DE STEM
'Bijna alle grappen moeten kunnen'
Hoe Shirley Temple haar moeder
en haar kindertijd overleefde
JACK SPIJKERMAN, BEKEND VAN RADIO, THEATER EN ROLSTOEL
Wibo's positie werd
onhoudbaar bij Avro
Maartje van Weegen in
'89 weg bij Journaal
mythe van vertederende film-dreumes nog steeds intact
DINSDAG 6 DECEMBER 1988
ILVERSUM - In het Muziekpaviljoen van het
mroepkwartier zit Jack Spijkerman tevreden
nzijn koninkrijk van techniek. Het enerverende
eiuid van de VARA zit midden in zijn 'Steen en
een Show'. En hoewel deze dinsdag-radioru-
riek van de VARA éen ontspannen indruk naar
uiten maakt, en Jack ook achter de microfoon
et gekweld overkomt, heerst er toch iets van
panning.
Telefoonboek
Licht
Herman Stok
Blinden
Fout
Rick Astley
in Ahoy
T2
rJanKoesen
het rode lampje weer dooft, ten teken dat de spreker
'et meer in de ether zit, leunt hij achterover, de handen
de nek. „Vorige week dacht ik toch dat ik te ver was
egaan. Ik zeg: 'Mevrouw, u hebt een grote beurt gewon
en. Hoe wilt u hem hebben? Van voren of van achte-
-n?'"
ack Spijkerman kwam enige
aren geleden aanstuiven. Hij
as het brein achter de toen-
alige 'Nachtshow', waarmee
e VARA de vele jaren geleden
e door de VPRO ingezette for-
ule van 'Waldolala' overnam,
uziek, stunts, lekkere meiden,
estoorde heren en dit alles
erweven in een wazig verhaal
ver het lief en leed in een
chtclub. Jack vertolkte toen
e rol van een aan zij n stoel ge-
uisterde invalide die het
oeiUjk heeft met de stoelgang
n dergelijke. Daarna deed hij
meer voor de-VARA, maar
e 'Nachtshow' bleef hem aan-
'even. Buiten de 'Steen en
n Show' heeft hij zaterdag
ijkers met Koppen', de op-
olger van de roemruchte
oie Haan.'
In de 'Steen en Been Show'
orden schertsprijzen wegge
geven, zoals een bosje hernia's
en de genoemde grote beurt,
maar dat kan ook een Drentse
rutsmuts zijn of iets derge-
"ks. De winnaars -het is god-
nmogelijk om in deze quiz
et te winnen- vinden alles
errukkelijk. Hun argeloos ge-
uk blijft verbazing oproepen.
Geen nep, stelt Spijkerman ge
rust De mensen reageren echt
Maar Spijkerman wil
'genlijk voortleven in zijn
eaterwerk in de cabaret
groep 'Dubbel en Dwars',
aarmee hij jaren geleden be
gon en waarmee hij volle zalen
trekt en geruststellende recen
sies. Een veelzijdig, zij het luid-
chtige heer. Zaterdag staat
een andere gestalte voor de mi
crofoon. Dan geeft Jack onder
meer zijn visie op het wereld
gebeuren met een aplomb, een
"tere zaak waardig.
kele dagen na de 'Steen en
Been Show' tref ik hem aan in
een zolder van een VARA-vil-
la, waar hij monter inlichtin
gen verschaft. Een verschijning
achter wiens vrolijkheid toch
we er dan uit. Het is niet mijn
bedoeling iemand in de maling
te nemen. Bovendien kan het
zijn dat je iemand aan de lijn
krijgt die zojuist iets afschu
welijks is overkomen, zoals een
overlijden. Dan kim je natuur
lijk niet maken. Vandaar dat
we die gesprekken op de band
opnemen en pas later uitzen
den. Maar voor de rest...Ik heb
trouwens nog niet één keer ge
hoord dat ik te ver ben ge
gaan."
