DESTJ
vc
ONRU
NVJ-SECRETARIS
VERPLOEG OVER
DE BEZWAREN
VAN FUSIEGOLVEN
usies houden de mediawereld in
beroering. Na de hete zomer van Elseviers contra
Wolters en Kluwer, de overname van Audet door VNU
na een gevecht om de overname-gelden, de samen
werking tussen Wegener en Tijl, kwam de echte grote
klap met de aankondiging dat Elseviers' dochter NDU
en de Perscombinatie in één concern samengaan.
Daarmee komen vijf landelijke kranten (Volkskrant,
Trouw en Parool van PC en Algemeen Dagblad en
NRC-Handelsblad van NDU) in de handen van één
eigenaar. De redacties van de grote kranten zijn fel te
gen de fusie. Een gesprek met Hans Verploeg, secre
taris van de Nederlandse Vereniging van Journalisten,
over de bezwaren van de fusiegolven.
T7
Pneumobiel
(MVM-500)
onrust tegemoet,
zen veroorzaakt g
ven. En druk op i
gewelddadige acti
hoogleraar sociaa
burg, schetst een
1992: de vrije Eur
len miljoenen werl
drastische verand
nen. Uitblijven van
beleid brengt men
rend bezit van de
straat op te gaan
Óen afdwingen. Tc
dernemen", verwe
F
Door Willem Reijn
Hans Verploeg werd 43 jaar geleden ge
boren in West-Zeeuwsch-Vlaanderen.
Thuis in Oostburg lazen ze De Stem, die
's avonds werd geruild tegen de PZC van
de buren. Een mooi voorbeeld van hoe
mooi de pluriformiteit in de pers kan
zijn. „De Stem was er voor de katholie
ken, de PZC voor de protestanten", her
innert Verploeg zich. „Mijn moeder was
protestant, mijn vader ontkerkelijkt, dus
waarom wij nou De Stem lazen, weet ik
eigenlijk niet".
Verploeg studeerde politicologie en
massa-psychologie, was werkzaam bij de
arbeidsbureaus van Oostburg, Goes en
Terneuzen, stond aan de wieg van de
kunstenaarsbond van de FNV en is nu
secretaris van de Nederlandse Vereni
ging van Journalisten (NVJ), die is aan
gesloten bij de FNV.
De NVJ pretendeert niet alleen vak
bond te zijn, maar ook een beroepsorga
nisatie, die de kwaliteit van de uitoefe
ning van het vak wil bewaken. De NVJ,
met 5300 leden een klein bondje, laat bij
persfusies daarvoor vaak een wat ander
geluid horen. Niet alleen de arbeidsvoor
waarden en de werkgelegenheid komen
bij fusies aan de orde, maar ook de vraag
of de fusie op zich maatschappelijk wel
wenselijk is.
Het gesprek met Hans Verploeg wordt
gevoerd in de wandelgangen van het
Binnenhof. De Tweede Kamerleden
moeten nog eens het NVJ-standpunt
over fusies nadrukkelijk onder de aan
dacht krijgen, nu minister Brinkman
eerst zei dat de fusie van NDU en Pers
combinatie verstandig was en vervolgens
dat zwakke kranten binnen zo'n sterk
concern dan ook geen uitkering meer uit
het Bedrijfsfonds voor de Pers meer be
hoefden. Dat fonds is opgericht om ook
kranten met financiële problemen over
eind te houden. De gedachte: een pluri
forme pers is goed voor de democratie.
Met deze lobby hopen Verploeg en de
NVJ dat de Tweede Kamer zelf maatre
gelen tegen verdere persconcentratie
neemt nu Brinkman de zaak zo laat ver
sloffen. „De Tweede Kamer zou zelf met
een persfusie-controleregeling moeten
komen".
De eerste vraag ontlokt een lang ant
woord.
Maar wat maakt zo'n fusie nu eigenlijk
uit? Er blijven toch evenveel kranten?
