De 'onderkoning' laat weer van zich horen
Belgi
MEER
Een
Jaj
Nederland: deskundigen te duur voor derde wereld
Stealth-bommenwerper
zo 'onzichtbaar' als
luchtmacht VS hoopt?
Nieuwe wind in de Senaat
A. J. KALAND FRACTIEVOORZITTER VAN HET CDA IN DE EERSTE KAMER
DE STEM bX I KA AUH IbRGKUNU VRIJÜAÜ Zb NUVbMBbH 1Ü8Ö
Passief
Delta-boys
Ingrijpen
Pannetje soep
Karaktertrek
Eindeloos
Waakhonden
Ander leven
Speculaties
Rader
Hoogte
Kritiek
Achterstand
DE STEM
STOCKHOLM
Raad van Eu
donderdag in
gegaan met -
grensoverschr
Verrast
T48
Door Jan Jansen
WEKT de vage geur van een
CHU-nest vertrouwen? In een
kantoortje van Bouwbedrijf
Delta, waarvan Kaland com
missaris is, haalt-ie het slot
van zijn lippen. Terwijl hij
toch een produkt is van West-
kapelle, die stugge gemeen
schap van boeren en dijkwer
kers, waar ingetogenheid tot
de deugden behoort.
Maar als hij zijn wortels
wil blootleggen, moet hij daar
wel beginnen.
In Westkapelle doorloopt
Adje Kaland slechts de lagere
school, voor hij zonder be
roepskeuzebegeleiding aan
het werk gaat op vader's
boerderijtje. 'Want zo ging
dat'. Een gemengd bedrijf:
wat kippen, koeien, varkens,
paarden, een beetje loonwerk,
vijf kinderen, geen vetpot. 'In
het zweet zijns aanschijns' is
hij er gevormd.
„In die tijd werd je op zo'n
dorpje christelijk opgevoed.
Van de knapen- naar de jon
gelingsvereniging, en naar
het gemengd zangkoor. En je
volgde landbouwcursussen.
Zo kreeg je je contacten.
Vooral zo'n jongelingsvereni
ging had grote invloed. Je
leerde er dingen bestuderen.
Ik weet wel, het waren
meestal bijbelhoofdstukken,
maar je leerde denken, moest
er een verhaaltje afsteken. Zo
zijn mijn hersens aan het
werk gezet."
'Alles voor de gemeenschap',
was een credo op het Wal-
cherse platteland. Hij vindt
dat het jeugd- en vormings
werk van nu er maar schril
bij afsteekt. „Al die betaalde
krachten. Ze dienen een sub
sidieverzoek in voor een pla-
tendraaier, zo passief... Ze
moeten niet luisteren, maar
zelf spelen. Dat deden wij ook,
muziek leren, en op een gege
ven moment zong je solo in de
kerk. En alles gebeurde met
vrijwilligers. Nee, er zitten
ook goeie kanten aan deze tijd
hoor, maar men hoeft over
toen niet meewarig te doen."
1944, bevrijding, bombarde
ment op Walcheren. Abrupt
komt er een eind aan het be
schutte bestaan op de boerde
rij. Gebouwen in puin, het
land onder water. „Ik heb er
nog een paar maanden geze
ten, puin geruimd, mensen
begraven, nee, geen naaste fa
milie. Ik dacht: wat moet dat
hier worden. Samen met een
meisje, dat een zwager had bij
de rijkspolitie, ben ik naar
Brabant gefietst. En blijven
hangen. Want die zwager zei:
jij moet iets anders gaan
doen."
Op het politiewerk is z'n tik
ker niet berekend, zegt de
dokter. Zodat het de belas
tingdienst wordt en hij in 1947
voor de keuze staat: in Breda
blijven, of terug naar Zee
land. Het wordt Middelburg,
een toevalligheid met ver
strekkende gevolgen. „Het
gekke is, wat je op zo'n mo
ment absoluut niet beseft, dat
die keuze mij in de politiek
heeft gebracht. In Brabant
kwamen de protestanten niet
aan bod. Er zat geloof ik een
CHU-er in de raad van Breda.
