ekentruc basis quantumtheorie
aar blijven de orchideeën?
4Wat het leven optuigt krijgt geen geld meer'
i ÜContng
NONSWERt
WETENSCHAP
BEGINNEI
KRUKKEI
IDENTITEITSCRISIS VAN HET VAK GESCHIEDENIS?
succes.
Garantie
Natuurkunde moet nog steeds uitgelegd worden
aJpeSTEM EXTRA DONDERDAG 8 DECEMBER 1988
EN KONING
isdaalseweg 58
sl. 01140-13524
Liefde en drank
Waterhoofden
Verspillend
INof steeds moet de nieuwe natuurkunde uitge-
iillefd worden. Toch is het al bijna negentig jaar
tlteleden, dat de Duitse natuurkundige Max
Kpianck op de geniale gedachte kwam die de basis
,;|werd voor de quantumtheorie, ook wel de quan-
11 tummechanica genoemd.
Eendekuiken
Kernvragen
Einstein
akter
Bêwoonbaarheid
Eenzaadlobbigen
Mercurius verloor zijn buitenlaag
Te hoge rekenverwachtingen
Eerste pacemaker op kernenergie
Minder kunstmest dankzij schimmel
Bosbranden en de nucleaire winter
Plantje tegen malaria op Twents proefveld
Verre planeet Pluto koude asteroïde?
Ozongat Noordpool ook door zeewier
T50
mogelijkheid om
stellen. t
se zanger-gitarist
iSt.
dagen
89
'(Do* Hélène va* Beek
ne universiteiten in Ne
erland leveren geen his
torici van de oude stempel
toter af. Het vak gesehie-
fcnU rit in een identiteits
crisis-
luidde onlangs het «ndeei
rtn de visitatiecommissie, die
je kwaliteit ven het geschie-
jflUjonderwij» aan de uni
versiteiten moest beoordelen.
Hoewel de commissie ever het
d gemeen positief oordaelde
,ver de studie geschiedenis in
Nederland, en er dus geen re-
jen voor opwinding is, heeft
vel de omschrijving 'identi
teitscrisis' onder historici
eigal wat stof doen opwaai
en
fnt. dr. J.C.H. Blom, hoog
leraar Nederlandse geschie
denis sedert de middeleeuwen
un de Universiteit van Am
sterdam, vindt de term idea
tjteitscrisis te dramatisch.
Uur hij is het wel eens met
de commissie, dat er aan oen
aantal tekortkomingen in da
(tudi* geschiedenis gewerkt
Loet worden.
U wordt er te weinig bui
tenlandse literatuur grieten,
omdat de studenten de franse
TELEFOON 01170-2249
ecember
ef en borrelhapje
\rtaartje
'bouillon
safraansaus
isorbet
vijnfilet
het huis
liner 19.30 uur
erveringen vanaf heden,
n voorspoedig 1989
987.
en do Duitse taal onvoldoende
beheersen. De oplossing van
dit probleem ligt volgens
Blom echter niet op de uni
versiteiten, maar op de mid
delbare scholen. Scholieren
zouden weer gedwongen
moeten worden minstens drie
mederne talen te kieren.
Ook de historische kennis
van aankomends studenten
laat vaak te wensen over, om
dat men geschiedenis kan
gaan studeren zonder in dit
vak eindexamen te hebben
gedaan. Blom meent dat ge
schiedenis een verplicht vak
zou moeten worden. „Niet al
leen omdat het mijn vak is,
maar historische kennis is
nodig om mensen op enig ni
veau te laten functioneren in
ds maatschappij
De commissie vond verder,
dat studenten te lang over de
studie doen. Over het alge
meen wordt er zes jaar in
plaats van de geplande vier
jaar gestudeerd. Studenten
gebruiken de extra tijd om
zich verder in de stof te ver
diepen, om aanvullende vak
ken te gebruiken, of om het
werkloos worden uit te stel
len. Hierdoor verspillen ze
veel tijd.
Blom is het daar ten dele mee
eens. Hij noemt „liefde,
drank, drugs, cultuur en ge
brek aan zitvlees" de voor
naamste veroorzakers van
studievertraging of afval,
maar voegt er aan toe dat de
huidige student weer gedisci-
plineerder is.