Op zich is dat waar en je hoeft ook niet
bij voorbaat tegen iedere krantenfusie te
zijn. NRC-Handelsblad is een voorbeeld
van een geslaagde fusie. Maar de aan
sluiting van Het Vaderland bij de Neder
landse Dagblad Unie, nu een van de be
trokken partijen, was minder geslaagd.
Het Vaderland, indertijd een belangrijke
Haagse krant, is gevallen.
De fusie PC NDU is van heel andere
orde. Vijf van de zes landelijke dagbla
den komen in één onderneming. Op de
achtergrond speelt naar mijn gevoel een
veel belangrijkere factor mee: de even
tuele komst van commerciële televisie
naar Nederland. Zowel Perscombinatie
als Elseviers/NDU wil daar een belang
rijke rol bij spelen.
In andere Europese landen en in de
Verenigde Staten bouwen ondernemers
steeds meer vertakkingen uit naar zoveel
■mogelijke onderdelen van de media-in
dustrie, dus zowel naar de kranten, tijd
schriften, radio, met name commerciële
televisie, ook naar advertentiebureaus en
nog eens een lijn naar grote kabelnetten,
want de programma's moeten toch aan
huis worden bezorgd.
Dat soort multi-mediale ondernemin
gen kunnen steeds sterker worden omdat
ze de grote adverteerders combinatieta
rieven kunnen aanbieden. Wij vrezen dat
de fusie tussen PC en NDU een voor
bode is van veel grotere samenvoegingen
waarbij al die verschillende mediatakken
in handen van één grote onderneming
komen.
De vraag is dan A: hoe lang blijft dat
een Nederlandse onderneming; en B: is
het goed dat in feite één directeur met
een pennestreek kan besüssen over de in
formatievoorziening. Kijk, wij willen
mensen niet voorschrijven wat ze moeten
Jezen of wat.ze moeten zien op de televi
sie. We vinden wel dat het een goede
zaak is dat je in Nederland kunt kiezen
uit verschillende omroepen, dagbladen
en tijdschriften. Het is ook een goede
zaak dat het eigendom van al die media
vormen uiteindelijk niet in handen is van
één firma. Neen, juist omdat ze met elk
aar concurreren, omdat ze elkaar vaak
de loef afsteken om het eerst met nieuws
en achtergronden te komen, heb je een
gezonde op kwaliteit gerichte concurren
tie en dat is goed voor de lezer én dat is
óók goed voor de democratie.
Maar concurrentie hoeft toch niet altijd
goed te zijn. Kranten kunnen door harder
en sensationeler nieuws te publiceren pro
beren hun bereik te vergroten.
Dat is waar. Aan de andere kant zien we
een mooi voorbeeld in Engeland. Daar
heb je mannen als Maxwell en Murdoch.
Murdoch probeert in alle Engelstalige
landen zijn imperium uit te breiden. In
Engeland heeft hij grote kwaliteitskran
ten in handen gekregen, die hij met heel
veel druk heeft gepopulariseerd. Een
groep van journalisten die dat echt zat
was, heeft vervolgens het initiatief geno
men om een eigen krant op te richten:
The Independent, die streeft naar hoge
kwaliteit en probeert naast het geweld
van de populaire Engelse media een on-
fhankelijk, kritisch geluid te laten horen.
En wat zie je nu? Dat diezelfde Inde
pendent onder druk komt te staan, weer
vanuit die grote bedrijven omdat ze
eigenlijk zoiets zouden willen opkopen.
Media in beroering
In de krantenwereld lijkt de cultuur van
het management ook snel te veranderen.
Dat klopt. De ondernemer van vroeger
was een courantier. Nu de meeste onder
nemingen op de beurs zijn genoteerd,
komen steeds minder courantiers en
steeds meer managers in de leiding, die
kijken naar de eisen van de beurs, die het
rendement van het bedrijf zo hoog mó
gelijk willen krijgen. Grote uitgeverijen
zijn voor beleggers zeer interessant en in
feite wordt de koers van deze uitgeve
rijen mede bepaald op de beurs.
De verstrengeling gaat steeds verder.