Nee, daar zou het niks gewor
den zijn."
In Middelburg trouwt hij,
studeert hij en klimt Kaland
snel op in de rangen der be
lastingambtenaren, tot in 1952
de CHU hem benadert voor
een raadszetel in Middelburg.
Een niet te ontlopen keus. „Je
hield je niet afzijdig. Dat was
er bij mij zeker ingestampt.
Mijn vader las samen met de
dorpssmid de handelingen
van de Tweede Kamer, m'n
KLEIN, GRIJS en ouderwets onbe
rispelijk. Vrouwen heten dames. Mo
delaanhanger van de Christelijk
Historische Unie (CHU), boerenzoon
met alleen lagere school. Maar eens
noemden ze hem de 'onderkoning'
van Zeeland, nadien bracht hij als
Vegin-voorzitter meestal slecht
nieuws over de aardgastarieven, en
sinds kort is hij fractievoorzitter van
het CDA in de Eerste Kamer.
Adriaan Jacobus Kaland (66), gebo
ren, getogen en geworteld op Wal
cheren, is nu uitkeringstrekker ('van
Drees') in Zoutelande. En tamelijk
zeker van zichzelf. Ooit struikelde
z'n vooraanstaande partijgenoot
Beernink over de smokkel van wat
sigaretten. „Ze zullen mij niet be
trappen op iets dat niet kan," zegt
Kaland, een PZEM-affaire ten spijt.
Het klinkt uit zijn mond nog aanne
melijk ook. Het geheim van een in
telligente boerenzoon, die z'n hersens
aan het werk zette.
„Informeel kun je natuurlijk wel eens wat gedaan krijgen".
moeder was lid van de CHU.
Zelf studeerde en werkte ik
hard, dat was vanzelfspre
kend. Lege briefjes inbrengen
was er niet bij."
Daarom wordt hij in 1958
wethouder en vier jaar later
gedeputeerde. Niet allemaal
eigen verdienste, vindt hij be
scheiden. Na de keuze voor
Middelburg speelt het toeval
hem nog eens in de kaart. De
man die in '62 opstapt als ge
deputeerde is oud. „Hij had er
ook vier jaar eerder mee op
kunnen houden, en dan was ik
nog niet aan de beurt geko
men." Zodat 'toevallig' een
periode van zestien jaar aan
breekt waarin Ad Kaland
binnen het provinciebestuur
nogal eens koning kraait.
De onderkoning van de Delta
boys. „Ach, de een treedt wat
meer op de voorgrond dan de
ander, en ik heb al die tijd de
wat hardere portefeuilles ge
had, economie, energie, dat
soort dingen." De provincie
heeft het gemerkt, in die ru-
nioerige jaren zestig. Op de
Zeeuwse horizon schieten fa
briekspijpen als paddestoelen
uit de grond, in de bol van
Borssele haalt de PZEM
stroom uit kernenergie. Het
mes van Dow, Hoechst, Pechi-
ney etc. snijdt aan twee kan
ten: werkgelegenheid en mi
lieuvervuiling.
Bij de milieubeweging is
Kaland de gebeten hond. Een
verrassende bekentenis bijna
twintig jaar later: „Misschien
wel terecht. Kijk, ik vind nog
altijd dat het goed geweest is
voor Zeeland, maar niet te
ontkennen valt dat je in die
tijd als overheid te weinig in
speelde op de milieuproble
men. We namen wel maatre
gelen, hadden als provincie
zelfs een voortrekkersrol.
Vergeleken bij Rotterdam,
waar de PvdA aan het bewind
DEZE week nog liet senator Kaland blijken wat er van
zijn fractievoorzitterschap van het CDA in de Eerste Ka
mer verwacht kan worden. Voor het eerst sinds lange
tijd was er in de Senaat weer eens sprake van politiek
vuurwerk. Minister van Economische Zaken De Korte
was het slachtoffer.
Kaland vindt dat zijn fractie zich de nodige vrijheid
moet kunnen aanmeten, ondanks het strakke regeerak
koord. Hij waarschuwde het kabinet politieke geschillen
met de Senaat niet op de spits te drijven en zeker niet het
machtswoord ('kabinetscrisis') in stelling te brengen.
