even..u
UITBLAZEN
Creatief boekhouden kan student 10 procent schelen
Achterban CNV-ambtenarenbond keert zich af van CDA
De ondergang van het liberalisme en socialisme
I
altern
ALTERNATIEF HOGESCHOLEN VOOR STUDIEFINANCIERINGSPLANNEN
Inslikken
De stille
generatie
CFO-LEDEN: BETERE POSITIE VOOR VROUWEN MAAR 'T MAG NIKS KOSTEN
IDEOLOGIEËN LEGGEN HET AF TEGEN HEBZUCHT VAN ACHTERBAN
DE STEM
DE STEM ACHTERGROND VRIJDAG 14 OKTOBER 1988
WIMKOCK
JDE STEM.
ggSTEM BINNE
den haag - Studen
zouden gedurende de
studie een (basis)beu
maand moeten krijgei
Lichte stijging
van oplage
tijdschriften
GOED twintig jaar ge
leden hadden we een
hoofdredacteur die
een serie artikelen wilde
over 'de Veertigers'. Hij
was toen zelf een veertiger,
maar de meesten van ons,
die voor het schrijven van
de reeks werden aange
zocht, waren amper bekomen
van de schrik van onze dertigste
verjaardag en dus niet zo geïn
teresseerd in wat veertigers be
roerde. We dachten dat trou
wens wel zo'n beetje te kunnen
bevroeden. Twintig jaar gele
den was het 1968, snapt u, en
het was als dertiger al een toer
om aansluiting te houden met
de toenmalige, snelstromende
tijdgeest.
Waar wij twintig jaar gele
den ook niet bij stilstonden was
dat toen net de midlife-crisis
was ontdekt en dat het boven
dien gewoon leuk kan zijn om
over jezelf te lezen. Nu snap ik
dat laatste beter, nu ik net een
artikel in Hervormd Nederland
heb zitten lezen. Dat gaat (ook)
over mij. Niet als met name ge
noemd individu, maar meer in
het algemeen over mijn genera
tie: de Stille Generatie. Het ar
tikel is geschreven door genera
tiegenoot Bas de Gaay Fort
man. De strekking van zijn ern
stig betoog gaat over de maat
schappelijke rol die mijn gene
ratie zou moeten spelen. Wij
zouden moeten werken aan de
samenbindende structuren van
een zich verder individualise
rende samenleving. Zelf heb ik
dat ooit op deze plaats 'het ce
ment van de samenleving' ge
noemd. Volgens Bas zouden
wij, geboren tussen 1930 en
1945, zoniet het cement zelf
dan toch de cementmixers en
metselaars van het huidige
tijdsgewricht moeten zijn.
In Michael Dukakis, die
door Bas als typische represen
tant mijn generatie wordt opge
voerd, herken ik me nog niet
zo. Met de tram naar m'n werk
gaan, m'n eigen tomaten kwe
ken, van fietsen houden en als
avondvullend genoegen een
rapport lezen onder het genot
van een jus d'orange; dat alles
reken ik niet tot de karakteris
tieken die mij tot een lid van
Dukakis' generatie maken.
Geef mij maar een thriller met
een whisky. Echter als Bas wat
meer begint te generaliseren
over onze generatie dan gaat
het klikken..
Wij leven in de nieuwe tijd
(dat overkomt elke generatie)
maar worden nog geschraagd
door een ouderwetse opvoeding
die ook veel nadruk legde op
soberheid. Niet te veel te wil
len, en vooral niet alles tegeüjk,
is ons met de paplepel ingego
ten. De meesten van ons had
den meer dan slechts één
broertje of zusje. We spraken
met twee woorden en kenden
onze plaatsen. We wisten die in
de buurt van enigszins gelijkge
zinden, al zijn wij het geweest,
volgens De Gaay Fortman, die
'door de muren van de verzui
ling' braken. In de tijd dat wij
trouwden steeg het aantal ge
mengde huwelijken heel snel.
Ook doken er massa's meer
'zwevende kiezers' op in de opi
nieonderzoeken en met ons is
'de ont-ideologisering en ont-
politisering' van het heden
daagse Europa begonnen,
meent Bas. Ik spreek hem niet
tegen.
