ndag er krant •enput >r bodem. NVOB NVOB NATIONALISME ALS LEGITIMERING VAN VERZET EN KRITIEK k a\x- se Koerier. ationalisme komt overal voor. De Friezen geven een eigen woordenboek uit, maar scho ten worden er door nationalisten in Nederland niet ge lost. In Noordierland en Nagorno-Karabach zijn de botsingen talrijk en vallen er doden. Wat drijft nationa listen zo ver? Zijn het dromers of verzetsstrijders, val len er doden omdat ze hun eigen taal of dialect tot voertaal willen verheffen, of zijn het xenofoben, men sen die een hekel hebben aan alles wat vreemd is? Een rondgang langs de nationalistische brandhaarden leidt al snel tot de conclusie dat er veel meer achter zit. Vaak is het verzet tegen de politieke en economi sche orde, maar ook blijken er in het verleden dingen verkeerd te zijn gegaan, zoals verkeerd getrokken grenzen die voortdurend voor conflicten zorgen. Sovjetunie Oorsprong Totalitair Stammenoorlog Kurden Palestijnen Taalstrijd ooot' )lu>" IIIIIIJII.il tiiiA rufiki'iW-o'* iuX iAA\f M- S®v>- akje benutten, entie wordt in een groter de advertentie met het belangrijkste bondig. ummer in de advertentie op. makkelijk en snel. ZIJKANT HET BEDRAG Voor toezending van brieven I extra te betalen. Als groene betaalcheque of een giro- of bankoverschrijving) taling ontvangt u een u echter f 4,- ling moeten brengen. agblad De Stem, inleveren op onze kantoren. Prijs incl. 6% BTW •f 6,07 f 8,09 f 10,11 f 12,13 f 14,15 f 16,17 oden Zn. Stroodorpe 4-61 Gildestraat 231 N ïstraat 7. Corr.-adres: Voorstraat 91 Postbus 2151 Industrieweg 261 3.V. Mr. F.J. Haarmanweg 53,1 Postbus 1161 Spui 481 Postbus 3671 F.J. Haarmanweg 50, Postbus 491 chelde-Rijnweg 12-14, Postbus 361 Cruquiusstraat 54, Postbus 51671 Nieuwstraat 401 J.V. Paul Krugerstraat 251 Postbus 50721 Slijkstraat 261 Industrieweg 251 Hobeinstraat 611 Lannoystraat 191 Cruquiusstraat 19 (beneden) I man Westerzicht 1211 'aul Krugerstraat 263, Postbus 1901 Bossestraat 19a I Bossestraat 571 Nieuwstraat 201 Dorpsdijk 7-91 Kon. Wilhelminalaan 171 Noordstraat 24. Postadres: Postbus 40, Kloosterzande I Koudorpstraat 39 Prelaatweg 7-9, Postbus 3 Voorstraat 32, Postbus 9 Ires: Clara's pad 34, Heinkenszand Burg. Hackstraat 10 Rozenlaan 21, Postbus 102 Vierstraat 22 Margrietstraat 6 Emmaustraat 7 Axelsestraat 42 Regenboogstraat. 41 Minderbroederstraat 44-46 Groene Weegje 27 Minderbroederstraat 3 Julianastraat 22 Door Frits Kemperman Massale demonstraties, bezettingen van fabrieken en overheidsgebouwen, het herdenken van onafhankelijkheidsdagen en het uitroepen van de eigen taal als of ficiële taal. In Oosteuropa is dat nu aan de orde van de dag. Nationalisme als sausje over de werkelijke problemen. In Joegoslavië is door het oplevend nationalisme het bestaan van het land in het geding geraakt. De federatie (een sa menwerking van verschillende republie ken) bestaat uit een verzameling van Zuid (Joego) Slavische volken. Montene gro is een zelfstandige staat geweest met een eigen taal, hoofdstad en regering. Ook Servië was nog in deze eeuw een on afhankelijke staat. Na de Eerste Wereld- dog werden deze koninkrijken samen- voegd met delen van het ingestortte eizerrijk Oostenrijk-Hongarije en tot een nieuwe staat gemaakt. De grote verschillen tussen de diverse volken kwamen in het begin niet aan de oppervlakte. Al snel brak er een nieuwe wereldoorlog uit. Na 1945 wist de parti- sanenleider Tito zich tot een nationale fi guur te maken. Er leek zoiets te ontstaan als een 'Joegoslavisch volk', maar na Ti to's dood bleek deze eenheid alleen door de persoon Tito gedragen te zijn. In de machtstrijd die nu in Joegoslavië wordt gevoerd, heeft de man die zich opvolger van Tito waant - Slobodan Milosevic - het sluimerend nationalisme weer uit de kast gehaald. Met de steun van de Serviërs probeert hij zijn positie te versterken. Hij kan het volk makkelijk de straat op krijgen, om dat de economie van het land helemaal op zijn gat ügt. Door de ontevredenheid die hierdoor ontstaat, is het voor Milose vic makkelijk om onder het mom van na tionalisme, zijn