Toch proberen de meeste
studenten „bijna dwangmatig
niet in vier jaar af te stude
ren" en dat blijft een moeilijk
punt. Blom: „Je kunt mensen
wel stimuleren om in vier
jaar af te studeren, maar je
moet ze dan wel iets voorhou
den dat reëel is."
Cynisch was de commissie
over de grote mate van vrij
heid die de studenten geschie
denis krijgen bij de invulling
van de studie. De traditionele
leraars- en onderzoeksbanen
zijn weggevallen, maar er is
nog wel vraag naar algemeen
opgeleide academici. Dus pro
beren de studenten, veelal
aangemoedigd door de *tu-
diecoördlnator, hun studie zo
veel mogelijk af te stemmen
ep de arbeidsmarkt. Puur
historische vakken maken
plaats voor meer algemene
vakken zoals bijvoorbeeld het
populaire vak 'beleid en be
stuur'. Steeds vaker ook
wordt er stage gelopen bij be
drijven en instellingen.
Ronduit bezorgd was de com
missie over het feit dat de
meerderheid van de studen
ten zich specialiseert in he
dendaagse geschiedenis.
Hoofdvakken als oudheid en
middeleeuwen worden nau
welijks nog gekozea Prof. dr.
E.H.Koesmann, emeritus
hoogleraar geschiedenis aan
de Rijksuniversiteit van Gro
ningen en lid van de visitatie
commissie, sprak in dit ver
band van „waterhoofden in
de twintigste eeuw". De com
missie wierp de vraag op, of
een afgestudeerde nog wel
historicus genoemd kan wor
den. Kossmann betreurt het
dat er geen ambachtelijke
historici -een historicus die
van alles iets en van één ding
alles weet - meer zijn.
Volgens prof. Blom, die
zich afvraagt of er nog wel
behoefte is aan duizenden ge
specialiseerde, ambachtelijke
historici, zit niet het vak ge
schiedenis in een identiteits
crisis, maar gaat het om een
maatschappelijk probleem:
het probleem van de enorme
werkloosheid.
Blom: „Ik vind het verspil
lend, zowel voor de betrokke
nen als voor de samenleving,
om mensen hoog op te leiden
zodat ze maatschappelijk en
cultureel van de allergrootste
betekenis zijn, en ze vervol
gens op een zijspoor te zetten.
Dat is de malaise, het crisis
gevoel. Maar het betreft de
hele letterenfaculteit. Voor
datgene wat het leven de
moeite waard maakt, het le
ven optuigt, is geen geld
meer."
Daarmee komt Blom op de
bezuinigingen. Het vak ge
schiedenis zit (nog) niet in de
vernieling, maar de kwaliteit
van het onderwijs is wel ach
teruit gegaan. Door de korte
studieduur zijn studenten
minder belezen. Door het
wegbezuinigen van docenten
gaan er veel specialismen
verloren. Bovendien wordt
het geven van onderwijs een
probleem: met minder perso
neel moeten meer studenten
opgeleid worden.
Toch wil Blom niet weten
van een identiteitscrisis: „Er
is juist sprake van een bloei.
De studenten blijven instro
men, de onderzoeksproduktie
is indrukwekkend en kranten
en weekbladen besteden veel
aandacht aan historische on
derwerpen. Het gaat om een
maatschappelijk probleem,
dat pas opgelost wordt als de
werkloosheid zich oplost."
iftnrUurCrouzen
il lln die tijd debatteerden natuurkundigen over de warm-
il Bestraling, afkomstig van hett lichamen.
c
«I
,8
Hl)
'«Pi
I iffil
_fflv«nkelijk hield men het er
dat de warmtestraling in-
ns« is dan de golflengte va*
A uitgestraalde lieht. Voor da
iren rood tot en met green
het spectrum waren er
„t problemen. Maar bij
luwen al helemaal bij ultra-
.jlet wordt de golflengte van
e straling zo kort, dat er wi
ns de normale berekeningen
n enorme hoeveelheid war*»-
mee gepaard meet
Di\ gebeurde bij proeven
liet Toen bedacht Max Flanek,
bt straling et trilling niet re
ar elke waarde kan aanne-
in een glijdende schaal,
j stelde dat de warmtestra-
gebonden is aan bepaald»
ergieniveau's. In de berehe-
van die straling zou men
een constante waarde
betrekken, zodat da
komst een veelvoud van die
nte is. De overdracht van
van steeds warmer
nde voorwerpen naar de
g, die het gevolg ia van
lifting, vindt volger* de
van Planck plaats in
afgemeten pakketje*
Met andere mom dm:
«tuanta.
