maar
geen sancties treffen. Toch
kan zo'n vermaning een rege
ring danig in verlegenheid
brengen. Dat ondervond Ne
derland toen het onlangs door
het Comité op de vingers werd
getikt, omdat dit van oordeel
was dat het stelsel van sociale
zekerheid in ons land niet ge
heel voldeed aan het verbod
op discriminatie. Er schortte
een en ander aan de gelijke
behandeling van mannen en
vrouwen bij het toekennen
van uitkeringen.
Een instantie die wél recht
streeks macht heeft, is het
Europese Hof voor de Rechten
MEER DAN drie miljoen
mensen uit 120 landen hebben
VN secretaris-generaal Ja-
vier Perez de Cuellar gisteren
gevraagd snel actie te onder
nemen voor betere naleving
van de mensenrechten.
De op
roep werd aan de VN-chef
overhandigd door de mensen
rechtenorganisatie Amnesty
International, ter gelegenheid
van de 'Dag van de Mensen
rechten'.
Onder de mensen die een
handtekening zetten bevinden
zich prominenten als de
aartsbisschop van San Salva
dor, Arturo Rivera y Damas,
'president Raul Alfonsin van
Argentinië en president Julio
Sanguinetti van Uruguay. Zij
vragen allen 'Mensenrechten
Nu', het motto waarmee Am
nesty herdenkt dat veertig
jaar geleden de Universele
Verklaring van de Rechten
van de Mens werd aangeno
men.
van de Mens in Straatsburg,
dat naleving van het Euro
pese Mensenrechtenverdrag
toetst. Individuele burgers
kunnen bij dit Hof in beroep
gaan, als ze menen dat hun
mensenrechten geschonden
zijn. Zo werden onlangs vier
Ieren in het gelijk gesteld die
een klacht tegen Groot-Brit-
tannië hadden ingediend, om
dat zij in 1984 vier tot zes da
gen waren vastgehouden op
grond van de Britse anti-ter-
rorisme wet. Burgers in de
landen buiten Europa kunnen
zich met hun klachten wen
den tot VN-Commissie voor
de Mensenrechten in Genève.
Na Europa kwamen de Or
ganisatie van Amerikaanse
Staten in 1969 en de Organisa
tie van Arikaanse Eenheid in
1981 met soortgelijke verdra
gen. Ook bij deze verdragen
kunnen individuen een klacht
indienen.
Wie na deze opsomming
van verdragen meent dat de
rechten van de mens nu, al
thans op papier, wel vol
doende beschermd zijn, komt
bedrogen uit. De verdragen
handelen veelal over algeme
ne, globale mensenrechten.
Vele van die rechten moeten
nog in detail uitgewerkt wor
den, zodat er een juridisch ka
der ontstaat waarmee de
mensenrechten daadwerke
lijk beschermd kunnen wor
den.
De VN-Commissie voor de
Mensenrechten is al veertig
jaar bezig met het uitwerken
van de algemene bepalingen
van de Verklaring. Zo is er
een verdrag tegen discrimina
tie van vrouwen gekomen en
een conventie die alle vormen
van rassendiscriminatie ver
biedt. Momenteel werkt de
Commissie aan een verdrag
waarin de rechten van het
kind vastgelegd worden.
Hoezeer uitwerking van de
algemene bepalingen van we
zenlij k belang is, blijkt wel uit
de verschillende uitleg die
men aan de Universele Ver
klaring pleegt te geven. De
westerse landen hebben altijd
de mond vol van de 'klassieke'
mensenrechten, zoals het
recht op vrijheid van me
ningsuiting en het verbod op
willekeurige arrestatie. De
socialistische landen, daaren
tegen, hechten per traditie
meer waarde aan de collec
tieve rechten die in de Ver
klaring staan vermeld, de so
ciale en economische garan
ties voor de burger. De Sov
jetunie legt dan ook altijd de
vinger op de situatie van de
daklozen en armen in de VS,
wanneer deze klagen over de
behandeling van dissidenten
in Oost-Europa. Op hun beurt
vinden sommige Derde-We
reldlanden tot ongenoegen
van veel rijke landen dat de
Verklaring de rijke landen
verplicht tot ontwikkelings
hulp.
