ndag
er krant
•enput
>r bodem.
NVOB
NVOB
NATIONALISME ALS
LEGITIMERING VAN
VERZET EN KRITIEK
k
a\x-
se Koerier.
ationalisme komt overal voor. De
Friezen geven een eigen woordenboek uit, maar scho
ten worden er door nationalisten in Nederland niet ge
lost. In Noordierland en Nagorno-Karabach zijn de
botsingen talrijk en vallen er doden. Wat drijft nationa
listen zo ver? Zijn het dromers of verzetsstrijders, val
len er doden omdat ze hun eigen taal of dialect tot
voertaal willen verheffen, of zijn het xenofoben, men
sen die een hekel hebben aan alles wat vreemd is?
Een rondgang langs de nationalistische brandhaarden
leidt al snel tot de conclusie dat er veel meer achter
zit. Vaak is het verzet tegen de politieke en economi
sche orde, maar ook blijken er in het verleden dingen
verkeerd te zijn gegaan, zoals verkeerd getrokken
grenzen die voortdurend voor conflicten zorgen.
Sovjetunie
Oorsprong
Totalitair
Stammenoorlog
Kurden
Palestijnen
Taalstrijd
ooot'
)lu>"
IIIIIIJII.il
tiiiA rufiki'iW-o'* iuX iAA\f M-
S®v>-
akje benutten,
entie wordt in een groter
de advertentie met het belangrijkste
bondig.
ummer in de advertentie op.
makkelijk en snel.
ZIJKANT HET BEDRAG
Voor toezending van brieven
I extra te betalen. Als
groene betaalcheque of een
giro- of bankoverschrijving)
taling ontvangt u een
u echter f 4,-
ling moeten brengen.
agblad De Stem,
inleveren op onze kantoren.
Prijs incl. 6% BTW
•f 6,07
f 8,09
f 10,11
f 12,13
f 14,15
f 16,17
oden Zn.
Stroodorpe 4-61
Gildestraat 231
N
ïstraat 7. Corr.-adres: Voorstraat 91
Postbus 2151
Industrieweg 261
3.V. Mr. F.J. Haarmanweg 53,1
Postbus 1161
Spui 481
Postbus 3671
F.J. Haarmanweg 50, Postbus 491
chelde-Rijnweg 12-14, Postbus 361
Cruquiusstraat 54, Postbus 51671
Nieuwstraat 401
J.V. Paul Krugerstraat 251
Postbus 50721
Slijkstraat 261
Industrieweg 251
Hobeinstraat 611
Lannoystraat 191
Cruquiusstraat 19 (beneden) I
man Westerzicht 1211
'aul Krugerstraat 263, Postbus 1901
Bossestraat 19a I
Bossestraat 571
Nieuwstraat 201
Dorpsdijk 7-91
Kon. Wilhelminalaan 171
Noordstraat 24. Postadres:
Postbus 40, Kloosterzande I
Koudorpstraat 39
Prelaatweg 7-9, Postbus 3
Voorstraat 32, Postbus 9
Ires: Clara's pad 34, Heinkenszand
Burg. Hackstraat 10
Rozenlaan 21, Postbus 102
Vierstraat 22
Margrietstraat 6
Emmaustraat 7
Axelsestraat 42
Regenboogstraat. 41
Minderbroederstraat 44-46
Groene Weegje 27
Minderbroederstraat 3
Julianastraat 22
Door Frits Kemperman
Massale demonstraties, bezettingen van
fabrieken en overheidsgebouwen, het
herdenken van onafhankelijkheidsdagen
en het uitroepen van de eigen taal als of
ficiële taal. In Oosteuropa is dat nu aan
de orde van de dag. Nationalisme als
sausje over de werkelijke problemen.
In Joegoslavië is door het oplevend
nationalisme het bestaan van het land in
het geding geraakt. De federatie (een sa
menwerking van verschillende republie
ken) bestaat uit een verzameling van
Zuid (Joego) Slavische volken. Montene
gro is een zelfstandige staat geweest met
een eigen taal, hoofdstad en regering.
