Zwarte neushoorn met
uitsterven bedreigd
Chimpansees zeer
bedreven in het
'weer goedmaken'
Venetianen houden voeten droog dankzij onderzeese vloedkering
NOG MAAR AMPER 4000 EXEMPLAREN IN LEVEN
STUDIE MENSAPEN TOONT AAN:
Omarmen
Speculeren
DE STEM EXTRA WOENSDAG 23 NOVEMBER 1988ClT4^
HARARE - „Jammer
dat jullie hier gisteren
niet waren, dan hadden
jullie zes neushoorns
kunnen zien.„Twee
dagen geleden zag ik
een neushoorn bij Long
Pool."
Opsporen
Ont-hoornen
Uitwerpselen
Onzichtbaar
Fantastisch
Schoonmaken
Volgens De Waal beschikken apen over een heel
scala van handgebaren en geluiden om. de tegenpartij
te laten weten, dat ze er een 'dikke streep onder willen
zetten'. - fotoanp
Door Ronald Spaak
ARNHEM - Twee mannetj es-chimpansees zitten op
vijf meter afstand mokkend tegenover elkaar, zon
der dat de één de ander rechtstreeks in de ogen kijkt.
Ze houden elkaar vanuit de ooghoeken in de gaten,
nadat ze een paar minuten daarvoor een knallende
ruzie met veel kabaal en ontblote tanden hebben uit
gevochten.
Na een paar minuten na
dert een vrouwtje, die één
van de twee ruziemakers
begint te vlooien. Als ze dat
een tijdje gedaan heeft
wandelt ze naar de ander,
bij wie ze vervolgens het
zelfde doet. Dan komt heel
voorzichtig de eerste chim
pansee dichterbij, die zich
na enige aarzeling bij het
vlooiende koppel voegt. Een
tijdlang zitten ze met z'n
drieën te vlooien. Maar dan
loopt het vrouwtje ineens
Weg, de twee voormalige
vechtersbazen gezellig
vlooiend achterlatend. De
r vréde is getekend, de ver
zoening is een feit.
Gedragswetenschapper
dr. Frans de Waal bestu
deerde zes jaar lang in de
Verenigde Staten het ver
zoeningsgedrag bij apen.
Resultaat van de studie is
het boek 'Verzoening; vrede
stichten onder apen en
mensen'. Het is De Waals
tweede boek over apen, na
dat in 1982 'Chimpansee Po
litiek' - over coalities en
machtsblokken binnen de
Arnhemse chimpansee-ko
lonie - zijn weg naar het
grote publiek had gevon
den.
„De eerste verzoening tus
sen apen maakte ik mee
toen ik voor mijn eerste
boek de Burgers-kolonie in
Arnhem observeerde. Er
was een geweldige ruzie
tussen twee apen geweest,
waar de hele kolonie een
flinke stampij omheen
maakte. Tien minuten na
dat het lawaai een beetje
was verstomd zag ik twee
dieren elkaar midden in de
groep innig omarmen. Toen
ik me realiseerde dat het de
twee ruziemakers waren
begon bij mij langzaam het
idee te groeien, dat we daar
meer aan moesten gaan
doen", zegt De Waal.
Onderzoek naar verzoe-
nings-vaardigheden bij
dieren was op dat moment
nog door niemand gedaan.
„Alle wetenschappelijke
theorieën legden tot nu toe
het accent op het agressieve
karakter van het dier. 'Die
ren', zo luidde de algemene
opvatting, 'zijn afzonder
lijke individuen, die alleen
maar geïnteresseerd zijn
om voor zichzelf het beste
te bereiken en dientenge
volge bijzonder competitie-
gericht zijn'. Maar uit mijn
studie blijkt, dat apen de
meeste tijd bijzonder har
monieus samenleven".