Aan deze 'rekentruc' out
sit een van de moeilijkst*
leien van de moderne
zijn naam. Ver-
s ging Albert Einstein, in
een bediende van een
sitsen octrooibureau, aan da
Einstein paste de truc van
ick toe op licht. Hij berede-
dat licht bestaat uit
pakketjes energie, die
elke kleur een andere
t hebben.
(jDe Deen Niels Behr past het
van de verschillende i
gianiveaus toe ap de banen van
de elektronen rond de atoom
kern. Tenslotte lieten rond het
midden van de jaren twintig
Werner Heisenherg en Erwin
Sehrödinger de wiskunde los
ep de quantumtheorie. Ze kwa
men tot bizar lijkende conclu
sie*. Dat de plaats van elemen
taire doeltjes als elektronen in
het atoom enseker is binnen
bepaalde marges; dat deeltjes
pas grijpbaar zijn, als ze door
meting opgespaard worden,
maar dat die meting hun na
tuurlijk gedrag verstoort
Boekenschrijven zijn weer op
de quantummechaiuea gedo
ken; dit keer niet met bijmen
ging van oosteree filosofie en
mystiek, zoals enkele jaren ge
leden in Pritjof Capra's 'De Tao
van Fysica' en 'De dansende
Wu-Li-meesters' van Gary Zu-
kov.
Twee Franse natuurkundi
gen, S. Ortoli en J.P. Pharabod,
schrijven helder en rechttoe-
reehtaan over de nieuwe na
tuurkunde. Ze schromen niet
de dingen bij hun wetenschap
pelijke naam te noemen. Hun
hoek, De oplosbare vis en an
dere paradoxen, veronderstelt
wri enige natuurkundekennis
e* het overwinnen van de af
keer van eenvoudige formules.
Hun conclusie is, dat nie
mand meer om de merkwaar
dige beschrijving van de mate
rie in zijn kleinste onderdelen
heen kan. dat de natuurkunde-
kip haar verrassende eende
kuiken bet best kan accepteren
zonder het verschil tussen eend
en kip weg te poetsen. Dat de
quantumnatuurkunde ons aan
harnnketten en kerncentrales
Albert Einstein paste de truc van Planck toe op licht. Hij,
beredeneerde, dat licht bestaat uit kleine pakketjes energie,
die voor elke kleur een andere waarde hekben. - fotbap
heeft geholpen, maar ook aan
computers en informatica.
Mythe, natuurwetenschap en
vragen van de mens naar zijn
eigen positie in de wereld: dat
zijn de drie kernvragen,
waarop P.J. Zwart, filosoof en
natuurkundige, bekend van
talloze publicaties, een nieuw
betoog bouwt in Het wezen van
het zijn. Een filosofische bena
dering van de nieuwe natuur
kunde, maar dan vanuit de
Griekse traditie, te beginnen
met Thales van Milete.
Hoe nemen we waar, hoe re
deneren we, hoe stellen we
wetten op en hoe proberen we
de werkelijkheid om ons heen
te begrijpen? Vragen waarop
Zwart step voor stap antwoord
geeft In het tweede deel van
zijn boek gaat het over de mo
derne begrippen energie, de re
lativiteitstheorie van Einstein
en uiteraard de quantumtheo
rie. Veel korter dan in het boek
van Ortoli beschrijft Zwart de
problemen die ontstaan als je
de principes van de nieuwe na
tuurkunde bij het waarnemen
van de werkelijkheid om ons
heen betrekt: het klassieke
probleem van de 'kat van
Schrödinger' en de twee na een
botsing uiteen vliegende
deeltjes van Einstein, Podolsky
en Rosen; deeltjes die een ge
heimzinnige band met elkaar
De Deen Niels Bohr past
het idee van de verschillende
energieniveaus toe op de ba
nen van de elektronen rond
de atoomkern. fotoanp
moeten hebben, omdat meting
van de positie van het ene
deeltje ook iets zegt over de
plek van het tweede.