Ook Servië was nog in deze eeuw een on
afhankelijke staat. Na de Eerste Wereld-
dog werden deze koninkrijken samen-
voegd met delen van het ingestortte
eizerrijk Oostenrijk-Hongarije en tot
een nieuwe staat gemaakt.
De grote verschillen tussen de diverse
volken kwamen in het begin niet aan de
oppervlakte. Al snel brak er een nieuwe
wereldoorlog uit. Na 1945 wist de parti-
sanenleider Tito zich tot een nationale fi
guur te maken. Er leek zoiets te ontstaan
als een 'Joegoslavisch volk', maar na Ti
to's dood bleek deze eenheid alleen door
de persoon Tito gedragen te zijn. In de
machtstrijd die nu in Joegoslavië wordt
gevoerd, heeft de man die zich opvolger
van Tito waant - Slobodan Milosevic -
het sluimerend nationalisme weer uit de
kast gehaald.
Met de steun van de Serviërs probeert
hij zijn positie te versterken. Hij kan het
volk makkelijk de straat op krijgen, om
dat de economie van het land helemaal
op zijn gat ügt. Door de ontevredenheid
die hierdoor ontstaat, is het voor Milose
vic makkelijk om onder het mom van na
tionalisme, zijn aanhang te mobiliseren
en zo de federale regering onder druk te
zetten. Nationalistische gevoelens wor
den hier dus misbruikt voor persoonlijk
voordeel.
i Ook in de Sovjetunie zorgt nationalisme
de laatste tijd voor wereldnieuws. Dat
tand is net als Joegoslavië een verzame-
I talg van republieken. De openheid en
hervormingen die door partijleider Gor-
batsjov worden gestimuleerd, leidden in
de Sovjetunie dit jaar tot opstanden in
i she hoeken van het land. Zelfs het leger
was nodig om stakingen te breken. Hier
wordt het nationalisme de test van de
macht van Gorbatsjov en zijn de gevol
gen voor de wereldpolitiek groot. Als
Gorbatsjov door de nationalistische
roerselen zijn positie niet kan handha
ven, zou dit een enorme terugval in de
inmiddels vergaande ontspanning tussen
oost en west zijn.
De Armeniërs in het zuiden van de
Sovjetunie organiseren dit jaar voortdu
rend stakingen en massabijeenkomsten
omdat, de grens met het buurland Azer-
bajdzjan 'verkeerd' ligt. Daarom woont
een deel van de (Christelijke) Armeniërs
in het (Islamitische) Azerbajdzjan. Hier
zijn dus verkeerd getrokken grenzen en
godsdienstconflicten de motor achter het
nationalisme. In het noordwesten van de
Sovjetunie wordt Gorbatsjov geplaagd
door nationalisme van een ander soort.
De daar wonende Esten, Letten en Li
touwers eisen onafhankelijkheid en ver
werpen de overheersing van Moskou.
Nationalisme als verzet tegen de centrale
staat.
Nationalisme bestaat al heel lang. De
eerste vorm van nationalisme was ge
woon vreemdelingenhaat. Het groepsge
voel werd versterkt door een gemeen
schappelijke vijand. Ideologisch nationa
lisme onstaat in de achtiende eeuw en
hangt samen met 'natiebesef. Vooral tij
dens de Franse Revolutie komt het na
tiebesef duidelijk naar boven. De Franse
revolutie zou zonder natiebesef zelfs niet
hebben plaatsgevonden. Men moet zich
Fransman voelen om samen met andere
Fransen de staat te hervormen. 'Broeder
schap', riep het volk, maar broeder met
wie? Doordat Frankrijk door zijn vor
sten Lodewijk XIV, de Zonnekoning)
tot een hechte eenheid werd gesmeed,
kon het volk ook broederlijk een ideaal
nastreven.
