Jos Vandeloo blijft trouw aan zichzelf
Schrijven als 'n
bedrieglijk spel
Mozart werkte zich dood
I
Boeiende vrouwen
in verhalen van
Ingeborg Bachman
Geheimzinnige verhalen
van Marianne Wiggins
Werken m
DE STEM BOEKENGIDS ZATERDAG 5 NOVEMBER 1988
NIEUWE ROMAN 'DE WEG NAAR DE ARDENNEN' EN VERHALENBUNDEL
Samengebald
iifS*
w-èt
Verschillend
Kafka
Wonderlijk
'BROZE STAD' KNAPPE CONSTRUCTIE VAN PAUL AUSTER
MARTIN VAN AMERONGEN EN DE MYSTIFICATIES
VERSCHENEN
Alternatieven
Suske en Wiske
Hambone
Z°( Clïlï/3
G2
Door Henk Egbers
SCHILDERIJEN van Delvaux staan
op de omslagen van twee nieuwe boe
ken, die Jos Vandeloo schreef. Ze sug
gereren dat een magisch-realisme
zijn nieuwe roman en verhalenbundel
beheerst. Deze suggestie is te sterk,
maar ook nu is Jos Vandeloo dezelfde
vlotte verteller, die hem zo populair
maakte bij lezers die houden van het
gemakkelijke realistische verhaal
met hier en daar een scheutje ver
vreemding.
Jos Vandeloo, een van de steunpilaren van
de Vlaamse uitgeverijbrengt deze boeken
uit bij Meulenhoff. In de verhalenbundel
'Observatorium' heeft hij 'Fantastische
verhalen' bijeengebracht uit zes andere
bundels, die verschenen tussen 1958 en
1985. Wat daarbij opvalt is het constante,
de vaste lijn, in zijn manier van schrijven.
Je kunt zeggen Vandeloo is zichzelf trouw
of hij verandert niet en blijft het recept
trouw, want dat wordt gretig ingenomen.
Voor wie Vandeloo (1925) nog niet mocht
kennen, is het een goede kennismaking.
Een overspannen afdelingschef ziet een
hond voor zijn bureau zitten die om werk
vraagt in het verhaal 'De bezoeker' uit
1958. In 'De arm van de wet' uit 1985 krijgt
dienstklopper Jasper Sarens een symbo
lisch aangroeisel aan zijn lijf. Wraak
neemt Serge, de sul, als hij de ontrouw van
zijn mooie vrouw bemerkt door het hele
dorp dat hem treitert, in piepschuim te
zetten ('De man van Isabelle', '75). In 'Gras'
('81) is het een vrouw, slaaf van haar man
en een bekakte buurt, die met haar gras
machine wraak neemt. De verhalen heb
ben allemaal een realistische ondertoon,
die steeds meer te maken heeft met min of
meer geëngageerde thema's in het maat
schappelijke leven. Het leven neemt
wraak op zichzelf.
Jos Vandeloo is het sterkst in het korte
verhaal; de samengebalde spanning en de
verrassende pointe. Dat merk je zelfs in
zijn nieuwe roman 'De weg naar de Ar
dennen'. In een boek van 174 pagina's stopt
hij eigenlijk tientallen verhalen, waarbij
de wezenlijke samenhang maar moeilijk
aantoonbaar is. Die is er wel, maar er zijn
zoveel zijpaden, verscholen achter struik
gewas, die deze weg naar de Ardennen
markeren, dat je vaak het gevoel krijgt
van de hak op de tak gedreven te worden.
Je raakt de weg niet kwijt, want Vandeloo
beschikt over een zeer effectieve vertel
trant, zodat irritaties redelijk snel worden
overwonnen.
De roman bestaat uit vier hoofdstuk
ken. In het eerste ligt Droshout, een man
van ruim vijftig, in een ziekenhuis. Hij
had een auto-ongeluk. Hij gebruikt dat
hoofdstuk om terug te blikken op zijn
jeugd. Verhalen over de moeilijke voor
oorlogse jaren; verhalen over de oorlog.