Jack Spijkerman was jaren
geleden nog leraar Nederlands
en handenarbeid bij het mid
delbaar onderwijs toen hij zich
voornam zijn leven om te bui
gen. Eerst het cabaret verove
ren, vervolgens radio en tv en
tenslotte de paukeslag: een
eigen boek. „Alles is vol
bracht," vat hij zijn openbare
leven samen, doelend op een
onlangs verschenen boekje
waarin zijn telefoongesprek
ken zijn gebundend: 'Vreemd-
zinnige Gesprekken.'
Hij begon met enkele vrienden
een cabaretgroepje waarbij hij
zich ook aan enkele instrumen
ten vergreep. Zijn eerste open
bare optreden vond plaats op
het Museumplein, ten tijde van
de gigantische demonstratie te
gen kernwapens. „Ik stond tus
sen alle groten. Herman van
Veen, Freek de Jonge. Ik kreeg
later op basis van dat optreden
een aanbieding van de VARA.
En of ik ook maar meteen een
licht- en geluidsplan op tafel
wilde leggen. Maar daar wist ik
niets vaa Ik zei tegen de tech
nicus: Als ik opkom, doe je het
licht aan en als ik weg ga, doe
je het uit."
f
„Tekst komt bij mij op de
eerste plaats. Toen we met ons
groepje begonnen, hadden we
geen echt programma. We tra
den op in heel kleine thea
tertjes met tien recensenten en
twee betalende bezoekers.
Jack Spijkerman, radio- en televisieman bij de VARA, blijft het theater toch het belangrijkste medium vinden.
Maar we werden in alle kran-
enige idealen branden. „Ik pak ten geprezen en het publiek
gewoon enkele dagen voor de stroomde toe. Ik ging leren
'Steen en Been Show' het tele- schrijven en heb heel veel ge-
oonboek en bel op de bonne- leerd van Fred Florusse, die bij
fooi. De te erge dingen knippen Don Quishocking (overleden
cabaretgroep) had gewerkt. Na
dit programma kwam 'De kern
van de zaak' dat ook heel goed
onvangen werd. Dat hebben we
200 keer gespeeld. Ons derde
programma was achteraf min
der. Dat had wel honderd oor
zaken. Om te beginnen was het
te snel geschreven. Maar het
volgende programma van
'Dubbel en Dwars' was weer
heel ontroerend en integer en
ik wist absoluut zeker vanaf
het begin dat het goed was."
Jack Spijkerman wil niet al
leen hard naar buiten komen,
maar ook zijn zachtere inborst
laten zien. „Het theater is daar
bij mijn basis. Daar leer je im
proviseren. Daar leer je hoe een
grap overkomt. Maar bij een
microfoon is de afstand met je
publiek te groot." De VARA
nodigde het verse talent uit,
wanhopig op zoek naar nieuwe
persoonlijkheden en Spijker
man kreeg er nieuwe media bij
„Ik mag zeggen dat Herman
Stok mijn radiovader is ge
weest."
Voor de 'Nachtshow' was
oorspronkelijk Adelheid Roo-
sen gevraagd, een gekende
gekke meid waarmee het
waarachtig wel moest lukken.
Ja, zei deze opkomende ver
schijning, dat wil ik wel, maar
dan alleen met Jack Spijker
man en zijn groep.
Van enige verwantschap met
'Waldolala' wil Spijkerman
niets weten. Enigzins korzelig:
„Van de 'Nachtshow', die me
nog steeds achtervolgt, hoewel
er maar zes afleveringen van
zijn geweest, heb ik een hoop
geleerd. En ik word er nog
steeds over aangesproken, hoe
wel het al minstens twee jaar
geleden was. Ik was niet hele
maal tevreden, maar ik wist
wel dat het spraakmakend zou
worden.
Maar die show botste met
mijn theaterwerk. De mensen
kwamen niet meer in mijn
theater. Ze zeiden: 'Die rolstoel,
daar hoef ik niet naar toe.' Ik
werd met die stoel geasso
cieerd, alsof ik niet anders had
gedaan. Over die rolstoel heb ik
vaak te van alles te horen ge
kregen, maar nooit van mensen
die er zelf in zaten. Toen ik in
de 'Nachtshow' liet zien, hoe
moeilijk het is om in een rol
stoel naar het toilet te gaan,
vielen daar veel mensen over,
behalve de invaliden, want die
zeiden: 'Zo is het precies. Wij
kunnen nergens naar het toi
let.'"