Hij schrijft ook wat ik bij
mezelf al dikwijls heb gedacht,
namelijk dat onze generatie
-de Stille dus, geboren tussen
1930 en 1945 - een bevoorrechte
generatie is. Wij hebben wel
herinneringen aan de oorlog,
maar we zijn er niet bij betrok
ken geweest. Er heerst al 43
jaar vrede in Europa. Wij kun
nen niet zeggen wat een oom
van mij zei toen de paniek van
de eerste energiecrisis was uit
gebroken: „wij hebben wel erger
meegemaakt". Hij is van de
Vooroorlogse Generatie, gebo
ren voor 1930.
Wij werden gevormd in de
jaren vijftig. De wederopbouw
periode waarin alle Neder
landse neuzen gelijkgericht
stonden: naar een betere toe
komst. Van de Herrijzend Ne-
derland-moraal op zichzelf
moet al een niet geringe opvoe
dende invloed zijn uitgegaan.
Toen wij op de arbeidsmarkt
verschenen dachten onze eco
nomen, dat de volledige werk
gelegenheid definitief en voor
alle nog komende tijden gere
geld was. Er was werk zat en
toen we eenmaal waren verlost
van het wederopbouw-ethos,
schoten ook de lonen omhoog
en deed de welvaart zijn intre
de.
Wij zijn de generatie die het
volst geprofiteerd heeft van de
welvaart en nu zijn wij het die
ons het lot dienen aan te trek
ken van de Verloren Generatie,
onze eigen na 1960 geboren
kinderen. De Vooroorlogse Ge
neratie is aan het afhaken en de
na ons komende Protestgenera
tie (geb. 1945-1960), die al mee
draait 'in de kringen waarin de
beslissingen worden genomen'
is ook de generatie die zich vol
gens De Gaay Fortman het
minst aantrekt van het lot van
de jongeren en 'het meest let op
de eigen verworven rechten.'
Dat kunnen de leden van de
Protestgeneratie in hun zak ste
ken. Die mogen nog wel eens
terugdenken aan wat ze twintig
jaar geleden allemaal scandeer
den.- Dénken bedoel ik en niet
lekkër, nostalgisch en mytholo
giserend mijmeren over de
roemrijke revolutie, onder het
genot van een zelf uit Frankrijk
meegebracht wijntje.
Waar vandaan ineens, be
denk ik, kqmt nou die behoefte
om me zo af te zetten tegen de
Protestgeneratie? Is het soms
een oud, verdrongen zeer dat
weer opwelt? Omdat wij twin
tig jaar geleden de boot moes
ten missen? Omdat wij al te
oud waren om in provo-wit ge
kleed en krenten uitdelend
rond Het Lieverdje te dansen?
Ach wat, dat gegeneraliseer
ook.
IIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIir
Uitgave van uitgeversmaatschappij De Stem b.v.
Directie: drs. J.H.M. Brader.
Hoofdredactie: H. Coumans-hoofdredacteur.
A. Theunissen en H. Vermeulen - adjunct-hoofdredacteuren.
Hoofdkantoor: Spinveld 55, Breda.
Postadres: Postbus 3229, 4800 MB Breda.
076-236911 Telex 54176 Telefax 076-236405.
Centrale redactie Breda:
Nieuwsdienst 076-236452.
Sportredactie 076-236236.
Telefax redactie 076-236309.
Rayonkantoren:
Bergen op Zoom, Zuivelstraat 26, 01640-36850.
Postadres: Postbus 65,4600 AB Bergen op Zoom.
Breda, Nw. Ginnekenstr. 41236326.
Voor bezorgklachten: 236888.
Postadres: Postbus 3229,4800 MB Breda.
Etten-Leur, Markt 28, 01608-21550.
Postadres: Postbus 363, 4870 AJ Etten-Leur.
Goes, Klokstraat 101100-28030.
Postadres: Postbus 13, 4460 AA Goes.
Hulst, Steenstraat 14, 01140-13751
Postadres: Postbus 62, 4560 AB Hulst.
Oosterhout, Arendstraat 14, 01620-54957.
Postadres: Postbus 4023, 4900 CA Oosterhout.
Roosendaal, Molenstraat 45, 01650-37150.
Postadres: Postbus 35,4700 AA Roosendaal.
Terneuzen, Nieuwstraat 9, 01150-17920.
Postadres: Postbus 145, 4530 AC Terneuzen
Vlissingen, Torenstraat 5, 01184-19910.
