'Mijn muziek is een gevolg
van mijn manier van leven'
EGBERTO GISMONTI, DE ONBEKENDE GROTE GITARIST
'Ttlilffi'lffliim BE STEM VRIJDAG 25 NOVEMBER 1988
IS OP TV
BIOSCOOP
In Brazilië zelf is hij een absolute
grootheid op het gebied van de
moderne muziek. Buiten zijn va
derland is hij vooralsnog slechts
bekend in kleine kring. Die
kleine kring weet overigens dat
er in zijn geval sprake is van een
fenomenaal muzikant en com
ponist en zijn het vooral andere
muzikanten die hoog over hem
opgeven. We hebben het hier
over Egberto Gismonti, de Brazi
liaanse multi-instrumentalist die
tot op heden 43 langspeelpa-
ten maakte en die baanbrekend
werk verricht op gitaargebied.
Onlangs was Egberto Gismonti
in ons land voor een, gemeten
naar zijn kwaliteiten, veel te ma
tig bezocht concert. Bij die gele
genheid spraken we met hem.
T49
(USA 1973, Ned. 2,22.35 uur),
van de moord op president
iëlen zouden de opdracht ge
er en Robert Ryan.
6, Ned. 2, 00.10 uur). Spag-
held, die eindelijk een rustig
Jouwen. Zijn schoonvader is
r). De vrouw van een Ame-
rleden wordt tijdens een va-
iller van Arthur Penn met
77, Did. 1, 00.10 uur). Onder-
Jrges Lautner met Alain De-
ker, een belangrijke politi-
I wordt vermoord, steekt hij
Did. 2,14.30 uur). Een wees-
;elegde baby. Hij zweert met
eenmaal rijk is. Avonturen
de en Pamela Austin.
-Duitsland 1960, Did. 2, 23.55
waarin een slimme verval-
ïtgesteld. Maar de getuigen
3 WDF, 20.00 uur). Detective
iat er plannen zijn om presi-
Joorden. Dick Powell in thril-
_i 1,16.00 uur). Edward G. Ro-
echten, die opdracht krijgt de
Ikken.
f>A 1985, Ned. 2,20.26 uur). Ko-
uit verveling ingaat op een
btie. Ze ziet het meisje, voor
en raakt volkomen gefasci-
san Seidelman met Rosanne
[23.05 uur). Aan de vooravond
lit een joods echtpaar van een
genieten. Ze verzwijgen hun
pn Lee Strasberg.
VDF, 20.00 uur). Om de huwe-
niet in de weg te staan doet
gaat trouwen. Film van Yasu-
1.29 uur). Met zeven Oscars be-
orge Roy Hill. Robert Redford
^ee kleine oplichters, die de
wreken en een gangsterboss
pakken nemen,
donesië 1972, Did. 1, 23.00 uur),
fcuw verwijt een jonge Javaan
oloniale overheersers eollabo-
:he regisseur Teguh Karya.
V.-Duitsland 1959, Did. 2,19.30
[oorlog wordt een soldaat ver-
•n chocolade zou hebben gesto-
fecutie. Later ontmoet hij op-
el velde. Film van Wolfgang
i. 2, 20.15 uur). Jean Gabin in
ankier, die van zelfmoord af-
^rmeisje ontmoet. Met het ka-
egint hij een nieuw bestaan als
.n 1984, Did. 2, 22.40 uur). Een
i huisje voor zijn gezin kopen,
re op het moderne Japan van
sland 1983, Did. 3 WDF, 22.30
|m drie mensen, die in de zesti-
i en politiek engagement tegen
|ld. 3 WDF, 20.00 uur). Vijf riva-
een groot meubelconcern. Een
Ite aandelen. Film van Robert
Barbara Stanwyck.