Een voorbeeld is het belang dat Coca-
Cola in het televisiestation NBC heeft en
in de amusementsindustrie. Zoals de
amusementsindustrie ook verbindingen
krijgt met grote uitgevers, want Mur
doch heeft bijvoorbeeld een belangrijk
filmproduktiebedrijf, 20th Century Fox.
Dus om het plaatje rond te krijgen: je
ziet een ondernemer die over televisie
beschikt, over kranten en over produk-
tiebedrijven voor de televisieseries. Nou,
die is de concurrentie voorbijgestreefd,
want hij heeft niet alleen een televisie
zender, hij heeft ook een deel van de pro-
duktiemarkt, dus hij kan zijn televisieuit
zendingen veel goedkoper op de markt
krijgen dan zijn concurrent.
Daarnaast moet je eens bedenken hoe
die buitenlandse ondernemers hun sta
tions gebruiken om in programma's hun
produkten te slijten. Hele levensstijlen
worden in de programma's verwerkt. Die
hebben de schijn van een consumenten
rubriek, gemaakt door een onafhanke
lijke redactie die de kijkers wil voorlich
ten over mode, maar in werkelijkheid op
het afzetten van kleding is gericht. Kran
ten, televisie en tijdschriften worden
voor de grote internationale media-con
cerns reclamedragers in plaats van infor
matiedragers. De advertentiemarkt, daar
draait alles om.
Er zullen mensen zeggen: ach, dat gebeurt
in het buitenland, daar is in Nederland
toch geen sprake van
Ik zou willen waarschuwen: voorkom
dan dat dat in Nederland zou kunnen
gebeuren. We hebben in Nederland nu
in vergelijking met andere landen een
vrij goed media-bestel: zelfstandige
kranten, verschillende zendgemachigden,
redactiestatuten beschermen redacties
tegen commerciële invloeden. Hou dat
zo. Je moet de media voorbereiden op de
concurrentie van commerciële tv.
Dan zullen sommigen zeggen: nou,
dan is deze fusie toch een prachtig ant
woord. Ik twijfel daar aan. Perscombina
tie en NDU vormen een aantrekkelijke
combinatie voor buitenlandse media
magnaten. Alleilei Beschermingscon
structies blijken op termijn toch niet te
werken. Nou, door deze fusie kan een
buitenlander juist in één klap een flink
deel van de Nederlandse media-markt te
pakken krijgen. En dat terwijl de minis
ter denkt dat een overname door een
buitenlands bedrijf juist moeilijker zou
worden. Neen, het wordt gemakkelijker:
de buitenlander hoeft zich niet druk te
maken over de details. Die zijn door de
Nederlanders al geregeld!
Maar die pluriformiteit. Nederland is na
Israël het drukst-bekrante land. We kun
nen best met wat minder kranten toe.
Onze media zijn kwalitatief redelijk tot
goed. Ik denk dat je die moet afscher
men tegen de internationale ontwikke
lingen en dat je de Nederlandse kranten
als cultuurprodukt ook straks in het
Europa van 1992 bescherming moeten
bieden. Anders overleven alleen de hele
grote, die met combinaties van kranten
en televisie de advertentiemarkt beheer
sen. De andere krantebedrijven, die niet
over commerciële televisie beschikken
kunnen dan in een verliespositie komen,
omdat hun tarieven minder aantrekkelijk
zijn.
Vrije-markt-filosofen zullen zeggen: luis
ter eens, in de vrije markt weten de onder
nemers goed genoeg wat de lezers willen,
en als de lezer om kwaliteit vraagt, dan le
vert de ondernemer die ewoon. Waarom
zou een overheid zich daarmee moeten be
moeien?
Op zich is die redenering moeilijk te be
strijden. Alleen: media laten zich zo
moeilijk vergelijken met andere produk-
ten. Je kunt niet zeggen: het merk doet
er niet toe, als de motor het maar goed
doet, zoals bij auto's, Neen, aan de krant
stel- je ook nog eisen als controle op de
mocratische processen, de pers heeft een
extra taak. Juist die extra taak laat zich
in economische termen heel moeilijk be
schrijven. Wat stelt dat voor dat kranten
door hun taak als controle op het hande
len van regering en parlement dient, dat
kun je niet in geld uitdrukken, maar het
is wel van onschatbare waarde. Juist om
dat kranten steeds meer als handelswaar
op de beurs liggen, heb je dus meerdere
krante-uitgeverijen nodig.