Voor zijn onderzoek
maakte De Waal gebruik
van zijn gegevens uit zijn
Arnhemse periode en be
studeerde hij de bonobo -
een aan de chimpansee ver
wante mensaap - in de die
rentuin van San Diego in
Californië. De apen bleken
volgens De Waal juist op
vallend bedreven in het
'weer goedmaken'. Ze be
schikken over een heel
scala van handgebaren en
geluiden om de tegenpartij
te laten weten, dat ze er een
'dikke streep onder willen
zetten'.
Het goedmaken blijft lang
niet altijd beperkt tot de
twee strijdende partijen.
Heel vaak worden de dien
sten, gevraagd of onge
vraagd, van een bemidde
laar ingeroepen. Dat kan -
zoals in het voorbeeld hier
boven - een vrouwtje zijn,
dat de ruziemakers om de
beurt vlooit. Maar ook een
kind dat heen en weer loopt
tussen pa en ma blijkt in
staat de ruzie tussen de
beide ouders te sussen.
„Mensen", zo schrijft De
Waal in zijn boek, „maken
het wel op honderd ver
schillende manieren goed:
we breken de spanning met
een grapje, raken ander
mans hand of arm even
aan, bieden onze excuses
aan, sturen bloemen, be
drijven de liefde, maken
het lievelingskostje klaar
van de ander enzovoort.
Al deze variatie ten spijt
is de kus het verzoenings-
gebaar bij uitstek. Een an
der punt, dat we met de
chimpansee gemeen hebben
is de sleutelrol van het oog
contact. Bij mensapen is dit
een voorwaarde voor ver
zoening. Het is net of chim
pansees zonder een blik in
de ogen eikaars bedoelin
gen niet vertrouwen. Even
min beschouwen wij een
geschil beslecht met men
sen die hun ogen elke keer
dat we in hun richting kij
ken naar het plafond of de
vloer afwenden".
De Waal vergelijkt in zijn
boek regelmatig het apen-
gedrag met het gedrag van
de mens. „Maar", zo zegt
hij, „ik ben de eerste om toe
te geven, dat dat voorna
melijk speculeren is. En dat
is niet zozeer mijn schuld,
als wel de schuld van de
menswetenschappen. Afge
zien van studies over ver
zoeningsgedrag bij kleuters
en een enkel antropologisch
verslag ben ik geen gege
vens over dit gedrag bij
mensen tegengekomen. Het
wordt domweg niet als be
langrijk terrein van onder
zoek erkend. Er zijn hand
boeken vol met verwijzin
gen naar 'geweld' en 'agres
sie', maar de eerste verwij
zing naar persoonlijke 'vre
desluiting' of 'vergevings
gezindheid' moet ik nog te
genkomen".
Verzoenen en vergeven -
zo luidt de belangrijkste
conclusie van De Waal -
zijn niet voorbehouden aan
de intelligente mens. „Ver
giffenis is niet, zoals som
mige mensen lijken te gelo
ven, een geheimzinnig idee,
dat we aan enkele duizen
den jaren joden- en chris
tendom te danken hebben.
Ze is niet aan een mense
lijke geest ontsproeten en
kan dan ook niet door een
of andere religie worden
toegeëigend. Het feit dat zo
wel gewone apen als mens
apen en mensen verzoe
ningsgedrag kennen, bete
kent dat het waarschijnlijk
al meer dan dertig miljoen
jaar oud is, van voor de
splitsing in hun evolutie".
Door Roger Boyes
Door Virginia McKenna
Nadat dertien dagen van
onze 'Redt-de-Neushoorn
Trust' safari door Zambia
en Zimbabwe verstreken
waren en we nog steeds
geen neushoorn hadden
gezien, begon ik toch wat
moedeloos te worden.
In de jaren '70 werd de zwarte
rinoceros-populatie in de Zam-
biaanse Luanga vallei op acht-
a twaalfduizend geschat. In
1984 was dat aantal al gedaald
tot ongeveer 3130. Twee jaar
geleden werden de neushoorns
in Zambia voor het laatst offi
cieel geteld en daarbij* bleek
dat er nog maar zo'n vierhon
derd over waren. Vermoed
wordt dat er op het moment
niet meer dan honderd zwarte
neushoorns rondlopen in de
vallei, het laatste bolwerk van
deze dieren. In feite komen er
in heel Afrika nog slechts drie
tot vierduizend zwarte neus
hoorns voor.