"W1
t' van Robert Zemeckis blijft te
eda, City 2 in Roosendaal en Ci-
Zoom. Technisch verbluffende
- en animatiefilm geproduceerd
e Disney-studio's. Het verhaal
akte privé-detective (Bob Hos-
ndiobons in het Hollywood van
ren, wordt bedolven door de vi-
ir is een leuk getekend konijn,
acht wordt van moord.
s als de brutale bestrijder van
Jabber is nog te zien in Mignon
al, Cinemactueel 1 in Bergen op
geland in Hulst. Spannend, met
ikaanse defensie-apparaat.
hams draait door in Cinésol 1 in
ünnige komedie over vier ver-
iie als volwassenen betrokken
aire welke uiteindelijk de juiste
Midler is uiterst komisch als de
ider als de andere.
et Robin Williams als subver
en is geprolongeerd in Cinésol 2
Eddie Murphy als Afrikaanse
n Casino 1 in Breda, City 3 in
gen op Zoom en de Koning van
van het bestaan' naar de roman
rde vertoningsmaand in Breda
de Koning in Hulst,
sino 4 in Breda. Amusante mis-
e Niro als een prijsjager op mis-
ijn slachtoffers (Charles Grodin)
maakt en daarbij wordt achter-
ia en een concurrent. Uitstekend
S.
ey-tekenfilm, is weer te zien in
Roman Polanski met Harrison
in Centraal 2 in geertruidenberg,
ip Zoom en Luxor in Terneuzen.
■y als bevelhebber is te zien in de
iright Lights, Big City' toont Mi-
aide yuppie in New York en kan
in Bergen op Zoom.
irWim van Leest
Het Duitse ECM-label
geeft al jarenlang
alle ruimte aan ex
perimentele, veelal
improviseerde muziek. Een
jl-plaat is vrijwel steevast
muzikaal avontuur. Niet
jen wordt de luisteraar ver
stop volstrekt ongehoorde
jiken. Figuren als Chick Co-
en Keith Jarrett brengen
ECM die muziek uit, die
grote labels te riskant is.
;CM heeft in de loop der ja-
iieen schitterende catalogus
gebouwd. Een van de aller-
oOtsten in dat kwalitatief
igstaande aanbod is de Bra-
aanse muzikant Egbert»
tmonti. Zijn eerste ECM-el-
'Danga das cabegas' uit 1977
ihij samen met de Brazi-
inse wonder-percussionst
na Vasconcelos maakte, he
iende een regelrechte sensa-
De plaat werd door 'Stereo
jiew' tot plaat van het jaar
nomineerd en Gismonti en
sconcelos kregen er tevens
Grosser Deutscher Schall-
itenpreis' voor. De ijle gi-
ir-, fluit- en pianoklanken
0 Gismonti werden gekop-
Idaan door Vasconcelos ge-
oduceerde ritmes. Nana
snelde er op los op allerlei
(mmels en bellen en vooral
1 je 'berimbau', een Brazi-
jns instrument dat bestaat
leen op een lange stok ge-
annen snaar die een kalebas
i klankkast heeft.
Incizing End
inga das cabegas' bevatte een
lit elementaire muziek die
(indringende wijze de muzi-
ile stromingen binnen de
iziliaanse muziek aangaf,
inga' was de eerste van een
te voortreffelijke platen
or ECM. Behalve met Nana
isconcelos werkte Gismonti
die platen ook samen met fi-
ren als Jan Gabararek,
larlie Hayden en wijlen Colin
alcott.
Zijn platencontract met ECM
as voor ons Europeanen de
rste kennismaking met een
jomenaal muzikant die in
lat bleek ons volstrekt
euwe muziek te laten horen,
phet Zuidamerikaanse conti-
at was Egbert» Gismonti
en allang geen onbekende
eer. Vanaf het midden van de
ren '60 maakte hij in Brazilië
pees voor EMI-Odeon. Aan-
inkelijk waren dat platen
aarop voor dat moment nog
(strekt ongehoorde j azzrock
speeldwerd. Gismonti
engde op die platen de uiterst
impliceerde Brazilaanse
taes met Noordamerikaanse
izinvloeden en met muziek
ffl moderne Europese compo-
sten als Stockhausen Zijn la
te'Braziliaanse' platen zijn
S ingetogener van karakter
i vertonen enige overeen-
nst met zijn ECM-werk. De
azilaanse platen zijn hier
et of nauwelij ks verkrij g-
'ar, maar wie de hand kan
Sgen op bijvoorbeeld 'No cai-
të' of 'Academia de dangas',
tijgt een unieke plaat in zijn
dt. Naast zijn platen voor
O-Odeon en ECM versche
lt er van Gismonti in Ame-
ka nog een paar elpees op
ffi. Die platen werden in ons
ttd nimmer uitgebracht en
Ij) zeer, zeer moeilij k te ver
ben. Sinds enige tijd heeft
®tonti in Brazilië ook een
SM platenlabel, waarop
'®t eigen werk ook veel mu
is van j onge Braziliaanse
"akanten staat.