Licht, materie en energie
zijn uitingen van dezelfde ba
sis: 'veld', in het boek van
Zwart. Trilling of trillingscom
plex zijn andere termen, waar
mee de schrijver langzaam 'al
les' probeert te zeggen. De
vraag is of deze termen echt in
houd hebben, of dat het slechts
nieuwe etiketten zijn.
In 'Einstein.en daarna' stort
Nobelprijswinnaar Julian
Schwinger zich op de relativi-
teitstheorie van Albert Ein
stein. Een bepaald niet gemak
kelijk boek, zij het dat de voor
treffelijke illustraties, met
name de historische portretten,
veel goedmaken. Ingebed in
een historische beschrijving
van geleerden uit de tweede
helft van de negentiende eeuw,
en vervolgens in het levensver
haal van Einstein zelf, wordt de
lezer een behoorlijke brok
theoretische natuurkunde
voorgezet.
Heel helder in het boek is de
uiteenzetting van de relativi
teitstheorie. De theorie geeft
bijvoorbeeld antwoord op de
vraag, waarom een klok die
zich met de snelheid van het
licht voortbeweegt, voor een
stilstaande waarnemer langza
mer gaat lopen. Dit heeft alles
te maken met de vaststelling,
dat de afgelegde weg, gedeeld
door de snelheid, de tijd weer
geeft.
Einstein stelde vast dat de
lichtsnelheid altijd constant is.
Als je dit gegeven en de for
mule op een met grote snelheid
voortbewegende klok toepast,
bekeken door een stilstaande
waarnemer, dan moet de tijd
op die klok voor de waarnemer
langzamer gaan lopea Het
voorwerp beweegt zich immers
zo snel, dat bij het kijken er
naar het licht een langere weg
moet afleggen. Omdat men het
eens is over de constante licht
snelheid, en omdat de waarne
ming op een vast tijdstip plaats
vindt, moet de tijd die het licht
nodig heeft om heen en weer te
gaan, langer worden. In de tijd
zit daarom de 'relativistische'
rek, die Einstein al op jonge
leeftijd glashelder voor ogen
stond.
S. Ortoli en J.P. Pharabod: De
oplosbare vis en andere para
doxen, het debat over de quan
tumtheorie. Amsterdam, Van
Gennep, 27,50.
P.J. Zwart: Het wezen van het
zijn. Utrecht, Het Spectrum,
ƒ34,90.
Julian Schwinger: Einstein...
en daarna; de uitwerking van
een geniale gedachte. Maas
tricht, Natuur en Techniek,
ƒ54.
ie, aanpassingen. Want
EDERLAND helpt, zovel
liddelen toelaten, waar
<e voorzieningen échtte
lieten. Voor iedere
licapte! Dankzij het
kburo, regionale
snten, afdelingen en zo n
vrijwilligers rondom onz«'
se collecte.
Inr. 201,3800 VB Amersfo
Tel.:033-63 52J
giro 625.1
'UurCmizca
flora is 'De Neder-
Oecologiache Flora'
Je kunt met een
in de hand niet
na vraag uit het boek
"ntwoorden, waarna je
een pentekening uit-
"t, die voor een deel al-
op het bloemetje aan
f steeltje moet lijken.
JfoJWg maar, want het ia
Trfoen gegeven naar de
ndigheid van vnieftt-
te kijken, de harig-
v*n blaadjes te beoordelen
tilk- en kreonblaadjea uit
S"® k houden.
L* Nederlandse Oecologi-
hora ia veel meer. Ook
*t fraaie derde deel be-
W door IVN, VARA en
v«miging van Exptoi tan
nic aterlejdingbedrij ven
jjjjrtend onlangs uit de
van regelen en organi
sm het volle licht van de
ei is getrokken. De
he Flora vertelt vee-
i! die iedereen in vloeiend,
■JPelijk Nederlands kan la-
Over de Europe*» zevenster,
een onooglijk wit bloemetje,
dat als bijna enige bloemplant
in Europa zeven bloemblaadjes
telt. Over de gespecialiseerde,
misschien uitgestorven kever
of mier, die precies wist hoe hij
de vleugeUj esbloemen moest
aanpakken om het stuifmeel
steeds op een vreemde stamper
te krijgen. Over de slobkous
bijen, waarvan pas in 1F75
werd ontdekt dat ze verzot zijn
®F de olie van een bepaald soort
wederikken.