aanhang te mobiliseren en zo de federale regering onder druk te zetten. Nationalistische gevoelens wor den hier dus misbruikt voor persoonlijk voordeel. i Ook in de Sovjetunie zorgt nationalisme de laatste tijd voor wereldnieuws. Dat tand is net als Joegoslavië een verzame- I talg van republieken. De openheid en hervormingen die door partijleider Gor- batsjov worden gestimuleerd, leidden in de Sovjetunie dit jaar tot opstanden in i she hoeken van het land. Zelfs het leger was nodig om stakingen te breken. Hier wordt het nationalisme de test van de macht van Gorbatsjov en zijn de gevol gen voor de wereldpolitiek groot. Als Gorbatsjov door de nationalistische roerselen zijn positie niet kan handha ven, zou dit een enorme terugval in de inmiddels vergaande ontspanning tussen oost en west zijn. De Armeniërs in het zuiden van de Sovjetunie organiseren dit jaar voortdu rend stakingen en massabijeenkomsten omdat, de grens met het buurland Azer- bajdzjan 'verkeerd' ligt. Daarom woont een deel van de (Christelijke) Armeniërs in het (Islamitische) Azerbajdzjan. Hier zijn dus verkeerd getrokken grenzen en godsdienstconflicten de motor achter het nationalisme. In het noordwesten van de Sovjetunie wordt Gorbatsjov geplaagd door nationalisme van een ander soort. De daar wonende Esten, Letten en Li touwers eisen onafhankelijkheid en ver werpen de overheersing van Moskou. Nationalisme als verzet tegen de centrale staat. Nationalisme bestaat al heel lang. De eerste vorm van nationalisme was ge woon vreemdelingenhaat. Het groepsge voel werd versterkt door een gemeen schappelijke vijand. Ideologisch nationa lisme onstaat in de achtiende eeuw en hangt samen met 'natiebesef. Vooral tij dens de Franse Revolutie komt het na tiebesef duidelijk naar boven. De Franse revolutie zou zonder natiebesef zelfs niet hebben plaatsgevonden. Men moet zich Fransman voelen om samen met andere Fransen de staat te hervormen. 'Broeder schap', riep het volk, maar broeder met wie? Doordat Frankrijk door zijn vor sten Lodewijk XIV, de Zonnekoning) tot een hechte eenheid werd gesmeed, kon het volk ook broederlijk een ideaal nastreven. Na de Franse Revolutie, en natuurlijk onder invloed daarvan, kwam de negen tiende eeuw als de eeuw van het nationa lisme in de boeken te staan. Groei van de macht van de burgerij en het ontwik kelen van de leer van de volkssoevereini teit waren de basis voor het ontstaan van veel nationale bewegingen. In 1821 riep Griekenland de onafhankelijkheid uit en in 1830 kwamen de Belgen in opstand te gen hun onderdrukkers, de Nederlan ders. Nationalisme op de Balkan in het be gin van deze eeuw was zelfs de aanlei ding tot de Eerste Wereldoorlog. Een Servisch nationalist vermoordde immers de Oostenrijkse kroonprins Frans Ferdi nand, waardoor de oorlog uitbrak. Het Langstraat 28 Hooldweg Zuid 34 I faailt?if!feemrec*ltse VMO, een van de allerfelste strijdgroepen In de Belgische - foto archief de stem Armeens pleidooi voor het voegen van Nagorna-Karabach bij Armenië. - fotoepa Een nationalistisch sausje 'We zullen altijd Servië zijn' luidt de tekst op het spandoek tijdens demonstraties eerder dit Jaar In Joegoslavië. - foto ap uiteenvallende Turkse Rijk, dat in de vo rige eeuw bijna de hele Balkan bestreek, werd door allerlei nationalistische bewe gingen verdeeld. Zo ontstonden Grie kenland Roemenië, Bulgarije, Albanië en later Joegoslavië. De Balkanlanden voer den aan de vooravond van de Eerste We reldoorlog twee bloedige oorlogen maar zijn dan eigenlijk de speelbal in het machtsspel van de grote mogendheden. Tussen de twee wereldoorlogen koos na tionalisme zijn meest gruwelijke vorm. Er ontstonden dictaturen in Duitland, Italië en Japan en de grootste oorlog al ler tijden vloeide er uit voort. Dit natio nalisme kwam tot bloei door twee krach ten: economische malaise door de Eerste Wereldoorlog en de beurskrach van 1929 en daarbij verkeerd getrokken grenzen. Die verkeerd getrokken grenzen werden nu weer aangevoerd om het spel van de machthebbers, Mussolini en Hitier, te vergemakkelijken. Zij