De CDA-fractieleider vindt dat bij een botsing tussen de
Eerste Kamer en een of meer ministers niet de kabinets
kwestie moet worden gesteld. Dan maar 'een kleine re
constructie van het kabinet', aldus Kaland.
was, waren wij heilige
boontjes. Maar het is waar:
het milieubesef was veel min
der. Achteraf bekeken gaf de
milieubeweging goede signa
len. We zien nu de consequen
ties maar al te goed."
Het brengt hem op een
stokpaardje dat hij in de Eer
ste Kamer wil berijden: het
grote risico van een overheid
die zich overal mee bemoeit,
zonder de consequenties te
overzien. Veehouderij en vis
serij, met subsidies aange
moedigd, maar nu een halt
toegeroepen vanwege milieu
aantasting en overproduktie,
zijn voor de hand liggende
voorbeelden.
„We zwemmen in weelde,
zelfs de onderkant heeft het
relatief goed. Moet de over
heid wel zoveel op touw zet
ten", is de grote vraag, die de
senator opwerpt. De laatste
grondwetswijziging legt de
sociale rechten van burgers
vast. „Maar overzien we wel
de consequenties? Neem het
recht op rechtszekerheid, on
beperkte toegang tot de rech
ter. Het neemt zo'n omvang
aan dat de beloning voor de
pro Deo-advokaat omlaag
moet en rechtswinkels inge
krompen worden. Dan weet je
van tevoren dat je onvrede
kweekt, zelfs bij de rechters
die te veel werk hebben. Maar
de overheid heeft het wel zelf
gecreëerd. Dat bedoel ik."
„Kijk ook naar de boeren en
de vissers. Zeer gezagsge
trouw volk, daar is de revolu
tie echt niet begonnen. Nu
krijgen ze zoveel slagen dat ze
in opstand komen, dat zegt
veel. De overheid grijpt in tot
in de vezels van de samenle
ving, kan dat niet waarma
ken, maar wordt vervolgens
wel verantwoordelijk gesteld
voor alles wat fout gaat. Door
die reactie vermindert het ge
zag en dat is heel schadelijk."
De verantwoordelijke samen
leving dus als CDA-alterna-
tief? „In ieder geval bemoeit
de overheid zich op te grote
afstand met te veel dingen.
Men moet inderdaad meer
overlaten aan de burgers. Dat
betekent echt niet dat je de
buren helpt met een pannetje
soep, maar iedereen moet zich
wel betrokken weten bij de
gemeenschap." Het Walche
ren van Kaland's jonge jaren
als voorbeeld...
- foto willem mieras
Is de CHU-gedeputeerde
dat even vergeten als hij be
gin jaren zeventig een PZEM-
directeur dekt, die voor een
nieuw optrekje personeel in
schakelt zonder om de reke
ning te vragen? „Echt waar,
de man is over een banane-
schil gestruikeld. Ik praat niet
goed wat hij deed, maar het
was een prima directeur, die
veel kon en een grote bijdrage
leverde aan de ontwikkeling
van de PZEM. Alleen het so
ciale vlak, de omgang met het
personeel, was een zwak punt.
Dat heeft 'm dan ook de kop
gekost."
Macht corrumpeert? Toch...?
„Ach, op alle niveau's maakt
men fouten, wordt onjuist ge
handeld, vallen verkeerde be
slissingen. Ik zou niet graag
iedereen die daarbij wel eens
net over het streepje gaat,
hier nu binnen zien stappen.
Als je dat ziet..." De PZEM-
affaire kost hem binnen het
college van GS wel de ener
gie-portefeuille. „Tja, Kaland,
de onderkoning, mocht ook
wel een kopje kleiner..."
Maar het vermindert zijn in
vloed nauwelijks en heeft ze
ker z'n zelfvertrouwen niet
aangetast. „Ze zullen mij niet
betrappen op iets dat niet kan.
Daar beroem ik me niet op
hoor. Inderdaad, het is in onze
kring bijna een karakter
trek."