In Zambia beseft men wel
dat er iets aan deze crisis ge
daan moet worden, maar de
plannen zijn erg vaag. Over het
idee van een groot, beschermd
wildreservaat - zoals in Kenia
- wordt alleen nog maar gedis
cussieerd.
Gelukkig was er één man die
voor een zeldzaam moment van
optimisme zorgde: David
Lloyd, natuurbeschermer en
voormalig wildopzichter in Ke
nia. Hij verkeert op het ogen
blik in de laatste onderhande
lingsfase met de Zambiaanse
regering over hét pachten van
het Kasanka nationale park in
de noordelijke provincie. Na
tuurlijk is het noodzakelijk om
te onderzoeken of het woonge
bied wel kan voorzien in de
voedselbehoefte van de rinoce
ros, hoe de minerale samenstel
ling van de grond is en of er ge
noeg waterplaatsen zijn. Als de
uitkomst daarvan positief is,
hoopt Lloyd zo spoedig moge
lijk actie te kunnen onderne
men.
Dan is hij er echter nog niet,
want hij zal eerst de neus
hoorns moeten opsporen. Aan
gezien de laatste telling van
twee jaar geleden dateert, weet
niemand precies waar de die
ren zich inmiddels ophouden.
Bovendien bestaat de angst dat
een overplaatsing een risico in
houdt voor de dieren. Maar het
enige alternatief is dat ze on
herroepelijk ten prooi vallen
aan de stropers, hetgeen uitein
delijk het uitsterven van het
ras tot gevolg heeft.
Ondanks alle inspanningen
van de 'Redt-de-Neushoorn
Trust' gaat het doden van de
beesten gewoon door. Er is in
toenemende mate vraag naar
dë hoorn, vooral in oorden zoals
Noordjemen waar een dolk met
een heft van rinoceros-hoorn -
voor prijzen rond de dertigdui
zend gulden - een status sym
bool is. En in het Verre Oosten
worden verpulverde hoorns ge
bruikt voor medische doelein
den.
Gedurende de zestiendaagse
rondreis door Zambia en Zim
babwe, georganiseerd door Eco
Safari's, spraken we met een
groot aantal deskundigen over
de neushoorn - mensen die er
varing hebben met de rimboe
en het Afrikaanse volk en zo
doende over een zeer specifieke
kennis beschikken.
Eén van de meest controver
siële ideeën die over tafel gin
gen, was het 'ont-hoornen' van
de neushoorn, waardoor de
stropers geen reden meer zou
den hebben om het dier te do
den. Naast de ethische bezwa
ren (moet je een dier vermin
ken en hem zijn belangrijkste
wapen afnemen?), werd be
twijfeld of zo'n plan werkelijk
uitvoerbaar zou zijn. Eerst zou
het huidige woongebied van de
neushoorns opgespoord moeten
worden, vervolgens moeten ze
met behulp van verdovende
pijlen bewusteloos geschoten
worden, met alle paniek en
angst die je daarmee onder de
beesten veroorzaakt, waarna
de hoorn verwijderd kan wor
den. Tegen de tijd dat zo onge
veer alle rino's onder het mes
zijn geweest, kan weer over
nieuw worden begonnen omdat
de hoorns vanzelf weer aan
groeien. Voorstanders van dit
idee voeren aan dat de kosten
van deze anti-stropersmethode
gedekt kunnen worden met de
opbrengst van de 'gesnoeide'
hoorns. Maar deze oplossing
betekent dat aan de vraag naar
hoorns tegemoet wordt geko
men en er in feite een 'legale'
handel in rinoceros-hoorns
ontstaat.
Enigszins verward door deze
discussie verlieten we Zambia.
We waren vooral gedepri
meerd. Het redden van de
overgebleven neushoorns leek
zo'n enorme, bijna onmogelijke
taak - misschien was het zelfs
al te laat.