Egberto Gismonti werkte
d elektrische groepen, met
ïifonie-orkesten, als duo met
sna Vasconcelos, met Ameri-
'anse en Europese muzikan
ten als solo-artiest. Welke
jn deze facetten van het mu-
ïant zijn, spreekt hem het
eest aan?
Egberto Gismonti: „Wat mij
1 meest aanspreekt is juist
tt op verschillende manieren
«muziek bezig zijn. Geluk-
I neb ik de kans gehad om als
®kant met al die verschil-
toe mensen te werken. Ik heb
«verschillende invloeden
tergaan en dat was belang
den heel goed voor mijIk
f °P de klassieke manier ge-
t met Europese en Brazi-
®nse componisten, ik heb de
®iek van de Brazilaanse in
dien leren kennen, ik heb
'S^iunische orkesten ge
nt- Normaal gesproken is er
wazihë niet de ruimte om op
schaal te experimen-
n Ik heb dus hele grote
gehad. Veel muzikan-
iio ,en dat willen, maar
5me^eenV°Udigdie
Q
te'
dicfat,
'laten voor
s.n
P je Platen voor ECM komen
op
dianen het recht niet om zo
maar iemand aan te spreken of
bij hem op bezoek te gaan. Je
moet wachten tot je uitgeno
digd wordt. Ik zag die Sapain
elke dag lopen en als hij langs
kwam speelde ik op mijn gi
taar. Maar hij toonde geen en
kele belangstelling. De naam
Egbert» Gismonti zei hem na
tuurlijk niks. Na 10 dagen
speelde ik fluit en pas toen no
digde hij me uit. Toen was het
ijs snel gebroken. Zodoende
kon ik 'Sol do meio dia' opne
men Die plaat is een eerbetoon
aan de Xingu-indianen en met
name aan Sapain Sindsdien
ben ik er een aantal keren te
rug geweest bij de Xingu's.
Dergelijke risico's moetje soms
nemen om muziek te kunnen
maken. Het had ook op niets uit
kon draaien".
Heb je enig idee waar je nu, na
al die jaren van platen maken
en spelen, staat als muzikant en
componist
„Ik moet nog veel'dingen
doen. Als gitaarspeler bijvoor
beeld. Ik heb sinds kort een
hele nieuwe gitaar. Die gitaar
is gemaakt door José Ramirez
een Spaanse gitaarbouwer. Hij
lijkt op de gewone 10-snarengi-
taar die ik doorgaans gebruik,
maar dan met vier dubbele
snaren op de onderste viersna-
ren. Die nieuwe gitaar is heel
speciaal. Het bereik ervan is
ongelofelijk, maar om hem te
kunnen bespelen, moest ik
eerst een paar problemen over
winnen. Het eerste probleem
waren de snaren. Normale sna
ren waren niet toereikend om
de mogelij kheden van die gi
taar te benutten ik ben toen
gaan experimenteren met vis-
draad. Ik heb overal vandaan
vislijnen gehaald en ik ben nu
zover dat ik op die gitaar zes
octaven kan spelen. Nu moet ik
leren om hem op de juiste ma
nier te bespelen. Ik kan tegelij
kertijd hoog en laag spelen. Ik
moet er een soort piano-tech
niek voor gebruiken. Doe ik dat
dan stelt deze gitaar me in
staat om tegelijkertijd twee
verschillende dingen te spelen.
Het zijn twee gitaren in een. Ik
kan er nieuwe muziek meema
ken en ik heb een nieuwe spel
opvatting nodig om op deze gi
taar uit de voeten te kunnen".
„Het verzoek van ECM om
kamermuziek op te nemen is
een nieuwe uitdaging voor mij.
Na alles wat ik al gedaan heb,
heb ik veel kracht. Ik weet nu
ik dat ik nu klaar ben om echt
muziek te maken".
ook al voorkwam. Waarom
„Sommige muziekstukken
zijn als gedichten. Je kunt ze op
verschillende manieren voor
dragen. Iedere keer dat ik een
bepaald stuk opnieuw opnam,
betekende dat een totaal an
dere versie, omdat de betrok
ken muzikanten of de aanpak
totaal verschillend waren. Dat
op een nieuwe manier een oud
werk uitvoeren is voor mij een
leerzame ervaring. Na 20 jaar
werken als professioneel muzi
kant is dat voor mij de manier
om nieuwe wegen te vinden.