Eigenlijk komt het er op neer dat de NVJ
zich altijd tegen verdere concentratie zal
verzetten. Maar zelfstandige kranten moe
ten toch economisch kunnen bestaan. De
Perscombinatie dankt de winst aan de uit
keringen van het Bedrijfsfonds voor de
Pers.
Nou, ik zou die cijfers wel eens onder
zocht willen zien. Nu hebben we alleen
de cijfers van de ondernemers, die willen
aantonen dat de samenwerking moet.
Maar ik vind die noodzaak toch minder
interessant. Ons gaat het erom dat het
niet goed is dat alle landelijke dagbladen
op een na in eigendom van een uitgeverij
komen.
Daarom gaf ik het voorbeeld van een over
name door VNU of een samengaan van
Perscombinatie met Wegener. Maar de
NVJ zal zich gewoon altijd verzetten.
De NVJ zal zich bijna altijd tegen fusies
verzetten, dat is juist. En ook op een mo
ment dat er commerciële televisie komt
en deze combinaties nog verder aan in
vloed gaan winnen, ook dat zullen wij
kritisch begeleiden. Denk erom: er kun
nen gevaarlijke consequenties aan zitten.
A: overneming wordt makkelijker. B: de
onafhankelijke rol van juist die kranten
kun je dan wel via redactiestatuten vast
leggen, maar aan de andere kant haal je
toch wel wat van de gezonde concurren
tie tussen de dagbladen weg. C: je kunt
interne conflicten krijgen naar welke
krant de meeste investeringen toe moe
ten gaan.
Maar de positie van de NVJ wordt er niet
gemakkelijker op, want de redacties zelj
reageren verschillend. Parool en Vrije
Volk, juist de zwakkere broeders die zou
den dreigen te verdwijnen, zijn vóór de fu
sie.
Ik heb alle begrip voor dat standpunt ge
zien hun situatie. Wij hebben nu prini-
piële bezwaren geuit bij deze fusie. Het
uiteindeüjke besluit over ons standpunt
wordt genomen bij de ledenraadpleging,
zoals in iedere democratische verening
het geval is.
Maar het is toch juist opvallend dat de
zwakkere kranten blij zijn met deze fusie.
Dat gaat toch helemaal tegen de redering
van de NVJ in?
Ja, dat is een kwestie van toekomstvisie.
Ik kan me Voorstellen dat de redacties
van zwakkere kranten in een wat ster
kere onderneming - want dat die ster
ker wordt, dat is wel duidelijk - denken
daarin wat beter gewaarborgd te worden
tegen de ups en downs van de adverten
tiemarkt. Ja, dat is één optie. Maar wie
scherp heeft geluisterd naar de woorden
van NDU-directeur Voors, heeft hem
horen zeggen dat die een verliesgevende
titel niet onbeperkt overheid zal houden.
En Elseviers-baas Vinken heeft daar ook
heel duidelijke uitspraken over gedaan.
Dus of de hoop van die redacties terecht
is, moet je afwachten. Zekerheden krijg
je misschien wel voor de korte, maar ze
ker niet voor de lange termijn. Er is geen
ondernemer in Nederland die voor de
lange termijn harde afspraken zal willen
maken.
De NVJ was verbijsterd door de opmer
kingen van Brinkman over de fusie: 'ver
standig', 'geen geld meer uit het Bedrijfs
fonds'. Jullie willen dat de Tweede Kamer
zelf met initiatieven komt..
Ja. Je moet als lezer kunnen kiezen uit
verschillende kranten, die in verschil
lende huizen worden gemaakt. Dat heeft
te maken met de cultuur met de af
komst van die kranten. Er is al veel sa
mengevoegd en de limiet is zo bereikt.