Verhalen die al zo vaak verteld zijn en
binnen het kader van dit boek ook niets
nieuws (zowel inhoudelijk als de manier
waarop) opleveren. Dat hoofdstuk eindigt
met zijn herinnering aan een zekere Mar-
tine. In hoofdstuk twee wordt verteld hoe
deze relatie tenonderging in een zelfgegra-
ven valkuil. Daarbij de verzuchting: „En
altijd maar de oorlog." De herinnering aan
de dood van 'het mooiste meisje van de
wereld', de verkoolde lijken van de buren,
de joodse kinderen uit zijn buurt die ver
dwenen.
In hoofdstuk drie is hij onderweg, na zo
veel jaren, naar de herontdekte Martine in
de Ardennen. De weg loopt via Luik. Die
stad geeft aanleiding tot het vertellen van
het verhaal over zijn grootvader; hoe deze
met zijn leven, zijn vrouwen en zijn geld
speelde en roemloos tenonderging. Als hij
bij Martine komt, erkent hij zijn zelfbe
drog. 'Verloren illusies zijn gevonden
waarheden'. Zijn Martine is een ander ge
worden, onder meer door de drugs die ze
uit Breda en Roosendaal liet komen!
Hoofdstuk vier is het verhaal over Marti-
nes wedervaren.
Een roman over illusies, zo gemakkelijk
neergeschreven dat het een illusie is via
deze roman door te dringen in wezenlijke
illusoire processen. Ze worden te veel aan
geraakt zonder meer. Desondanks een ge
noeglijk boek. En dat met illusies!
Jos Vandeloo: 'Observatorium'. Uitg.
Meulenhoff, prijs 32,50
Jos Vandeloo: 'De weg naar de Arden
nen'. Uitg. Meulenhoff, prijs 29,50
Jos Vandeloo- foto ger dijkstra
Door Maijan Mes
DE personages van de in Engeland wonende Amerikaanse
schrijfster Marianne Wiggins staan wat wankel in het le
ven. Per abuis en onbewust zijn zij met de verkeerde part
ner getrouwd en houden eigenlijk van een ander met wie
het meestal ook niet zo wil lukken, omdat hij of zij ook al
met iemand anders is gehuwd.
Het klinkt bekend, maar in de wat geheimzinnige en groteske stijl
van Wiggins komt er geen gewone, herkenbare wereld op de lezer
af. In haar verhalen, die in het Nederlands onder de titel Toch
verliefd en andere verhalen' verschenen, verspringt het perspec
tief van waaruit de personages hun omgeving bekijken ook nogal
eens. De beschouwende ik-figuur is soms maar ogenschijnlijk de
hoofdpersoon, terwijl verschillende verhaaltechnieken binnen
één verhaal de lezer op een verkeerd spoor kunnen zetten.
De verhalen in de bundel zijn tamelijk verschillend van stijl.
Sommige, met hun dialoog in platte spreektaal, herinneren aan
Carson McCuUers. Temeer daar de figuren ook nogal neurotisch
en onthecht van de samenleving lijken. Het verhaal 'Wisseldans'
sprak mij het meest aan. Daarin vertrekt een ogenschijnlijk ge
lukkig getrouwd man min of meer per ongeluk met de trein voor
wat steeds meer een vlucht voor zijn huwelijk blijkt te zijn Het
wordt een lange reis door de Verenigde Staten, waarbij de wat
kinderlijke en zijn motieven nauwelijks bewust zijnde Roderace
eigenlijk alleen maar kennis maakt met stations en perrons. Maar
die krijgen voor hem de betekenis van een betoverend universum.
In een ander verhaal is een ontegenzeglijk gestoorde vrouw te
lefonisch op zoek naar een echtgenoot met de achternaam Kafka.
Een andere vrouw heeft in de Londense National Gallery geeste
lijk contact met gestorven impressionisten als Cézanne, Monet en
Pissaro. In het verhaal 'Green Park' krijgt een eenzame door haar
getrouwde minnaar in de steek gelaten vrouw een griezelige
overeenkomst met de historische vorstin die in dit Londense Park
letterlijk de haat van haar jaloezie uitstrooide, waarna er nooit
meer een bloem bloeide.