Postadres: Postbus 50514380 KB Vlissingen.
Openingstijden:
Breda en Oosterhout 8.30-17.00 uur;
overige kantoren 8.30-12.30 en 13.30-17.00 uur
Abonnementsprijzen bij vooruitbetaling te voldoen:
24,90 per maand; 71,85 per kwartaal of 279,15 per jaar.
Bij automatische betaling geldt een korting van resp. 1,- per maand,
1,90 per kwartaal, 7,60 per jaar. Prijzen: inclusief 6% B.T.W.
Voor posttoezending geldt een toeslag. Losse nummers: ma. t/m zat. J1,25.
Service-afdeling abonnementen: 076-236472, ma. t/m vrijd. 8.30-17.00 uur.
Heeft u de krant niet ontvangen? Onze excuses.
Bel voor nabezorging tijdens kantooruren uw rayonkantoor.
Lezersservice:
Centrale reclame-afdeling 076-236911
Fotoservice 076-236573.
Advertenties (tijdens kantooruren 8.30-17.00 uur):
Rubrieksadvertenties 't Kleintje 076-236882.
Grote advertenties uitsluitend 076-236881
Geboorte- en overlijdensadvertenties 076-236442.
(Buiten kantooruren maandag t/m vrijdag van 19.00 tot 20.30 uur en
zondag van 18.30 tot 21.30 uur 076-236394/236911
Rankrolatiae1
Postgiro 1114111 - ABN rek. 520538447.
NCB rek. 230301584 - Rabo rek. 101053738.
Door Ad Burger
„CREATIEF BOEKHOU
DEN", noemt men op het
departement van Onder
wijs het alternatief dat de
HBO-Raad, de koepel van
samenwerkende hogescho
len, heeft ontwikkeld voor
de studiefinancierings
plannen van minister Wim
Deetman.
Deetman wil het leningge
deelte van de studiefinancie
ring onderbrengen bij ban
ken. Dat scheelt het rijk zo'n
500 miljoen aan uitgaven,
maar het zadelt de studenten
- op den duur - op met hogere
lasten.
Ze betalen bij de banken
namelijk meer rente dan bij
de overheid. Bovendien gaan
de banken rente rekenen op
het moment dat de student de
lening afsluit; de overheid
ging in het verleden pas rente
berekenen op het moment dat
de student de universiteit of
hogeschool verliet.
Over de gevolgen die deze
ingreep zal hebben voor de
gemiddelde student met min
der bemiddelde ouders (juist
deze groep, ongeveer 200.000
studenten groot, is aangewe
zen op de studieleningen) lo
pen de meningen aanzienlijk
uiteen.
Deetman vindt dat studen
ten 'moeten durven te inves
teren in hun eigen toekomst'
en verwacht niet dat jongeren
van een studie zullen afzien
omdat ze in de toekomst wel
licht 'een paar procentjes
meer' schuld moeten aflossen.
En de minister van Onder
wijs laat niet na te benadruk
ken dat ex-studenten die hun
schuld niet kunnen aflossen,
bijvoorbeeld omdat zé geen of
een slechtbetaalde baan heb
ben, hun schuld na vijftien
jaar zelfs kwijtgescholden
krijgen.
Bovendien blijft, zegt hij,
na ingrijpen van de Tweede
Kamer de gratis aanvullende
beurs gedurende de eerste
vier jaar van de studie over
eind. Daarmee zijn vooral de
studenten met de minst
draagkrachtige ouders gehol
pen.
Desondanks blijven ande
ren sceptisch over de uitwer
king van Deetmans plannen.
Bij de HBO-Raad, de koepel
van Nederlandse samenwer
kende hogescholen, denkt
men dat studenten wel dege
lijk zullen worden afge
schrikt.
Gerrit de Jager, financieel
deskundige van de samen
werkende hogescholen: „Er
wordt altijd de vergelijking
gemaakt tussen de student die
aan een studie begint en
iemand die een huis koopt.
Beiden zouden daarvoor een
soortgelijke investering moe
ten doen".
Die vergelijking gaat in de
ogen van De Jager echter be
hoorlijk mank. Immers,
iemand die een huis koopt,
weet waar hij aan toe is. Maar
iemand die aan een studie be
gint, hoeft dat nog helemaal
niet te weten.