Wat dat betreft moeten we hopen dat als
de minister niets doet, dan toch in elk
geval het parlement met maatregelen wil
komen.
Brinkman zei dat grote rendabele onder
nemingen geen uitkeringen meer hoeven te
krijgen voor verliesgevende kranten. Die
concerns moeten de eigen boontjes maat
doppen. Is dat niet een terechte gedachte
Neen. Binnen zo'n grote onderneming
kunnen er altijd titels zijn, die door hun
politieke kleur of bepaalde doelgroep het
misschien minder goed doen. Toch geeft
dat zijn bijdrage aan de verscheidenheid
in de pers. Als het Bedrijfsfonds daai
steun aan kan geven, mits er natuurlijk
wel een bepaalde lezersgroep is, kan dat
heel nuttig zijn. Tevens vind ik dat ren
derende kranten uit een concern moeten
kunnen stappen, als de redactie dat wil.
Het bedrijfsfonds zou dan overbrug
gingskredieten beschikbaar moeten stel
len om zo'n stap mogelijk te maken. Ik
sluit niet uit dat van de betrokken kran
ten er redacties zijn, die over zo'n stap de
komende dagen gaan nadenken.
De Persfusiecontroleregeling komt voor
deze fusie zeker te laat.
Dat is waar. Maar de regeling moet een
eerste stap zijn naar een veel bredere re
geling, als het gaat om fusies tussen
kranten, tijdschriften én omroepen, na
tionaal en internationaal, om juist voor
die toekomst instrumenten te hebben.
Welke volgende fusie houdt die regeling te
gen?
Ik vrees dat ook de volgende fusie nog te
vroeg zal komen, omdat deze fusie weer
een kettingreactie zal veroorzaken. Maar
ik zou niet weyten welke. Wegener doet
het goed op de beurs, maar ik doe niet
mee aan voorspellingen.
Gaat deze fusie door?
Het 'neen' van de redacties zou de on
dernemers wel eens aan het denken kun
nen zetten. Dan zullen ze de zaak toch
nog eens willen bekijken. Er zijn niet mis
te verstane geluiden dat er grote proble
men kunnen komen in beide onderne
mingen. Die kunnen de fusie bemoeilij
ken.
■J r was een opmerke-
I 1 .lijke belangstelling
van de politie voor de
KVM-500, die op de vakbeurs
voor de Intensieve Veehouderij
te Utrecht te pronk stond. De
KVM-500 is een kippenvang-
machine die aanzienlijke moge
lijkheden biedt tot verdere ont
wikkeling naar pijnloze, huma
ne, ja zelfs milde mensenvan
ger. De KVM (kippenvangma-
chine) verhoudt zich tot de
MVM (mensenvangmachine)
als de hakbijl tot de guillotine.
Belangrijk verschil is natuurlijk
dat de guillotine, die een monu
ment van humaniteit moest
zijn, in een bijzonder kwade
reuk is komen te staan als in
strument van gruwzaam allooi.
Van de MVM-500, de aange
paste kippenslurper, wordt
door ordehandhavers veel heil
en zegen verwacht.
Pure, onverdunde klasse
openbaart zich onverbiddelijk.
Dat bemerkt men zodra men
Dante, Petrarca en Bocaccio ter
hand neemt, Mozart aanhoort
of in tranen staat voor de Ge
boorte van Venus. Zo ook hier.
Zodra ik het bericht over de
kippenzuiger laswist ik dat we
te doen hadden met iets van
historische betekenis. In de ru
briek financien van Het
Nieuwsblad stond het onder de
kloeke kop: „Kippen vangen
met soort stofzuiger". Laat me
het verhaal voor u samenvat
ten.
Een van de opmerkelijkste
machines op de Vakbeurs voor
Intensieve Veehouderij op de
Utrechtse Jaarbeurs, aldus het
bericht, is een soort enorme
stofzuiger om slachtkippen op
te zuigen in kratten voor afvoer
naar de slachterij. De KVM-
500, zo gaat het fascinerende
verhaal verder, kan 3000 tot
5000 kippen per uur vangen.