Het is heel goed voor mijn ont
wikkeling als muzikant. Bin-
nekort zullen trouwens al mijn
Braziliaanse EMI-platen via
Capitol opnieuw uitgebracht
worden. Mijn volgende ECM-
project is een plaat met vooraf
geschreven kamermuziek voor
een ensemble van 7,8 mensen.
Het is ongewoon voor ECM,
maar het gaat heel goed wor
den".
Beschouw je jezelf in de eerste
plaats als muzikant of als com
ponist?
„Ik heb 43 elpees gemaakt en
nog eens bijdragen geleverd
aan zo'n honderd projecten.
Dat betrof filmsoundtracks, tv,
ballet- en theatermuziek. Het
hangt van het project af hoe ik
me opstel. Ik heb net een ballet
gedaan voor een Amerikaanse
gezelschap. In dat geval ben ik
puur componist en geen muzi
kant. Mijn laatste plaat in Bra
zilië bevat alleen gitaarmuziek.
Momenteel ben ik op toernee
met een groep. Het is een
kwartet met keyboards, cello,
saxofoon en ikzelf op gitaar,
fluit en piano. Met zo'n kwartet
komt het veel meer op spelen
aan. Gewoonlijk ben ik in Bra
zilië 6,7 maanden per j aar be
zig met het componeren en
voorbereiden van nieuwe pro-
j ecten en de rest van het j aar
ben ik op toernee, hetzij in Bra
zilië hetzij erbuiten".
Vroeger kwamen er op je platen
nog wel eens gezongen num
mers voor. Tegemvoordig zijn
er hooguit stemgeluiden.
Waarom zing je niet meer?
„In het begin deed ik zang
platen, maar ik kwam erachter
dat ik geen teksten kon zingen,
dat ik eigenlijk überhaupt niet
kon zingen. Ik vroeg met toen
- FOTO W.MONTENEGRO
pese componisten en van jazz
muzikanten. Maar er is geen
sprake van uitgesproken in
vloeden. Na al die jaren van
muziek maken, zijn die invloe
den bovendien nog nauwelijks
te traceren".
Jouw ECM-platen hebben
veelal een completatief karak
ter. Ik ervaar het als muziek die
een groot beroep doet op de ver
beeldingskracht van de luiste
raar. Het is muziek die tot na
denken stemt. Heb je een be
paalde bedoeling met je mu
ziek?
„Die vraag wordt me heel
dikwijls gesteld, overal waar ik
kom. Het goede aan ECM is de
volstrekte vrijheid die je als
artiest hebt en het respect
waarmee ze met je materiaal
omspringen. Zo zijn mijn pla
tenhoezen allemaal in het Por
tugees en worden de foto's voor
de hoezen gemaakt door Brazi
liaanse fotografen. Bovendien
is de aanpak van ECM heel
speciaal. Er wordt nagenoeg
live gespeeld in de studio. Een
elpee voor ECM neem je in
twee, drie dagen op. Alles
wordt vrijwel rechtstreeks op
de plaat gezet Als je naar de
studio gaat voor een ECM-
plaat dan moet je klaar zijn. Ik
hou ervan, dat je op dat mo
ment een optimale prestatie
moet leveren. Ik hou ook van
de mix die ze bij ECM gebrui
ken. De klank benadrukt de ge
beurtenissen in de muziek. Op
nemen voor ECM is soms net
alsof je in een andere wereld
bent beland, een wereld waar
niets anders dan muziek is. Dat
bevalt me".
Suzntis,
Wat is voor joude essentie in
muziek?