Velen die uit het voortgezet
onderwijs twijfelen of, en zo
ja, welke vorm van hoger on
derwijs ze moeten gaan vol
gen. En door ze op te zadelen
met aanzienlijke financiële
lasten later, trek je die cate-
Deetman
gorie twijfelaars nu niet be
paald over de streep, rede
neert men bij de HBO-Raad.
De samenwerkende hoge
scholen zijn - en daarbij is
enig eigenbelang hen waar
schijnlijk niet vreemd -
vooral bevreesd voor de door
stroming vanuit het middel
baar beroepsonderwijs (mbo).
Jongeren die het mbo-di-
ploma hebben behaald, heb
ben, in het gunstigste geval, al
drie of vier jaar studieschuld
opgebouwd. Stappen ze over
naar het hoger beroepsonder-
wij s - j aarlij ks doen dat 20.000
afgestudeerde mbo'ers - dan
- foto de stem j0han van gurp
bouwen ze die schuld alleen
maar verder uit.
Om de toekomstige schul
denlast van studenten enigs
zins binnen te perken te hou
den, hebben de hogescholen
een alternatief ontwikkeld.
Een plan dat de overheid geen
extra geld hoeft te kosten,
maar dat de studenten in de
toekomst wel tien procent aan
aflossing kan schelen.
Het alternatief draait om
het gegeven dat de student
rente in rekening wordt ge
bracht op het moment dat hij
bij de banken geld gaat lenen.
Deste eerder een student dus
begint met lenen, deste groter
wordt zijn rentelast en deste
meer moet hij straks aflossen.
De HBO-Raad wil het tijd
stip dat een student geld moet
gaan lenen om in zijn levens
onderhoud te kunnen voor
zien, om die reden zover mo
gelijk uitstellen. En dat kan
door de het door de rijk ver
strekte beursgedeelte van de
studiefinanciering zoveel mo
gelijk in het eerste deel van de
studie uit te keren.
De HBO-Raad wil dat stu
denten in de eerste twee jaar
van hun studie een basisbeurs
van ongeveer 800 gulden krij
gen, ruim 250 gulden meer
dan nu het geval is. De hoogte
van dat bedrag sluit aardig
aan op wat de maximum-uit
kering (beurs en lening) per
maand voor een uitwonende
student is, dus bijna alle stu
denten kunnen de eerste twee
jaar afzien van het lenen van
geld.
Na twee jaar neemt de om
vang van de beurs gelijdelijk
aan af - op een gegeven mo
ment duikt ze zelfs onder het
niveau van 550 gulden per
maand - en neemt de omvang
van het leningen-gedeelte toe.
Per saldo, gezien over de
hele periode van de studie, zal
een student in het HBO-alter-
natief net zoveel lenen en net
zoveel beurs ontvangen als in
Deetmans plannen. Maar om
dat hij later begint te lenen,
bouwt hij minder renteschuld
op.
Het HBO-alternatief heeft
nog twee positieve effecten.
Omdat de student pas na twee
jaar begint een schuld op te
bouwen, zal hij sneller aan
een studie beginnen. Hij kan
het zich immers veroorlov»
zich te vergissen in een unj!
versitaire carrière, zonder dij
daarop later financiële rep®,
cussies staan.
Bovendien krijgen studen
ten een extra prikkel om hun
studie snel af te maken.
der lang studeren wordt, meet
dan nu het geval is, beloont
met minder financiële laster
voor de toekomst.
Natuurlijk zijn er ook na
delen verbonden aan het pian
van de HBO-Raad. Studente;
die nu geen lening hoeven aar
te gaan, worden er een beetje
de dupe van, omdat ook va-
hen geldt dat ze met een hog;
basisbeurs beginnen, waar-
van de omvang met de jare;
minder wordt. Zij staan voor
de keus: óf de 'extra' beurs ui
de beginjaren van hun studie
tegen een aantrekkelijke
rente op een spaarrekening
zetten of het geld meteen
maken om later, harder
nu het geval is, bij hun ouden
te moeten aankloppen.
Het ministerie van Onder
wijs ziet vooral moeilijkheden
bij de invoering en het gevaar
dat de hoge basisbeurs
do-studenten' zal aantrekken:
jonge werklozen die, als
kabinet zijn zin krijgt,
'kale' uitkering van ƒ717
maand plus een eventuele
omschoolpremie ontvangen.