Wonderlijk is ook het verhaal over een vrouw van een generaal
uit de Amerikaanse Burgeroorlog, die bij zijn dood met veel
égards wordt behandeld, terwijl zij niet degene was van wie hij
hield. Echt wrang zijn deze korte, ongewone verhalen niet. Eerder
tragi-komisch met soms poëtische beelden.
Marianne Wiggins: Toch verliefd en andere verhalen'. Uitg.
Veen, prijs 22,90.
Door Dirk Vellenga
DE hoofdpersoon in 'Broze
stad' van Paul Auster krijgt
een vreemd telefoontje. Het
is bedoeld voor een privé-
detective die Paul Auster
heet. De man, zelf Daniel
Quinn genaamd, besluit op
het telefonische hulpver
zoek in te gaan en te doen
alsof hij werkelijk Paul
Auster is. Zelf is hij schrij
ver van detective-romans,
hij gebruikt daarvoor het
pseudoniem William Wilson
en zijn hoofdpersoon is Max
Work.
Het schuiven met namen en
.identiteiten is het favoriete
spel van de Amerikaanse
schrijver Paul Auster. 'Broze
stad' is het eerste deel in zijn
New York-trilogie, later dit
jaar verschijnt deel twee,
'Schimmen', een nieuwe lite
raire puzzel. De boeken spelen
zich af in New York, 'de meest
rampzalige plek ter wereld',
maar het thema van de triolo-
gie is niet deze wereldstad,
maar het schrijven als manier
om mensen zand in te ogen te
strooien.
De 'mystery novel' is een
vreselijk moeilijk genre, maar
Paul Auster is er een meester
in. Quinn krijgt de opdracht
een man te beschermen die
door zijn vader onderworpen
werd aan een vreselijk experi
ment. Hij werd als kind opge
sloten, omdat zijn vader weten
schappelijk wilde onderzoeken
hoe de taal zich bij de jongen
zou ontwikkelen. De vader lijkt
na lange tijd in een inrichting
te hebben gezeten op weg om
zijn zoon opnieuw te bedreigen.
De vader, die net als zijn
zoon Peter Stillman heet,
meent dat bij de zondeval in de
Paul Auster
Hof van Eden de mens is geval
len, maar ook zijn taal. Woor
den verloren hun echte, ondub-
belzinige betekenis, werden
willekeurig en bedrieglijk.
StUlman meent dat de mens
heid terug moet naar de on-
- foto arbeiderspers
schuld en de zuivere taal. Kin
deren moeten niet bedorven
worden door de gedegene
reerde woorden van hun
ouders, maar zelf de authen
tieke woorden vinden.
Quinn is een eenling met een
langzaam wegdrijvende per
soonlijkheid. Hij lijkt op de on
gelukkige zoon, maar zou ook
de vader kunnen zija Om de
zaak helemaal ingewikkeld te
maken, treedt ook Paul Auster,
de schrijver zelf, op in het boek.
Hij heeft zich verdiept in Don
Quichot, die volgens hem zijn
eigen avonturen bedacht, maar
een ingewikkelde reeks van
auteurs verzon om zelf buiten
schot te blijven. Hij laat de
knecht Sancho Pancha het ver
haal vertellen aan Spanjaar
den, die het laten vertalen in
het Arabisch en tenslotte komt
Cervantes op de proppen als de
man die het weer in het Spaans
vertaalt en ontkent zelf de
auteur te zijn.
Don Quichot was bezig met
een experiment, legt Paul Aus
ter uit, om er achter te komen
'in hoeverre mensen onge
rijmdheden geloven als die hun
vermaak verschaffen'. Onze
Daniel Quinn is ook zo'n mani
pulator met persoonlijkheden,
zijn initialen zijn niet voor niks
ook D.Q.
De spanning is in 'Broze
stad' te snijden. Je laat je mee
slepen door het gegoochel met
de identiteit van de hoofdper
sonen, die uiteindelijk aUemaal
verdwenen blijken te zijn, tot
en met Quinn. Je wordt inge
pakt door mystieke theorieën
over de Toren van Babel, oude
boeken vol duizelingwekkende
voorspellingen en Amerika als
het Nieuwe Paradijs.