In Zimbabwe was het echter
heel anders gesteld. Toen we
langs de wetenschappelijke re-
Een zwarte neushoorn in de vrije natuur (foto boven). Foto onder: een door stropers van
zijn hoorn beroofde neushoorn. Het karkas is leeggevreten door de gieren. - foto swnf
search-kampen reden, kregen
we ogenblikkelijk het idee dat
de noodklokken geluid waren
en alle aanwezige energie, ken
nis en actie in stelling gebracht
was. De zoöloog Kevin Dun
ham houdt zich bezig met een
nauwkeurige telling van de ri
nocerossen. Zes maanden gele
den gebeurde dat voor het
laatst en daaruit kwam naar
voren dat er circa zevenhon
derd neushoorns in de Zambezi
vallei zijn.
In Zimbabwe heerst een ware
neushoorn-oorlog: stropers zijn
officieel vogelvrij verklaard
door de Zimbabwaanse rege
ring en worden zonder pardon
neergeschoten. Stropers die
vanuit Zambia de Zambezi-ri-
vier oversteken zijn op de
hoogte van dit beleid, maar zijn
toch bereid het risico te lopen.
De verleiding om in één dag te
verdienen waar je normaal een
jaar lang hard voor moet wer
ken, is toch te groot.
Sinds mei van dit jaar wer
den vijftig neushoorns gevan
gen in de Zambezi-vallei en
overgebracht naar particuliere
wildparken, waar ze evenwel
staatseigendom blijven. Zelfs
een reddingsoperatie als deze
eist zijn tol van de neushoorns.
Door de gevangenneming en
het transport raken de beesten
van slag. De moedermelk ver
andert van samenstelling en is
daardoor niet meer geschikt.
Rino-baby's moeten in alle ge
vallen met de fles (koeiemelk)
grootgebracht worden. Als ze
vijf jaar oud zijn worden ze
vrijgelaten in de wildernis.
Aanpassingsproblemen zijn er
nauwelijks, omdat het park zo
uitgestrekt is dat dit voor hen
al bijna de 'wildernis' is.
Na de lunch in het kamp van
Mana Pools gingen we op zoek
naar een neushoorn. Onze gids
had er het volste vertrouwen in
dat we er eentje zouden zien.
Hij bestudeerde en volgde de
pootafdrukken in de stoffige
weg. We zaten met z'n drieën
op het dak van de jeep en tel
kens als we in de verte een
grijze schim zagen, ging ons
hart sneller kloppen. Bijna al
tijd bleken de grijze contouren
toe te behoren aan een olifant
(of een rots). Toen de Land
rover plotseling stopte en we
grote sporen zagen die in de
richting van de rivier leidden,
raakten we allemaal opgewon
den. Op het zachte geronk van
de jeep na, bleef het doodstil in
het lage struikgewas - de per
fecte habitat voor een neus
hoorn - waar we dwars door
heen reden.
We arriveerden bij een droge
rivierbedding. Te voet gingen
we verder door de bosjes naar
de groep bomen aan de over
kant. Daar, vlak voor ons, lag
een berg neushoorn-uitwerpse
len, maar de eigenaar was ner
gens te bekennen. „Dit is ver
moedelijk van gisteren", werd
ons verteld - dat verhaal kon
den we inmiddels wel dromen;
zo ging het al de hele reis.
Geen enkele keer mochten
we een neushoorn in levende
lijve aanschouwen. We foto
grafeerden slechts de uitwerp
selen en de voetsporen. Maar
aan de andere kant voelden we
ons lang niet zo teneergeslagen
als in Zambia: het is heel be
moedigend om te zien hoeveel
eraan gedaan wordt om de ri
noceros te behoeden voor uit
sterving.
Wat echter zowel in Zambia
als in Zimbabwe naar voren
komt, is het besef dat bij de po
gingen om de dieren en hun
woongebieden te redden, het
menselijk aspect niet vergeten
mag worden. Het één is afhan
kelijk van het ander. De men
sen die in de gebieden wonen
moeten er zelf ook beter van
worden, anders stellen ze hun
eigen overleving en de nood
zaak om het land te bebouwen
toch voorop. Hoe vertel je men
sen die zelf nauwelijks vol
doende te eten hebben dat ze
een gedeelte van het land moe
ten opofferen voor de dieren?