Maar die problemen, d
vooral op het uitvoerende
vlak liggen, zouden er niet toe
mogen leiden dat het HBO-
plan al op voorhand als „1
maar niet haalbaar" wordt
afgewezen. Want daarvooi
lijkt deze op zich eenvoudige
boekhouderstruc toch teveel
voordeel op te leveren.
A. de Jong
Door Pieter-Jan Dekkers
DE TIJDEN veranderen, ook voor een tra
ditionele organisatie als de christelijke
vakbeweging.
Dat ondervindt de christelijke ambtenarenbond
CFO, nu bijna de helft van de leden zegt niet
meer op het CDA te zullen stemmen, als het ka-
binet-Lubbers doorgaat met 'ambtenaren pes
ten'.
Nu staat de CNV-ambtènarenbond en diens
voorzitter De Jong geenszins bekend om hun
strijdvaardigheid. Waar echte vakbondsbonzen
vaak in niet mis te verstane bewoordingen het
kabinet voor alles uitmaken, beperkt de CFO-
leiding zich tot haast vriendelijk uitgesproken
verwijten aan bevriende politici.
Het woordje 'staken' is in christelijke vak
bondskringen zelfs een 'vies' woord en dat zal,
zeker voor de christelijke ambtenaren, voorlo
pig wel zo blijven.
Toch dringt ook bij de CFO-leden langzaam
het besef door dat het uit moet zijn met de rol
van 'bijwagen van het CDA'. Een wetenschap
pelijk onderzoek, uitgevoerd door drs. A. L. M.
van Teeffelen, wetenschappelijk medewerker
aan de Amsterdamse Vrije Universiteit, wijst
uit dat ruim 40 procent van de leden bij de vol
gende verkiezingen niet meer op het CDA zal
stemmen, als Lubbers niet over de brug komt.
Dat is opmerkelijk, want bij de laatste ver
kiezingen stemde maar liefst 60 procent van die
leden op het CDA en slechts 13 procent op de
PvdA.
Het onderzoek wijst verder uit dat de CFO
onder ambtenaren populair is vanwege de 're
delijke' opstelling van de bond. Toch vindt de
overgrote meerderheid van de leden dat die
bond zich maar 's strijdvaardiger moet opstellen
bij collectieve onderhandelingen.
Die tegenstrijdigheid constateert Van Teeffe
len ook ten aanzien van de middelen die bonden
hebben om tegenstanders onder druk te zetten.
Want, zo vindt de overgrote meerderheid, be
paalde acties kunnen best goed werken, maar
stakingen zijn uit den boze. Bovendien mogen
bij acties patiënten en cliënten niet worden ge
dupeerd.
Ten aanzien van vrouwen stellen tie CFO-lè-
den zich buitengewoon halfhartig op. Men vindt
dat de bond meer moet doen voor vrouwen,
maar geeft tegelijkertijd aan dat de CFO zich
niet moet inzetten voor zaken als kinderopvang
en deeltijdbanen, als dat de leden zelf geld kost.
Ook als het gaat om een verhoging van de so
ciale uitkeringen zijn veel CFO-leden (40 pro
cent!) niet thuis als ze daar zelf via hun inkomen
aan moeten bijdragen.
Nog een opvallende uitkomst van het onder
zoek: de christelijke grondslag is voor de meeste
leden geen reden meer om lid te blijven.
Was dat in 1952 nog voor de helft van de leden
wèl het geval, in 1988 is het aantal 'standvasti-
gen in de leer' gereduceerd tot amper 25 procent.
Deze conclusie lijkt in strijd te zijn met het
gegeven dat 88 procent van de leden opgeeft lid
te zijn van een kerkgenootschap en dat twee
derde vindt dat de CFO een christelijke organi
satie moet blijven.
Van Teefelen constateert dat de waardering
van de leden voor het christelijke apect van dt
CFO echter geen invloed meer heeft op hun bin
ding met de bond. Eenmaal lid is voor hen de
christelijke identiteit van ondergeschikt belang,
Het belangrijkste motief om lid van de bond
te blijven is de materiële belangenbehartiging
en dan vooral op het individu gericht (67 pro
cent). Ideële motieven scoren een stuk ie
slechts 14 procent wordt lid omdat de CFO
op te komen voor zwakke groepen en nog eens 11
procent doet die stap uit levensbeschouwlijke
överwegingen.