Paul Auster tast inderdaad
af hoeveel slimme bedenksels
hij op de lezer los kan laten. Hij
doet dat duivels knap en rekent
ondertussen af met de hoog
dravendheid en de pretenties
van heel wat tijdgenoten.
Paul Auster: 'Broze stad'. Uitg.
Arbeiderspers, prijs 29,50.
Door Hans Rooseboom
DE dood van Wolfgang A.
Mozart op 35-jarige leef
tijd (Wenen, 5 december
1791) is al twee eeuwen
lang een bron van specula
tie. Alles rond die dood is
namelijk raadselachtig.
En bij een beroemdheid als
Mozart is dat aanleiding
tot uiteenlopende roman
tische invullingen.
Journalist Martin van Ame-
rongen heeft alle mystifica
ties rond deze dood in een
leesbaar boekje op een rij ge
zet. Hij heeft de hele be
staande bibliotheek over
Mozarts laatste levensjaar
doorgeploegd en doet verslag
van zijn bevindingen.
Is Mozart vermoord, en zo
ja door wie? Door zijn ster-
vensjaloerse coUega Antonio
Salieri? Door de Vrijmetse
laarsloge, wier geheimen de
componist verklapt zou heb
ben? Door vijanden van het
Duitse volk? Door de joden?
Door een bedrogen echtge
noot? Ja, misschien door zijn
eigen vrouw? Al deze theo
rieën zijn stuk voor stuk 'be
wezen'.
En dan: hoe werd Mozart
begraven? In een vliegende
sneeuwstorm? Van de ar
men? In aanwezigheid van
niemand?
De Romantiek, het Duits
nationalisme, het nationaal-
socialisme, het communisme:
Mozarts dood is voor alle
doeleinden en ideologieën ge
bruikt, of liever gezegd mis
bruikt. „Pseudo-wetenschap-
pelijk materiaal, gebaseerd
op verdachte bronnen en ver
zameld op de vuilnisbelten
van criminologie, muziekhis-
torie, filosofie, geneeskunde,
piskijkerij en occultisme", al
dus Van Amerongen.
„Er is geen enkele serieuze
steun voor het verhaal over
de Moord op Mozart. De le
gende is opgebouwd met lou
ter drijfhout, uit de gemak
zucht van de musicologie, uit
de getroubleerdheid der Ro
mantiek, uit achterklap en
oudewijvenpraat, uit poëti
sche kunstgrepen, uit het con
spiratietrauma van de nazi's
en uit de culturele groot
heidswaan van de stalinis
ten".
Martin van Amerongen
houdt het erop dat Mozart
'gewoon' aan een ziekte is
overleden, namelijk rheuma-
tische koorts. Het kan zijn.
Maar er is nog een andere
mogelijkheid, een zeer voor
de hand liggende, die Van
Amerongen niet noemt. Men
late de volgende inventaris
eens rustig op zich inwerken:
90 Menuetten/Duitse Dan
sen/Contradansen/Landlers
voor orkest, 47 Aria's/Duet
ten/Terzetten/Kwartetten
met orkestbegeleiding, 43 So
nates voor viool en piano, 41
Symfonieën, 40 Liederen met
pianobegeleiding, 31 Serena-
des/Divertimenti/Cassatio-
nen, 31 losstaande kerkelijke
werken, 27 Strijkkwartetten,
27 Pianoconcerten, 21 Opera's,
21 losstaande instrumentale
werken, 20 Kanons, 17 Piano
sonates, 17 afzonderlijke pia
nostukken (Rondo's etc), 15
Missen, 15 Variatiewerken
voor piano, 15 Orgelsonates
(Kerksonates), 9 Strijkkwin
tetten, 8 Pianotrio's (waarvan
1 met klarinet en altviool), 8
Sonates voor piano vierhan
dig/twee piano's, 7 Litanieën
en Vespers, 5 Vioolconcerten,
4 Hoornconcerten, 4 stukken
voor viool en orkest, 4 Fanta
sieën voor piano, 3 Fluitcon
certen, 5 Kantaten/Oratoria,
2 Pianokwartetten (met stij-
kers), 2 Fluitkwartetten, 2
Duo's voor viool en altviool, 2
Variatiewerken voor viool en
piano, 1 Klarinetconcert, 1
Concert voor viool en altviool,
1 Concert voor fluit en harp, 1
Fagotconcert, 1 Concertrondo
voor piano en orkest, 1
Hoornkwintet, 1 Klarinet
kwintet, 1 Pianokwintet (met
blazers), 1 Hobokwartet, 1 Di
vertimento voor strijktrio, 1
Duo voor 2 violen, 1 Requiem.