Intussen zijn de landelijke
functies hem aan komen
waaien. In de energiesector
blijft hij actief op persoon
lijke titel. Als Kaland in '77 lid
wordt van de Eerste Kamer
besluit hij om een jaar later te
stoppen als gedeputeerde, 56
pas. „Ja, ik was een erg jonge
bestuurder. De meesten wa
ren oudere heren, voor wie
het een erefuncties was. Dat is
in die zestien jaar wel veran
derd. Stel je voor: toen ik in
'62 begon waren er nog niet
eens kamers voor de gedepu
teerden. Je las de stukken in
de statenzaal."
„Is het een volledige dagtaak
geworden? Ik heb er mijn
twijfels over. Tijd is niet be
palend voor de kwaliteit,
maar ja, er is een heel andere
cultuur ontstaan. Eindeloos
vergaderen; dat ging mij op
het laatst ook tegenstaan.
Neem nou de havenschappen.
Het dagelijks bestuur verga
dert over een voorstel, het al
gemeen bestuur bespreekt
het, dan de statencommissie
economische zaken, dan de
fracties, dan de staten als ge
heel. Dan heb je het dus vijf
keer gehad. Moet dat echt?"
De politieke levendigheid
zou gebaat zijn bij een andere
aanpak, vindt hij. Welke dan?
Het slot gaat er even op. „Ik
laat me niet verleiden tot
dappere uitspraken, sta er
nog te dicht bij. In '78 heb ik
gezegd: ik doe niet meer mee,
en zoals anderen het doen, zal
het ook wel kunnen. Alleen,
die eindeloze weg waarlangs
dingen tot stand komen, het
doodkauwen van onderwer
pen, moet dat nou...?"
Zo niet in de Eerste Kamer,
dat gezelschap van hoog ge
kwalificeerde, nogal be
daagde lieden, dat onstuimige
politici nu en dan op de vin
gers tikt. Als voorzitter van
de grootste fractie krijgt Ka
land 'duidelijk meer invloed'.
Aanvoerder van de waakhon
den, die -de formele kant
eens een minister terugsturen
of de Tweede Kamer alert
houden. „En informeel kun je
natuurlijk wel eens wat ge
daan krijgen."
De Westerschelde Oever
verbinding bijvoorbeeld? Dat
mag met twee Zeeuwse frac
tievoorzitters -de andere is
WD-er Luteyn- toch geen
probleem zijnIk denk dat-
ie er komt, maar durf m'n
hoofd er nog niet om te ver
wedden. De contracten, de
verkeersontwikkeling, pro
blemen met België. Het kan
nog struikelen hoor. Maar
goed, als je op een departe
ment komt, en je snijdt een
probleem aan, dan word je
toch net iets anders bekeken,
als je ook nog Eerste Kamer
lid, zelfs fractievoorzitter
bent. Dat geef ik toe."
In de luwte van de publiciteit,
die hij na de jaren zeventig
niet meer zoekt, blijft Kaland
tenminste nog drie jaar in
vloed uitoefenen, zonder veel
ambitie. „Dat heb je als je
veertig bent, nu hoef ik niet
meer zo nodig. Ik heb toch al
les beleefd, een prachtig le
ven, overal geweest, van
China tot Amerika. Je zit
overal met je neus bovenop.
Schitterend toch, maar het is
zo wel genoeg geweest. Uit
eindelijk gaat het aan de an
dere kant allemaal ten koste
van je privé-leven. Wie dat
ontkent, spreekt onwaar
heid."
Een rentenier op Walche
ren, dat hem nooit meer los
laat, en andersom. Maar de
senator gaat niet terug naar
Westkapelle. „Laatst, op de
Markt in Middelburg, riep
iemand me ineens aan, in dat
Walcherse dialect: hé, Ad
Kland, ken je me nie meer... Ik
kende hem inderdaad niet
meer. Bleek het een oude
klasgenoot te zijn. Dat was
wel leuk, maar aan de andere
kant: je vervreemdt er een
beetje van. Want je leidt toch
een ander leven, nietwaar..."