Voor de meerderheid van dg léden is hét niet
(34 procent) of deels (33 procent) duidelijk wat de
bond voor hen doet of bereikt. Vrouwen en jon
geren ervaren dat de bond te weinig voor hun
belangen opkomt.
De meest gehoorde klacht is dat bondsmede-
werkers te weinig openstaan voor de wereld
waarin de leden leven. Die geloven vaak dat ze
niet serieus worden genomen.
De helft van de leden heeft ooit eens gebruik
gemaakt van de individuele diensten van de
bond. Twee op de vijf leden waren daar echta
ontevreden over.
Tenslotte is bij een aantal instellingen de me
ning gepeild van ongeorganiseerden. De meer
derheid van hen blijkt nog nooit van de CFO Ie
hebben gehoord. Vooral in vergelijking met de
FNV-bond AbvaKabo komt de CFO er slecht
van af.
Er is voor de CFO-top dus nog heel wat werk
aan de winkel. Echter niet meer voor De Jong.
Die treedt volgend jaar af.
Door Jan van de Ven
Liberalisme en socialisme
hebben in de huidige vorm
afgedaan. Pogingen om het
onvermijdelijke uit te stel
len leiden ertoe, dat beide
stromingen dekking zoe
ken in de luwte van het
politieke midden. Hun rol
van typisch liberaal en ty
pisch socialistisch is echter
uitgespeeld. Wat niet weg
neemt, dat zij het best nog
een poosje in het politieke
veld kunnen voortleven.
PvdA-voorzitter Marjanne
Sint komt er openlijk voor uit,
dat het socialisme in de hui
dige vorm heeft afgedaan.
WD-fractievoorzitter en on
betwist leider Voorhoeve ver-
i ondigt ook een middenkoers.
Het failliet van de twee po
litieke stromingen krijgt in
alle toonaarden aandacht. In
de door juristen uitgegeven
bundel 'Rechtsstaat en stu
ring' staat te lezen: waar de
overheid zonder echte tegen
werking van het parlement
ongebreideld wetgeving ter
sturing van beleid mag ge
bruiken, vervaagt de rechts
staat. Het volk regeert alleen
nog in naam, maar feitelijk
worden de verworvenheden
van de Verlichting van tafel
geveegd.
Nu mag het liberalisme
geen kind van de Verlichting
worden genoemd. De stro
ming bestaat langer. De den
ker Locke (zeventiende eeuw)
wordt algemeen beschouwd
als de geestelijke vader van
het liberale gedachtengoed.
Naast elkaar zetten van
'rechts' en 'links' tijdens de
Verlichting versterkte de
stromingen tot absolute uiter
sten gedurende de negen
tiende eeuw, waarin Karl
Marx gemaakt werd tot
schepper van de socialistische
filosofie.
Locke proclameert de 'eco
nomie van het genoeg' zonder
te tornen aan hebzucht en te
genstellingen (rijk-arm, volle
maag-honger). Gemakzucht
kan hem niet worden verwe
ten, al zouden we die kwalifi
catie nu vlot gebruiken. In
zijn tijd ziet Locke een we
reld, die - met voorbijzien van
de oorspronkelijke (natuur)
volken - voor het grootste deel
er ongebruikt bijligt. Expan
sie van de ruimte houdt de be
lofte in van uiteindelijke
overwinning van de schaar
ste. Wie iets of meer wil moet
de onontdekte wereld intrek
ken. Daar liggen onbegrensde
mogelijkheden.
Mede dankzij Locke zijn de
van hun 'meent', de gemeen
schappelijk te gebruiken
grond, beroofde Europeanen
de wereld ingetrokken. In en
kele eeuwen zien zij kans elke
uithoek van de wereldbol
open te leggen. Hun honger
naar schaarse goederen
(voornamelijk geld) kan niet
worden gestild. Het heeft lang
geduurd om tot die bevinding
te komen. Pas in deze eeuw,
toen echt alle land aan de
Europeanen was onderwor
pen, komt er een einde aan de
De democratie lijkt geen
lang leven meer bescho
ren. Als we filosofen mo
gen geloven, ondanks hun
uiteenlopende gedachten
leidt de optelsom van het
denken tot een logische
toekomstvisie, staan we
aan de vooravond van
een vorm van dictatuur.