En nog eens 294 'Anhang'-
nummers, die niet tot de oor
spronkelijke Köchels Ver-
zeichnis gerekend worden.
Déaraan, en nergens an
ders aan, is Wolfgang Amadé
Mozart in 35 slopende, koorts
achtige slavenjaren overle
den. Opgejaagd eerst door een
ambitieuze vader, later door
chronisch geldgebrek en al
tijd door zijn muzikale genia
liteit die onafgebroken moest
losbreken.
Aan Mozarts leven was
niets geheimzinnigs of ro
mantisch'. Mozart heeft zich
gewoon doodgewerkt. Vanaf
zijn vierde levensjaar heeft
hij niets anders gedaan dan
keihard werken, componeren,
uitvoeren, reizen en trekken.
Hij heeft in 35 jaar minstens
vier normale mensenlevens
samengebald. Mozart stierf
van uitputting.
Martin van Amerongen: 'De
moord op Mozart van Naza
reth'. Uitg. De Haan/Unie
boek, prijs 14,90.
Theo Capel: 'Wat me ook niet bevalt!' Uitg. Luitingh, pris
16,90. Het dagelijks ongerief in kaart gebracht, luidt de oi-
dertitel. Enkele verhalen van de thriller-schrijver Capel stol
den al in de Haagse Post. De inhoudsopgave vereist toelichtin:'
als wordt verwezen naar pagina 7, wordt 9 gedoeld, 17 is 19, er.
Die fout zal de lezer niet bevallen.
Hedy d'Ancona e.a.: 'Vliegende schotels'. Uitg. Nigh Va
Ditmar, prijs 14,90. Stukjes van Remco Campert, H.JA. Hc-
land, Renate Dorrestein, Annemarie Grewel e.a. over de afws
en andere huishoudelijke werkjes. Het boekje is een initiatif
van de Joke Smit Stichting en hoort bij de actie 'Schoon g-
noeg', die bedoeld is om iets te doen aan de verdeling van ht
huishouden.
Willy Lindwer: 'De laatste zeven maanden'. Vrouwen in ht
spoor van Anne Frank'. Uitg. Gooi en Sticht, prijs 29,50. Bo«
naar aanleiding van de tv-documentaire over vrouwen cfe
Anne Frank mee hebben gemaakt in de Duitse concentrati-
kampen.
Yvonne Kroonenberg: 'Volmaakte benen'. Uitg. Contat,
prijs 17,90. Na 'Alle mannen willen maar één ding' de tweee
bundel van Kroonenberg met korte columns uit Het Vrije VoL
Cleveland Amory: 'IAUW!'. Uitg. A.W. Bruna, prijs 24,9.
Amerikaanse columnist beschrijft zijn gesprekken van ma:-
tot-kat en haalt historische feiten aan.
Herman Brusselmans: Iedere zondag sterven en doodgaa
in de week'. Uitg. Bert Bakker, prijs 9,90. Een novelle vol spt
rond criticus Kees Baggeraarts en 'de grote schrijver' Herma
Brusselmans.
Maarten W. Schakel: 'Herinneringen in 82 schetsen'. Uit.
Sponsor Sport Publiciteit, Hoornaar. Het bekende ex-Kamerli
kijkt terug op zijn jeugd in de Alblasserwaard, het verzet a
het burgemeesterschap van Noordeloos.