„Muziek is voor mij veel
meer een consequentie dan een
essentie. Muziek is voor mij een
gevolg van mijn manier van le
ven. In mijn leven ben ik op
zoek naar de essentie. Daarom
was ik bijvoorbeeld in de Bra
zilaanse jungle, daarom be
zocht ik de Aboriginals in
Australië en verbleef ik een
paar maanden in India. Ik was
op zoek naar de essentie bij
mensen van wie ik vind dat ze
dicht bij die essentie staan, om
dat ze respect voor het leven
hebben. Muziek kan niet zozeer
essentiële dingen creëren Mu
ziek kan mensen stimuleren
om te verbeelden of om te fan
taseren. Muziek is een taal. Of
die taal overkomt, hangt van
de aangesprokene en van de
spreker af. Essentie is bijvoor
beeld ook niet te vatten in een
boek. De woorden die erin
staan beschrijven die essentie,
maar die essentie benader je
pas op het moment dat je over
die geschreven woorden gaat
denken. Ik ben zeer geïnteres
seerd in de essentie, maar dan
de essentie in mijn leven, niet
de essentie in muziek Muziek
hebben is essentieel voor mij,
maar het professioneel bezig
zijn met muziek is dat niet".
Dus je bent niet Egberto Gis
monti, de muzikant, maar Eg
berto Gismonti die toevallig
muziek maakt?
„Ik ben muzikant, maar
soms denk ik erover om te ver
anderen. Drie jaar geleden be
sloot ik bijvoorbeeld om andere
dingen met muziek te gaan
doen. Ik heb een eigen label dat
'Carho' heet. Daarop laat ik
nieuwe Brazilaanse muzikan
ten platen uitbrengen. Ik heb
een studio en Iaat die mensen
daar hun gang gaan, laat ze
nieuwe muziek maken. Ik hou
daarvan. Vorig jaar heb ik een
maand of vier niet gespeeld
Dat had ik nodig".
Moet je als muzikant risico's ne
men?
„Als je naar de Amazone
jungle gaat, en dat is dus heel
wat anders dan het Zwarte
Woud, dat neem je risico's. Je
neemt risico's als je drie dagen
dwars door de Mato Grosso
loopt op weg naar de Xingu-in-
dianen. Ik heb dat gedaan. Ik
ging toen op zoek naar Sapain.
Sapain is een Jacqui-fluitist.
Jacqui wil zeggen stem van de
geesten. Toen ik bij die india
nen was aangekomen, moest ik
10 dagen voor Sapains hut
wachten eer ik hem te spreken
kreeg. Want je hebt bij die in-
<Lp*UU.ï(l£.Lcl
Heb je ook nog tijd om naar an
dere muziek te luisteren?
„Dank zij mijn label wordt
ik overspoeld met cassettes van
nieuwe artiesten Ik heb er in
middels 24 elpees uit gedestil
leerd Het liefste luister ik naar
die cassettes. Op die cassettes
staat muziek van muzikanten
die nog niet vergiftigd zijn door
de industrie of door de moge
lijkheden van een studio. Die
muziek is puur. Ik hou van
nieuwe muzikanten, van hun
frisse muziek. Daar ben ik naar
op zoek. Ik breng veel tijd door
met naar die cassettes luiste
ren. Die beginnende muzikan
ten zijn zo krachtig, ze spelen
nog echt. De eerste keer is de
echte keer. Het is dan nog zo
onbedorven. Je loopt als muzi
kant zo gauw het risico bedor
ven te worden door routine en
allerlei studiogeintjes. Dat
houdt me bezig. Je moet
nieuwe manieren om te spelen
zien te vinden. Het is moeilijk
om als muzikant door te breken
en het is daarna heel verleide
lijk om te blijven teren op dat
ene kunstje dat je machtig
bent. Als ik bijvoorbeeld zou
stoppen met nieuw materiaal
schrijven zou ik nog 4,5 jaar
vooruit kunnen, dat is een
makkelijk leventje, maar het is
niet mijn manier, gelukkig
niet".
difLCOcj'iafis,:
Op EMI-Odeon: V
'Egberto Gismond'
'Agoa Vlnho'
'Cocgaoes futurlsticas'
'Academie de Oangas'
'No Calplra'
'Carmo'
'Clrcenee'
'Em Famllla'
OP ECM:
'Danga des Cabegas' (Met Nana Vat-
concetos)
'Sol do Melo Dia' (Met Vasconcelos, Jan
Garbarek, Colin Walcott en Ralph Tow
ner)
'Solo'
'Maglco' (met Charlie Naden en Jan Gar-
barek)
'Folksongs' (met Haden en Gaibarek)
'Sanfona' (met zijn Brazilaanse groep
Academia de 'Dangaa)
'Duaz Vozes' (Met Vasconcelos)
'Works' (Vetzamel-elpee)
„Die beginnende muzikanten zijn zo krachtig, ze spelen nog echt".
af 'Waarom zou ik iets slechts
doen als je ook iets goeds kunt
doen. Ik weiger slechte dingen
te doen. De muziek moet alles
zeggen".