Een dagelijks leven vol
vrijheid blijheid voor
iedereen behoort dan tot
het verleden. Er komt,
naar te verwachten is,
een systeem dat zich richt
op het eerlijker overleven
van iedereen.
expansiedrift. De groei loopt
dood.
Plotseling blijkt de vrijheid
van handelen aan grenzen ge
bonden. De beperking kent
nog nauwere grenzen na het
verschijnen van het Rapport
van Rome, waarin geleerden
verkondigen dat grondstoffen
ook niet onbeperkt voorradig
zijn. Sterker nog: er moet heel
zorgvuldig mee worden om
gesprongen om niet al de vol
gende eeuw zonder te raken.
Zo loopt de groei van het
vissersbedrijf dood. Vissers
hebben geen volstrekte vrij
heid van handelen meer. Hun
vrijheid is afhankelijk van de
hoeveelheid vis in zee en die is
beperkt, zodat vissers niet
meer dan een bepaald quotum
boven water mogen halen.
Ter bescherming en instand
houding van oerbos ligt er
sinds kort een 'belasting' op
hardhout. Arabische landen
hebben zichzelf een beperking
in het gebruik van drinkwa
ter opgelegd om de voorraad
niet te snel uit te putten. En
schaarste aan arbeid dwingt
betrokkenen te spreken over
herverdeling van werk.
De schaarste neemt zulke
schrikbarende vormen aan,
dat bij alles wat de mens doet
de vraag moet worden ge
steld: zijn we bezig met ver
bruik of gebruik en waar be
hoort de nadruk op te liggen.
Zelfs stilte en een onbelem
merd uitzicht hebben een eco
nomische waarde gekregen.
Bij deze stand van zaken kan
de liberale visie 'laat iedereen
zijn gang maar gaan' niet lan
ger in praktijk worden ge
bracht.
Ook de andere loot aan de
boom van de Verlichting, het
socialisme - ter voorkoming
van verwarring: geduldigen
in het vestigen van de heil
staat noemen zich socialist en
ongeduldigen communist -
.blijkt niet haalbaar. In die
hoek, zo leert Gorbatsjov,
vindt het tegenovergestelde
plaats. Gemeenschappelijk
bezit en gemeenschappelijke
produktie maken geen kans
als de bureaucratie er zich
meester van maakt. Zonder
betrokkenheid van het volk
ontstaat er een nieuwe
schaarste. Zonder persoon
lijke verantwoordelijkheid
valt zelfs de prikkel weg om
aan de eerste levensbehoeften
te voldoen. Vandaar Gorbats-
jovs perestroika, de hervor
ming.
Marx leert niet anders.
Karl Marx beseft 'dat ieder
mens leeft naar zijn be
kwaamheden, aan ieder naar
zijn behoeften'. Hij staat hele
maal niet een gedwongen so
berheid voor of een gefor
ceerde nivellering. Verschil
mag er best zijn. In zijn visie
behoort het te grote verschil
te verdwijnen: weg met kapi
talisme (grootgrondbezit) en
bezitloze klasse. Marx wil de
terugkeer van de traditionele
maatschappij, waarin ieder
een zich op gemeenschappe
lijke grond in leven kan hou
den.
Schaarste op aarde ver
dwijnt als de wereld de oude
gedaante herneemt: gebruik
en geen verbruik, herstel van
de meent, uitbanning van
hebzucht. Socialisme/commu
nisme (gemeenschappelijk
heid) garandeert bij gebruik
van grond en grondstoffen
uitzicht op voldoende voor
iedereen. Gebruik zonder
hebzucht leidt tot snelle te
vredenheid, tot een niet opra
kende overvloed.
Marx meent de traditie in
een nieuw gemeenschappe
lijke basis te kunnen vinden:
bezit en produktie zijn van
iedereen. Zijn leerlingen er
varen in de praktische uit
werking, dat 'van iedereen'
neerkomt op 'van niemand'.
Als niemand zich verant
woordelijk voelt, groeit er een
macht over allen: het staats-
dirigisme als nieuwe dicta
tuur. Socialisme faalt, tt
nieuwe meent blijkt niet te
scheppen.
Er zit bovendien een
dertje onder het gras. Man:
'produktie leidt tot verniet*
ging van de natuur'. Met an
dere woorden: het herstel val
de meent is een herstel
een ander uitgangspunt,
het gebruik van de a
staat voorop. Vergemeensc*
appelijken van de produktt
komt neer op verbruik van*
middelen.