De cockpit van de nieuwste Amerikaanse bommenwerper
ziet er zeer futuristisch uit. -fotoanp
Door Jo Wijnen
DEZE WEEK rolde het eigenaardigste, duurste en meest
omstreden vliegtuig uit de geschiedenis van de Ameri
kaanse militaire luchtvaart dan eindelijk uit de hangars:
de B-2 bommenwerper die - overigens niet geheel ten on
rechte - de bijnaan 'Stealth' (de Stille) heeft gekregen.
Tot voor twee weken geleden
heeft het toestel formeel niet
bestaan. Het is de afgelopen 8
jaar onder de grootst moge
lijke geheimhouding ontwik
keld en de eerste proefvluch
ten zijn, eveneens met alle
denkbare geheimhouding om
geven, uitgevoerd vanaf de
Nellis Airbase in de bergen
van Nevada.
Dat er definitief met de
Stealth werd gevlogen, kwam
twee jaar geleden aan het
licht. Toen stortte een van de
drie protopypes neer, hetgeen
tot paniek in Amerikaanse
luchtmachtkringen leidde en
tot nieuwe kritiek op een pro
ject dat de Amerikaanse belas
tingbetaler uiteindelijk min
stens 500 miljard dollar gaat
kosten.
Twee weken geleden werd de
eerste foto van de Stealth ge
toond en bij die gelegenheid
gaven de Amerikaanse autori
teiten het bestaan van het toe
stel officieel toe. De eigenaar
dige vorm van het toestel - de
Stealth is een soort 'vliegende
vleugel' - was overigens in
overeenstemming met de ja
renlange speculaties daarover
in de Amerikaanse pers.
Het toestel dankt zijn naam
aan het feit dat het niet of
nauwelijks door rader of in-
fra-roodkijkers kan worden
opgespoord, dat het bijzonder
geluidsarm is en dat de hitte-
uitstraling van de motoren
uitzonderlijk laag is, zodat het
moeilijk door luchtdoelraket
ten (die immers op de hitte van
de motoren afkomen) kan
worden geraakt.
De Stealth is gebouwd om,
voorzien van kernbommen,
diep in het vijandige gebied
door te dringen. In de onver
hoopte praktijk van de mo
derne oorlogsvoering betekent
dat, dat de Stealth - ongezien
door de vijandelijke radar - de
Sovjet-Unie moet binnenvlie
gen, met uiterst moderne elek
tronische apparatuur de com
mandobunkers van het Russi
sche leger moet opsporen en
die met zeer krachtige kernla
ding moet bestoken. De Ame
rikaanse strategen zijn van
oordeel dat die zwaar ver
sterkte bunkers diep onder de
grond liggen. Toch rekent men
erop dat de Stealth, met ge
bruikmaking van een speciaal
soort kernbommen, die bun
kers kan uitschakelen.
De Stealth is eigenlijk niet veel
meer dan een grote vleugel die
is voorzien van vier krachtige
straalmotoren die het toestel
met een snelheid die drie keer
groter is dan het geluid, kan
laten vliegen. De Stealth kan
een hoogte van 90.000 voet ha
len.
De eerste plannen voor de
B-2 werden al tijdens de Ni-
xon-regering gemaakt. In 1980
werd officieel met het hoogst
geheime project gestart dat in
handen van de vliegtuigbom
wer Northrop Corporation
werd gegeven. Op dit ogenblik
zijn er weliswaar drie prototy
pes van het toestel beschik
baar, maar de Stealth zal i
begin 1992 operationeel wor
den. Voor de ontwikkeling van
het toestel heeft de Ameri
kaanse regering tot dusver 144
miljard dollar op tafel gelegd
In totaal zullen 132 Stealths
worden gebouwd voor een to
taal bedrag van 500 miljard
dollar.
Er is altijd veel kritiek ge
weest op het Stealth-project.