Na de Franse Revolutie, en natuurlijk
onder invloed daarvan, kwam de negen
tiende eeuw als de eeuw van het nationa
lisme in de boeken te staan. Groei van
de macht van de burgerij en het ontwik
kelen van de leer van de volkssoevereini
teit waren de basis voor het ontstaan van
veel nationale bewegingen. In 1821 riep
Griekenland de onafhankelijkheid uit en
in 1830 kwamen de Belgen in opstand te
gen hun onderdrukkers, de Nederlan
ders.
Nationalisme op de Balkan in het be
gin van deze eeuw was zelfs de aanlei
ding tot de Eerste Wereldoorlog. Een
Servisch nationalist vermoordde immers
de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdi
nand, waardoor de oorlog uitbrak. Het
Langstraat 28
Hooldweg Zuid 34 I
faailt?if!feemrec*ltse VMO, een van de allerfelste strijdgroepen In de Belgische
- foto archief de stem
Armeens pleidooi voor het voegen van Nagorna-Karabach bij Armenië.
- fotoepa
Een nationalistisch sausje
'We zullen altijd Servië zijn' luidt de tekst op het spandoek tijdens demonstraties
eerder dit Jaar In Joegoslavië. - foto ap
uiteenvallende Turkse Rijk, dat in de vo
rige eeuw bijna de hele Balkan bestreek,
werd door allerlei nationalistische bewe
gingen verdeeld. Zo ontstonden Grie
kenland Roemenië, Bulgarije, Albanië en
later Joegoslavië. De Balkanlanden voer
den aan de vooravond van de Eerste We
reldoorlog twee bloedige oorlogen maar
zijn dan eigenlijk de speelbal in het
machtsspel van de grote mogendheden.
Tussen de twee wereldoorlogen koos na
tionalisme zijn meest gruwelijke vorm.
Er ontstonden dictaturen in Duitland,
Italië en Japan en de grootste oorlog al
ler tijden vloeide er uit voort. Dit natio
nalisme kwam tot bloei door twee krach
ten: economische malaise door de Eerste
Wereldoorlog en de beurskrach van 1929
en daarbij verkeerd getrokken grenzen.
Die verkeerd getrokken grenzen werden
nu weer aangevoerd om het spel van de
machthebbers, Mussolini en Hitier, te
vergemakkelijken. Zij wilden Duitsers en
Italianen binnen hun grenzen (Heim ins
Reich) brengen, Mussolini wilde 'zijn
zee', het Mare Nostrum van de Romei
nen, weer terug en de Japanners hadden
ook 'Lebensraum' nodig en veroverden
een stuk van China (Mandsjoerije-1937)
om het bevolkingsoverschot beter te
spreiden.
Verkeerd getrokken grenzen zijn vaak
het excuus om geweld te beginnen. De
Sudetenduitsers die voor Hitler in 1938
de aanleiding waren om een stuk van
Tsjechoslowakije te annexeren zijn hier
van een duidelijk voorbeeld. Na de
Tweede Wereldoorlog hadden de grote
mogendheden het Sudetengebergte, waar
veel Duitsers woonden, bij Tsjechoslo
wakije gevoegd omdat het land dan een
goed verdedigbare 'natuurlijke' grens
kreeg.
Na de oorlog hebben de Westeuropese
koloniale mogenheden hun oude kolo
niën met hetzelfde probleem opgezadeld.
De koloniën werden zelfstandig, en wel
precies langs de grenzen die de koloniale
mogenheden tijdens hun veroverings
tochten in de vorige eeuwen hadden be
vochten. Dwars door stammen en na
tuurlijke grenzen, langs de lineaal ge
trokken en daarmee bron voor talrijke
conflicten.
Het nationalisme in Afrika wordt in het
westen vaak afgedaan met de term stam-
menoorlogen, maar is natuurlijk ook een
vorm van streven naar een eigen staat
voor het eigen volk. Verschillende volken
(stammen) die ongewenst binnen de
grenzen van een staat wonen, leveren in
Afrika nog steeds bloedige conflicten op.