Wellicht dat met de ver
nieuwingen die onder Gor
batsjov zijn ingezet, een soort
van communis opinio ten
aanzien van de mensenrech
ten in het verschiet ligt. Dan
komt er misschien ook e®
einde aan de machtspelletjes
waaronder bijvoorbeeld de
VN-Commissie gebukt gaat-
Zo probeerde de Sovjetunie in
1986 de Nederlandse volken
rechtgeleerde prof. Kooij-
mans te wippen als speciale
rapporteur voor foltering
omdat hij het waagde ook
Moskou op zijn lijstje te zet
ten... Pas als zulke onver
kwikkelijke schermutselin
gen de wereld uit zijn, zal de
vijftigste verjaardag van de
Universele verklaring e®
echt feest kunnen zij a
Van onze Haagse redactie
PEN HAAG - Staatssecre
taris Korte-Van Hemel wil
de Vreemdelingenwet zc
aanpassen dat het wettelijk
mogelijk wordt om asielzoe
kers die de toegang tot Ne
derland is ontzegd, op
Schiphol in een gesloten
ruimte vast te houden.
'Pla
Van onze Haagse redactie
As de Kamer (lees: de Pv<
ten komt, moet het kabi
aangepast.
Dat heeft Lubbers gisteren ge
zegd op zijn wekelijkse pers
conferentie. „Wij hebben geen
politieke deal gesloten dat Oort
niet mag worden gewijzigd. We
hebben gewikt en gewogen,
maar als iemand anders in de
Kamer ons van ons ongelijk
kan overtuigen, best."
Lubbers zet daarmee de deur
naar de PvdA, die aanvanke-
DEN HAAG (ANP) - Het
ministerie van financiën!
heeft over de eerste drie
kwartalen van 1988 ruim l
miljard gulden aan belas
tingen ontvangen.
Dat is vijf procent meer dan in
die periode vorig jaar. Het it
ook meer dan op Prinsjesdag
nog werd verwacht. Toen ging
Financiën uit van een stijging
met 4,4 procent. Het departe
ment heeft dit vrijdag meege
deeld.
Oorzaak zijn onder meer
volgens het ministerie de ver
snelde ontvangsten van inkom
stenbelasting in de eerste helft
van het jaar. Maar ook aan
BTW ontving het ministerie
meer: 26 miljard gulden tegen
24,7 miljard vorig jaar. Aan
BVB is bijna acht procent min
der binnengekomen door de
daling van de verkopen van
nieuwe auto's.
De loonbelasting leverde 27,3
miljard op, 871 miljoen gulden
meer. Aan inkomstenbelasting
kwam er 4,6 miljard gulden in
het laadje tegen een kleine 3,3
miljard vorig jaar. De vennoot
schapsbelasting kwam op 10,5
miljard gulden, 158 miljoen
meer dan in de eerste negen
maanden van 1987.
DE HOGE RAAD heeft staatsse
titie hard op de vingers getikt.
Het hoogste rechtscollege in
asielzoekers niet langer moger
vangcentrum op Schiphol. Het
9enis. De Nederlandse Staat m
ons land weigeren, maar mag t
De Nederlandse regering her
houdend vreemdelingenbeleid
ook al waren de gevallen nog
wi|ze de wettelijke maatlat naas
hing.
Een van haar meest discutat
mmg van het opvangcentrum o
9eyangenis mag heten, maar
asielzoekers ondergebracht. Z
aigesloten - in de meest lette
wordt geweerd - en worden 24
Korte-Van Hemel heeft het o
vuur en te zwaard verdedigd, j
9®90ven dat asielzoekers zo
gepasseerd - in de illegaliteit v
iaar dat is nog reden om vn
and trachten te krijgen, bij bini
w' anneer naar het idee va
asielzoekers onderduike
9even "El brengen door aan de
J*» hardleers de in haar t>
term -eT.®'is' blijkt uit haar rea
h»r?'jn bi' de Tweede Kamer e
Ontnemen6'^ m°et maken om
denÜ h?26 laconieke opvatting
wiii ?„ndse v|uchtelingenbeleid r
dus n hele wereld het vlucht
.nagenoeg onoplosbaar aai
lanH®e 9astvrijheid van een st
wiHin8 °verheid klopt zichzelf n
van h we in de Pas lopen
ben ons omringende landen.
asiei^9etoond dat België, F
««zoekers toelaten dan Nedei
zett®Tand vraagt Nederland o
worde' ?.n humaan beleid is er
aan De Hoge Raad heeft e
herinnerd dat er aan dat bel