Vele deskundigen zijn van
oordeel dat het grotendeels uit
voor radar onzichtbare kunst
stoffen gemaakte toestel, op de
duur toch niet de 'onzichtbaar
heid' zal hebben waarop de
Amerikaanse luchtmacht
hoopt. Kan die onzichtbaar
heid door de Sovjet-Unie on
gedaan gemaakt worden, dan
verliest het toestel nagenoeg'
alle strategische betekenis.
Bovendien beschikken de
Amerikanen sinds kort ook
over een vloot van 97 nieuwe
B-l bommenwerpers die de
schatkist eveneens enorme
hoeveelheden geld hebben ge
kost: 28 miljard dollar. Drie B
I's zijn er intussen al neerge
stort, hetgeen een verlies van
280 miljoen dollar per toestel
betekent. Om de mankemen
ten van de B-l de wereld uit de
helpen, is wellicht een aanvul
lend bedrag van 10 miljard
dollar nodig. De kritiek richt
zich nu vooral op het feit dat
de VS een vloot van zowel zeer
dure B-l's hebben en daar een
nog veel duurdere vloot van B-
2's aan toevoegen. Het is bo
vendien zeer de vraag of de
kosten van de Stealth in de
hand gehouden kunnen wor
den. Intussen wordt ook nog
een vloot van de zeer grote,
maar trage en sterk verou
derde B-52-bommenwerpers
in de lucht gehouden.
Overigens zijn de meeste
luchtvaartdeskundigen het er
over eens dat de Russen op het
stuk van de Stealth-technolo-
gie een grote achterstand op de
Amerikanen hebben. De
Stealth wordt dan ook be
schouwd als een strategische
compensatie voor de nume
rieke en kwalitatieve achter
stand die de VS hebben op het
stuk van de intercontinentale
kernraketten.
BRUSSEL (ANP;
tie in Brussel er
moet haar admi
staking voor hog
sen opgeven. Po:
die toch doorgae
tievoeren moe
dienstwapens ef
tiebewijzen inle
krijgen ook geen
Dat hebben de t
ters van Brussel i
selse randgemee
derdag besloten.
Volgens de stadil
AU
Aan het eind vi
werd afgesprok
zal worden afge:
digers van de ri
1989 ter onderte'
De doorbraak in di
van start gegane
werd pas in de laa
reikt, toen alle
landen akkoord gi
aangepast voorstel
van vier belangrijl
Dit voorstel moest
heel aanvaard wor
soort packagede;
Frankrijk heeft 1
van het voorstel n
voorbehoud gemaal
De Nederlandse di
slechts voor enkelel
leiding van ministe:
van WVC kon sti
zich na afloop veri
overeenstemming,
voerder van de dele
doorbraak niet ech
verwacht. Toch w:
hij voor een al te gr
me. De conventie rr
nog getekend wore
volgens geratificee
parlementen van d
Waar Nederland in
blij mee is, zo zei hij?
EG-landen niet ge
voor de druk van d
Commissie om van
tie af te zien.
De impliciete aanval
PARIJS (AFP) -
Armeense onlusti
week in de Sovje
Azerbajdzjan zijl
ken vormen een n
in het al bijna ee
rende conflict tui
bajdzjan en Arm<
Tegelijkertijd woi
ook in de Baltische
n>et een sterke of
bet nationalisme
teerd. Hieronder vc
van de belangrijkst
nationalistische on
Sovjetunie.
TRANSKAU
REPUBLIEKEN:
Februari: De
raad van de Armee
Nagorny-Karabach
bajdzjan vraagt 1
autonome provinci
brengen bij de ee
republiek Armenië,
meense hoofdstaf
gaan honderdduize
sen de straat op on
te betuigen aan het
hereniging van N<
rabach met Armenii
l maart: Het leg;
om een einde te i
bloedige anti-Arme
«ei eind februari i
najdzjaanse stad So
waken. De onlust
~.b 32 mensen het
twp bijna '200 mem
raakten.
HET lijkt een tegenstel
ling. De overheid besteedde
de afgelopen jaren steeds
meer ontwikkelingswerk
uit aan het bedrijfsleven.
Tegelijkertijd klagen par
ticuliere adviesbureaus dat
het moeilijker wordt om
aan werk te komen.