„Ik vind dat vrijwel alle grap
pen mogen," zegt Jack Spijker
man. „Maar ze moeten wel een
achtergrond hebben. Zo heb ik
in mijn theater ook een kwar
tier voor de blinden. Maar ik
heb dan ook een poos in het
Bartholomeus Instituut voor
blinden in Zeist gewerkt en
weet waar ik het over heb. Ik
doe dat item niet zo maar. En
zo donder ik ergens over, om
dat ik obstakels niet kan zien.
De mensen die denken dat ik
dan spot, die hebben het niet
gesnapt. Maar een grap moet
ergens over gaan, het moet
geen grap omwille van de grap
zijn. Hij moet een achtergrond
hebben. Grappen over Surina-
mers die bruin zijn, dat mag.
Maar grappen over Surina-
mers in de WW, dat mag weer
niet. Want dan klopt de basis
van de grap niet meer.
En er is ook verschil waar je
een grap plaatst. In het theater
kun je er op door gaan, kun je
inhaken op de reactie van het
publiek. Je kunt er bij wijze
van spreken wel een kwartier
over doen. Bij de radio komt er
gelijk een plaat over. Je helpt
dan je eigen grap om zeep. In
het theater heb ik ook meer
ruimte om te improviseren. Ik
zet de mensen op een spoor en
kan er dan met mimiek en ge
baar op inhaken.
Dat gaat bij de radio niet. Bij
de radio schrijf ik van te voren
mijn hele programma uit. Dit
doe ik om te voorkomen dat ik
in Rauwigheden verval. Ik heb
op papier mijn basis. Ik bereid
mijn aankondiging zeer goed
voor. Lukt iets niet met impro
viseren, dan kan ik nog altijd
op mijn papieren tekst terug
vallen. 'Spijkers met Koppen'
kost me een halve week van
voorbereiding. Ik onderschat
het publiek niet. Dat is wel het
stomste watje kunt doen."
„Ik overval de mensen met
mijn telefoontjes. Maar zodra
ze mee gaan spelen, en leuk
willen doen, haak ik af. Ik wil
dat ze puur en echt reageren.
Door Jan Koesen
HILVERSUM - De
Ondernemingsraad
van de AVRO wil voor
1 januari een interim
manager van buiten.
Deze moet de crisis be
zweren, ontstaan rond
programma-directeur
Wibo van de Linde.
Officieel heeft Van de
Linde vorige week
meegedeeld, dat hij om
persoonlijke redenen
uit de directie stapt.
Dit besluit zou in
goede harmonie geno
men zijn met de lei
ding van de AVRO.
Maar er is vele meer aan
de hand. Donkere wolken
hebben zich samenge
trokken boven Wibo en
zijn baas, AVRO's voor
zitter Mr. Gerard Wallis
de Vries. Vijf jaar gele
den haalde Wallis tegen
de zin van het AVRO-
personeel de golden boy
van concurrent de TROS
in huis: Wibo van de Lin
de. Wibo kreeg alle vol
machten nodig voor een
schoonmaak.
Al jaren heeft het in
tern gerommeld bij de
Avro, maar de onvrede
werd steeds binnen het
gebouw gehouden. Veer
tien dagen geleden echter
schreef de Onderne
mingsraad een vertrou
welijke brief aan voor
zitter Wallis die uitlekte
in de pers. De OR gaf
'uiting aan zijn grote
zorg over de huidige si
tuatie bij het AVRO-be-
drijf. Voorts deelde de
Wibo van de Linde
foto anp
OR mede dat het ver
trouwen in directie en
management tot een mi
nimum was gedaald.
Van Wibo's plannen
was niet of nauwelijks
iets gerealiseerd. Al in
oktober had de OR aan
Van de Linde tekst en
uitleg gevraagd, maar
niets vernomen, reden
waarom men zich nu
maar tot de voorzitter
had gewend, hoewel de
voorzitter formeel ge
sproken niets met de OR
te maken heeft.
OR-voorzitter Nico
Leenders zegt dat de OR
heeft besloten om voorlo
pig niet meer te reageren.