<^l/[zncj£.[Lng
Jouw muziek is een mengeling
van stijlen en daarom moeilijk
te definiëren. Hoe zou je haar
zelf omschrijven?
„Na al die j aren spelen en na
al die honderden omschrijvin
gen van critici is de beste naam
die ik er aan kan geven mijn
eigen naam. Het is Gismonti-
muziek Als je de muziek van
Braziliaanse indianen mengt
met symfonische Europese mu
ziek, met elektronische muziek
dan krijg je het soort muziek
dat ik maak. Eigenlijk is die
opvatting typisch Braziliaans.
De Braziliaanse componist
Villa Lobos heeft vroeger eens
gezegd dat je elke mogelijke
manier van muziek maken, elk
mogelijke muzieksoort moet
uitproberen. Dat is namelijk
Brazilië, dat experiment. Bra
zilië is een grote salade met al
lerlei ingrediënten. Er is een
Brazilaans filter waar alles
door heen sijpelt. Er zijn zoveel
verschillende Brazilianen. Er
zijn blanke, blonde mensen van
Europese komaf, we hebben
negers die oorspronkelijk uit
Afrika afkomstig zijn en die
inmiddels nog veel zwarter zijn
dan de Afrikanen zelf, we heb
ben afstammelingen van Por
tugezen, indianen en mengvor
men van al die bevolkingsgroe
pen. Dat hoor je ook in de mu
ziek terug. Ik ben geen compo
nist in de Europese opvatting
van dat begrip. Braziliaanse
muziek is experimenteren met
stijlen, met ritmes en met in
strumenten".
Is het moeilijk om buiten Brazi
lië door te dringen in een mu
ziekwereld die toch hoofdzake
lijk gedomineerd wordt door
Noordamerikaanse muzikanten
en een Noordamerikaanse mu
ziekindustrie?
„In het begin, 25 jaar gele
den, was dat heel moeilijk. An
tonio Carlos Jobim, Jao Gilber-
to, zij hadden het destijds
moeilijk. Nu is die moeilijkheid
er niet meer. Goed, de Ameri
kaanse muziek overheerst
overal, maar desondanks is er
volop ruimte voor andere mu
ziek. Bovendien is het zo dat
bijna alle hedendaagse toon
aangevend j azzmuzikanten als
Herbie Hancock, Chick Corea,
Goerge Duke, Stanley Clarke
en John McLaughlin minstens
een Braziliaans nummer of
zelfs hele platen gedaan heb
ben. Trouwens, er spelen
overal ter wereld Brazilianen
mee in toonaangevende bands
en elke percussie-inbreng, of
dat nou in een rockgroep of een
jazzband is, is oorspronkelijk
Braziliaans. Airto Moreira
heeft wat dat betreft heel veel
invloed gehad. In Engeland is
er momenteel een muzikale
stroming die zich 'new bossa
nova' noemt. Het is een mix
tussen rock en bossa nova. Er is
overal veel Braziliaanse mu
ziek, gelukkig wel. Het is niet
makkelij k om door te dringen
als je muziek niet commercieel
is, maar mijn ervaring is dat ik
jaarlijks in minstens 25 ver
schillende landen kan spelen.
Het buiten Brazilië doorbreken
is dus niet zo moeilijk Veel
moeilij ker is het om vernieu
wend bezig te kunnen blijven".
In Amerika is er momenteel
veel belangstelling voor zoge
naamde "World music'. Er
wordt geluisterd naar muziek
uit alle windstreken en hoe
exotischer hoe liever, lijkt het
credo. Heb jij nog bijzondere
uitheemse invloeden in jouw
muziek?
„Niet dat ik weet. Er zitten
wat Arabische invloeden in,
want mijn vader is van Arabi
sche komaf en als kind heb ik
thuis veel Arabische muziek
gehoord. Daarnaast zijn er de
invloeden van moderne Euro-