Alhoewel de logica toch wel
duidelijk is: de dieren trekken
toeristen, de toeristen brengen
geld in het laatje en de plaatse
lijke bewoners profiteren daar
weer van.
Of misschien hebben we de
neushoorn helemaal niet meer
nodig - misschien kunnen we
het ook wel zonder olifanten
stellen, of leeuwen, gorilla's,
paarden, vogels, honden, kat
ten.
Copyright The Sunday Ti
mes
VENETIË - Venetië, waar
de waterstand net zo nauw
lettend in de gaten wordt
gehouden als een koortsgra
fiek, zal voortaan behoedt
worden voor overstromin
gen. Er zullen gigantische
onderzeese barrières ge
plaatst worden, voorzien
van opvallende kanarie
gele tongen die overstro
mingen moeten voorkomen.
Onlangs is men begonnen de
prototypes van deze drijvende
bruggen, 'Moses' genaamd (een
afkorting van Experimentele
Elektro-Magnetische Model
len), langs het San Marco-plein
naar de monding van de haven,
vlakbij het Lido, te slepen. Ge
durende negen maanden zal
het project dag en nacht bestu
deerd worden en zullen even
tuele verbeteringen aange
bracht worden. De komende
zes jaar zullen nog tachtig van
deze dammen geplaatst wor
den.
Ernstige overstromingen zijn
al eeuwen en eeuwen lang een
onontkoombaar feit in de lagu
ne-stad. Venetië kwam onder
water te staan in 589, 875, 1240
en in 1966. Die laatste, de ern
stigste overstroming aller tij
den, was de druppel die de em
mer deed overlopen. Zowel van
Venetiaanse als van interna
tionale zijde werd er vaart ach
ter gezet de stad te redden van
een zekere ondergang in de
golven. Hiervoor werd een be
drag van zo'n 8.200 miljard lire
(omgerekend ongeveer elf mil
jard gulden) uitgetrokken. Het
overeengekomen plan, het 'Ve
netië Project', zal worden voor
gelegd aan een inter-mini-
streiële commissie, die over
veertien dagen uitsluitsel zal
moeten geven.
De Moses barrières maken deel
uit van het getij-controle pro
gramma. Ze wegen 1.100 ton
per stuk en zullen door middel
van een betonnen plaat in de
Ernstige overstromingen zijn al eeuwen en eeuwen lang een onontkoombaar feit in de lagune-stad. Venetië kwam onder
water te staan in 589, 875, 1240 en in 1966. Die laatste, de ernstigste overstroming aller tijden, was de druppel die de emmer
deed overlopen.
zeebodem worden verankerd.
Onder normale omstandighe
den zijn de dammen niet zicht
baar. Schepen en het gewone
Venetiaanse waterverkeer
kunnen ongehinderd de haven
in en uit varen. Maar zodra een
uitzonderlijk hoge vloedgolf
zich aandient, komt een com-
pressiemechanisme in werking
dat het water wegdrukt. Het
kanarie-gele gevaarte stijgt
dan boven het water uit iri een
hoek van 45 graden, als een
soort metalen versie van het
monster van Loch Ness.
Een reeks van tachtig bar
rières moeten voldoende zijn
om de stad tegen de aanstor
mende vloed te beschermen.
Dr. Luigi Zanda, het hoofd van
het ingénieursbureau dat de
dammen vervaardigt, zegt:
„Ons systeem van beweegbare
afsluitingen maakt deel uit van
een gecoördineerd milieuver
beteringsproject. Hiertoe be
hoort tevens de versterking
van de kustlijn, waar we vol
gend jaar mee zullen beginnen,
en een grootscheepse sanering
van de lagune."