„Wij geven geen com
mentaar, hebben we af
gesproken. Maar ja, als u
constateert, dat vijf jaar
Wibo zijn tegengevallen,
dan kan ik u dat niet be
letten. Geen enkel bedrijf
vindt het leuk de vuile
was buiten te hangen.
Wij willen voor I januari
een interim-manager
van buiten af. Het bedrijf
heeft nu vooral rust no-
dig."
Maar het gaat wel eens fout. En
altijd proberen ze terug te pak
ken. Kijk, we weten allemaal
dat er hondestront op straat
ligt, maar op een dag trappen
we er allemaal toch in. Weke
lijks proberen ze ook mij te
grazen te nemen. Studenten
zijn daar goed ia Of ik op het
Malieveld wil verschijnen? Ja,
zeg ik, maar Spijkerman komt
mooi niet. Ik ben nu bezig met
een nieuw theaterprogramma:
'Er staat een gek om de hoek.'
In maart ga ik daarmee try-
outen. In januari komt er
waarschijnlijk iets van mij op
de televisie. Wat, dat kan en
wil ik niet zeggea Het moet
een verrassing blijven, maar ik
denk dat het leuk wordt."
Wil je een grafschrift op je
zelf maken, vraag ik Jack als
hij mij vraagt of ik nog een
scherpzinnige opmerking heb.
Hij veert gelukzalig op. „Even
denken...ik wil hoe dan ook rij
mend ten onder gaan." Hij
denkt een volle minuut na,
haalt adem, kijkt me aan, pre
velt met de lippen, een halve
minuut gaat voorbij. Dan volgt
het resultaat van dit zichtbare
denken. „Hier ligt Spijkerman
tenslotte - Na te denken over
grappen met botten." Hij is niet
tevreden. „Het kan mooier, als
je me nog een tel geeft...het is
mooier als ik met 'lijk' ein
dig-O ja, ik heb het. 'Nog is het
met Spijkerman niet gedaan -
Hij denkt na over grappen die
over lijken gaan.' En weer der
tig seconden later: „Verdomd,
daar zit onbedoeld een goede
woordspeling achter."
HILVERSUM (ANP) -
Maartje van Weegen (38)
verlaat het NOS-journaal
om een talkshow voor de
KRO te gaan presenteren.
Het programma zal vanaf 1
oktober 1989 wekelijks op
het scherm komen. Dat
heeft de KRO bekendge
maakt. Het is de bedoeling
dat Maartje van Weegen tot
augustus 1989 het NOS-
journaal blijft presenteren.
Maartje van Weegen zegt zich
'enorm te verheugen op het
oude nest terug te keren'. Ze
heeft vóór ze naar het NOS-
journaal ging dertien jaar bij
de KRO gewerkt. Ze begon
daar in 1971. Voor de KRO-te-
levisie presenteerde zij onder
meer de programma's 'Studio
vrij' en 'Cijfers en letters' en
voor KRO-radiÓ"'Ratel', de ac
tualiteitenrubriek 'Echo' en 'Op
de valreep' (met Aad van den
Heuvel). 1
Drie jaar lang heeft zij het
radio-programma 'Met het oog
op morgen gepresenteerd' voor
de NOS en tevens was zij ge
spreksleidster van 'Het Capi-
tool'. De afgelopen vier jaar
was Maarfje van Weegen re
dactrice/presentatrice van het
NOS-journaal, waarvan de
Maartje van Weegen.
- foto nos
eerste drie jaar van het half
zes-journaal en het laatste half
jaar van het acht uur-journaal.
DEN HAAG 9ANP) - De
popzanger Rick Astley
treedt donderdag 23 fe
bruari op in sportpaleis
Ahoy' in Rotterdam. Het is
een eenmalig optreden.
Het concert in Nederland
maakt deel uit van het eerste
Europese tournee van Astley.
Mojo concerts heeft dat giste
ren meegedeeld.