Zowel Locke als Marx H
voorstander van de oude na
tuurtoestand. Hun wegen
die al denkend te hervind®
lopen nogal uiteen. Na rui*
praktijkervaring met tó*
filosofieën moet de menshe»
dus tot de conclusie kom®
dat liberalisme schaarse mi*
delen verbruikt en socialist
met het wegnemen van in®'
viduele verantwoordelij kW
en nadruk op de gemeens®'
appelijkheid van de produ®1
schaarse middelen laat
bruiken.
Tijd om naar andere c
beelden om te zien, lijkt
wereld niet gegund. Doorga®'
op het oude stramien ook ma
Als liberalisme en socialism®
de onleefbaarheid van de
reld vergroten, wordt
praktijk gedwongen een Bj"
dere richting in te slaan.1,1
weg, zolang geen andere id®j
logie is gevonden, naar
pragmatisme ligt open.
Tweede aflevering van <kif
delige serie
UTRECHT (ANP) - De vcx
vandaag voorziene pt
blieksvriendelijke actie ve
politiemensen om allee
ernstige overtredingen
bekeuren, breidt zich g<
staag uit.
Nadat dinsdag de korpsen in
regio Utrecht het voortouw n
men voor het selectief verba'
seren, hebben de korpsen v
gemeente- en rijkspolitie in o
der meer Rotterdam, Eindh
ven, Hengelo en de provim
4Ba
Van onze Haagse redactie
Dat betekent dat studenl
studie om rond te komen
te lenen.
Naarmate de studie vorde
neemt de beurs in omvang
en zullen studenten meer mc
ten gaan lenen. Na een aan'
jaren krijgt een student mine
dan het huidige niveau van
studiebeurs.
Dat is de kern van het alte
natief van de HBO-Raad,
koepel van samenwerken
hogescholen, voor de studie
nancieringsplannen van min
ter Deetman (Onderwi;
Deetman wil de studielening!
die totnutoe door het rijk w<
den verstrekt, onderbreng
bij banken.
Het voordeel van het alfe
natief van de HBO-Raad is c
de jaarlijkse schuldenlast v
DEN HAAG (ANP) -
De totale oplage van de
publiekstij dschriften,
opinieweekbladen en
omroepbladen die bij
de Nederlandse Orga
nisatie van Tijdschrift-
Uitgevers (NOTU)
staan geregistreerd is
in 1988 gestegen met 1,3
procent ten opzichte
van 1987.
Algemeen secretaris drs.
A.A. Buiten van de NOTU
heeft dit bekend gemaakt.
Alleen de oplage van de
opinieweekbladen geefi
een daling te zien van 3,8
procent. De publiekstijd
schriften zagen hun op
lage licht stijgen met 0,8
procent, terwijl de oplage
van de omroepbladen met
2,8 procent steeg, aldus de
NOTU.
HARDNEKKIGHEID KAN he
zegd. Drie eerdere afwijzigir
voorstel om het wettelijke m
ken niet afdoende om het ka
plan te overtuigen. De eerste
een nederlaag had neergele
stadium afgegeven door min
Het was dan ook nauwelij
Pers op de tweede dag var
een variant op de eerder ing
uit keer werd geen algemer
werkgevers het recht geven
na langdurige werkloosheid
een jaar slechts voor negent
Het idee heeft tot voorspe
rn jf1 w'ist het P|an radicaal
A -zien weinig reden om
je wijzigen. Zij vinden het
yoornemen om het idee me
laarsoverleg te bespreken -
nners opneemt, maar ze lieti
van te verwachten. Met anc
van een motie niet waard,
zwaren tegen de verlaging -
eina.
's volkomen terecht d:
e} ,e9en het voorstel var
Sf en die de laatste
aKDeweging en werkgevers
regeringsploeg van de minst
uoor opeenvolgende bev-
umlonen is de positie van
OP geworden. Premier Lubb
an de samenleving hem
staan echter haaks op de
's in het geval van de minm
snofifst ?e maatschappeliji
ti Nnn J30 no9 de uitwerkin<
le Sl at verlaging van het
rv, Zlin 9er)oeg werki
hPo«VOegd bii de onrust
slPrhtVeroörzaak1 - er is i
slechts een conclusie
na
Pk
3 minm
j werkc
t di
me
Lubb