wilden Duitsers en Italianen binnen hun grenzen (Heim ins Reich) brengen, Mussolini wilde 'zijn zee', het Mare Nostrum van de Romei nen, weer terug en de Japanners hadden ook 'Lebensraum' nodig en veroverden een stuk van China (Mandsjoerije-1937) om het bevolkingsoverschot beter te spreiden. Verkeerd getrokken grenzen zijn vaak het excuus om geweld te beginnen. De Sudetenduitsers die voor Hitler in 1938 de aanleiding waren om een stuk van Tsjechoslowakije te annexeren zijn hier van een duidelijk voorbeeld. Na de Tweede Wereldoorlog hadden de grote mogendheden het Sudetengebergte, waar veel Duitsers woonden, bij Tsjechoslo wakije gevoegd omdat het land dan een goed verdedigbare 'natuurlijke' grens kreeg. Na de oorlog hebben de Westeuropese koloniale mogenheden hun oude kolo niën met hetzelfde probleem opgezadeld. De koloniën werden zelfstandig, en wel precies langs de grenzen die de koloniale mogenheden tijdens hun veroverings tochten in de vorige eeuwen hadden be vochten. Dwars door stammen en na tuurlijke grenzen, langs de lineaal ge trokken en daarmee bron voor talrijke conflicten. Het nationalisme in Afrika wordt in het westen vaak afgedaan met de term stam- menoorlogen, maar is natuurlijk ook een vorm van streven naar een eigen staat voor het eigen volk. Verschillende volken (stammen) die ongewenst binnen de grenzen van een staat wonen, leveren in Afrika nog steeds bloedige conflicten op. Deze zomer vielen in Burundi duizenden doden door gevechten tussen Tutsi's en Hutu's. Ook de stammenstrijd in Biafra (Nigeria) in de jaren '60 is het gevolg van verkeerd getrokken grenzen. Daardoor kwamen stammen die altijd vreedzaam met elkaar konden leven ineens in onge lijke verhoudingen bij elkaar terecht, de meerderheid wordt machtiger en de min derheid komt in opstand. Ook in Azië zijn enkele belangrijke na tionale conflicten ontstaan door het Europees kolonialisme. Vooral de Kur den en de Palestijnen zijn volken waar voor geen grondgebied was overgebleven na de verdeling van het Turkse Rijk. In de vorige eeuw raakte deze Osmaanse 'veelvolkenstaat' in verval en het opko mend nationalisme heeft daar gebruik van gemaakt door eigen staten op te eisen, zoals de Balkanstaten, Noord- afrika en een deel van het Arabisch schiereiland. Het grondgebied van de Kurden is door de grote mogendheden (Verenigde Staten, Frankrijk en Enge land) verdeeld over drie landen: Iraq, Turkije en de Sovjetunie. De Kurden en de Joden kregen tijdens de Eerste Wereldoorlog allerlei beloften voor steun in hun streven naar een eigen staat in ruil voor steun tijdens de oorlog. Alleen de Kurden hebben deze beloften niet weten te benutten. Momenteel leven er veel Kurden in Iraq. Daar worden ze, net als tijdens de Eerste Wereldoorlog, gebruikt in de oorlog tegen Iran. Iran steunt Kurdische onafhankelijkheids strijders in hun strijd tegen Iraq maar als puntje bij paaltje komt laat Iran ze weer vallen. In Iraq worden ze met chemische wapens bestookt en wanneer ze dan naar buurland Turkije vluchten, worden ze daar met angst en beven ontvangen. Tur kije vreest immers het nationalisme van een groeiend aantal Kurden. Het joods nationalisme werd wel be loond maar ontnam de Palestijnen hun land. De PLO is de nationalistische be weging die probeert het Palestijnse volk een eigen staat te geven. In Israël/Pale stina zie je het botsen tussen twee volken 'die ongeveer hetzelfde stuk grond opei sen. Joods nationalisme werd beloond en daardoor werd het Palestijns nationa lisme gefnuikt. Zij leven nu, net als de Kurden, als minderheden verdeeld over een aantal staten en proberen een eigen staat te krijgen. Het huidige nationalisme in Oosteu ropa is duidelijk een vorm van verzet te gen de landsregering en de overheersing door een supermogendheid. In de com munistische Oosteuropese landen is ge probeerd de 'Bourgeois' denkbeelden over volken - die volgens het marxisme alleen maar bedoeld zijn om de arbei dersklasse te verdelen - uit te wissen en te vervangen voor een nieuw ideeën: een 'grensoverschrijdende solidariteit'. Maar