D®°r Bernard Levin
Shirley Temple was vroeg
verduiveld muzikaal
en had een fantastisch ge
voel voor ritmiek. Die
kwaliteiten zouden echter
oeperkt zijn gebleven tot
wat rondhupsen voor de
grammofoon in de huiska
mer en ze zou een onschul-
jage, onbezorgde jeugd ge-
aad hebben, als moeder
vertrude Temple zich niet
aad voorgenomen een step
van haar dochter te ma-
Het verwezenlijken van haar
ambities ging gepaard met
meedogenloze vastbera
denheid, dat Gertrude daar
mee haar dochters jeugd stal
nop het altaar van roem, pu
berteit en geld legde. Shir-
vLlt kinderjaren werden
ëootferd aan de ambities van
rf moeder en aan de vertroe-
«iwoede van het filmmin-
nende publiek.
Lo:'®prankel, Shirley, spran-
1 'bitjde zonder ophouden
Gertrudes bevel, toen haar
schat, vóór haar derde jaar,
elke dag uren doorbracht op
de dansschool. Tegen de tijd
dat ze zes jaar oud was, had ze
27 films gemaakt. En in de
volgende vier jaar kwamen er
nog eens 13 bij. Toen ze vijf
jaar oud was, ontving ze vijf
honderd brieven per dag. Op
zevenjarige leeftijd had ze
alle kas-records over de hele
wereld gebroken en op haar
elfde verdiende ze zeshon
derdduizend gulden per jaar.
Ze moet zonder meer over
een uitzonderlijk sterke ge
steldheid hebben beschikt, zo
wel lichamelijk als geestelijk.
In het boek 'Hollywood Lolita'
van Marianne Sinclair (dat
onlangs uitkwam en een ta
melijk oversexed verhaal is
over vrouwelijke kindster
retjes) worden talloze actri-
cetjes genoemd die blijvend
letsel hebben overgehouden
aan hun kinderlijke roem.
Shirley Temple overleefde het
schijnbaar ongeschonden.
De pas verschenen biogra
fie van de de hand van Anne
Edwards geeft een aardige in
druk van haar kindercarrië-
re: „Op vierjarige leeftijd pa
radeerde Sirley voor de came
ra's, gekleed in een Mexicaans
bloesje dat de schouders bloot
liet, met daaronder een luier.
In haar krullenbos stak een
enorme roos en ze droeg een
frivole, roze satijnen kouse
band vlak onder haar rech
terknie."
Aanvankelijk speelde ze
kleine rolletjes in korte films.
En, als Gertrude er niet was
geweest, zou het waarschijn
lijk daarbij gebleven zijn. Ma
Temple zeurde en regelde en
dwong net zolang, tot haar
lieveling de hoofdrol kreeg
toegewezen. Er dienden ech
ter nog twee hindernissen ge
nomen te worden. Shirley
speelde nu alleen in kinder
films, maar ze moest in vol
wassen films sprankelen. Dat
lukte moeiteloos. Ten tweede
moest Shirley van kindster
retje een volwassen actrice
worden. Die tweede overgang
mislukte. Haar filmcarrière
eindigde toen ze 21 jaar was,
alhoewel ze daarna nog wel
eens op de televisie verscheen.
Shirley's eerste huwelijk was
een ramp, maar er is geen re
den om te veronderstellen dat
haar bizarre opvoeding
schuld was aan deze misluk
king. In elk geval trouwde ze
vrij snel daarna opnieuw en
deze tweede verbintenis
houdt al bijna veertig jaar
stand. Nadat haar kandi
daatsstelling voor het Ameri
kaanse Congres zonder resul
taat was gebleven, werd ze
benoemd tot lid van de Ame
rikaanse afvaardiging'van de
Verenigde Naties. Daarna
werd ze nog ambassadrice in
Ghana en Chef Protocol van
het Witte Huis.
Shirley Temples carrière
bij de overheid lijkt nu ten
einde, maar ze zet zich nog
steeds in voor ideële zaken als
onderzoek naar multiple scle
rose. Ze is nu een onberispe
lijke en onopvallende vrouw.
Dat was wel anders toen ze
als zesjarige dreumes om
ringd werd door lijfwachten,
honderden miljoenen mensen
Shirley Temple verschijnt nog af en toe in het open
baar. Op de achtergrond is te zien hoe ze er uit zag als
kindsterretje. fotoap
over de hele wereld in de rij
stonden om haar films te zien
en Thomas Mann en Eleanor
Roosevelt er naar hunkerden
om een audiëntie met haar te
hebben.