Ursula Holden: Te oud voor dromen'. Uitg. Amber, pri;
27,50. Tiende roman van Engelse schrijfster over drie zusjs
die in de oorlogsjaren opgroeien in een chaotische kostschool.
Raymond A Moody: 'De tunnel en het licht'. Uitg. AW. Bn-
na. prijs 24,90. Over de bij na-dood-ervaring. Ervaringen va
mensen die even aan 'de andere kant geweest' en het kunna
navertellen,
Mariene Dietrich: 'Mariene'. Uitg. Centerhoek. De legenda
rische Duitse filmster schrijft over haar jeugd en haar Amen
kaanse jaren („Ik ben te laat naar Hollywood gegaan"). 2
geeft nogal oppervlakkige beschrijvingen van beroemdheda
om haar heen, is lyrisch over haar 'platonische liefde' voor d
schrijver Ernest Hemingway en noemt Frank Sinatra 'een zee
aangenaam mens'.
Paul van Vliet: "Er is nog zoveel niet gezegd'. Uitg. Fonteii,
prijs 19,90. Een keuze uit liedjes die Van Vliet in 25 jaa-
maakte.
Bert Hiddema: 'Dubbele mandekking'. Uitg. Luitingh, prijs
10. Thriller die zich afspeelt in de voetbalwereld.
Felix Thijssen: 'De tweede man'. Uitg. Luitingh, prjs IC.
Een nieuwe Charlie Mann-thriller van de schrijver van'Iris'.
Theo Kars: Techvermaak'. Uitg. Loeb, prijs 15. Buidel co
lumns van de op Ibiza woonachtige schrijver.
Dr. Robert Peter Gale en Thomas Hauser: 'irts in
Moskou'. Uitg. Balans, prijs 29,50. Dr. Gale, exiert in
beenmergtransplantaties, werd onmiddellijk na di ramp
in Tsjernobyl door de Russen toegelaten. Met behup van
journalist Thomas Hauser beschrijft hij zijn ervariigen.
Betty: 'Gespiegelde onmacht'. Uitg. De Roerdomp, Irech-
t Antwerpen. Betty (Havelaerts) onderging diverse ware
hoofdoperaties en leeft met een' pompje in haar hoofd dit het
hersenvocht moet afvoeren Ze is bovendien analfabete. 2; dic
teerde haar levensverhaal aan haar Canadese man Vayne
Fitzpatrick. Deze Vlaamse uitgave is nu ook in Nederlani ver
krijgbaar.
Door Henk Egbers
VROUWEN zijn in de literatuur op heel wat manierenge-
typeerd. De emancipatie-literatuur van de laatste deceinia
heeft mede de vrouwenwereld een grotere zelfidentifiatie
mogelijk gemaakt. Ingeborg Bachmann tekent in de ter-
halenbundel 'Simultaan' ongemeen scherp een aaltal
vrouwen, die de anecdote ver overstijgen.
Ingeborg Bachmann (1926-1973)
liet haar laatste boek met vijf
verhalen in 1972 verschijnen.
Na vijftien jaar werd het door
Paul Beers in het Nederlands
vertaald. Ze schreef deze ver
halen terwijl ze werkte aan
haar cyclus 'Doodsoorzaken',
die in Nederlandse vertaling
verschenen - onder de titels
'Malina' en 'Het geval Franza'.
Deze in het existentialisme
gewortelde schrijfster, die tij
dens de naoorlogse periode in
het Duitse taalgebied, met een
Gruppe 47, via het schrift het
verleden probeerde te vereffe
nen, laat in deze verhalen een
subtiel engagement zien. Geen
directe getuigenissen of mora
liserende betogen, maar zeer
lijfelijke vrouwen maken in
gelaagde gebeurtenissen dui
delijk hoe Bachmann dacht
over de relatie man-vrouw en
over emancipatie-gedrag.
Daarbij speelt de taal als com
municatie-middel tussen te
gengestelde belangen in de gro
te- en kleine mannen (vrou
wen) wereld een duidelijke rol.
Haar proza krijgt daarmee een
subtiele geladenheid, gevoed
door metaforen en onopvallend
uitgekiende woordspelingen.