Nog mooier zijn de tekenin
gen en de foto's van vader en
twee zonen Westra: Rein, Taco
enChiel.
Dit derde deel van de Neder
landse Oecologische Flora laat
de wandelaar, kijker, zoeker en
bewonderaar der planten van
de hogere en oudere gronden in
Nederland vooral aan zijn
trekken komen. De helmkrui
den worden gepresenteerd met
teerteen en het vingerhoeds-
kruid, dat op een toto in het
boek een zeldzame geheel
ronde en open topbloem laat
tien. De sleutelbloemigen staan
erin met zevenster en ook de
gentianen. De ruwbladigen met
zoiets moois als glad parelzaad
en honds tong, een plant met
bijna bruine bloemen. En niet
te vergeten de uitgebreide fa
milie van de lipbloemigen met
hun vierkante stengels en ne-
telbladeren. Tenslotte myste
rieuze parasieten als brem-
rampen en gifmengsters uit de
nachtschade-clan: de zoet rui
kende doornappel, het vuig*
bilzen kruid, waarvan een
streek over het klierige blad je
al de adem beneemt, en de
wolfskers met zijn glanzende,
verleidelijke bessen.
Plant- en dierkundige Eddy
Weeda bezingt niet alleen
mooie kleurtjes, fraaie vormen
en aanpassingen. Steeds weer
stelt hij de oecologie aan de or
de: de leer van de bewoonbaar
heid van de aarde voor alle le
vende wezens. Als het meisje in
de bitterkoude straten van Ko
penhagen steekt Weeda zwa
velstok na zwavelstok af.
De zevenster is bij Vaals
vertrokken. De sleutelbloem
moet niets hebben van de ma
nier waarop de Nederlandse
boer met mest omgaat. Heide
planten kunnen het pijpe-
streotje niet meer aan vanwege
de continue ongevraagde ver
meeting en verzuring. En ga zo
maar door.
En nu nog de lelietjes der da
len, de dalkruidjes, de orchi
deetjes uit duin en krijtland, de
grassen, biezen en russen, kort
om: de eenzaadlobbigen, zoals
re heten. Die verdienen na
tuurlijk exact dezelfde behan
deling als de tweezaadiabbige
Slanten, die nu in drie delen
ehandeld zij a Niemand
maakt mij wijs is, dat er ner
gens in Nederland geld is om de
Flora echt af te maken. IVN,
VARA en VEWIN hebben wat
dat betreft genoeg gedaan.
Bij de overhandiging van het
eerst* exemplaar van het derde
deel aan de commissaris van de
Koningin in Zuid-Holland
werd wel drie keer om voort
zetting van het werk geroepen.
Terecht Misschien was dat ook
da achtergrond van de plech
tigheid in het provinciehuis:
een commissaris zou zich best
om een boodschap kunnen la-
Schitterende tekeningen van Rein en Taco Westra.
ten sturen naar de Rijksover
heid. Bijvoorbeeld om een
graan mee te pikken van de
honderd milieumilj oenen van
Ed Nijpels voor de rest van het
boek.
Laten ze er twee graantje
van maken. Dan kunnen er zo
veel boeken gedrukt worden,
dat de ergste vervuilers van
Nederland met de presentex
emplaren doodgegooid kunnen
worden. Gratis.
Dra. E_J. Weeda (auteur) en R., Ch.
en T. Westra (Illustratoren): Ne
derlandse Oecologische Flora t
Uitgave IVN Amsterdam, samen
met VARA en VEWIN, 75.
NIEUWSFEITEN
De planeet Mercurius is slechts de ijzeren kern van een bol die
aanvankelijk tweemaal zo omvangrijk was. In vroeger tijden
moet een grote meteoriet de buitenste steenlaag van de planeet
finaal hebben afgeslagen. Tot deze slotsom komen Ameri
kaanse sterrenkundigen.