Tot ontslagen is het nog niet
gekomen, maar het rommelt
wel. In totaal telt Nederland
naar schatting 100 tot 150 ad
viesbureaus. Het grootste in
genieursbureau in deze sector,
DHV in Amersfoort, is sinds
vorig jaar aan het reorganise
ren om 'slagvaardiger op te
treden.' De overigens goed lo
pende buitenlandpoot van
DHV, waar ongeveer 350 men
sen werken, boekte de afgelo
pen twee jaar een omzetda
ling.
Voor Haskoning in Nijme
gen, een ander groot inge-
nieursbedrijf in deze sector,
geldt hetzelfde laken een pak.
Haskoning, dat ook reorgani
seert om efficiënter en goed
koper te worden, haalde de af
gelopen twee jaar minder bui
tenlandse opdrachten binnen.
Euroconsult, dat vrijwel
uitsluitend in de Derde We
reld opereert, zit volop in een
'ingrijpende reorganisatie'.
Directeur J.B. Visser, enkele
jaren geleden aangetrokken
om het bedrijf dat tegen ver
lies aanhing, een nieuwe koers
uit te sturen, trad per 1 no
vember terug. Voor de onge
veer twintig van de 243 man
personeel is geen werk meer,
zegt de afdeling personeelsza
ken van de Heidemij. De Hei-
demij is grootaandeelhouder
van Euroconsult.
Waarom puilen de order
portefeuilles niet meer uit zo
als in de jaren zeventig? Has
koning verwees vorig jaar bij
de presentatie van het jaar
verslag naar de negatieve in
vloed van een lage olieprijs en
een goedkope dollar, waar
door Nederlandse bedrijven
op de wereldmarkt duur uit de
bus komen. De gedaalde olie
prijs betekent dat de Golfsta
ten, vooral overigens voor
DHV een belangrijke klant,
minder pot hebben te verte
ren.
Voornaamste reden lijkt
echter dat Nederlandse bu
reaus duur zijn. Bovendien
neemt de concurrentie uit de
Derde Wereld toe. Bedrijven
uit Zuidkorea, Taiwan, Brazi
lië, India of Tunesië doen
volop mee. Maar ook dichter
bij zijn kapers op de kust:
Westeuropese bedrijven die
goedkoper werken, de semi-
overheidsinstellingen en uni
versiteiten in eigen land die
door de bezuinigingen ge
dwongen nu ook de boer op
moeten. Daarnaast zijn er de
een- of tweemansbedrijfjes
van teruggekeerde ontwikke
lingswerkers die voor zichzelf
beginnen.
In vergelijking met andere
Westeuropese bureaus drei
gen Nederlanders zich uit de
markt te prijzen. De Voedsel
en Landbouworganisatie
(FAO) van de VN kan voor
haar gage van 200 dollar per
dag (exclusief reis- en ver
blijfkosten) nauwelijks Ne
derlanders krijgen voor een
missie. Van de 1.000 Westeuro
pese consultants die de FAO
de afgelopen twee jaar op pad
stuurde, kwamen slechts 39
uit Nederland. Frankrijk en
Groot-Brittannië leverden elk
rond de driehonderd advi
seurs.
„Ik denk niet dat er een
land is waar ze duurder zijn",
zegt ir. Louis Razoux Schultz
van het Internationaal Agra
risch Centrum in Wagenin-
gen. Een woordvoerder van
Haskoning: „We hebben qua
technologie veel te bieden,
maar de Britten en Amerika
nen zijn goedkoper. Kwaliteit
weegt zwaar, maar prijs blijft
altijd een element dat mee
telt." Samen met een Brits bu
reau verrichtte Haskoning in
opdracht van de Wereldbank
een studie naar de mogelijk
heden voor een zes km lange
brug over de Brahmaputra in
Bangladesh.
De voormalig directeur van
Euroconsult, Visser, geeft
ronduit toe: „We zijn veel
strijd werpt voor de uitvoe
ring van een Nederlands rijst-
teeltproject in Indonesië.
Het binnen Nederland hou
den van de inschrijving is ge
bruikelijk, zegt de woordvoer
der van Buitenlandse Zaken.