In het titelverhaal zet ze de
onwerkelijkheid van een we
reldorganisatie (FAO) tegen
over de onwerkelijkheid van
een hotelliefde van twee wer
kers bij deze organisatie.
Woorden bedelven beiden. De
wereldvoedselsituatie wordt er
niet beter op en staatslieden,
ambtenaren en andere figuren
die er zich mee bemoeien doen
ook in hun persoonlijke leven
alsof ze het klaarspelen te we
ten wat ze willen. Verhalen!
Taalvervuiling.
Geen wonder dat vrouwen
wegvluchten uit de (die) wer
kelijkheid. Beatrix uit 'Proble
men, problemen' is zo'n figuur.
De kapper en slaap zijn bij
haar de alternatieven. De rela
ties met mannen blijken illu
sies. „Een man kon zich nu en-
maal domheid permittees
Een vrouw nooit". Ze pernit-
teert zich tenslotte om verlMd
te worden op zichzelf. „Ze ton
hem niet altijd het genoejen
doen haar zo probleemloos te
zien. Ik ben een vrouw - dat
moest een probleem voor hem
worden".
In 'O, gelukkige ogen' draagt
Miranda een bril, die haar in
staat stelt het zicht op het leven
in te stellen. „Het kan gebeuren
dat Miranda haar zieke opti
sche systemen als 'een ge
schenk uit de hemel' ervaart
Het verbaast haar hoe andere
mensen elke dag verduen wat
ze zien en mee moeien aan
zien". Zonder het veihaal tot
een gewilde metafooi om te
bouwen weet Bachrrann dit
gegeven af te stellen opde rela
tie van Miranda met laar Jo
sef.
Op de 'Drie paden raar het
meer' - met de omvang/an een
novelle -, wandelt een vrouw
(fotojournaliste), die anvan-
kelijk stuk loopt op nannen,
successen behaalt en wier on
deruit gaat. Terug in hiar ge
boortestreek nabij Klagmfurt,
waar ze de veel betredenpaden
van haar leven overdenk, ver
valt ze in een gevoel van inver-
vuld zijn. De verhtuding
Duitsland-Oostenrijk (hier en
dienster) worden daarbij inge
voerd.
Bachmann schrijft geen
'vrouwenliteratuur', maa wel
literatuur over vrouwen. 'Jet is
geen strijdlectuur, die wizen-
lijk ingaat op noodzal
structuurveranderingen
maatschappij. Wel tast
geijkte rollenspel daarin
zins aan door via bewusl
versterkende verhalen
dacht te vragen voor de
van de vrouw, zoals die ge
kleurd wordt door middenkas-
sen. Daarbij schrijft ze mod en
boeiend.
Ingeborg Bachmann: 'Sinul'
taan'. Uitg. Amber.
Godelieve Koks koos
Hartman omdat ze he
vindt, en zij maakte er
van!
„Ze voelde zich licht zw
bestond. Het bonzen var
kloppen Eén secon
Wat was dat nou? Drc
Hartman.
Dit is de originele ka
en de chocoladefabriek'
ontwierp hem 'omdat c
hoort hem puffen en kre
Dit schreef Roald Dah
monsterachtige machtii
schoot een klein laatje,
maat, open aan de zijkai
dat zo onogelijk, dun en
het een vergissing men
strookje grauw karton,
meneer Wonka. „Het is
„Ik heb De Gebroeder
Circa van Bergen, „omdc
drietig en ook heel blij
omdat het in het boek zo
het me een leuk huis It
naast gezet).
Een stukje uit het boe
Om op een ouderwetse l
ken met Jonatan te ligg<
vlammen langs de mure
kerseboom voor het raar
gen. Dat alles vind ik zo
in de Ruiterhoeve, en da
geten."
MEER dan 100 Vlaamse er
kenschrijvers en -illustra
november in Baarle bij el
praten, handtekeningen v
een boekenmarkt en tentot
Dat is lang niet alles, wi
werkgroepen waaraan ie
Telefoon foor m,
\JQv! ïèmtikR* -3-1
fó