De media schonken net zoveel
aandacht schonken aan haar
eerste filmkus als aan het
nieuws over de beurscrisis.
Acteur Dickie Moore, door
wie Shirley werd gekust, ging
er zelfs bijna aan onderdoor.
„Fotografen van alle zich
zelf respecterende kranten en
tijdschriften waren op de set
om de gebeurtenis vast te leg
gen", herinnert hij zich. „Ik
was doorweekt van het zweet.
Toen ik Shirley kuste, hoopte
ik dat niemand mijn vrese
lijke geheim zou ontdekken:
ik had nog nooit een meisje
gezoend, laat staan de 'Prin
ses van de Wereld'. Wat moest
ik doen als ik een erectie
kreeg! Mijn verwarring was
compleet toen Shirley zich
stijf tegen me aandrukte. Een
allesverlammende angst
maakte zich van me meester."
Shirley's optreden was zo
zelfverzekerd en geraffineerd
dat het een wijdverspreide
gedachte was dat ze een lilli
putter was. Onderwerp voor
speculatie was ook de vraag
of het kind besefte waarmee
ze bezig was, of ze wist dat
haar geflirt seksuele gevoe
lens opriep bij het mannelijke
publiek.
Alhoewel de Anne Edwards
dit aspect niet heeft onder
zocht in haar biografie, geloof
ik dat de kleine Shirley niet
begreep wat voor effect ze
had, dat ze zelfs niet doorhad
dat ze een bepaald effect had.
Producers, regisseurs en
waarschijnlijk ook Mams,
wisten dat wel. Waar ik be
nieuwd naar ben is of de vol
wassen Shirley Temple ooit
haar oude films bekeken
heeft. En zo ja, of de duide
lijke seksuele implicaties
haar niet met afschuw ver
vulden. Een mogelijk nog in
teressantere vraag luidt: zou
het 'Shirley Temple feno
meen' vandaag de dag kans
van bestaan hebben? Of eer
der: zou het toegelaten wor
den?
Sue Lyon die de rol van Lo
lita speelde in de film naar
het boek vaii Nabokov, was
duidelijk een aankomend
filmsterretje in plaats van een
vroegrijp nimfje. Hollywood
deinsde er voor terug om de
Lolita in de film precies zo
voor te stellen als Nabokov in
zijn boek had gedaan. Desal
niettemin ruïneerde de film
het leven van Sue Lyon, zoals
afgeleid kan worden uit haar
dramatische reeks huwelij
ken en krankzinnige, veelei
sende levensstijl.
Iii de dagen van Shirley Tem
ple uitte de verwoesting van
een kinderleven zich vaak op
andere wijze: „Op 11 april
1938, spande de 23-jarige Jac
kie Coogan een rechtsgeding
aan tegen zijn moeder en
stiefvader om nog iets terug te
krijgen van de naar schatting
vier miljoen dollar die hij in
de twintiger jaren als kind
sterretje verdiend had. Het
geval van Freddie Bartholo
mew was bijna net zo bekend
als dat van Coogan. Bartholo
mew verscheen ongeveer
twee maal per maand voor de
rechter, omdat hij 27 verschil
lende processen had lopen
Het fortuin dat Bartholomew
als kind bijeen had geacteerd
werd tot op de laatste cent ge
spendeerd aan de rechtsza
ken."
Ook het trieste lot van Judy
Garland geeft voldoende aan
hoe verwerpelijk het is om
vroeg rijp talent koste wat
kost te stimuleren en uit te
buiten.
Toch, na al die tientallen
jaren dat Shirley Temple uit
het voetlicht is verdwenen,
weigert de hele wereld de
krullebol die 'Animal crac
kers in my soup, Lions and ti
gers loop the loop' zong, te
vergeten. Toen ze in 1972 een
borstamputatie onderging,
arriveerden er postzakken vol
met brieven in het ziekenhuis.
(c) THE SUNDAY TIMES, LONDEN
V/