In de verwezenlijking van
het project zal getracht worden
een financieel compromis te
vinden tussen een defensiesys
teem voor de getijden en het te
gengaan van de vervuiling in
de kanalen. Zo zullen bruggen
en zeewaterkeringen gerepa
reerd en in verval gerakende
gebouwen gerestaureerd moe
ten worden. En er zullen aqua
ducten en rioolwaterzuive
ringsinrichtingen gebouwd
worden.
Twintig jaar lang passeerden
allerlei plannen de revu, de één
nog fantastischer dan de ander.
Zo bestond bij voorbeeld het
idee oip Venetië op te hogen
door een veerkrachtige sub
stantie in de ondergrond te
pompen. Uiteindelijk, na lang
twijfelen, werd gekozen voor
de beweegbare barrières. Eco
logen staan evenwel bijzonder
sceptisch tegenover het project.
Zij zijn van mening dat de
nieuwe dammen het natuurlij
ke, doorspoelende effect van de
Adriatische getijden nog ver
der zullen aantasten.
De Doges van Venetië fun
geerden in het verleden tevens
als inspecteurs van de water
huishouding in de stad. Zo was
het ten strengste verboden om
de lagune op wat voor manier
dan ook in te dammen of de
wadden af te sluiten. Twee
maal daags stroomden de getij -
den ongehinderd door de kana
len van Venetië, riolen en goten
schoonspoelend. De zeewater
keringen werden zorgvuldig
onderhouden en bediendes
mochten zelfs geen kleden
- foto upi
kloppen in de nabijheid van de
kanalen uit angst dat het stof
het water zou bezoedelen. Te
genwoordig dobberen er cola
blikjes in het modderige Grand
Canal.
In de negentiende eeuw wer
den de zeewaterkeringen ver
waarloosd. Nieuwe industriële
zones - zoals de Porto Maghera,
gebouwd in de Mussolini perio
de, en andere drooggelegde ge
bieden, in totaal goed voor zo'n
1500 hectare - blokkeerden een
ontlastklep voor overtollig wa
ter. Van een vrije doorstroming
is op het moment absoluut geen
sprake meer. De lagune wordt
aan alle kanten afgesloten en
het resultaat daarvan is ruik
baar. Stinkende, dichtgeslibde
kanalen bepalen het gezicht
van deze monumentale stad.
Ecologen vinden dat het reini,
gen van Venetië voorrang ver
dient boven het aanbrengen
van een stormvloedkering. Een
herhaling van de overstroming
van 1966, toen het water twee
meter hoog stond in huizen,
musea en gangen, is absoluut
niet uitgesloten. Maar inmid
dels weet Venetië wel om te
gaan met dat probleem.
Wat momenteel veel urgen
ter is, is dat er jaarlijks tien
duizend ton nitraten en twee
duizend ton fosfaten in de la
gune geloosd wordt door de fa
brieken, die bovendien vieren
twintig uur per dag nicotine-
kleurige rook uit hun schoor
stenen stoten.
Verder staat nog in het Ve
netië Project dat er moet wor
den begonnen met het uitbag
geren van de kanalen en dat er
een technische commissie in
het leven moet worden geroe
pen voor het bedenken van een
afvalverwerkingsstrategie.
Rond 1992 zal de rioolwaterzui
veringsinrichting - voor 70 pro
cent van de inwoners - gereed
moeten zijn. Zelfs ogenschijn
lijk weinig controversiële
maatregelen als deze hebben
aanleiding gegeven tot protes
ten.
Vorige week protesteerden
de bewoners uit de Veneto
streek tegen de bouw van che
mische afvalverwerkingsfa-
brieken, omdat ze niet opge
scheept wilden worden met de
rotzooi van Venetië. Ze zouden
uit hun dorpen verdreven wor
den door de stank.
De bureaucratie van de
overheid heeft onvermijdelijk
tot gevolg dat het lang duurt
eer reddingsplannen doorge
voerd worden en dat er gebruik
wordt gemaakt van verwerpe
lijke, moderne kunstgrepen.
Maar dat is nu eenmaal de prijs
voor droge voeten.
Copyright The Times