Het aardige van de kippenzui
ger is dat de dieren niet worden
beshadigd. Traditioneel, zo lees
ik, worden slachtkippen met de
hand gevangen door voor dat
doel opgetrommelde vrijwilli
gers. In halfdonkere stallen,
waarin kippen niet de neiging
vertonen om op te fladdere-
n - in een soort Nacht und
Nebel atmosfeer dus - graaien
de kippenvangers naar de po
ten, waardoor ze gemene
schrammen oplopen.
Als de kippenvangers in elke
hand een tros of bos van vijf
kippen hebben verzameld, dan
worden die arme beesten door
een klein gat in de muur in
kratten gepropt. U begrijpt dat
zowel mens als dier in dit gru
welijk scenario traumatische er
varingen opdoen. De halfdon
kere stallen, waarin het stoffig
is, heet en lawaaierig door het
protest der kippen, gelijken op
een van de laagste verdiepingen
in de Hel van Dante. De kip
penvangers kunnen niet anders
dan verruwen, tenzij ze regel
matig novenes houden, en in de
hoeken van de stallen worden
dode kippen gëvoriden die in
paniek zijn platgedrukt. Vele
kippen lopen bij de traditionele
vangmethode zware kneuzin
gen en andere averij op. Het is
tot op heden niet mogelijk de
kippen onder hypnose te verga
ren en de kippenzuiger is een
wel zeer welsprekend antwoord
op het probleem. De machine
staat op rupsbanden en de kip
pen worden door een gigaslurf
naar binnengezogen.
Het getuigt van visie dat de
eenvoudige kippenzuiger nu
reeds op de tekentafels van de
Rijksgebouwendienst is opge
werkt tot een ontwerp-mensen-
zuiger, de MVM. Deze pneu
mobiel zal, zo verwacht men,
door de ME kunnenworden in
gezet tijdens straatgevechten en
uit de hand lopende demon
straties. Het waterkanon kan
als archaisch en inhumaan wor
den overgedragen aan de bos-
brandweer. Aan de kippen-
vangmachine zou op den duur
ook een plukfunctie kunnen
worden toegevoegd, waardoor
reeds blote kippen in ver
warmde kratten kunnen wor
den verzonden naar hun eind
bestemming. De MVM-500 van
de ME komt als prototype met
alleen de zuigélurpfunctie op
straat, dus als pneumobiel sec.
Maar men denkt, voor het op
nemen van vervuildeen wellicht
ook ernstig besmette vagebon
den aan een pneumobiel met
ingebouwde warme douche, de
'natte pneu', zoals de deskundi
gen zeggen. Het accent ligt ech
ter nog op de droge.
Door Jan van de Ift
Het nieuwe Europa schaadt
van de werkende mens. „R
de vrije Europese binnenm:
zal voor tientallen miljoer
mers een verües of minsten;
sche verandering van arbeidt
tekenen", aldus professor
hoogleraar sociaal recht aan
teit in Tilburg.
Jacobs gelooft niet in al
rondgestrooide verhalen,
rooskleurig beeld van een
markt wordt geschetst. Vrij
stelt zich kritisch op. De Eu
bezit genomen van iederee
mensen, die tot dusver erve
ben gegeven redelijk te kunn
De Europese Commissi
spreidt een toekomstverwacl
wel positieve als negatieve
vat. Positief is de bevindin
1992 twee tot vijf miljoen
beidsplaatsen zullen ontsta
de verwachting, dat grote ve
zich zullen voordoen. Mi
(ook de ministers uit het k
bers) heeft uitsluitend de m
de miljoenen nieuwe arb
Andere geluiden dringen ni
menleving door.
Professor Jacobs heeft he
nomen - en daar is op dit m
voor nodig - ook de andere
medaille te laten zien on
beeld van de nabije toekom
Er moet op inkrimping var
markt worden gerekend. H<
inzicht in alle geledingen vai
schap doordringt, hoe snelh
ineen worden geslagen om
effecten van de verdergaan
eenwording aan te pakken.
De Tllburgse hoogterat
werknemers een verlies oi
1
1