Al langer weten zij dat Mercurius - kleiner dan de aarde en het
dichtst bij de zon - opvallend massief en zwaar is. Tweederde
van de planeet moet bestaan uit een compacte ijzeren kern, die
veel grote is dan de kern van welke andere planeet ook.
Totnutoe dacht men dat de zon alle lichtere materie had ver
dampt voordat de planeet kon ontstaan. Maar volgens recente
berekeningen kan dit niet kloppea
Leerkrachten in het basisonderwijs en het voortgezet onder
wijs hebben veel hogere verwachtingen van het rekenniveau
in het basisonderwijs dan uit de feitelijke situatie blijkt. Ook
ouders verwachten op rekengebied meer van hun kinderen dan
de praktij k kan waarmaken.
Dit blijkt uit en peiling naar de inhoud en het niveau van het
rekenen op de basisschool. Het gebeurt in het project Perio
dieke Peiling van het Onderwijsniveau (PPON). Of het reken-
peil in vergelijking met vroeger laag of hoog is, is niet aan té
geven. Wel is duidelijk dat jongens over bijna de hele linie be
tere rekenresultaten behalen dan meisjes.
Rekenen vormde het eerste in de rij van leer- en vormingsge-
bieden waarnaar onderzoek is gedaan. In 1992 moeten alle ge
bieden onderzocht zijn, waarna de cyclus weer van voren af
aan begint -
Artsen in de Verenigde Staten hebben de eerste, met twee ka
mers uitgeruste pacemaker, die 'loopt' op kernenergie, inge
plant bij een 47-jarige patiënt.
„Theoretisch gaat deze pacemaker een leven lang mee", zei
dokter Victor Parsonnet, die de operatie uitvoerde in het me
disch centrum Beth Israel in Newark.
Pacemakers, apparaatjes die de hartslag regelen, bestaan al
lang. Zij lopen op batterijtjes, die om de vijf a acht jaar moeten
worden vervangen. Pacemakers op kernenergie, die ongeveer
zestien jaar meegaan, zijn ook al langer in gebruik. Tot nu toe
zijn echter alleen exemplaren met een enkele kamer toegepast.
Het apparaat dat nu bij de 47-jarige John Sniffen is inge
bracht, kan met zijn twee kamers de in twee fasen verlopende
hartslag op een veel natuurlijker wijze reguleren. De nieuwe
pacemaker is een apparaatje van 6,3 bij 2,5 centimeter, dat tus
sen de huid en de borstspier wordt geplaatst. De krachtbron,
plutonium 238, vervat in een huls van titanium, geeft geen
schadelijke straling af.
Schimmels kunnen er voor zorgen dat boeren veel minder fos-
faatkunstmest hoeven te gebruiken. Dit blijkt uit een proef in
Canada.
Onderzoekers behandelden een deel van een gewas met een
schimmel en bemestten een ander deel met ammoniumfosfaat.
De oogstopbrengst van bemeste en onbemeste planten bleek
gelijk.
Het gebruik van de schimmel biedt drie voordelea De fosfaten
in de kunstmest blijven oplosbaar, waardoor de boer met maar
eentiende van de huidige hoeveelheid kunstmest kan volstaan.
Omdat de schimmel de van nature voorkomende onoplosbare
fosfaten omzet in oplosbare, is op sommige plaatsen waar
schijnlijk helemaal geen bemesting nodig. En de boer kan nu
ook overgaan op onoplosbare fosfaten als bron van kunstmest.
Nu moeten déze laatste eerst met zuur reageren om op te kun
nen lossen, wat een kostbaar proces is. Zeker voor ontwikke
lingslanden kan de schimmel een uitkomst betekenea
Een aanzienlijke daling van de temperatuur in een gebied
waar zich vorig j aar zware bosbranden hebben voorgedaan, le
vert een bevestiging van de theorie, dat een kernoorlog gevolgd
zou worden door een kunstmatige winterperiode.
Alan Robock van de Universiteit van Maryland in de Ver
enigde Staten presenteerde vorige week een rapport over de
gevolgen van de grote bosbranden van vorig jaar in Klamath
River Canyon, in het noorden van California De branden
woedden meer dan een maand. Dagenlang werd de vallei be
dekt door een dikke laag rook. De temperaturen in de vallei
daalden daardoor op sommige plaatsen aanzienlijk. Een kern
oorlog zou hetzelfde effect sorteren, maar op een veel grotere
schaal.