Deze zomer vielen in Burundi duizenden
doden door gevechten tussen Tutsi's en
Hutu's. Ook de stammenstrijd in Biafra
(Nigeria) in de jaren '60 is het gevolg van
verkeerd getrokken grenzen. Daardoor
kwamen stammen die altijd vreedzaam
met elkaar konden leven ineens in onge
lijke verhoudingen bij elkaar terecht, de
meerderheid wordt machtiger en de min
derheid komt in opstand.
Ook in Azië zijn enkele belangrijke na
tionale conflicten ontstaan door het
Europees kolonialisme. Vooral de Kur
den en de Palestijnen zijn volken waar
voor geen grondgebied was overgebleven
na de verdeling van het Turkse Rijk. In
de vorige eeuw raakte deze Osmaanse
'veelvolkenstaat' in verval en het opko
mend nationalisme heeft daar gebruik
van gemaakt door eigen staten op te
eisen, zoals de Balkanstaten, Noord-
afrika en een deel van het Arabisch
schiereiland. Het grondgebied van de
Kurden is door de grote mogendheden
(Verenigde Staten, Frankrijk en Enge
land) verdeeld over drie landen: Iraq,
Turkije en de Sovjetunie.
De Kurden en de Joden kregen tijdens
de Eerste Wereldoorlog allerlei beloften
voor steun in hun streven naar een eigen
staat in ruil voor steun tijdens de oorlog.
Alleen de Kurden hebben deze beloften
niet weten te benutten. Momenteel leven
er veel Kurden in Iraq. Daar worden ze,
net als tijdens de Eerste Wereldoorlog,
gebruikt in de oorlog tegen Iran. Iran
steunt Kurdische onafhankelijkheids
strijders in hun strijd tegen Iraq maar als
puntje bij paaltje komt laat Iran ze weer
vallen. In Iraq worden ze met chemische
wapens bestookt en wanneer ze dan naar
buurland Turkije vluchten, worden ze
daar met angst en beven ontvangen. Tur
kije vreest immers het nationalisme van
een groeiend aantal Kurden.
Het joods nationalisme werd wel be
loond maar ontnam de Palestijnen hun
land. De PLO is de nationalistische be
weging die probeert het Palestijnse volk
een eigen staat te geven. In Israël/Pale
stina zie je het botsen tussen twee volken
'die ongeveer hetzelfde stuk grond opei
sen. Joods nationalisme werd beloond en
daardoor werd het Palestijns nationa
lisme gefnuikt. Zij leven nu, net als de
Kurden, als minderheden verdeeld over
een aantal staten en proberen een eigen
staat te krijgen.
Het huidige nationalisme in Oosteu
ropa is duidelijk een vorm van verzet te
gen de landsregering en de overheersing
door een supermogendheid. In de com
munistische Oosteuropese landen is ge
probeerd de 'Bourgeois' denkbeelden
over volken - die volgens het marxisme
alleen maar bedoeld zijn om de arbei
dersklasse te verdelen - uit te wissen en
te vervangen voor een nieuw ideeën: een
'grensoverschrijdende solidariteit'.
Maar door achterblijvende economi
sche groei (schaarste) en mogelijkheden
om kritiek te spuien (glasnost en pere
strojka) groeit er verzet dat in de vorm
van nationalisme wordt gegoten. In Po
len zie je het nationalisme niet zo duide
lijk, want officieel is Polen onafhanklijk.
Daar wordt de kerk aangewend als bind
middel want ook in het van Rusland af
hankelijke Polen is er een bindend ele
ment nodig waarin het verzet wordt ge
coördineerd.