door achterblijvende economi sche groei (schaarste) en mogelijkheden om kritiek te spuien (glasnost en pere strojka) groeit er verzet dat in de vorm van nationalisme wordt gegoten. In Po len zie je het nationalisme niet zo duide lijk, want officieel is Polen onafhanklijk. Daar wordt de kerk aangewend als bind middel want ook in het van Rusland af hankelijke Polen is er een bindend ele ment nodig waarin het verzet wordt ge coördineerd. Naast Polen is het (nationalistische) verzet ook in Hongarije en Tsjechoslo wakije gegroeid. Twee weken geleden werd met massale demonstraties de 70- jarige onafhankelijkheid van Tsjechoslo wakije gevierd, met natuurlijk de bedoe ling te laten zien dat de afhankelijkheid van Rusland absoluut niet geaccepteerd zal worden. Ook in Hongarije probeert men het nationale gevoel leven in te bla zen. De Russische inval van 1956 werd er onlangs herdacht met een verwijzing naar de Hongaarse identiteit. Het grote verschil tussen nationalisme in Oosteuropa en Afrika/Azië is de ach terliggende bedoeling van de activisten. In Oos-europa is het kritiek op het poli- tiek-economisch systeem en m Afrika/ Azië is het ruzie met de buren om grond gebied. In Westeuropa tref je het hele scala van nationalistische verschijnings vormen aan. Aan het eind van de jaren '70 leek het nationalisme zelfs zijn beste tijd te hebben gehad, maar tegenwoordig staat het weer midden in het nieuws. Aanslagen in Baskenland, Zuid-Tirol en Noordierland kosten jaarlijks honderden mensen het leven maar de overheid krijgt nauwelijks greep op de activisten. Van toegeven is geen sprake want dan is het hek van de dam en staan alle regionalis- ten in de rij voor een eigen staatje. Na tionalistische afscheidingsbeweging ko men vaak voor, ver van de hoofdstad van waaruit het land wordt bestuurd. Het beste voorbeeld van taal als pijler van nationalisme is ons buurland België. België werd aan het eind van de vijf tiende eeuw een bestuurlijke eenheid, maar bestaat uit twee delen die nooit meer overeenkomst hadden dan die een heid die hen opgelegd werd. De verschil len in de Middeleeuwen toen Vlaanderen al veel nijverheid kende en welvarend de boventoon voerde en later toen de indu strie - en de welvaart - in het Franstalige deel kwam, worden nu nog steeds ge voed door het zichtbare, in dit geval hoorbare, verschil: de taal. Daarvoor vallen nog steeds regeringen en komen massa's op de been. Het bloedigste nationalistische con flict in Westeuropa is het conflict in Noordierland. Hier heeft het nationa lisme de godsdienst in de arm genomen. In Noordierland strijden katholieke na tionalisten tegen de protestantse Britse overheersers. Het heeft dus de naam een godsdienst conflict te zijn maar is een strijd tegen de centrale regering in Lon den die te ver weg is en 'anderen' be voordeeld. In Noordierland voelt men zich door de landelijke overheid in de steek gelaten. Zij is verantwoordelijk voor de armoede, zij is verantwoordelijk voor de oneerlijke verdeling van over heidsbanen en zij wordt de onderdruk ker van de Noordierse katholieken, me nen de nationalisten. Maar nationalisme bestaat ook zonder geweld en in driedelig pak. Het nationa lisme van De Gaulle in de jaren '60 en het Thatcherisme van de jaren '80 zijn stromingen die een enorme rem zijn op de Europese eenwording. Beide leiders hadden de angst voor een te sterk Euro pa, en vreesden dat de nationale identi teit (lees: de mogelijkheid om hun zin/ beleid door te drukken) teveel in het ge drang zou komen. Nationalisme is dus een reële dreiging voor de Europese een wording. Al die nationalisten hebben met elk aar gemeen dat ze ontevreden zijn over het bestuur waaronder ze vallen. Zowel in Oost- als West-Europa is nationalisme een sausje. Onder dat sausje zit de de realiteit en die is vaak bitter. Onderdruk king, racisme en massamoord zijn hier van het bewijs. Zolang mensen zich on heus behandeld zullen voelen, zal natio nalisme blijven bestaan. Als camouflage van onrecht of als uiting van verzet.

Krantenbank Zeeland

de Stem | 1988 | | pagina 31