Een onverwacht bijverschijnsel van de bosbrand en de tempe
ratuurdaling in de Klamath River Canyon was dat de rookwol
ken extra lang bleven hangen in de vallei, door het toegenomen
temperatuurverschil met de omgeving. Daardoor werd het af-
koelingseff eet nog verder versterkt
Een geneesmiddelenbedrijf in Maarssen is begonnen met de
teelt van een plant, waarbij miljoenen lijders aan malaria in de
tropen baat kunnen hebben. Op de Twentse zandgronden
wordt twee hectare van de sterk geurende zogeheten Artemisia
bij wijze van experiment geteelt.
Artemisia is al eeuwen bekend als geneesmiddel bij de Chine
zen, die het over de hele wereld verspreidden. Zestien jaar ge
leden werd de plant herontdekt als middel tegen malaria. Zelfs
malariastammen met resistentie tegen diverse geneesmidde
len, blijken gevoelig voor preparaten uit de Artemisiaplant.
Onderzoekers aan onder meer de universiteiten van Leiden en
Utrecht proberen de werkzame stof uit de plant snel geschikt
te maken voor toediening aan malariapatiënten. Jaarlijks lij
den in de tropen tweehonderd miljoen mensen aan malaria.
Twee miljoen patiënten, vooral kinderen, sterven eraan.
Pluto, de planeet in ons zonnestelsel die het verst verwijderd is
van de zon, komt waarschijnlijk uit een groep van asteroïdea
Dit is een gordel van kleine en grote rostblokken, die zich tot
ver buiten ons zonnestelsel uitstrekt
Nieuwe metingen van de dichtheid van Pluto vanaf Hawaii
wijzen op deze herkomst. De planeet en zijn begeleider Charon
hebben elkaar een aantal malen bedekt Uit variaties in hel
derheid kon men de grootte van Pluto nauwkeurig vaststellen.
Zij straal meet 1123 kilometer. Zijn dichtheid is veel massiever
dan die van de andere buitenplaneten.
Hoe de planeet is ontstaan, staat niet vast. Pluto kan ontstaan
zijn bij de binnenplaneten, die eveneens een grote dichtheid
hebben. Hoe hij dan naar buiten is geslingerd, is niet duidelijk.
Een andere mogelijkheid is, dat een maan van een van de bui-
tenplaneten is losgeslagen. Maar waarschijnlijker is de veron
derstelling dat Pluto een groot uitgevallen rotsblok is uit een
uitgestrekte asteroïdengordel.
Wanneer het Amerikaanse ruimtevaartuig Voyager 2 in
augustus volgend jaar langs de planeet Neptunus vliegt, wordt
misschien een tipje van de sluier opgelicht Neptunus' maan
Triton is namelijk even groot als Pluto.
Na de Zuidpool begint ook de Noordpool te kampen met een
dunnere ozonlaag in de hogere atmosfeer. Maar hieraan lijkt
niet alleen de industrie schuldig die het chloorhoudend drijf gas
CFK produceert. Bruin zeewier, dat veel rond de Noordpool
voorkomt, produceert namelijk eveneens grote hoeveelheden
vluchtige organische verbindingen. En die kunnen het ozon in
de hogere luchtlagen afbreken.
Het gaat om bromoform, dat nauw verwant is aan het bedwel
mingsmiddel chloroform. Biochemici van de Universiteit van
Amsterdam ontdekten onlangs in bruine zeewieren enzymen,
die vermoedelijk betrokken zijn bij de aanmaak van deze ver
bindingen. In winter en voorjaar zijn de enzymen op hun ac
tiefst, in de zomer neemt hun activiteit snel af.
Het is niet bekend of zeewieren met deze enzymen ook in het
water rond de Zuidpool voorkomen. Als dit zo zou zijn, wordt
het ozonprobleem nog ingewikkelder dan het al is. De ozonlaag
beschermt het leven op aarde tegen de schadelijke ultraviolette
straling van de zon.
V