Naast Polen is het (nationalistische)
verzet ook in Hongarije en Tsjechoslo
wakije gegroeid. Twee weken geleden
werd met massale demonstraties de 70-
jarige onafhankelijkheid van Tsjechoslo
wakije gevierd, met natuurlijk de bedoe
ling te laten zien dat de afhankelijkheid
van Rusland absoluut niet geaccepteerd
zal worden. Ook in Hongarije probeert
men het nationale gevoel leven in te bla
zen. De Russische inval van 1956 werd
er onlangs herdacht met een verwijzing
naar de Hongaarse identiteit.
Het grote verschil tussen nationalisme
in Oosteuropa en Afrika/Azië is de ach
terliggende bedoeling van de activisten.
In Oos-europa is het kritiek op het poli-
tiek-economisch systeem en m Afrika/
Azië is het ruzie met de buren om grond
gebied. In Westeuropa tref je het hele
scala van nationalistische verschijnings
vormen aan. Aan het eind van de jaren
'70 leek het nationalisme zelfs zijn beste
tijd te hebben gehad, maar tegenwoordig
staat het weer midden in het nieuws.
Aanslagen in Baskenland, Zuid-Tirol en
Noordierland kosten jaarlijks honderden
mensen het leven maar de overheid krijgt
nauwelijks greep op de activisten. Van
toegeven is geen sprake want dan is het
hek van de dam en staan alle regionalis-
ten in de rij voor een eigen staatje. Na
tionalistische afscheidingsbeweging ko
men vaak voor, ver van de hoofdstad van
waaruit het land wordt bestuurd.
Het beste voorbeeld van taal als pijler
van nationalisme is ons buurland België.
België werd aan het eind van de vijf
tiende eeuw een bestuurlijke eenheid,
maar bestaat uit twee delen die nooit
meer overeenkomst hadden dan die een
heid die hen opgelegd werd. De verschil
len in de Middeleeuwen toen Vlaanderen
al veel nijverheid kende en welvarend de
boventoon voerde en later toen de indu
strie - en de welvaart - in het Franstalige
deel kwam, worden nu nog steeds ge
voed door het zichtbare, in dit geval
hoorbare, verschil: de taal. Daarvoor
vallen nog steeds regeringen en komen
massa's op de been.
Het bloedigste nationalistische con
flict in Westeuropa is het conflict in
Noordierland. Hier heeft het nationa
lisme de godsdienst in de arm genomen.
In Noordierland strijden katholieke na
tionalisten tegen de protestantse Britse
overheersers. Het heeft dus de naam een
godsdienst conflict te zijn maar is een
strijd tegen de centrale regering in Lon
den die te ver weg is en 'anderen' be
voordeeld. In Noordierland voelt men
zich door de landelijke overheid in de
steek gelaten. Zij is verantwoordelijk
voor de armoede, zij is verantwoordelijk
voor de oneerlijke verdeling van over
heidsbanen en zij wordt de onderdruk
ker van de Noordierse katholieken, me
nen de nationalisten.
Maar nationalisme bestaat ook zonder
geweld en in driedelig pak. Het nationa
lisme van De Gaulle in de jaren '60 en
het Thatcherisme van de jaren '80 zijn
stromingen die een enorme rem zijn op
de Europese eenwording. Beide leiders
hadden de angst voor een te sterk Euro
pa, en vreesden dat de nationale identi
teit (lees: de mogelijkheid om hun zin/
beleid door te drukken) teveel in het ge
drang zou komen. Nationalisme is dus
een reële dreiging voor de Europese een
wording.
Al die nationalisten hebben met elk
aar gemeen dat ze ontevreden zijn over
het bestuur waaronder ze vallen. Zowel
in Oost- als West-Europa is nationalisme
een sausje. Onder dat sausje zit de de
realiteit en die is vaak bitter. Onderdruk
king, racisme en massamoord zijn hier
van het bewijs. Zolang mensen zich on
heus behandeld zullen voelen, zal natio
nalisme blijven bestaan. Als camouflage
van onrecht of als uiting van verzet.