„Maar na 1992 als de grenzen
wegvallen, wordt dat onge
twijfeld anders."
Anderen hebben daar hun
twijfels over. Traditie en con
tacten spelen een belangrijke
rol in het wereldje, zeggen zij.
Bovendien zal de Nederlandse
overheid het eigen bedrijfsle
ven nooit laten vallen, ook al
zijn buitenlandse offertes
aantrekkelijker.
Wat de consultante parten
speelt is dat Nederland vaker
dan vroeger hulp via interna
tionale organisaties geeft zo
als de FAO en de Wereldbank
die eigen projecten hebben in
de Derde Wereld. Bovendien
gaat er minder hulp naar pro
jecten en krijgen ontwikke
lingslanden meer geld dan
vroeger recht toe recht aan om
urgente import (olie, medicij
nen of reserve-onderdelen) te
financieren. Van de 2,5 mil
jard gulden bilaterale hulp
wordt 250 miljoen gulden ge
reserveerd voor projecten en
adviezen.
Als het dan op het verdelen
van de opdrachten aankomt,
vinden de particuliere bedrij
ven steeds vaker semi-over-
heidsinstellingen op hun weg.
Zeker als het om advisering of
evaluatie gaat. Het Koninklijk
Instituut voor de Tropen
(KIT) in Amsterdam „leent"
zijn wetenschappelijke staf nu
regelmatig uit ten bate van
een project in de Derde We
reld. TNO en het Waterloop
kundig Laboratorium in Delft
doen hetzelfde. Het Interna
tionaal Agrarisch Instituut
verbonden aan de Landbouw
hogeschool van Wageningen
nam zelfs meer personeel aan
om aan de groeiende vraag te
kunnen voldoen.
De commerciële consultante
verwijten de semi-overheids-
instellingen en universiteiten
concurrentievervalsing. Zij
duurder." Toch is hij niet on
tevreden over de orderporte
feuille van Euroconsult die
voor 45 procent uit opdrachten
van de Wereldbank bestaat:
„Daaruit valt af te leiden dat
Nederland naam heeft en dat
men aan kwaliteit hecht."
Vergaande specialisatie of
ervaring op een bijzonder ter
rein, zoals milieutechnologie,
bruggenbouw of dijkaanleg,
blijkt steeds vaker de enige
redding voor de dure Neder
landse bureaus. Euroconsult
haalde vorig jaar een groot
Turks irrigatieproject binnen
dankzij ervaring met ontzil-
ting en ontwatering.
In Nederland zelf hebben de
consultante eigenlijk nog geen
last van de Westeuropese con
currenten. Hoewel de landen
van de Oeso (Organisatie voor
Economische Samenwerking
en Ontwikkeling) hebben af
gesproken dat de inschrijving
open is, komt het in de prak
tijk nooit voor dat een Frans
of Brits bedrijf zich in de
kunnen immers goedkoper
werken omdat de kosten van
de organisatie niet op hun of
fertes drukken. De prijzen lig
gen soms veertig procent la
ger. Een irrigatiedeskundige
van een particulier bedrijf
kost de opdrachtgever al
gauw 1.000 gulden per dag in
clusief zijn reis- en verblijf
kosten. De Wageningse hoge
school levert dezelfde weten
schapper voor 600 tot 700 gul
den per dag.
Op termijn komt echter de
belangrijkste concurrent uit
de Derde Wereld zelf. Daar
loopt goed opgeleid kader
rond, dat de situatie ter plekke
beter kan inschatten en bo
vendien veel goedkoper is. Een
Indiase deskundige verdient
rond de honderd gulden per
dag; een adviseur uit Zuidko
rea kost de opdrachtgever
hoogstens vijfhonderd gulden
Voorlopig hebben de Neder
landse bedrijven daar echter
nog geen last van. Den Haag
wil meer uitbesteden aan de
Derde Wereld, maar tot nu toe
bedraagt het aandeel van be
drijven uit ontwikkelingslan
den nog geen zes procent van
het totaal.(IPS)
